Wikipedia

Ziemia lubuska

kraina historyczna na terenie Polski i Niemiec
(Przekierowano z Ziemia Lubuska)

Ziemia lubuska[a] (łac. Terra Lubus, Terra Lubucensis[4][5], niem. Land Lebus, Lebuser Land) – kraina historyczna, położona po obu stronach środkowej Odry, między Śląskiem a Pomorzem[6].

Ziemia lubuska
Terra Lubus
Herb
Herb
Państwa

 Polska
 Niemcy

Stolica

Lubusz

Ważniejsze miejscowości

Frankfurt nad Odrą, Fürstenwalde/Spree, Kostrzyn nad Odrą, Słubice

Położenie na mapie
Mapa Ziemi lubuskiej
Multimedia w Wikimedia Commons
Informacje w Wikipodróżach
Diecezja lubuska przed reformacją
Ziemia lubuska i inne krainy historyczne Polski na tle współczesnych granic administracyjnych

Toponimia i pisownia

edytuj

Swoją nazwę ziemia lubuska wzięła od położonego na lewym brzegu Odry Lubusza[7], głównego ośrodka kasztelańskiego i dawnej siedziby biskupów lubuskich.

 
Fragment historycznej mapy Wielkopolski w epoce piastowskiej wykonanej przez Dr. T. Szulca i zamieszczonej w czwartym tomie Kodeksu dyplomatycznego Wielkopolski, obrazujący Ziemię Lubuską (granice diecezji lubuskiej) oraz obszar odstąpiony książętom śląskim przez książąt wielkopolskich

Termin ziemia lubuska ma szerokie i często odmienne znaczenie, rozróżniane także względem okresów historycznych:

  • zdaniem części badaczy jest to odrębne terytorium w okresie państwa pierwszych Piastów, identyfikowane także jako terytorium plemienne Lubuszan. Jej obszar może dotyczyć obu brzegów rzeki Odry wokół dawnego grodu Lubusza[8];
  • pojęcie pochodne obszaru definicji 1. w odniesieniu do późniejszego okresu: to obszar włączony ponownie do państwa polskiego około 1120 roku, tożsamy z pojęciem kasztelanii lubuskiej, do której zalicza się także ziemię kiniecką i ziemię kostrzyńską[9][10];
  • główna jednostka osadniczo-administracyjna kasztelanii lubuskiej, powstała na skutek podziałów politycznych w końcu XII wieku i pierwszej ćwierci XIII wieku, kiedy to wydzielono ziemię kiniecką i ziemię kostrzyńską[9][10];
  • pojęcie potoczne, dotyczące części obszaru Ziem Odzyskanych, która w 1945 została wcielona do województwa poznańskiego, a w 1950 prawie w całości należała do pierwszego województwa zielonogórskiego[11]. Nazwę „Ziemia Lubuska” w tym znaczeniu wprowadzili w 1946 Bogumił Krygowski i Stanisława Zajchowska[12];
  • potoczne określenie całego obszaru województwa lubuskiego, stosowane przez władze wojewódzkie[13][14]. Termin w tym znaczeniu został rozpropagowany w 1998 z inicjatywy Stowarzyszenia na rzecz Promocji i Powołania Województwa Lubuskiego oraz innych zwolenników tego rozwiązania[15]. W tym znaczeniu występuje również alternatywna nazwa Środkowe Nadodrze[16][17].

W literaturze funkcjonują zapisy toponimu wielkimi literami i małymi (ziemia lubuska lub Ziemia Lubuska). Zgodnie z regułą ortograficzną języka polskiego należy ją zapisać małymi literami (ziemia lubuska). Natomiast ze względów uczuciowych bądź dla uwydatnienia szacunku wyjątkowo można pisać wielką literą[a].

