Powiat biłgorajski

Powiat w województwie lubelskim

Powiat biłgorajski – powiat w Polsce, w południowej części województwa lubelskiego, odtworzony w 1999 roku w ramach reformy administracyjnej. Jego siedzibą jest miasto Biłgoraj.

Powiat biłgorajski
powiat
ilustracja
Herb Flaga
Herb Flaga
Państwo

 Polska

Województwo

 lubelskie

TERC

0602

Siedziba

Biłgoraj

Starosta

Andrzej Szarlip

Powierzchnia

1677,79 km²

Populacja (31.12.2019)
• liczba ludności


100 919[1]

• gęstość

60,1 os./km²

Urbanizacja

32,79%

Tablice rejestracyjne

LBL

Adres urzędu:
ul. T. Kościuszki 87
23-400 Biłgoraj
Szczegółowy podział administracyjny
Plan powiatu biłgorajskiego
Liczba gmin miejskich

1

Liczba gmin miejsko-wiejskich

5

Liczba gmin wiejskich

8

Położenie na mapie województwa
Położenie na mapie województwa
Strona internetowa

Powiat leży głównie na pograniczu Równiny Biłgorajskiej i Płaskowyżu Tarnogrodzkiego. Północne gminy powiatu tworzą specyficzne podłużne i wąskie pasmo, przebiegające na krótkich odcinkach przez szereg równoleżnikowych mezoregionów: Wzniesienia Urzędowskie, Roztocze Zachodnie, Padół Zamojski i Wyniosłość Giełczewską. Wschodnie krańce powiatu leżą w obrębie Roztocza Środkowego. Głównymi rzekami powiatu są Tanew, Łada i Por. Na terenie powiatu znajdują się złoża gazu ziemnego i ropy naftowej. Jest to region wybitnie rolniczy z dużymi obszarami leśnymi.

Podział administracyjny

edytuj
Gmina Powierzchnia
gminy
Ludność gminy Gęstość
zaludnienia
Siedziba gminy Ludność
siedziby
Odl. m.p.[2]
km² os. os./km² os. km
Gmina miejska
Biłgoraj 21,10 26 114 1238 Biłgoraj 26 114 0
Gminy miejsko-wiejskie
Frampol 107,61 6059 56 Frampol 1432 16
Goraj 67,87 4041 60 Goraj 968 25
Józefów 126,46 6706 53 Józefów 2473 31
Tarnogród 114,25 6616 58 Tarnogród 3304 21
Turobin 162,19 5942 37 Turobin 983 40
Gminy wiejskie
Aleksandrów 54,26 3269 60 Aleksandrów 3244 18
Biłgoraj 262,64 13381 51 Biłgoraj[3][4] 0
Biszcza 106,31 3717 35 Biszcza 1876 20
Księżpol 141,28 6893 49 Księżpol 1210 12
Łukowa 148,72 4191 28 Łukowa 2595 30
Obsza 113,23 4214 37 Obsza[5] 794 40
Potok Górny 111,16 5314 48 Potok Górny 1296 35
Tereszpol 144,01 3876 27 Tereszpol-Zaorenda 1123 18

Liczba ludności na 31 grudnia 2020 roku
Źródła: Polska w liczbach

Główne miejscowości

edytuj

Na terenie powiatu znajduje się sześć miast (dane z 2024 r.[6].):

  • Biłgoraj (24669 mieszk. • 21,10 km² • 1174 os./km²)
  • Tarnogród (3109 mieszk. • 10,69 km² • 291 os./km²)
  • Józefów (2319 mieszk. • 5,00 km² • 464 os./km²)
  • Frampol (1330 mieszk. • 4,67 km² • 285 os./km²)
  • Goraj (896 mieszk. • 7,64 km² • 117 os./km²)
  • Turobin (823 mieszk. • 1,60 km² • 514 os./km²)

Inne większe wsie (powyżej 1000 mieszkańców) to Aleksandrów (3100), Łukowa (2700), Sól (2200), Różaniec (1800), Potok Górny (1400), Tereszpol-Zaorenda (1400), Zamch (1500), Biszcza (1200), Lipiny Dolne (1200), Dąbrowica (1200), Księżpol (1100), Chmielek (1100) i Bukowina (1000).

Historia

edytuj
 
Gminy powiatu biłgorajskiego 1933-54[7]
 
Zagroda sitarska w Biłgoraju
 
Pałacyk w Tarnogrodzie (1930)
 
Dawna synagoga w Józefowie
 
Kościół św. Dominika w Turobinie
 
Rynek w Goraju
 
Kapliczka na wodzie w Górecku
 
Kościół Matki Bożej Częstochowskiej (dawna cerkiew) w Tereszpolu
 
Oberża w Obszy
 
Cmentarz partyzancki w Osuchach
 
Dawny areszt w Łukowej
 
Panorama Stanisławowa
 
Kościół Podwyższenia Krzyża Pańskiego w Księżpolu, dawna cerkiew
 
Gajówka we Floriance
 
Krzyż polny w Majdanie Nepryskim
 
Elektrownia w Biłgoraju
 
Kościół (dawna cerkiew) w Biszczy
 
Chałupa w Potoku Górnym
 
Kościół (dawna cerkiew) w Zamchu
 
Cmentarz w Sigle
 
Pomnik w Długim Kącie
 
Tarnogrodzki rynek

1866–1912

edytuj

Przed utworzeniem powiatu biłgorajskiego jego tereny obejmował istniejący od 1810 powiat tarnogrodzki (od 1842 okręg tarnogrodzki). W jego skład wchodziły również Frampol, Goraj i Janów Lubelski.

W 1866 w Królestwie Polskim nastąpiła reforma administracyjna. W ramach represji po powstaniu styczniowym zniesiono okręg tarnogrodzki (wraz z odebraniem praw miejskich Tarnogrodowi), a z południowo-zachodniej części powiatu zamojskiego utworzono powiat biłgorajski z siedzibą w Biłgoraju. Powiat był jednym z dziesięciu powiatów guberni lubelskiej. W 1866 jego obszar wynosił 1708 km² (30,6 mil²), w 1878 liczba mieszkańców wynosiła 80 335. W 1876 wśród 73898 mieszkańców powiatu było 46 595 (63%) katolików, 18 294 (25%) unitów, 6761 (9%) izraelitów, 2232 (3%) prawosławnych i 14 (0,01%) protestantów[8].

