Podział administracyjny Polski (1950–1956)
Podział administracyjny Polski w latach 1950–1956 – podział administracyjny Polski i następujące w związku z nim zmiany w okresie od 6 lipca 1950 do 31 grudnia 1956.
Okres ten charakteryzuje się dużymi zmianami w podziale administracyjnym państwa na wszystkich szczeblach. W ciągu sześciu i pół roku powołano 3 województwa i aż 85 powiatów, w tym powiat miejsko-uzdrowiskowy Otwock z podziałem na dzielnice (nie gminy). Zniesiono zaledwie 5 powiatów, połączono 2 powiaty miejskie, a 8 powiatów zmieniło przynależność wojewódzką. Dokonano też kilku zmian nazw województw i powiatów, m.in. Katowice i województwo katowickie dla uczczenia pamięci przywódcy ZSRR Józefa Stalina przejściowo zostały przemianowane – odpowiednio – na Stalinogród i województwo stalinogrodzkie.
W 1951 miała miejsce ostatnia zmiana granic Polski. W zamian za odstąpienie ZSRR rejonu w widłach Bugu i Sołokiji, Polska otrzymała rejon Ustrzyk Dolnych.
Najważniejszą zmianą podziału administracyjnego w rzeczonym okresie była wprowadzona w życie jesienią 1954 reforma najniższego szczebla administracji, a mianowicie zastąpienie gmin mniejszymi gromadami i wprowadzenie pośredniej między miastami a wsią kategorii osiedli. Struktura ta utrzymała się do końca 1972, z początkiem 1973 ustępując miejsca przywróconym gminom.
Historia
edytuj1 kwietnia 1949 Polska administracyjnie dzieliła się na[1]:
- 14 województw i 2 miasta wydzielone z województw (Warszawa i Łódź);
- 328 powiatów (w tym 57 miejskich);
- 699 miast i 2994 gminy.
6 lipca 1950 weszła w życie ustawa z dnia 28 czerwca 1950 r. o zmianach podziału administracyjnego Państwa, na mocy której utworzono trzy nowe województwa (koszalińskie, opolskie i zielonogórskie) – podnosząc liczbę jednostek stopnia wojewódzkiego do 19, zmieniono nazwy dwóch województw (śląskiego na katowickie, a pomorskiego na bydgoskie) oraz zmieniono przynależność wojewódzką ośmiu powiatów[2]. Równocześnie utworzono powiaty miejskie w Koszalinie, Rzeszowie i Zielonej Górze[3].
W 1951 miała miejsce ostatnia zmiana terytorium Polski. Na podstawie umowy z dnia 15 lutego 1951 Polska wymieniła z ZSRR obszar o powierzchni 480 km² – w zamian za odstąpienie rejonu w widłach Bugu i Sołokiji z bogatymi złożami węgla kamiennego, otrzymała rejon Ustrzyk Dolnych z wyczerpanymi złożami ropy naftowej[4].
Jesienią 1954 zreformowano podział administracyjny wsi, wprowadzając w miejsce gmin gromady jako podstawowe jednostki administracyjne[5]. Oficjalnym celem tej reformy było zbliżenie organów władzy państwowej do ludności wiejskiej; gminy były zbyt duże i ludne, co spowodowało niedostateczną kontrolę ludności nad działalnością gminnych rad narodowych[6]. Tak więc z dniem 29 września 1954 w miejsce 2994 gmin utworzono 8789 gromad[7]. Do 1972 ich liczba zmniejszyła się do 4315[1]. Strukturę gromadzką zniesiono z początkiem 1973, przywracając podział obszarów wiejskich na gminy[8].