Historia

edytuj
 
 

Historia przynależności Ziemi Lubuskiej
Polska wczesnopiastowska
ok. 960–1138
W okresie rozbicia dzielnicowego Polski
1138–1249:

Księstwo śląskie 1138–1173
Księstwo wrocławskie 1173–1177
Księstwo głogowskie 1177–1181
Księstwo wrocławskie 1181–1203
Księstwo wielkopolskie 1203–1211
Księstwo wrocławskie 1211–1218
Księstwo wielkopolskie 1218–1230
Księstwo wrocławskie 1230–1241
Księstwo lubuskie 1241–1242
Księstwo wrocławskie 1242–1248
Księstwo legnickie 1248–1249

Marchia Brandenburska
1250–1319
Wpływy Piastów, Gryfitów, Askanów i Wittelsbachów
1319–1326
Marchia Brandenburska
1326–1373
Kraje Korony Czeskiej, Marchia Brandenburska
1373–1415
Marchia Brandenburska
1415–1618
Brandenburgia-Prusy
1618–1701
Królestwo Prus
1701–1871
Cesarstwo Niemieckie, Królestwo Prus
1871–1918
Republika Weimarska, Wolne Państwo Prusy
1919–1933
Rzesza Niemiecka, Wolne Państwo Prusy
1933–1945
Okupacja aliancka Niemiec
1945–1949
Niemiecka Republika Demokratyczna
1949–1990 		Polska Rzeczpospolita Ludowa
1945–1989
Republika Federalna Niemiec
1990–obecnie 		Rzeczpospolita Polska
1989–obecnie

Terytorium Lubuszan i jego udział w państwie Piastów

edytuj

Na mapach osadniczych dość wyraźnie zaznacza się terytorium plemienne Lubuszan w rejonie środkowego Nadodrza i w strefie pogranicza lubusko-pomorskiego, które charakteryzuje się jednością osadniczą. Największym czynnikiem integrującym tego obszaru była rzeka Odra wraz z dopływami tworząca oś hydrograficzną i na wielu odcinkach osadniczą. Ponadto lądowe szlaki komunikacyjne przebiegające równoleżnikowo oraz dwa szlaki lądowe biegnące po obu biegach Odry[18].

 
Polska za panowania księcia Mieszka I
 
Polska w latach 1201–1241

Zdaniem części badaczy w X wieku ziemia lubuska stanowiła odrębną jednostkę terytorialną w stosunku do krain plemiennych Pomorza, Wielkopolski i Śląska[19][20]. Przyjmuje się zazwyczaj, że Polska przyłączyła ją około 960 roku, choć istnieją poglądy o aneksji tego terytorium w latach czterdziestych X wieku, o czym świadczy nieuwzględnienie jej w uposażeniu biskupstwa brandenburskiego. Mieszko I mógł traktować ziemię lubuską jako bazę do prowadzenia swojej polityki ekspansyjnej w kierunku ziem Łużyczan i Wkrzan. Zwolennicy późniejszej datacji opanowania tego terytorium opierają swoje przypuszczenia, po pierwsze, na wynikach badań archeologicznych, wiążąc zniszczenie grodu Lubuszy w połowie X wieku z militarnymi działaniami Polski na tym terenie oraz, po drugie, na dostrzeganiu związku pomiędzy jej przyłączeniem, a konfliktem Mieszka I z margrabią Geronem w 963 roku. Według badacza Połabia Kazimierza Myślińskiego obie teorie nie mają mocnych podstaw: badania archeologiczne nie są precyzyjne, zaś konflikt Polski z Marchią Wschodnią nie ma oparcia w źródłach pisanych[21].

Badania wykazują, że w wyniku ekspansji Piastów sieć starszych grodów lubuskich została całkowicie zniszczona, a w jej miejsce powstała sieć z innego rodzaju grodami o nowym rozmieszczeniu.[22].

Należy także przedstawić, że inni badacze negują istnienie plemienia Lubuszan i ziemi lubuskiej w tym okresie. Np. Edward Rymar stwierdził, że losy ziemi lubuskiej w czasach Mieszka I nie są nam znane z powodu braku źródeł pisanych, a w świetle dokumentu Dagome iudex z ok. 991 r. Odra na lubuskim odcinku jego państwa wydaje się być rzeką graniczną[23].