Powiat graniczył od północy z powiatami janowskim i zamojskim, od wschodu z powiatem tomaszowskim, a od zachodu i południa z Galicją (Austro-Węgry). Rzeka Tanew (niespławna) przecinała powiat na dwie geograficznie odmienne części: północną – niską, zalesioną i obfitującą w drobne cieki wodne (główna rzeka Łada), niezbyt uprawną i rzadko zaludnioną; oraz południową – wzniesioną, górzystą, bezleśną i ubogą w wody (tylko rzeczka Złota), natomiast lepiej uprawną i bardziej zaludnioną (mimo rzadkiego rozmieszczenia wsi). Jedyną drogą wodną powiatu był San (tylko na krótkim odcinku przygranicznym) natomiast najbliższa kolej – nadwiślańska – biegła w odległości około 10 mil od granicy powiatu. W powiecie niemal nie było dróg bitych (6 km przed I wojną światową), co hamowało rozwój rolnictwa i przemysłu (oprócz stosunkowo rozwiniętego sitarstwa w Biłgoraju). Na terenie powiatu istniały 4 małe browary, 1 gorzelnia i 6 fabryk (ostatnie miejsce wśród powiatów w guberni)[8].

W powiecie było w 1878 roku 19 szkół podstawowych. Pod względem sądowym powiat biłgorajski należał do II okręgu sądowego w Zamościu i dzielił się na cztery gminne okręgi sądowe z siedzibami w Soli, Lipinach, Tarnogrodzie i Józefowie. Pod względem administracyjnym powiat dzielił się na (pisownia oryginalna)[8]:

1912–1914

edytuj

Powiat biłgorajski znalazł się wśród powiatów guberni lubelskiej dotkniętych utworzeniem w 1912 guberni chełmskiej. Zaliczając ziemię biłgorajską do guberni chełmskiej, mającej z założenia ruski (rosyjski) charakter, władze rosyjskie wykorzystały kolejną możliwość rusyfikacji mieszkańców, ponieważ tylko w trzech gminach – Babice, Biszcza i Księżpol – odsetek prawosławnych (w większości byłych unitów, nawróconych przemocą w 1875) przekraczał 50%, a w trzech kolejnych – Potok Górny, Wola Różaniecka i Krzeszów – 30%.

Gminy Aleksandrów i Kocudza oraz części gmin Huta Krzeszowska, Łukowa, Majdan Sopocki, Puszcza Solska i Sól pozostały po stronie lubelskiej i zostały włączone do powiatu janowskiego. Pozostała część powiatu biłgorajskiego pod dotychczasową nazwą została włączona do guberni chełmskiej. Powiat biłgorajski w tych granicach liczył 998,7 km² powierzchni i 102 382 mieszkańców. W jego skład wchodziły miasto Biłgoraj, osady Tarnogród i Krzeszów oraz dziesięć gmin – Babice, Biszcza, Huta Krzeszowska, Księżpol, Krzeszów, Łukowa, Majdan Sopocki, Potok Górny, Puszcza Solska, Sól, Tarnogród i Wola Różaniecka, a w nich 101 wsi.

Granica nowej guberni przecięła dotychczasowy powiat bardzo skomplikowaną linią, istniała również enklawa „chełmska” – wieś Dyle. Nowy podział wywołał zamęt w administracji, w szczególności gminy Tarnogród początkowo nie zaliczono do chełmskiej, wobec czego stanowiła eksklawę guberni lubelskiej na granicy z Galicją. W nowych granicach powiatu ludność katolicka nadal stanowiła większość; według urzędowych danych mieszkało to 53 973 katolików, 36 562 prawosławnych, 13 070 żydów i 1 luteranin. Stopniowo wprowadzano przepisy wynaradawiające ludność polską.

W marcu gubernię chełmską wyłączono z generał-gubernatorstwa warszawskiego i włączono do generał-gubernatorstwa kijowskiego, jednak zmiana ta nie wywarła praktycznych skutków, bo już latem tego roku władze rosyjskie bezpowrotnie opuściły Polskę.

1914–1919

edytuj

Po zajęciu Królestwa Polskiego przez wojska państw centralnych powiat biłgorajski znalazł się pod okupacją austro-węgierską – początkowo w obrębie Generał-Gubernatorstwa Wojskowego w Kielcach, a od 1 października 1915 Generał-Gubernatorstwu Wojskowemu w Lublinie. Okupacyjne władze austriackie przywróciły granice powiatów z 1912 roku. Wskutek intensywnej emigracji, ewakuacji ludności (zwłaszcza ukraińskiej) na wschód i strat wojennych, ludność powiatu w październiku 1916 w stosunku do 1906 spadła o 46,8% – do 71 761 osób.

Lokalnym organem władz okupacyjnych była cesarska i królewska komenda wojskowa, mająca charakter militarny. Na jej czele stali oficerowie armii austro-węgierskiej. W ramach tej komendy istniał komisariat cywilny kierowany przez komisarza cywilnego narodowości polskiej. Zachowano dotychczasową organizację władz gminnych i miejskich. Językiem urzędowym był niemiecki, ale w kontaktach z ludnością używano języka polskiego. Pod koniec 1917 przywrócono samorząd powiatowy, a latem 1918 – miejski.

Wielkie wzburzenie w powiecie wywołał traktat brzeski, mocą którego powiat znów miał być podzielony na część polską i „chełmską”, należącą do Ukrainy. Projektowana granica miała przecinać południową Lubelszczyznę wzdłuż linii Tarnogród – Biłgoraj – Szczebrzeszyn.

W październiku 1918 Rada Regencyjna powołała jako podstawowe jednostki administracji powiaty zarządzane przez komisarzy – początkowo zwanych królewsko-polskimi, potem ludowymi, a wreszcie rządowymi. 3 listopada 1918 ostatni austro-węgierski komisarz wojskowy powiatu biłgorajskiego ppłk Aleksander Carapet przekazał władzę miejscowemu komisarzowi cywilnemu A. Cyfrowiczowi i wyjechał z Biłgoraja. 4 listopada miejscowe jednostki POW bez oporu rozbroiły żołnierzy austriackich. Powiat był wolny.