Równolegle z reformą gromadzką wprowadzono nową kategorię jednostek stopnia podstawowego, pośrednią między miastem a wsią – osiedla[9]. Osiedla mogły być tworzone z miejscowości o zabudowie miejskiej, liczących co najmniej 1000 mieszkańców[9]. Rozróżniano osiedla robotnicze (położone w pobliżu zakładów przemysłowych, w miejscowościach, gdzie co najmniej ⅔ ludności utrzymywało się z zajęć pozarolniczych), uzdrowiskowe (kuracjusze musieli stanowić co najmniej połowę osób przebywających w takich osiedlach w sezonie kuracyjnym) i rybackie (co najmniej ⅔ ludności utrzymującej się z rybołówstwa)[9]. Pierwsze osiedla utworzono 13 listopada 1954[10], a ostatnie 30 czerwca 1963[11]. W sumie istniały 162 osiedla[12]. Koncepcję osiedli zarzucono z początkiem 1973[8].
31 grudnia 1956 obszar państwa podzielony był na 17 województw (plus dwa miasta wydzielone), które dzieliły się na 400 powiatów (w tym 79 miejskich), te zaś – na 729 miast, 86 osiedli i 8759 gromad[1].
Z początkiem 1957 miasta Kraków, Poznań i Wrocław wydzielono z województw jako województwa miejskie, zwiększając liczbę jednostek administracyjnych najwyższego szczebla do 22[13].
Ważniejsze zmiany administracyjne
edytuj- 1 stycznia 1951:
- zniesiono powiat bialski (w województwie krakowskim)[14],
- utworzono powiat oświęcimski[14] oraz powiat miejski w Rybniku[15],
- powiaty miejskie Bielsko i Biała Krakowska połączono w jeden powiat miejski Bielsko-Biała[14],
- przemianowano powiat babimojski na powiat sulechowski z przeniesieniem siedziby z Babimostu do Sulechowa[16];
- 1 kwietnia 1951[17]:
- zniesiono powiaty bytomski, dobrodzieński i katowicki,
- utworzono powiaty miejskie w Czeladzi, Mysłowicach, Nowym Bytomiu, Rudzie, Siemianowicach Śląskich, Szopienicach i Świętochłowicach;
- 14 kwietnia 1951 utworzono powiaty miejskie w Brzegu, Chełmie, Cieszynie, Lesznie, Nowym Sączu, Ostrowcu Świętokrzyskim, Ostrowie Wielkopolskim, Pabianicach, Pruszkowie, Przemyślu, Tarnowie, Zakopanem i Zgierzu[18];
- 1 lipca 1951 przemianowano powiat morski na powiat wejherowski[19];
- 1 stycznia 1952 utworzono powiat ustrzycki[20], głównie z terenów nabytych od ZSRR w ramach umowy o zmianie granic z 15 lutego 1951[21]; równocześnie okrojono powiaty hrubieszowski i tomaszowski o obszar wielkości 480 km², który na mocy tejże umowy wcielono do ZSRR;
- 1 lipca 1952:
- zniesiono powiat warszawski[22],
- utworzono powiaty kłobucki[23], nowodworski (mazowiecki)[22], piaseczyński[22], pruszkowski[22], siemiatycki[24], powiat miejsko-uzdrowiskowy Otwock (podzielony na dzielnice, a nie gminy)[22] oraz powiaty miejskie w Starachowicach, Tczewie i Zamościu[25],
- przemianowano powiat radzymiński na powiat wołomiński z przeniesieniem siedziby z Radzymina do Wołomina[22];
- 9 marca 1953 dla uczczenia pamięci przywódcy ZSRR Józefa Stalina przemianowano województwo katowickie na województwo stalinogrodzkie, a powiat miejski Katowice na Stalinogród[26];
- 24 kwietnia 1953 przemianowano powiat kożuchowski na powiat nowosolski z przeniesieniem siedziby z Kożuchowa do Nowej Soli[27];
- 1 lipca 1953 roku utworzono powiat miejski w Stalowej Woli[28];
- 1 stycznia 1954 utworzono powiaty hajnowski[29] i nowodworski (gdański)[30] oraz powiat miejski w Skarżysku-Kamiennej[31];
- 1 kwietnia 1954 utworzono powiat moniecki[32];
- 1 października 1954 utworzono powiaty goleniowski[33], lubski[34], noworudzki[35], ostrzeszowski[36], proszowicki[37], pucki[38], radymniański[39], staszowski[40], strzyżowski[41], szydłowiecki[42], świdwiński[43], tyski[44], wodzisławski[45] i zwoleński[46];
- 13 listopada 1954 utworzono powiaty łapski[47], opolsko-lubelski[48], parczewski[49], wieruszowski[50] i zambrowski[51];
- 1 stycznia 1956 utworzono powiaty bełchatowski[52], bełżycki[53], białobrzeski[54], bychawski[53], chmielnicki[54], dąbrowski (białostocki)[55], golubsko-dobrzyński[56], janowski[53], kazimierski[54], krapkowicki[57], leżajski[58], lipski[54], łosicki[59], myszkowski[60], pajęczański[52], pleszewski[61], poddębicki[52], przysuski[54], radziejowski[56], ropczycki[58], rycki[59], sejneński[55], słupecki[61], suski[62], wyszkowski[59] i żuromiński[59] oraz powiat miejski w Tychach[63];
- 20 marca 1956 utworzono powiat miejski w Jaworznie[64];
- 1 lipca 1956 utworzono powiat miejski w Zduńskiej Woli[65];
- 20 grudnia 1956 Katowicom i województwu katowickiemu przywrócono dawne nazwy[66].