Kasztelania i diecezja lubuska

edytuj
 

     Księstwo lubuskie pod panowaniem Mieszka w latach 1241–1242

Około 1120 r. Bolesław III Krzywousty inkorporował wprost ziemię lubuską do państwa Piastów (bez zwierzchności lennej)[24]. W 1124 r. zostało utworzone biskupstwo lubuskie, którego podstawą zdaniem części badaczy miałoby być domniemane terytorium plemienne Lubuszan[25]. Diecezja lubuska podlegała arcybiskupowi gnieźnieńskiemu.

Około 1138 r. na mocy Ustawy sukcesyjnej Bolesława Krzywoustego ziemia lubuska została włączona do dzielnicy śląskiej Władysława II Wygnańca[26].

W 1207 r. książę poznańsko-kaliski Władysław III Laskonogi chcąc zwiększyć aktywność na Pomorzu Zachodnim, zamienił swą ziemię kaliską na ziemię lubuską z księciem śląskim Henrykiem I Brodatym[27][28]. Jednak już w 1209 r. margrabia łużycki Konrad II wkroczył do ziemi lubuskiej i obległ Lubusz. Na odsiecz obrońcom Lubusza ruszył Władysław III Laskonogi, jednak przegrał bitwę pod Lubuszem, a obrońcy grodu zostali powieszeni. Książę poznański utracił ziemię lubuską. Zajęcie strategicznego Lubusza stanowiło realne zagrożenie dla władztwa Henryka I Brodatego, co zmusiło go do działania. Po śmierci Konrada II podczas kampanii zbrojnej między sierpniem 1210 a marcem 1211 Henryk odzyskał ziemię lubuską[29], ponownie ją wiążąc z dzielnicą śląską, a w 1218 po raz drugi przekazał ją Władysławowi Laskonogiemu, tym samym znów została częścią dzielnicy wielkopolskiej.

Jeszcze w pierwszej połowie XIII w. za sprawą nadań piastowskich książąt wielkopolskich i śląskich na ziemi lubuskiej pojawiły się zakony templariuszy (m.in. w Łagowie, Dębnie, Rurce, Kostrzynie, Leśnicy, Chwarszczanach i Dargomyślu), cystersów (założyli m.in. miasto Lubiąż) i kanoników regularnych (na terenie dzisiejszej gminy Vierlinden[30]). Po kasacie zakonu templariuszy w XIV w. ich dobra lubuskie przeszły w ręce joannitów.

W latach 1241–1242 istniało wydzielone księstwo lubuskie, w którym panował Mieszko lubuski, po czym obszar powrócił do dzielnicy śląskiej ze stolicą we Wrocławiu.

 
Herb diecezji lubuskiej

W 1250 r. Bolesław II Rogatka, potrzebując pomocy przeciwko księciu wrocławskiemu Henrykowi III, sprzedał ten strategiczny rejon Marchii Brandenburskiej i arcybiskupowi magdeburskiemu Wilbrandowi jako ich kondominium, aby zdobyć pieniądze na prowadzenie lokalnych wojen. W 1252 zastaw ostatecznie przeszedł we władanie Brandenburgii.

W drugiej połowie XIII w. diecezja lubuska utraciła południowy fragment swego terytorium wskutek ekspansji miśnieńskiej (okolice dzisiejszego miasta Eisenhüttenstadt)[31].

Przez następne wieki obszar ziemi lubuskiej stopniowo ulegał germanizacji wskutek tzw. Ostsiedlung[32].

W 1276 biskup lubuski Wilhelm I z Nysy przeniósł rezydencję biskupią z Lubusza do Górzycy.