1919–1939

edytuj

Po odzyskaniu niepodległości powiat biłgorajski w dotychczasowych (czyli takich jak w 1866 roku) granicach stał się jednym z 19 powiatów utworzonego 14 sierpnia 1919 województwa lubelskiego.

1 stycznia 1923 do powiatu biłgorajskiego włączono gminy Frampol i Goraj z powiatu zamojskiego[10].

1 kwietnia 1923 z powiatu biłgorajskiego wyłączono gminę Majdan Sopocki i włączono ją do powiatu tomaszowskiego – z wyjątkiem wsi Długi Kąt, Hamernia, Izbica, Siedliska i Stanisławów, które po włączeniu do gminy Aleksandrów pozostały w powiecie biłgorajskim[11].

1 kwietnia 1927 zmieniono granice gmin wiejskich Sól, Aleksandrów i Puszcza Solska – wsie Brodziaki, Korczów, Okrągłe i Smólsko z gminy Sól włączono do gminy Puszcza Solska, a wieś Margole z gminy Sól włączono do gminy Aleksandrów[12], jak również do miasta Biłgoraja przyłączono wieś Bojary oraz wieś i folwark Różnówka z gminy Puszcza Solska[13].

31 października 1928 starostą biłgorajskim został Tadeusz Szałowski[14].

1 kwietnia 1930 zniesiono gminę Goraj, której teren włączono do gminy Frampol, oraz zmieniono granice gmin Frampol i Puszcza Solska – do tej ostatniej gminy włączono z gminy Frampol obszar leśny o obszarze 37,40 ha położony między wsią Karolówka a dotychczasową granicą gminy Puszcza Solska[15]. Rozporządzenie to uchylono kolejnym rozporządzeniem z 29 lipca 1939[16]; w efekcie zniesienie gminy Goraj zostało z mocą wsteczną uchylone, a zmiana granic gmin anulowana.

1 kwietnia 1933 powiat liczył 1575,37 km² powierzchni i 118 874 mieszkańców w 1 mieście, 15 gminach i 269 sołectwach[17].

1939–1944

edytuj

W myśl paktu Ribbentrop-Mołotow biłgorajszczyzna wraz z resztą obszaru Polski na wschód od Wisły i Sanu miała przypaść Związkowi Radzieckiemu. Rzeczywiście, 28 września 1939 miasto z okolicą zajęły wojska radzieckie, jednak w następstwie zmiany ustaleń między okupantami opuściły je po niecałych dwóch tygodniach.

26 października 1939 powiat biłgorajski objęła cywilna administracja niemiecka. Powiat należał wówczas do dystryktu lubelskiego Generalnego Gubernatorstwa[18]. Nie licząc się z tradycyjnymi granicami 1 stycznia 1940 niemieckie władze okupacyjne włączyły do powiatu biłgorajskiego[19][20][21][22]:

Na przełomie 1940 i 1941 roku powiat biłgorajski liczył 23 gminy i 2584,1 km² powierzchni[23]. W czasie wojny obszar powiatu, szczególnie wschodnia część, był objęty powstaniem zamojskim.

W 1943 roku Kreishauptmannschaft Bilgoraj obejmował dwa miasta: Biłgoraj (4745 mieszkańców) i Szczebrzeszyn (5091), oraz 21 gmin wiejskich: Aleksandrów (8272), Babice (7181), Biszcza (5627), Cieplice (9059), Dzików Stary (8821), Frampol (6512), Goraj (6637), Huta Krzeszowska (6761), Kocudza (6977), Krzeszów (6831), Księżpol (6561), Kuryłówka (5300), Łukowa (7068), Potok Górny (8146), Puszcza Solska (5394), Radecznica (10220), Sól (6918), Tarnogród (3034), Tereszpol (6396), Wola Różaniecka (6963) i Zwierzyniec (11779)[20]. Gminy (Gemeinden) były podzielone na 166 gromad (odtąd nazywanych wsiami, czyli Dörfer). 1 marca 1943 powiat zamieszkiwało 160,294 ludzi (w tym 75,880 mężczyzn i 84,414 kobiet) na powierzchni 2,431 km². Na 1 km² przypadało 65,9 mieszkańców[20].

1944–1954

edytuj

W 1944 podział administracyjny Polski został odtworzony według stanu z 1939. Według podziału administracyjnego z 1952 powiat biłgorajski należał do woj. lubelskiego i dzielił się na 1 miasto i 15 gmin, które z kolei były podzielone na 144 gromad (sołectw)[24] (liczba gromad w nawiasie):

1 stycznia 1953 z gminy Kocudza wyłączono gromady Andrzejówka, Bukowa i Korytków Duży i włączono je do gminy Puszcza Solska[26].

1954–1972

edytuj

1 stycznia 1955 weszła w życie reforma administracyjna wprowadzona ustawą z 29 września 1954 o reformie podziału administracyjnego wsi i powołaniu gromadzkich rad narodowych[27], polegająca na likwidacji gmin i podziale powiatów bezpośrednio na gromady. W myśl art. 3 tej ustawy podziału na gromady dokonywała wojewódzka rada narodowa w drodze uchwały zatwierdzonej przez Komitat Rady Państwa i Rady Ministrów do spraw Podziału Administracyjnego Kraju. Wojewódzka Rada Narodowa w Lublinie podjęła odpowiednią uchwałę 5 października 1954.[28][29] Jej mocą powiat biłgorajski został podzielony na 1 miasto i 45 gromad:

W ramach tej reformy dokonano licznych zmian przynależności administracyjnej poszczególnych miejscowości[30]:

1 stycznia 1955 przyłączono do powiatu biłgorajskiego gromady Tereszpol-Kukiełki i Tereszpol-Zaorenda (wyodrębnione z byłej gminy Tereszpol) z powiatu zamojskiego[31].

Dalsze zmiany przyniosła reforma z 1955, wchodząca w życie 1 stycznia 1956:

W efekcie 1 stycznia 1956 powiat biłgorajski składał się z 1 miasta i 42 gromad[34].

29 lutego 1956 zniesiono gromady Biłgoraj i Gromada, zastępując je – odpowiednio – gromadami Podlesie i Majdan Gromadzki (zmiany siedzib i nazw)[35]. Ponadto do gromady Stanisławów w powiecie biłgorajskim włączono kolonię Czarny Las z gromady Majdan Sopocki w powiecie tomaszowskim w tymże województwie[36].