Województwa (1956)
edytuj| Województwo | Powierzchnia (km²)[67] | Liczba ludności 31 XII 1956[67] | |
|---|---|---|---|
| ogółem (tys.) | na km² | ||
| białostockie | 23 168 | 1059 | 46 |
| bydgoskie | 20 765 | 1611 | 78 |
| gdańskie | 10 917 | 1126 | 103 |
| katowickie | 9484 | 3096 | 326 |
| kieleckie | 19 382 | 1786 | 92 |
| koszalińskie | 17 914 | 648 | 36 |
| krakowskie | 15 550 | 2417 | 155 |
| lubelskie | 24 869 | 1744 | 70 |
| łódzkie | 17 176 | 1586 | 92 |
| Łódź miasto | 212 | 682 | 3216 |
| olsztyńskie | 20 986 | 839 | 40 |
| opolskie | 9509 | 896 | 94 |
| poznańskie | 26 964 | 2298 | 85 |
| rzeszowskie | 18 685 | 1565 | 84 |
| szczecińskie | 12 737 | 683 | 54 |
| Warszawa miasto | 427 | 1023 | 2395 |
| warszawskie | 29 421 | 2278 | 77 |
| wrocławskie | 19 046 | 2028 | 107 |
| zielonogórskie | 14 518 | 705 | 49 |
| Polska | 311 730 | 28 070 | 90 |
Podział administracyjny według stanu na 6 lipca 1950
edytujŹródło danych: Rocznik Statystyczny 1950. Warszawa: Główny Urząd Statystyczny, 1951, s. 12-14.
Województwa
edytuj| Województwo | Powiaty | Miasta | Gminy | |
|---|---|---|---|---|
| ogółem | w tym miejskie | |||
| białostockie | 13 | 1 | 32 | 131 |
| bydgoskie | 24 | 5 | 56 | 189 |
| gdańskie | 15 | 4 | 24 | 111 |
| katowickie | 24 | 11 | 40 | 190 |
| kieleckie | 14 | 2 | 27 | 229 |
| koszalińskie | 14 | 2 | 33 | 121 |
| krakowskie | 17 | 2 | 43 | 190 |
| lubelskie | 15 | 1 | 24 | 215 |
| łódzkie | 14 | 2 | 35 | 194 |
| Łódź miasto | 3 | 3 | 1 | nd. |
| olsztyńskie | 20 | 1 | 34 | 161 |
| opolskie | 16 | 3 | 27 | 136 |
| poznańskie | 30 | 4 | 97 | 231 |
| rzeszowskie | 18 | 1 | 39 | 166 |
| szczecińskie | 13 | 1 | 38 | 104 |
| Warszawa miasto | 6 | 6 | 1 | nd. |
| warszawskie | 24 | 3 | 49 | 285 |
| wrocławskie | 31 | 5 | 69 | 222 |
| zielonogórskie | 19 | 2 | 35 | 118 |
| Polska | 330 | 59 | 704 | 2993 |
Powiaty według województw
edytujWojewództwo białostockie
edytuj- augustowski
- białostocki
- Białystok (miejski)
- bielski
- ełcki
- gołdapski
- grajewski
- kolneński
- łomżyński
- olecki
- sokólski
- suwalski
- wysokomazowiecki
Województwo bydgoskie
edytuj- aleksandrowski
- brodnicki
- bydgoski
- Bydgoszcz (miejski)
- chełmiński
- chojnicki
- Grudziądz (miejski)
- grudziądzki
- Inowrocław (miejski)
- inowrocławski
- lipnowski
- mogileński
- rypiński
- sępoleński
- szubiński
- świecki
- Toruń (miejski)
- toruński
- tucholski
- wąbrzeski