Od 1319 ziemia lubuska była przedmiotem rywalizacji pomiędzy Piastami (Księstwo jaworskie), Gryfitami (Księstwo wołogoskie) i Askańczykami (Księstwo Saksonii-Wittenbergi)[33]. W 1319 region zajął książę wołogoski Warcisław IV, w 1320 znaczną część przejął książę jaworski Henryk I, po czym jeszcze w tym samym roku zachodnią część podbił książę Rudolf I Askańczyk[34]. Wschodnie krańce (Torzym i Sulęcin) w 1321 lub 1322 zajęło księstwo głogowskie, a w północnej części (w okolicach Kostrzyna nad Odrą) walki pomorsko-saskie toczyły się jeszcze do 1323. Po odniesieniu zwycięstwa nad Austrią, w 1323 regionem zainteresowali się bawarscy Wittelsbachowie – król Ludwik IV Bawarski nadał Brandenburgię włącznie z ziemią lubuską swemu synowi Ludwikowi V[35]. Pojawienie się nowego silnego rywala skłoniło dotychczas walczące strony do zawarcia pokoju między sobą[35]. Ludwik IV przybył do ziemi lubuskiej w 1324. Po stronie Gryfitów i Piastów głogowskich opowiedział się papież Jan XXII, oponent Wittelsbachów[36]. Do wojny włączył się także król Polski Władysław I Łokietek, najeżdżając w lutym 1326 okolice Frankfurtu/Słubic, a papież wzywał mieszkańców regionu do oporu przeciw Wittelsbachom, jednak mimo to do 1326 zdołali oni zająć terytoria Gryfitów i Piastów w ziemi lubuskiej i region ponownie znalazł się w całości w Marchii Brandenburskiej[37].

W latach 1373–1415 wraz z Marchią Brandenburską ziemia lubuska znajdowała się pod panowaniem Czech. Ostatnim polskim biskupem lubuskim (do 1392) był Jan Kietlicz. W 1385 przeniósł on stolicę diecezji z Górzycy do Fürstenwalde. Od 1392 do 1424 na tronie biskupim zasiadali Czesi. W 1424 r. biskupstwo lubuskie zostało podporządkowane arcybiskupowi w Magdeburgu.

W 1518 biskup lubuski zakupił przygraniczne dolnołużyckie dobra Beeskow i Storkow, pozostające formalnie lennem czeskim. W 1555 zmarł ostatni katolicki biskup lubuski i diecezja została zsekularyzowana. W 1575 r. król Czech Maksymilian II Habsburg przekazał Beeskow i Storkow w lenno Brandenburgii, a w 1598 diecezja lubuska została zamknięta.

 
Dawny kościół św. Mikołaja we Frankfurcie nad Odrą, którego budowa rozpoczęła się pod panowaniem polskim (widok z około 1862)

Panowanie pruskie

edytuj

W 1618 wraz z Brandenburgią ziemia lubuska została częścią unijnego państwa brandenbursko-pruskiego, a od 1701 Królestwa Prus. W XVII w. region ucierpiał z powodu wojny trzydziestoletniej. Pod koniec XVII w. w regionie zaczęli się osiedlać francuscy hugenoci. Ich wspólnoty powstały we Frankfurcie nad Odrą i Müncheberg[38]. Miasta Beeskow i Storkow do 1742 pozostawały pod formalnym zwierzchnictwem czeskim jako lenno.

W 1871 region znalazł się w granicach Cesarstwa Niemieckiego. W 1880 największymi miastami regionu były Frankfurt nad Odrą (51 147 mieszk.)[39], Kostrzyn nad Odrą (14 069 mieszk.)[40], Fürstenwalde/Spree (10 781 mieszk.)[41], Słońsk (6 298 mieszk.), Sulęcin (5880 mieszk.)[42] i Ośno Lubuskie (5 357 mieszk.)[43].

W 1945 obszar zaciętych walk na froncie wschodnim II wojny światowej. W lutym i marcu stoczono bitwę o Kostrzyn nad Odrą, wskutek czego miasto zostało zniszczone w 95%[44], a w kwietniu miała miejsce bitwa o wzgórza Seelow z udziałem 1 Armii Wojska Polskiego, zwycięstwo w niej otworzyło drogę na Berlin.

Od 1945 roku

edytuj
 
Województwo zielonogórskie w latach 1950–1975

Prawobrzeżną część ziemi lubuskiej przyłączono do Polski w 1945 (od 1999 głównie w granicach województwa lubuskiego, oprócz niewielkiego fragmentu należącego do powiatu myśliborskiego województwa zachodniopomorskiego).

Do powszechnego obiegu w Polsce powojennej termin ziemia lubuska wprowadziła w 1945 Maria Kiełczewska-Zaleska z Instytutu Zachodniego, podając opis historycznej ziemi lubuskiej jako małej krainy nad Odrą, która odgrywa rolę łącznika Pomorza ze Śląskiem. Według jej definicji kraina miała ciągnąć się po obu brzegach Odry, od ujścia Nysy Łużyckiej po ujście Warty[45][46].