1 stycznia 1957 do gromady Harasiuki włączono wieś Gózd Lipiński z gromady Biszcza[37].

1 stycznia 1958 do gromady Biszcza włączono z powrotem wieś Gózd Lipiński z gromady Harasiuki[38].

1 stycznia 1958 do powiatu biłgorajskiego włączono gromadę Czarnystok z powiatu zamojskiego[39], lecz już 31 grudnia 1959 roku gromadę tę włączono z powrotem do powiatu zamojskiego[40].

1 stycznia 1958 zniesiono: a) gromadę Tereszpol-Kukiełki, włączając jej obszar do gromady Tereszpol Zaorenda; b) gromadę Smólsko, włączając jej obszar do gromad: Podlesie (wsie Brodziaki, Edwardów i Smólsko Małe oraz gajówkę Kociołki), Majdan Nowy (wieś Smólsko Duże) i Księżpol (wsie Lipowiec Duży i Lipowiec Mały)[41]; i c) gromadę Babice, włączając jej obszar do gromady Obsza w tymże powiecie[42].

1 stycznia 1959 zniesiono gromadę Nowa Wieś w związku z przeniesieniem siedziby GRN z Nowej Wsi do Krzeszowa Górnego i zmianą nazwy jednostki na gromada Krzeszów Górny[43].

1 stycznia 1960 utworzono gromadę Biłgoraj siedzibą GRN w mieście Biłgoraju (nie wchodzącym w jej skład) z obszarów zniesionych gromad Dąbrowica, Majdan Gromadzki i Podlesie w tymże powiecie[44].

W sumie, do 1 lipca 1960 zniesiono 16 gromad a utworzono 2 nowe – Biłgoraj (z siedzibą w Biłgoraju) i Krzeszów Górny. W efekcie powiat składał się z 1 miasta i 24 gromad: Aleksandrów, Biłgoraj, Biszcza, Bukowa, Frampol, Goraj, Harasiuki, Hedwiżyn, Huta Plebańska, Jędrzejówka, Józefów, Krzeszów Górny, Księżpol, Lipiny Dolne, Łukowa, Majdan Nowy, Obsza, Potok Górny, Sól, Szyszków, Tarnogród, Teodorówka, Tereszpol-Zaorenda i Wola Różaniecka[45].

31 grudnia 1961 do gromady Józefów, w powiecie biłgorajskim przyłączono wieś Szopowe oraz stację kolejową Krasnobród z gromady Bondyrz w powiecie zamojskim[46].

Do 1 lipca 1965 zniesiono kolejne 5 gromad (Bukowa, Hedwiżyn, Huta Plebańska, Jędrzejówka i Szyszków), utworzono natomiast gromadę Huta Krzeszowska. W efekcie powiat składał się z 1 miasta i 20 gromad[47].

1973–1975

edytuj

Kolejna reforma administracyjna z 1972 przyniosła zniesienie gromad i reaktywację gmin z dniem 1 stycznia 1973[48]. Powiat biłgorajski podzielono na 1 miasto i 12 gmin[49]:

Gminę Krzeszów odtworzono w powiecie leżajskim woj. rzeszowskiego. W miejsce dawnej gminy Kocudza utworzono w powiecie janowskim woj. lubelskiego gminę Dzwola. Ponadto 1 stycznia 1973 z powiatu krasnostawskiego wyłączono część obszaru sołectwa Gródki o powierzchni 250 ha, którą włączono do powiatu biłgorajskiego[50].

W ramach reformy odtworzono jedynie niektóre dawne gminy, natomiast pozostałe uległy znacznym zmianom. Odtworzono gminy Biszcza, Frampol, Goraj, Księżpol, Łukowa, Potok Górny i Tereszpol. Dawna gmina Aleksandrów została odtworzona jako gmina Józefów, dawna gmina Babice – jako gmina Obsza, dawna gmina Huta Krzeszowska – jako Harasiuki. Nowa gmina Tarnogród objęła dawną gminę Tarnogród (obejmującą samą miejscowość) i otaczającą ją gminę Wola Różaniecka. Nowo utworzona gmina Biłgoraj, otaczająca pierścieniem miasto, objęła większość terenów dawnych gmin Sól i Puszcza Solska, których nie odtworzono.

W 1973 powierzchnia powiatu biłgorajskiego wynosiła 1685 km², liczba mieszkańców 92.600, gęstość zaludnienia – 55 mieszkańców na km²[49].

1975–1998

edytuj

Wskutek reformy administracyjnej z 1975 1 czerwca tego roku powiat biłgorajski został zniesiony. Wchodzące w jego skład gminy włączono do nowo utworzonego województwa zamojskiego, jedynie gmina Harasiuki została włączona do województwa tarnobrzeskiego (tam znalazły się też dawne „biłgorajskie” gminy Krzeszów i Dzwola)[51].

2 lipca 1976 zniesiono gminy Biszcza, Obsza i Tereszpol. Obszar gminy Biszcza podzielono między gminy Księżpol, Potok Górny i Tarnogród, obszar gminy Obsza przyłączono do gminy Łukowa a obszar gminy Tereszpol podzielono między gminy Biłgoraj i Zwierzyniec[52].

1 września 1977 zniesiono także gminę Krzeszów w woj. tarnobrzeskim, włączając ją do gminy Rudnik[53].

1 października 1982 odtworzono gminy Biszcza[54] i Obsza[55] (a także gminę Krzeszów w woj. tarnobrzeskim, powiększoną o wieś Podolszynka Plebańska z gminy Harasiuki)[54]. Gminę Tereszpol przywrócono 1 stycznia 1984, jednak wieś Hedwiżyn pozostała w gminie Biłgoraj[56].

1 stycznia 1987 prawa miejskie odzyskał Tarnogród[57] a 1 stycznia 1988 – po połączeniu z Morgami i PardysówkąJózefów[58]. Od momentu odzyskania praw miejskich miasta te stanowiły jednostki administracyjne (gminy miejskie) odrębne od jednoimiennych gmin wiejskich natomiast miały wspólne z nimi władze gminne. 1 lutego 1991 miasta oraz gminy wiejskie Tarnogród i Józefów połączono we wspólne gminy miejsko-wiejskie[59].