- Włocławek (miejski)
- włocławski
- wyrzyski
- żniński
Województwo gdańskie
edytuj- Elbląg (miejski)
- elbląski
- Gdańsk (miejski)
- gdański
- Gdynia (miejski)
- kartuski
- kościerski
- kwidzyński
- lęborski
- malborski
- morski
- Sopot (miejski)
- starogardzki
- sztumski
- tczewski
Województwo katowickie
edytuj- Będzin (miejski)
- będziński
- bielski
- Bielsko (miejski)
- Bytom (miejski)
- bytomski
- Chorzów (miejski)
- cieszyński
- Częstochowa (miejski)
- częstochowski
- Dąbrowa Górnicza (miejski)
- dobrodzieński
- Gliwice (miejski)
- gliwicki
- Katowice (miejski)
- katowicki
- lubliniecki
- pszczyński
- rybnicki
- Sosnowiec (miejski)
- tarnogórski
- Zabrze (miejski)
- zawierciański
- Zawiercie (miejski)
Województwo kieleckie
edytuj- buski
- iłżecki
- jędrzejowski
- Kielce (miejski)
- kielecki
- konecki
- kozienicki
- opatowski
- opoczyński
- pińczowski
- Radom (miejski)
- radomski
- sandomierski
- włoszczowski
Województwo koszalińskie
edytuj- białogardzki
- bytowski
- człuchowski
- drawski
- kołobrzeski
- Koszalin (miejski)
- koszaliński
- miastecki
- sławieński
- Słupsk (miejski)
- słupski
- szczecinecki
- wałecki
- złotowski
Województwo krakowskie
edytuj- Biała Krakowska (miejski)
- bialski
- bocheński
- brzeski
- chrzanowski
- dąbrowski
- krakowski
- Kraków (miasto)
- limanowski
- miechowski
- myślenicki
- nowosądecki
- nowotarski
- olkuski
- tarnowski
- wadowicki
- żywiecki
Województwo lubelskie
edytuj- bialski
- biłgorajski
- chełmski
- hrubieszowski
- krasnostawski
- kraśnicki
- lubartowski
- lubelski
- Lublin (miejski)
- łukowski
- puławski
- radzyński
- tomaszowski
- włodawski
- zamojski
Województwo łódzkie
edytuj- brzeziński
- kutnowski
- łaski
- łęczycki
- łowicki
- łódzki
- piotrkowski
- Piotrków Trybunalski (miejski)
- radomszczański
- rawski
- sieradzki
- skierniewicki
- Tomaszów Mazowiecki (miejski)
- wieluński
Łódź
edytuj- Łódź-Południe
- Łódź-Północ
- Łódź-Śródmieście
Województwo olsztyńskie
edytuj- bartoszycki
- braniewski
- działdowski
- giżycki
- iławecki
- kętrzyński
- lidzbarski
- morąski
- mrągowski
- nidzicki
- nowomiejski
- Olsztyn (miejski)
- olsztyński
- ostródzki
- pasłęcki
- piski
- reszelski
- suski
- szczycieński
- węgorzewski
Województwo opolskie
edytuj- brzeski
- głubczycki
- grodkowski
- kluczborski
- kozielski
- namysłowski
- niemodliński
- Nysa (miejski)
- nyski
- oleski
- Opole (miejski)
- opolski
- prudnicki