Rok później (1946 r.) publikacja B. Krygowskiego i S. Zajchowskiej rozciągnęła nazwę ziemi lubuskiej daleko poza właściwą ziemię lubuską, włączając część Wielkopolski, Pomorza i na południe od Odry – część Śląska. Jednocześnie określono, że ziemia lubuska jest „zachodnią cząstką Wielkopolski”, co wynika z warunków naturalnych charakterystycznych dla całości[12].

Określono, że nowa ziemia lubuska obejmuje 14 powiatów o łącznej powierzchni 11 451,7 km²[12]:

 
Collegium Polonicum w Słubicach zał. w 1992 r.

W 1955 stwierdzono, że względy historyczne i praktyczne zadecydowały, że wszystkim tym powiatom nadano nazwę ziemi lubuskiej, która dotyczy części obszaru tzw. Ziem Odzyskanych, która w 1945 została wcielona do województwa poznańskiego, a w 1950 prawie w całości należała do pierwszego województwa zielonogórskiego[11].

Przy Niemczech pozostała lewobrzeżna część ziemi lubuskiej, w tym miasta Frankfurt nad Odrą, Fürstenwalde/Spree, Müncheberg, Seelow, Müllrose, Buckow (Märkische Schweiz) oraz historyczna stolica Lubusz.

Symbolika

edytuj

Do przedstawienia ziemi lubuskiej wykorzystuje się herb historycznej diecezji lubuskiej, w formie pozbawionej atrybutów biskupich, które znajdowały się pod tarczą[potrzebny przypis]. Oryginalny herb ukształtował się w I. połowie XIV wieku[47] i używany był przez biskupów lubuskich do czasu rozwiązania diecezji. Przedstawiony on został w herbarzu Johanna Siebmachera w wersji z insygniami, natomiast w starszej i prostszej formie (bez insygniów) widoczny jest na pieczęci biskupa Piotra I z Opola oraz na epitafium Jana VI von Dehera. Współcześnie stanowi on element herbu archidiecezji berlińskiej oraz diecezji zielonogórsko-gorzowskiej.

Miasta

edytuj

Lista miast historycznej ziemi lubuskiej (w granicach dawnej diecezji lubuskiej):

Lp. Miasto Państwo Populacja Powierzchnia Jednostka administracyjna
1.   Frankfurt nad Odrą   Niemcy 56 679 147,85 km²   Brandenburgia
2.   Fürstenwalde/Spree   Niemcy 32 120 70,68 km²   Brandenburgia
3.   Eisenhüttenstadt[b]   Niemcy 22 919 63,47 km²   Brandenburgia
4.   Kostrzyn nad Odrą   Polska 17 730 46,14 km²   lubuskie
5.   Słubice   Polska 16 644 19,2 km²   lubuskie
6.   Dębno   Polska 13 137 19,51 km²   zachodniopomorskie
7.   Sulęcin   Polska 10 096 8,56 km²   lubuskie
8.   Storkow (Mark)[c]   Niemcy 9373 179,96 km²   Brandenburgia
9.   Beeskow[c]   Niemcy 8082 77,79 km²   Brandenburgia
10.   Müncheberg   Niemcy 7042 152,29 km²   Brandenburgia
11.   Witnica   Polska 6731 8,24 km²   lubuskie
12.   Rzepin   Polska 6505 11,42 km²   lubuskie
13.   Seelow   Niemcy 5363 42,73 km²   Brandenburgia
14.   Müllrose   Niemcy 4660 69,23 km²   Brandenburgia
15.   Ośno Lubuskie   Polska 3915 8,01 km²   lubuskie
16.   Mieszkowice[d]   Polska 3713 4,73km²   zachodniopomorskie
17.   Lubusz   Niemcy 3133 54,42 km²   Brandenburgia
18.   Cybinka   Polska 2751 5,32 km²   lubuskie
19.   Torzym   Polska 2541 9,11 km²   lubuskie
20.   Buckow (Märkische Schweiz)   Niemcy 1464 14,42 km²   Brandenburgia

