Powiat brzeziński
Powiat brzeziński – powiat w Polsce (województwo łódzkie), utworzony z części powiatu łódzkiego wschodniego z dniem 1 stycznia 2002 roku na mocy rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 31 maja 2001 r. (Dz.U. z 2001 r. nr 62, poz. 631)[2]. Jego siedzibą jest miasto Brzeziny.
| powiat | |||||||||
 Stary budynek stacji wąskotorowej Jeżów | |||||||||
| |||||||||
| Państwo | |||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Województwo | |||||||||
| TERC |
1021 | ||||||||
| Siedziba | |||||||||
| Starosta |
Bartłomiej Lipski | ||||||||
| Powierzchnia |
358,56 km² | ||||||||
| Populacja (31.12.2020) • liczba ludności |
| ||||||||
| • gęstość |
86 os./km² | ||||||||
| Urbanizacja |
40,23% | ||||||||
| Tablice rejestracyjne |
EBR | ||||||||
Adres urzędu: ul. Sienkiewicza 1695-060 Brzeziny | |||||||||
| Szczegółowy podział administracyjny | |||||||||
| |||||||||
Położenie na mapie województwa
| |||||||||
| Strona internetowa | |||||||||
Według danych z 31 grudnia 2019 roku[3] powiat zamieszkiwały 30 833 osoby.
Geografia
edytujPołożenie i obszar
edytujPowiat brzeziński ma obszar[4] 358,56 km².
Powiat stanowi 1,97% powierzchni województwa łódzkiego.
Powiat brzeziński leży w środkowej części województwa łódzkiego. Graniczy z pięcioma powiatami ziemskimi: łowickim, łódzkim wschodnim, skierniewickim, tomaszowskim i zgierskim[5].
Pod względem historycznym powiat brzeziński leży na obszarze dawnej ziemi łęczyckiej (Brzeziny[6]) oraz stanowiącej część Mazowsza ziemi rawskiej (Dmosin[7], Jeżów[8]).
Podział administracyjny
edytujW skład powiatu wchodzą:
- gminy miejskie: Brzeziny
- gminy miejsko-wiejskie: Jeżów
- gminy wiejskie: Brzeziny, Dmosin, Rogów
- miasta: Brzeziny, Jeżów
| lp. | Herb | Gmina | siedziba | powierzchnia (km²) |
ludność | gęstość zaludnienia (osób/km²) |
|---|---|---|---|---|---|---|
| 1 | _COA.png){kind=small} |
Brzeziny | Brzeziny | 106,64 | 5406 | 51 |
| 2 |  |
Dmosin | Dmosin | 100,19 | 4617 | 46 |
| 3 |  |
Jeżów | Jeżów | 64,09 | 3561 | 56 |
| 4 |  |
Rogów | Rogów | 66,06 | 4664 | 71 |
| 5 |  |
Brzeziny | – | 21,58 | 12 289 | 569 |
| Razem | – | 5 | 4 | 358,56 | 30 884 | 85 |
Demografia
edytujLiczba ludności (dane z 31 grudnia 2009):
| Ogółem | Kobiety | Mężczyźni | ||||
|---|---|---|---|---|---|---|
| osób | % | osób | % | osób | % | |
| Ogółem | 30 537 | 100 | 15 697 | 51,40 | 14 840 | 48,60 |
| Miasto | 12 289 | 40,24 | 6456 | 21,14 | 5833 | 19,10 |
| Wieś | 18 248 | 59,76 | 9241 | 30,26 | 9007 | 29,50 |
- Piramida wieku mieszkańców powiatu brzezińskiego w 2014 roku[10].
Religia
edytujPowiat brzeziński to jeden z obszarów z najmniejszym odsetkiem ludności rzymskokatolickiej w Polsce. Znaczną część jego mieszkańców stanowią bowiem wyznawcy Mariawityzmu[11].