1 stycznia 1992 utworzono nową (dużo mniejszą niż sprzed 1954 roku) gminę Aleksandrów, wyodrębnioną z części obszaru gminy Józefów[60].

1 października 1993 prawa miejskie odzyskał także Frampol, wobec czego gminę wiejską Frampol przekształcono w gminę miejsko-wiejską[61].

Od 1999

edytuj

Wraz z reformą administracyjną z 1999 roku w nowym województwie lubelskim przywrócono powiat biłgorajski[62]. W porównaniu z obszarem z początku 1975 powiat biłgorajski został zwiększony o gminę Turobin (dawniej w powiecie krasnostawskim, a następnie także w województwie zamojskim), lecz zmniejszony o gminę Harasiuki, przyłączoną do powiatu niżańskiego w województwie podkarpackim (tamże po raz pierwszy znalazła się gmina Krzeszów, podczas gdy gmina Dzwola powróciła do powiatu janowskiego). Czyniono zabiegi o włączenie do powiatu biłgorajskiego gminy Zwierzyniec, lecz ostatecznie włączono ją do powiatu zamojskiego.

1 stycznia 2021 status miasta odzyskał Goraj, a gmina Goraj stała się gminą miejsko-wiejską[63].

1 stycznia 2024 prawa miejskie odzyskał Turobin, a gmina Turobin przekształciła się w gminę miejsko-wiejską[64].

Demografia

edytuj

Liczba ludności (dane z 30 czerwca 2005):

  Ogółem Kobiety Mężczyźni
osób % osób % osób %
Ogółem 104 501 100 52 872 50,59 51 629 49,41
Miasto 34 353 32,87 17 668 16,91 16 685 15,97
Wieś 70 148 67,13 35 204 33,69 34 944 33,44
  • Piramida wieku mieszkańców powiatu biłgorajskiego w 2014 roku[65].


 

Według danych z 31 grudnia 2019 roku[66] powiat zamieszkiwało 100 919 osób. Natomiast według danych z 30 czerwca 2020 roku powiat zamieszkiwało 100 617 osób[67].

Stopa bezrobocia

edytuj

We wrześniu 2019 liczba zarejestrowanych bezrobotnych wynosiła 2100 osób, a stopa bezrobocia 4,4%[68]

Starostowie biłgorajscy

edytuj

Na podstawie źródła[69]:

  • Czesław Małyszek (13 listopada 1998 – 19 listopada 2002)
  • Stanisław Schodziński (19 listopada 2002 – 24 listopada 2006)
  • Marek Onyszkiewicz (24 listopada 2006 – 27 listopada 2010)
  • Marian Tokarski (27 listopada 2010 – 10 stycznia 2017)
  • Kazimierz Paterak (10 stycznia 2017 – 21 listopada 2018)
  • Andrzej Szarlip (od 21 listopada 2018)

Urzędy gmin

edytuj

stan na 1 stycznia 2018 rok

Gmina Zdjęcie Kierownictwo Adres
Powiat
  POWIAT   Starosta
starosta Andrzej Szarlip
ul. T. Kościuszki 87
23-400 Biłgoraj
tel. 84 688-20-01
www
Gmina miejska
  Biłgoraj   Burmistrz
Janusz Zbigniew Rosłan
pl. Wolności 16
23-400 Biłgoraj
tel. 84 686-25-11
www
Gminy miejsko-wiejskie
  Goraj   Burmistrz
Antoni Łukasik
ul. Bednarska 1
23-450 Goraj
tel. 84 685-80-02
www. goraj.eurzad.eu. [zarchiwizowane z tego adresu (2011-08-10)].
  Frampol   Burmistrz
Józef Rudy
ul. Radzięcka 8
23-440 Frampol
tel. 84 685-75-09
www
  Józefów   Burmistrz
Roman Antoni Dziura
ul. Kościuszki 37
23-460 Józefów
tel. 84 687-81-33
www
  Tarnogród   Burmistrz
Eugeniusz Stróż
ul. Kościuszki 5
23-420 Tarnogród
tel. 84 689-71-61
www. tarnogrod.eu. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-01-13)].
  Turobin   Burmistrz
Andrzej Kozina
ul. Rynek 4
23-465 Turobin
tel. 84 683-33-35
www
Gminy wiejskie
  Aleksandrów   Wójt
Józef Henryk Biały
Aleksandrów II 380
23-408 Aleksandrów
tel. 84 687-50-02
www
Biłgoraj   Wójt
Wiesław Marian Różyński
ul. Kościuszki 88
23-400 Biłgoraj
tel. 84 686-15-10
www
  Biszcza   Wójt
Zbigniew Pyczko
Biszcza 79
23-425 Biszcza
tel. 84 685-60-23
www
Księżpol   Wójt
Lech Jan Rębacz
ul. Biłgorajska 12
23-415 Księżpol
tel. 84 687-74-20
www
  Łukowa   Wójt
Stanisław Kozyra
Łukowa 262
23-412 Łukowa
tel. 84 687-40-02
www
  Obsza   Wójt
Andrzej Placek
Obsza 36
23-413 Obsza
tel. 84 689-10-02
www. bip.mbnet.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2009-06-20)].
Potok Górny   Wójt
Edward Adam Hacia
Potok Górny 116
23-423 Potok Górny
tel. 84 685-25-18
www
  Tereszpol   Wójt
Jacek Pawluk
ul. Długa 234
23-407 Tereszpol
tel. 84 687-60-05
www

Miejscowości powiatu biłgorajskiego według liczby mieszkańców

edytuj

Dane pobrane z serwisu hoga.pl (stan na rok 2008).