- raciborski
- Racibórz (miejski)
- strzelecki
Województwo poznańskie
edytuj- chodzieski
- czarnkowski
- Gniezno (miejski)
- gnieźnieński
- gostyński
- jarociński
- kaliski
- Kalisz (miejski)
- kępiński
- kolski
- koniński
- kościański
- krotoszyński
- leszczyński
- międzychodzki
- nowotomyski
- obornicki
- ostrowski
- pilski
- Piła (miejski)
- Poznań (miejski)
- poznański
- rawicki
- szamotulski
- średzki
- śremski
- turecki
- wągrowiecki
- wolsztyński
- wrzesiński
Województwo rzeszowskie
edytuj- brzozowski
- dębicki
- gorlicki
- jarosławski
- jasielski
- kolbuszowski
- krośnieński
- leski
- lubaczowski
- łańcucki
- mielecki
- niżański
- przemyski
- przeworski
- rzeszowski
- Rzeszów (miejski)
- sanocki
- tarnobrzeski
Województwo szczecińskie
edytuj- chojeński
- choszczeński
- gryficki
- gryfiński
- kamieński
- łobeski
- myśliborski
- nowogardzki
- pyrzycki
- stargardzki
- Szczecin (miejski)
- szczeciński
- woliński
Warszawa
edytuj- Warszawa-Południe
- Warszawa-Północ
- Warszawa-Praga Południe
- Warszawa-Praga Północ
- Warszawa-Śródmieście
- Warszawa-Zachód
Województwo warszawskie
edytuj- ciechanowski
- garwoliński
- gostyniński
- grodziskomazowiecki
- grójecki
- makowski
- miński
- mławski
- ostrołęcki
- ostrowski
- Płock (miejski)
- płocki
- płoński
- przasnyski
- pułtuski
- radzymiński
- Siedlce (miejski)
- siedlecki
- sierpecki
- sochaczewski
- sokołowski
- warszawski
- węgrowski
- Żyrardów (miejski)
Województwo wrocławskie
edytuj- bolesławiecki
- bystrzycki
- dzierżoniowski
- górowski
- jaworski
- Jelenia Góra (miejski)
- jeleniogórski
- kamiennogórski
- kłodzki
- Legnica (miejski)
- legnicki
- lubański
- lubiński
- lwówecki
- milicki
- oleśnicki
- oławski
- strzeliński
- sycowski
- średzki
- Świdnica (miejski)
- świdnicki
- trzebnicki
- Wałbrzych (miejski)
- wałbrzyski
- wołowski
- Wrocław (miejski)
- wrocławski
- ząbkowicki
- zgorzelecki
- złotoryjski
Województwo zielonogórskie
edytujZobacz też
edytujPrzypisy
edytuj- ↑ a b c Gawryszewski 2005 ↓, s. 55.
- ↑ Dz.U. z 1950 r. nr 28, poz. 255
- ↑ Dz.U. z 1950 r. nr 28, poz. 260
- ↑ Gawryszewski 2005 ↓, s. 46-49.
- ↑ Dz.U. z 1954 r. nr 43, poz. 191
- ↑ M.P. z 1954 r. nr 22, poz. 354
- ↑ Gawryszewski 2005 ↓, s. 49.
- ↑ a b Dz.U. z 1972 r. nr 49, poz. 312
- ↑ a b c Dz.U. z 1954 r. nr 43, poz. 192
- ↑ Dz.U. z 1954 r. nr 49, poz. 253
- ↑ Dz.U. z 1963 r. nr 23, poz. 129
- ↑ Gawryszewski 2005 ↓, s. 51.