Ochrona przyrody
edytujNa terenie powiatu leży część Parku Krajobrazowego Wzniesień Łódzkich, w skład którego wchodzą kompleksy leśne w okolicy Janinowa, Poćwiardówki i Tadzina, a także leśny rezerwat przyrody Parowy Janinowskie. Ponadto w powiecie brzezińskim utworzono jeszcze 5 innych rezerwatów przyrody. Są to: rezerwaty leśne Doliska, Popień i Zimna Woda, florystyczny Górki oraz częściowo jedyny w województwie rezerwat wodny Rawka, obejmujący w całości dolinę rzeki Rawki. Na terenie powiatu ustanowiono 78 pomników przyrody, wszystkie to pomniki przyrody ożywionej.
Park Krajobrazowy Wzniesień Łódzkich powołano w celu ochrony wyjątkowego w Polsce środkowej krajobrazu wyżynnego rozciągającego się na obszarze położonym pomiędzy Łodzią, Brzezinami i Strykowem. Cechuje go dobrze zachowana w stanie pierwotnym szata roślinna, interesująca i bogata fauna, urozmaicona rzeźba terenu wciąż podlegająca żywym procesom geomorfologicznym oraz duża ilość źródlisk i drobnych strumieni.
W Rogowie mieści się arboretum założone w 1923 roku. Jest to placówka badawczo-dydaktyczna. Prowadzi ona badania dotyczące dendrologii i botaniki leśnej. Dysponuje zbiorem ponad dwóch tysięcy gatunków i odmian roślin. Są to głównie drzewa występujące w strefie umiarkowanej na całym świecie, m.in. klony, różaneczniki i gatunki drzew iglastych. We wsi znajduje się także alpinarium utworzone w 1958 roku. Posiada zbiory roślinności naskalnej przedstawianej na tle sztucznych oczek wodnych, kanałów i kaskad[5].
Zabytki i inne atrakcje turystyczne
edytujArchitektura sakralna
edytujGodnymi uwagi obiektami architektury sakralnej na terenie powiatu brzezińskiego są:
- Kościół Podwyższenia Świętego Krzyża w Brzezinach – jednonawowy kościół parafialny zbudowany w stylu gotyckim. Kopuła świątyni wzorowana jest na kopule bazyliki św. Piotra w Rzymie. Część kościoła stanowi ufundowana w 1534 roku przez Stanisława Lasockiego kaplica Lasockich. W podziemiach kaplicy znajduje się mauzoleum rodziny Lasockich, a w nim krypty z nagrobkami i portretami członków tej rodziny zmarłych w XVI i XVII wieku.
- Zespół klasztorny Reformatów w Brzezinach – ufundowany w 1627 r., pierwotnie drewniany, obecny murowany ufundowany został przez Teofila i Adama Lasockich. Składa się z wybudowanego w 1754 r. kościoła św. Franciszka z Asyżu oraz klasztoru wzniesionego na początku XVIII wieku. Obie świątynie wielokrotnie ulegały zniszczeniom. Odrestaurowano je w latach 1947–1952.
- Kościół św. Anny w Brzezinach – świątynia powstała w 1719 r. Warto zwrócić uwagę na cenny obraz Świętej Trójcy pochodzący z I połowy XVII wieku, umieszczony w ołtarzu głównym. Innymi obiektami wartymi zobaczenia w kościele są: figura Anioła z chustą św. Weroniki, gotycka chrzcielnica, rzeźba nieznanej świętej z I połowy XVII wieku oraz obrazy św. Walentego i św. Barbary.
- Kościół św. Andrzeja Apostoła w Jeżowie – kościół zbudowany w latach 1907–1914 wraz z nawą z przełomu XV i XVI wieku z zachowanym sklepieniem gwiaździstym w stylu późnogotyckim.
- Kościół cmentarny św. Leonarda w Jeżowie – wybudowany najprawdopodobniej w II połowie XVII wieku.
- Kościół starokatolicki mariawitów pw. Podwyższenia Krzyża Świętego w Grzmiącej – neogotycka świątynia parafialna wybudowana z czerwonej cegły na początku XX wieku.
- Kościół starokatolicki mariawitów pw. Narodzenia Najświętszej Maryi Panny w Woli Cyrusowej – neogotycka świątynia parafialna wybudowana z czerwonej cegły na początku XX wieku, we wnętrzu zabytkowy ołtarz w kształcie konfesji.
- kaplica Kościoła Katolickiego Mariawitów pw. św. Michała Archanioła w Poćwiardówce – drewniana świątynia należąca do Kościoła Katolickiego Mariawitów, przy której mieszka kapłanka – proboszcz parafii.