Miasta zdegradowane

edytuj

Do miast ziemi lubuskiej (które jednak z różnych przyczyn utraciły status miasta) należą również:

Lp. Dawne miasto Populacja Prawa miejskie Degradacja Jednostka administracyjna
1.   Letschin 3983 1863 r. XX wiek   Brandenburgia
2.   Słońsk 3028 przed 1341 r. 1945 r.   lubuskie
3.   Łagów 1588 1808 r. 1931 r.   lubuskie
4.   Górzyca 1539 przed 1299 r. 1947 r.   lubuskie
5.   Boleszkowice 1405 1325 r.[e][48] 1 stycznia 1972 r.   zachodniopomorskie
6.   Falkenhagen (Mark) 676 XIV w. XVIII w.   Brandenburgia
7. Barnówko 293 przed 1317 r. 1608 r.   zachodniopomorskie

Zobacz też

edytuj
 
Flaga kibiców Polonii Słubice przedstawiająca m.in. Ziemię Lubuską w historycznych granicach (na wschód od Odry) i jej herb

Uwagi

edytuj
  1. ↑ a b Pisana niekiedy Ziemia Lubuska. Wśród językoznawców nie ma zgodności co do pisowni wielką lub małą literą[1]. Decydujące znaczenie ma definicja słownikowa. Nazwy okręgów administracyjnych współczesnych i historycznych, wyodrębnionych w strukturach kościelnych i państwowych należy pisać od małej litery[2]. Ze względów uczuciowych bądź dla uwydatnienia szacunku wyjątkowo można pisać wielką literą[3].
  2. ↑ Obszar leżał w granicach diecezji lubuskiej w czasach polskiego panowania w regionie, po czym prawdopodobnie w ok. połowie XIII w. został zajęty przez diecezję miśnieńską[31]. Przez setki lat istniało tu miasto Fürstenberg.
  3. ↑ a b Miasto to, leżące na Dolnych Łużycach, w latach 1518–1575 stanowiło lenno Czech podległe biskupom lubuskim.
  4. ↑ Sporne tereny z diecezją kamieńską.
  5. ↑ Wzmianka o nadaniu Boleszkowicom praw miejskich nie została do tej pory jednoznacznie udowodniona. Pierwsza pewna wzmianka o tej miejscowości pochodzi dopiero z 1325 roku. Była ona wówczas miasteczkiem prywatnym (oppidum) Uchtenhagenów.