- ↑ Dz.U. z 1957 r. nr 1, poz. 1
- ↑ a b c Dz.U. z 1950 r. nr 58, poz. 531
- ↑ Dz.U. z 1950 r. nr 57, poz. 507
- ↑ Dz.U. z 1950 r. nr 57, poz. 510
- ↑ Dz.U. z 1951 r. nr 18, poz. 147
- ↑ Dz.U. z 1951 r. nr 20, poz. 161
- ↑ Dz.U. z 1951 r. nr 35, poz. 270
- ↑ Dz.U. z 1951 r. nr 65, poz. 446
- ↑ Dz.U. z 1952 r. nr 11, poz. 63
- ↑ a b c d e f Dz.U. z 1952 r. nr 27, poz. 185
- ↑ Dz.U. z 1952 r. nr 20, poz. 132
- ↑ Dz.U. z 1952 r. nr 17, poz. 102
- ↑ Dz.U. z 1952 r. nr 19, poz. 118
- ↑ Dz.U. z 1953 r. nr 13, poz. 51
- ↑ Dz.U. z 1953 r. nr 23, poz. 95
- ↑ Dz.U. z 1953 r. nr 35, poz. 147
- ↑ Dz.U. z 1953 r. nr 41, poz. 192
- ↑ Dz.U. z 1953 r. nr 41, poz. 184
- ↑ Dz.U. z 1953 r. nr 51, poz. 255
- ↑ Dz.U. z 1954 r. nr 6, poz. 15
- ↑ Dz.U. z 1954 r. nr 49, poz. 248
- ↑ Dz.U. z 1954 r. nr 49, poz. 250
- ↑ Dz.U. z 1954 r. nr 49, poz. 249
- ↑ Dz.U. z 1954 r. nr 49, poz. 243
- ↑ Dz.U. z 1954 r. nr 49, poz. 239
- ↑ Dz.U. z 1954 r. nr 49, poz. 234
- ↑ Dz.U. z 1954 r. nr 49, poz. 244
- ↑ Dz.U. z 1954 r. nr 49, poz. 235
- ↑ Dz.U. z 1954 r. nr 49, poz. 245
- ↑ Dz.U. z 1954 r. nr 49, poz. 236
- ↑ Dz.U. z 1954 r. nr 49, poz. 238
- ↑ Dz.U. z 1954 r. nr 49, poz. 246
- ↑ Dz.U. z 1954 r. nr 49, poz. 247
- ↑ Dz.U. z 1954 r. nr 49, poz. 237
- ↑ Dz.U. z 1954 r. nr 49, poz. 232
- ↑ Dz.U. z 1954 r. nr 49, poz. 240
- ↑ Dz.U. z 1954 r. nr 49, poz. 241
- ↑ Dz.U. z 1954 r. nr 49, poz. 242
- ↑ Dz.U. z 1954 r. nr 49, poz. 233
- ↑ a b c Dz.U. z 1955 r. nr 44, poz. 286
- ↑ a b c Dz.U. z 1955 r. nr 45, poz. 296
- ↑ a b c d e Dz.U. z 1955 r. nr 44, poz. 288
- ↑ a b Dz.U. z 1955 r. nr 44, poz. 290
- ↑ a b Dz.U. z 1955 r. nr 44, poz. 289
- ↑ Dz.U. z 1954 r. nr 44, poz. 285
- ↑ a b Dz.U. z 1955 r. nr 44, poz. 283
- ↑ a b c d Dz.U. z 1955 r. nr 44, poz. 282
- ↑ Dz.U. z 1955 r. nr 45, poz. 297
- ↑ a b Dz.U. z 1955 r. nr 44, poz. 284
- ↑ Dz.U. z 1955 r. nr 44, poz. 287
- ↑ Dz.U. z 1955 r. nr 44, poz. 291
- ↑ Dz.U. z 1956 r. nr 7, poz. 33
- ↑ Dz.U. z 1956 r. nr 23, poz. 105
- ↑ Dz.U. z 1956 r. nr 58, poz. 269
- ↑ a b Rocznik Statystyczny 1957. Warszawa: Główny Urząd Statystyczny, 1957, s. 4-12 (strony 43-51 dokumentu PDF).
Wybrana bibliografia
edytuj- Andrzej Gawryszewski: Ludność Polski w XX wieku. Warszawa: Polska Akademia Nauk – Instytut Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania im. Stanisława Leszczyckiego, 2005, seria: Monografie. ISBN 83-87954-66-7. ISSN 1643-2312.