Ponad 1500 mieszkańców:

  1. Biłgoraj – 29 800
  2. Tarnogród – 3560
  3. Aleksandrów – 3135
  4. Józefów – 2652
  5. Łukowa – 2604
  6. Biszcza – 1901
  7. Sól – 1708
  8. Różaniec – 1556
  9. Frampol – 1524

1000 – 1499 mieszkańców:

  1. Zamch – 1480
  2. Potok Górny – 1341
  3. Tereszpol – 1157
  4. Chmielek – 1153
  5. Księżpol – 1145
  6. Lipiny Dolne – 1120
  7. Bukowina – 1063
  8. Goraj – 1048
  9. Turobin – 1036

750 – 999 mieszkańców:

  1. Babice – 966
  2. Gromada – 941
  3. Tereszpol-Kukiełki – 919
  4. Dąbrowica – 877
  5. Obsza – 861
  6. Wola Różaniecka – 784
  7. Tereszpol-Zygmunty – 766
  8. Majdan Nepryski – 755
  9. Korchów Pierwszy – 750

500 – 749 mieszkańców:

  1. Radzięcin – 746
  2. Stary Majdan – 746
  3. Gózd Lipiński – 727
  4. Zagrody – 692
  5. Korytków Duży – 683
  6. Stanisławów – 655
  7. Bukowa – 652
  8. Czernięcin Główny – 638
  9. Zastawie – 618
  10. Wola Obszańska – 617
  11. Hedwiżyn – 616
  12. Luchów Górny – 598
  13. Nowy Majdan – 593
  14. Luchów Dolny – 589
  15. Teodorówka – 589
  16. Gródki – 579
  17. Lipowiec – 570
  18. Szyszków – 560
  19. Rakówka – 541
  20. Żabno – 536
  21. Lipiny Górne-Borowina – 532
  22. Dereźnia Solska – 526

350 – 499 mieszkańców:

  1. Długi Kąt – 497
  2. Korczów – 493
  3. Dąbrówka – 483
  4. Dereźnia-Zagrody – 480
  5. Smólsko Duże – 478
  6. Olchowiec – 461
  7. Naklik – 458
  8. Płusy – 449
  9. Korytków Mały – 427
  10. Wólka Abramowska – 402
  11. Guzówka-Kolonia – 398
  12. Okrągłe – 393
  13. Hosznia Ordynacka – 390
  14. Rogale – 388
  15. Przedm. Szczebrzesz. – 386
  16. Wola Dereźniańska – 386
  17. Wola Radzięcka – 379
  18. Hamernia – 377
  19. Ciosmy – 376
  20. Tokary – 368
  21. Majdan Gromadzki – 365
  22. Chłopków – 362
  23. Lipiny Górne-Lewki – 358
  24. Górniki – 354

200 – 349 mieszkańców:

  1. Jasiennik Stary – 341
  2. Górecko Stare – 332
  3. Ruda Solska – 330
  4. Zagródki – 330
  5. Tarnawa Duża – 329
  6. Czernięcin Poduchowny – 327
  7. Rzeczyce – 325
  8. Stary Bidaczów – 324
  9. Komodzianka – 322
  10. Sokołówka – 309
  11. Rokitów – 304
  12. Smoryń – 299
  13. Żurawie – 284
  14. Huta Turobińska – 281
  15. Dereźnia Majdańska – 273
  16. Kąty – 269
  17. Siedliska – 267
  18. Korchów Drugi – 266
  19. Panasówka – 266
  20. Szozdy – 265
  21. Markowicze – 258
  22. Karolówka – 254
  23. Pisklaki – 254
  24. Samsonówka – 254
  25. Nowa Wieś – 253
  26. Tarnawa Mała – 245
  27. Zawadka – 236
  28. Borowina – 233
  29. Bononia – 225
  30. Stara Wieś – 220
  31. Zynie – 218
  32. Załawcze – 215
  33. Andrzejówka – 213
  34. Przymiarki – 212
  35. Jędrzejówka – 210
  36. Gilów – 205
  37. Kondraty – 204
  38. Stary Lipowiec – 200

100 – 199 mieszkańców:

  1. Bukownica – 198
  2. Dorbozy – 198
  3. Nadrzecze – 198
  4. Olszanka – 192
  5. Wólka Czernięcińska – 185
  6. Pulczynów – 184
  7. Stare Króle – 180
  8. Średniówka – 180
  9. Smólsko Małe – 176
  10. Teodorówka-Kolonia – 171
  11. Podsośnina – 169
  12. Brzeziny – 168
  13. Dyle – 162
  14. Wola Mała – 162
  15. Jedlinki – 161
  16. Majdan Kasztelański – 159
  17. Abramów – 157
  18. Osuchy – 155
  19. Wola Kątecka – 155
  20. Teodorówka – 153
  21. Nowy Bidaczów – 148
  22. Wólka Biska – 144
  23. Zagroble – 141
  24. Szopowe – 135
  25. Tarnowola – 134
  26. Kajetanówka – 132
  27. Elizówka – 130
  28. Nowy Lipowiec – 129
  29. Borki – 126
  30. Żabno-Kolonia – 114
  31. Majdan Abramowski – 113
  32. Rapy Dylańskie – 110
  33. Budzyń – 109
  34. Wola Duża – 106
  35. Brodziaki – 101
  36. Kolonia Malennik – 100

Poniżej 100 mieszkańców:

  1. Hosznia Abramowska – 99
  2. Gaj Czernięciński – 97
  3. Sokołówka-Kolonia – 87
  4. Ignatówka – 84
  5. Wola Kulońska – 83
  6. Szostaki – 80
  7. Szarajówka – 74
  8. Ruda-Zagrody – 72
  9. Tarnawa-Kolonia – 72
  10. Zanie – 72
  11. Zabłocie – 71
  12. Zagumnie – 67
  13. Kozaki – 64
  14. Albinów Duży – 61
  15. Borowiec – 56
  16. Kulasze – 53
  17. Zagrody Dąbrowickie – 52
  18. Budziarze – 46
  19. Czarny Las – 45
  20. Gliny – 45
  21. Górecko Kościelne – 44
  22. Pawlichy – 44
  23. Edwardów – 42
  24. Albinów Mały – 40
  25. Żary – 38
  26. Cyncynopol – 36
  27. Podlas – 34
  28. Margole – 23
  29. Jachosze – 15
  30. Sigła – 15
  31. Kamionka – 12
  32. Suszka – 11
  33. Wolaniny – 11
  34. Ratwica – 8
  35. Żelebsko – 7

Z powodu braku aktualnych danych, w powyższej liście nie ma następujących miejscowości:
Bolesławin, Bukowiec, Cichy, Florianka, Jamieńszczyzna, Kolonia Różaniecka, Kuchy-Kolonia, Marianka, Markowicze-Cegielnia, Pierogowiec, Podlesie, Polesiska, Popówka, Poręby, Różaniec-Szkoła, Telikały i Zagrody.