- kaplica Kościoła Katolickiego Mariawitów pw. Przenajświętszego Sakramentu w Grzmiącej – z figurą Matki Boskiej Niepokalanie Poczętej i klombem kwiatowym.
Muzea
edytuj- Muzeum Regionalne w Brzezinach – założone w 1972, posiadające wystawy stałe o tematyce sławnych ludzi związanych z miastem, jego historię oraz pochówków ciałopalnych we wczesnym okresie przedchrześcijańskim. Ponadto znajduje się tu pochodzący z przełomu XIX i XX wieku warsztat krawiecki zachowanymi maszynami i urządzeniami krawieckimi.
- Muzeum Lasu i Drewna w Rogowie – założone w 1950, znajduje się w pobliżu Leśnego Zakładu Doświadczalnego SGGW. Jest to oryginalna placówka muzealna. Posiada bogate zbiory zoologiczne dotyczące głównie ptaków i ssaków, botaniczne, fitopatologiczne oraz ksylotekę.
Kolej Wąskotorowa Rogów – Rawa – Biała
edytujKolej Wąskotorowa Rogów – Rawa – Biała (dawniej Rogowska Kolej Dojazdowa i Rogowska Kolej Wąskotorowa) – jedyna istniejąca w województwie kolej wąskotorowa prowadząca z Rogowa przez Jeżów i Rawę Mazowiecką do Białej Rawskiej. Tory kolei zostały położone w 1915 i przebudowane w 1950 roku. Na stacji w Rogowie obecnie gromadzone są zabytkowe pociągi w ramach utworzenia skansenu kolei wąskotorowych. Wstęp na nią jest bezpłatny. Znajduje się tam także drezyna ręczna dająca możliwość jazdy po stacji. Po linii kolei kursuje w każdą niedzielę od maja do września ogólnodostępny pociąg turystyczny[5].
Sąsiednie powiaty
edytujłowicki, łódzki wschodni, tomaszowski, skierniewicki, zgierski
Przypisy
edytuj- ↑ Wyniki badań bieżących – Baza Demografia – Główny Urząd Statystyczny [online], demografia.stat.gov.pl [dostęp 2020-05-20].
- ↑ Starostwo Powiatowe w Brzezinach – Historia.
- ↑ l, Ludność. Stan i struktura ludności oraz ruch naturalny w przekroju terytorialnym (stan w dniu 31.12.2019), 31 grudnia 2019.
- ↑ Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2013 r.. Warszawa: Główny Urząd Statystyczny, 2013-07-26. ISSN 1505-5507.
- ↑ a b c Powiat brzeziński. [dostęp 2015-09-03].
- ↑ Adolf Pawiński: Źródła dziejowe. T. 12: Polska XVI wieku pod względem geograficzno-statystycznym. Cz. 1: Wielkopolska. Warszawa: Drukarnia Józefa Bergera, 1883, s. 57. [dostęp 2022-01-18].
- ↑ Kazimierz Pacuski: Możnowładztwo i rycerstwo ziemi gostynińskiej w XIV i XV wieku. Studium z dziejów osadnictwa i elity władzy na Mazowszu średniowiecznym. Warszawa: Wydawnictwo Neriton, 2009, s. 442. ISBN 978-83-7543-105-6. [dostęp 2022-01-18].
- ↑ Oskar Kolberg: Mazowsze. Obraz etnograficzny. T. 1: Mazowsze polne. Cz. 1. Kraków: Drukarnia Wł. L. Anczyca i Spółki, 1885, s. 4. [dostęp 2022-01-18].
- ↑ Lucyna Nowak, Joanna Stańczyk, Agnieszka Znajewska, Ludność. Stan i struktura w przekroju terytorialnym (Stan w dniu 31 XII 2009 r.), Warszawa: Główny Urząd Statystyczny, 2010, ISSN 1734-6118 (pol.).
- ↑ Powiat brzeziński w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2016-01-21], liczba ludności na podstawie danych GUS.
- ↑ Sławomir Dmowski: Ludność i Urbanizacja. geografia24.eu. [dostęp 2019-09-14].