Sąsiednie powiaty

edytuj

Zobacz też

edytuj

Przypisy

edytuj
  1. Wyniki badań bieżących – Baza Demografia – Główny Urząd Statystyczny [online], demografia.stat.gov.pl [dostęp 2020-05-20].
  2. Odległość od siedziby gminy do miasta powiatowego (Biłgoraja).
  3. Nie wchodzi w skład gminy.
  4. Największą miejscowością gminy Biłgoraj jest Sól – 1708 mieszkańców.
  5. Największą miejscowością gminy Obsza jest Zamch – 1480 mieszkańców.
  6. Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2024 r..
  7. Według publikacji Głównego Urzędu Statystycznego w Warszawie: Województwa centralne i wschodnie Rzeczypospolitej Polskiej – podział na gminy według stanu z dnia 1 IV 1933 roku, Książnica-Atlas, Lwów 1933.
  8. a b c powiat biłgorajski, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. I: Aa – Dereneczna, Warszawa 1880, s. 228.
  9. W Słowniku Geograficznym Królestwa Polskiego najwyraźniej jest tu błąd, ponieważ (1) miejscowość ani gmina „Tarnowatka” nigdy nie istniały i sam Słownik ich nie wymienia, (2) wieś i gmina Tarnawatka są wymienione w składzie powiatu tomaszowskiego, zaś (3) w wykazie gmin powiatu biłgorajskiego ewidentnie brakuje Tarnogrodu, który w latach 1866–1954 stanowił gminę wiejską z jedną miejscowością – osadą miejską Tarnogród.
  10. Dz.U. z 1922 r. nr 77, poz. 695.
  11. Dz.U. z 1923 r. nr 28, poz. 170.
  12. Dz.U. z 1927 r. nr 31, poz. 280.
  13. Dz.U. z 1927 r. nr 35, poz. 312.
  14. Nominacja starostów ogłoszone oficjalnie.
  15. Dz.U. z 1930 r. nr 23, poz. 215.
  16. Dz.U. z 1939 r. nr 66, poz. 449.
  17. Za: W. Ćwik, J. Reder Lubelszczyzna..., s. 136.
  18. Distrikt Lublin.
  19. Gemeindeverzeichnis: Distrikt Lublin (1940).
  20. a b c Amtliches Gemeinde- und Dorfverzeichnis fuer das GG.
  21. Miasta Generalnego Gubernatorstwa.
  22. Kreishauptmannschaft Bilgoraj.
  23. Za: W. Ćwik, J. Reder, Lubelszczyzna..., s. 149.
  24. Wykaz Gromad Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej według stanu z dnia 1 VII 1952 r., Polska Rzeczpospolita Ludowa, Główny Urząd Statystyczny, Warszawa, 1952.
  25. Spośród 214 gmin wiejskich woj. lubelskiego, gmina Tarnogród jako jedyna gmina składał się z samego Tarnogrodu (a więc na wzór gmin miejskich, bez otaczających go terenów rolniczych i innych wsi).
  26. Dz.U. z 1952 r. nr 41, poz. 283.
  27. Dz.U. z 1954 r. nr 43, poz. 191.
  28. Archiwum Państwowe w Zamościu i Kraśniku – Administracja państwowa ogólna i samorządowa (szczebel gminny) – Akta prezydiów gromadzkich rad narodowych.
  29. Uchwała nr 6 Wojewódzkiej Rady Narodowej w Lublinie z dnia 5 października 1954 r; Dziennik Urzędowy Wojewódzkiej Rady Narodowej w Lublinie, nr 15, poz. 64, 1954 r.
  30. Za: W. Ćwik, J. Reder Lubelszczyzna..., s. 160–161, 168–169.
  31. Dz.U. z 1954 r. nr 49, poz. 252.
  32. Dz.U. z 1955 r. nr 45, poz. 296.
  33. Dz.U. z 1955 r. nr 44, poz. 283.
  34. Podział administracyjny PRL (1956), Urząd Rady Ministrów, Biuro do Spraw Prezydiów Rad Narodowych.
  35. Uchwała nr 8 Wojewódzkiej Rady Narodowej w Lublinie z dnia 8 lipca 1955 w sprawie zmiany granic niektórych gromad oraz przeniesienia niektórych siedzib gromadzkich rad narodowych (Dziennik Urzędowy Wojewódzkiej Rady Narodowej w Lublinie z dnia 3 kwietnia 1956, Nr. 5, Poz. 14).
  36. Uchwała nr 9 Wojewódzkiej Rady Narodowej w Lublinie z dnia 8 lipca 1955 w sprawie zmiany granic niektórych powiatów w województwie lubelskim (Dziennik Urzędowy Wojewódzkiej Rady Narodowej w Lublinie z dnia 3 kwietnia 1956, Nr. 5, Poz. 15).
  37. Uchwała nr 17/56 Wojewódzkiej Rady Narodowej w Lublinie z dnia 9 listopada 1956 w sprawie 1) zmiany granic: gromady Biszcza w powiecie biłgorajskim, 2) gromady Opole Lubelskie, 3) zmiany siedziby gromady Krasnystaw (Dziennik Urzędowy Wojewódzkiej Rady Narodowej w Lublinie z dnia 1 marca 1957, Nr. 2, Poz. 6).
  38. Uchwała nr 18/57 Wojewódzkiej Rady Narodowej w Lublinie z dnia 28 września 1957 r. w sprawie zmiany granic niektórych gromad w województwie lubelskim (Dziennik Urzędowy Wojewódzkiej Rady Narodowej w Lublinie z dnia 5 grudnia 1957, Nr. 11, Poz. 83).
  39. Dz.U. z 1957 r. nr 59, poz. 309.
  40. Dz.U. z 1959 r. nr 70, poz. 441.
  41. Uchwała nr 18a/57 Wojewódzkiej Rady Narodowej w Lublinie z dnia 28 września 1957 r. w sprawie zniesienia i utworzenia niektórych gromad w województwie lubelskim (Dziennik Urzędowy Wojewódzkiej Rady Narodowej w Lublinie z dnia 5 grudnia 1957, Nr. 11, Poz. 84).
  42. Uchwała nr 23a/57 Wojewódzkiej Rady Narodowej w Lublinie z dnia 18 listopada 1957 r. w sprawie zniesienia niektórych gromad w województwie lubelskim (Dziennik Urzędowy Wojewódzkiej Rady Narodowej w Lublinie z dnia 5 grudnia 1957, Nr. 11, Poz. 86).
  43. Uchwała Nr 21 Wojewódzkiej Rady Narodowej w Lublinie z dnia 11 listopada 1958 r. w sprawie zmiany siedziby gromadzkiej rady narodowej w powiecie biłgorajskim (Dziennik Urzędowy Wojewódzkiej Rady Narodowej w Lublinie z dnia 20 grudnia 1958 r., Nr. 10, Poz. 75).
  44. Uchwała Nr 10/59 Wojewódzkiej Rady Narodowej w Lublinie z dnia 28 sierpnia 1959 r. w sprawie utworzenia i zniesienia niektórych w województwie lubelskim w ramach Obwieszczenia Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej w Lublinie z dnia 19 grudnia 1959 r. o ogłoszeniu jednolitego tekstu Uchwały Nr 10/59 [...] (Dziennik Urzędowy Wojewódzkiej Rady Narodowej w Lublinie z dnia 23 grudnia 1959 r., Nr. 9, Poz. 63).
  45. Podział administracyjny PRL (1960), Urząd Rady Ministrów, Biuro do Spraw Prezydiów Rad Narodowych.
  46. Dz.U. z 1961 r. nr 54, poz. 304.
  47. Podział administracyjny PRL (1965), Urząd Rady Ministrów, Biuro do Spraw Prezydiów Rad Narodowych.
  48. Dz.U. z 1972 r. nr 49, poz. 312.
  49. a b Polska – Zarys encyklopedyczny. PWN, 1974.
  50. Dz.U. z 1972 r. nr 50, poz. 324.
  51. Dz.U. z 1975 r. nr 17, poz. 92.
  52. Dz.U. z 1976 r. nr 24, poz. 143.
  53. Dz.U. z 1977 r. nr 27, poz. 116.
  54. a b Dz.U. z 1981 r. nr 26, poz. 139 i Dz.U. z 1982 r. nr 23, poz. 165.
  55. Dz.U. z 1982 r. nr 23, poz. 166.
  56. Dz.U. z 1983 r. nr 70, poz. 314.
  57. M.P. z 1986 r. nr 34, poz. 262.
  58. M.P. z 1987 r. nr 38, poz. 327.
  59. Dz.U. z 1991 r. nr 3, poz. 12.
  60. Dz.U. z 1991 r. nr 115, poz. 497.
  61. Dz.U. z 1993 r. nr 86, poz. 400.
  62. Dz.U. z 1998 r. nr 103, poz. 652.
  63. Dz.U. z 2020 r. poz. 1332.
  64. Dz.U. z 2023 r. poz. 1472.
  65. Powiat biłgorajski w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2016-01-21], liczba ludności na podstawie danych GUS.
  66. l, Ludność. Stan i struktura ludności oraz ruch naturalny w przekroju terytorialnym (stan w dniu 31.12.2019), 31 grudnia 2019.
  67. GUS, Tabl. II. Ludność, ruch naturalny oraz migracje ludności według powiatów w pierwszym półroczu 2020 R., 30 czerwca 2020.
  68. GUS, Bezrobotni zarejestrowani i stopa bezrobocia. Stan w końcu września 2019 r. [online], stat.gov.pl [dostęp 2019-11-27] (pol.).
  69. Słownik biograficzny współczesnych starostów. Rafał Rudka (red.). T. III: Starostowie województwa lubelskiego. Warszawa: Związek Powiatów Polskich, 2023, s. 17. ISBN 978-83-62251-82-7. [dostęp 2023-08-29].

Bibliografia

edytuj
  • Tadeusz Mencel: Galicja Zachodnia 1795–1809. Lublin: Wydawnictwo Lubelskie, 1976.
  • Władysław Ćwik, Jerzy Reder: Lubelszczyzna. Dzieje rozwoju terytorialnego, podziałów administracyjnych i ustroju władz. Lublin: Wydawnictwo Lubelskie, 1977.
  • Dorota Skakuj, Zarys dziejów powiatu biłgorajskiego w latach 1867–1939, Biłgoraj: Muzeum Ziemi Biłgorajskiej w Biłgoraju, 2005, ISBN 83-921896-0-4, OCLC 69362032.
  • Dzieje Tarnogrodu, Ryszard Szczygieł (red.), Tarnogród: Urząd Miasta i Gminy w Tarnogrodzie, 2006, ISBN 83-924573-0-7, OCLC 169820946.
  • Zenon Łukasz Baranowski (red.) Dzieje Goraja, Gminny Ośrodek Kultury w Goraju, Lublin 2010, ISBN 978-83-62221-01-1.
  • Roman Tokarczyk Turobin. Dzieje miejscowości, Wydawnictwo „Morpol”, Lublin 2002, ISBN 83-87228-65-6.
  • Roman Sokal, Sieraków. Zasłyszane, zapamiętane, zapisane, Biłgoraj: Wydawnictwo RS, 2012, ISBN 978-83-903834-6-0, OCLC 823651925.
  • Tomasz Brytan, Gmina Księżpol. Przeszłość – teraźniejszość – przyszłość, Księżpol: Meritum Bożena Zimmermann, 2010, ISBN 978-83-61591-60-3, OCLC 803976586.
  • Poznajemy ojcowiznę. Piękne zakątki otaczającej nas przyrody w pracach laureatów konkursu krajoznawczego, Paweł Zań, Biłgoraj: Meritum Bożena Wasińska, 2007, ISBN 978-83-925046-5-8, OCLC 749702931.
  • Małgorzata Pietrzak Gmina Józefów, wyd. Michał Pietrzak, b.m.w., b.d.w.
  • Agnieszka Bogaczyk, Robert Rabiega Miasto i gmina Józefów, PUW „Roksana” sp. z o.o., Krosno 2004
  • Bożena Kurowska Biszcza i okolice w dziejach Zaborszczyzny, Gminny Ośrodek Kultury w Biszczy, Biszcza 2007
  • Monografia powiatu biłgorajskiego 1927