Przypisy

edytuj
  1. ↑ Jan Grzenia: Ziemia Lubuska. PWN: Poradnia językowa, 2002. [dostęp 2011-08-26].
  2. ↑ 20.29. Nazwy okręgów administracyjnych współczesnych i historycznych, wyodrębnionych w strukturach kościelnych i państwowych. PWN: Zasady pisowni i interpunkcji. [dostęp 2019-11-27].
  3. ↑ 19.3. Wyrazy i wyrażenia Ojczyzna, Kraj, Orzeł Biały, Naród. PWN: Zasady pisowni i interpunkcji. [dostęp 2019-11-27].
  4. ↑ Lebus (Diocese) [Catholic-Hierarchy] [online], www.catholic-hierarchy.org [dostęp 2023-07-21].
  5. ↑ Kazimierz Orzechowski, „Terra" w śląskich źródłach narracyjnych do końca XIV wieku, [w:] Śląski Kwartalnik Historyczny Sobótka, Wrocław 1981, 229; 231, ISSN 0037-7511 [dostęp 2023-07-24].
  6. ↑ lubuska ziemia, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2023-04-19].
  7. ↑ Zygmunt Gloger: Geografia historyczna ziem dawnej Polski. Kraków: Spółka Wydawnicza Polska, 1903, s. 338.
  8. ↑ Edward Rymar: Klucz do ziem polskich, czyli Dzieje Ziemi Lubuskiej aż po jej utratę przez Piastów i ugruntowanie władzy margrabiów brandenburskich. Gorzów Wielkopolski: Wojewódzka i Miejska Biblioteka Publiczna, 2007, s. 13–30. ISBN 978-83-907249-5-9.
  9. ↑ a b Józef Spors. Przynależność administracyjna ziem nad środkową Odrą i dolną Wartą w XII i 1. połowie XIII w. „Śląski Kwartalnik Historyczny „Sobótka””. 1, s. 28, 1986. ISSN 0037-7511. Cytat: [..] pojęcia ziemi i kasztelani były zapewne pierwotnie całkowicie zbieżne i dopiero na skutek wyodrębnienia się w obrębie owej ziemi mniejszych ziem doszło do zróżnicowania tych pojęć. Toteż w połowie XIII w. nie pokrywały się ze sobą.. 
  10. ↑ a b Józef Spors. Przynależność administracyjna ziem nad środkową Odrą i dolną Wartą w XII i 1. połowie XIII w. „Śląski Kwartalnik Historyczny „Sobótka””. 1, s. 3, 1986. ISSN 0037-7511. Cytat: W literaturze pojęcie ziemi lubuskiej używa się na ogół zamiennie z pojęciem kasztelanii, co względu na [..] oraz poświadczony w późniejszych źródłach szerszy zasięg kasztelanii w stosunku do ściślejszej ziemi lubuskiej nie wydaje się uzasadnione. 
  11. ↑ a b Adam Dubowski: Ziemia Lubuska. Warszawa: Wydawnictwo „Sport i Turystyka”, 1955, s. 3.
  12. ↑ a b c Bogumił Krygowski, Stanisława Zajchowska: Ziemia Lubuska: opis geograficzny i gospodarczy. Poznań: Wydawnictwo Instytutu Zachodniego, 1946, s. 10–12, seria: Biblioteczka Ziemi Lubuskiej Nr 2.
  13. ↑ Urząd Marszałkowski Województwa Lubuskiego → Lubuska Strategia Rozwoju Turystyki lata 2006–2013 (z 30 października 2005) Lubuska Organizacja Turystyczna LOTur, s. 1, 4, 32.
  14. ↑ Przemysław Pikuła: Lubuskie najlepsze w kraju. Lubuski Urząd Wojewódzki w Gorzowie Wielkopolskim, 2011-02-25. [dostęp 2012-10-06]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-04)].
  15. ↑ Robert Gwidon Makarowicz: Stowarzyszenie na rzecz Promocji i Powołania Województwa Lubuskiego. W: Andrzej Toczewski (red.): Ziemia Lubuska. Studia nad tożsamością regionu. Zielona Góra: Muzeum Ziemi Lubuskiej, 2004, s. 19 i 20. ISBN 83-88426-26-5.
  16. ↑ Przemysław Bartkowiak, Dawid Kotlarek (red.), Kultura i społeczeństwo na Środkowym Nadodrzu w XIX i XX wieku, Zielona Góra: Pro Libris, 2008, s. 5, ISBN 978-83-88336-65-2 [dostęp 2024-04-03] (pol.).
  17. ↑ Rozmowy „Ziemi Lubuskiej”. Chodzi o to, by się dostrzegać nawzajem. O lubuskości, poniemieckości i przywiezionych tradycjach z dr. hab. Marcelim Tureczkiem rozmawia Anitta Maksymowicz, [w:] Anitta Maksymowicz (red.), Ziemia Lubuska, Muzeum Ziemi Lubuskiej w Zielonej Górze, Zielona Góra 2021, ISSN 2450-3355 [dostęp 2024-04-03] (pol.).
  18. ↑ Józef Spors. Przynależność administracyjna ziem nad środkową Odrą i dolną Wartą w XII i 1. połowie XIII w. „Śląski Kwartalnik Historyczny „Sobótka””. 1, s. 23–24, 28, 1986. ISSN 0037-7511. 
  19. ↑ Edward Rymar: Klucz do ziem polskich, czyli Dzieje Ziemi Lubuskiej aż po jej utratę przez Piastów i ugruntowanie władzy margrabiów brandenburskich. Gorzów Wielkopolski: Wojewódzka i Miejska Biblioteka Publiczna, 2007, s. 13. ISBN 978-83-907249-5-9.
  20. ↑ Józef Spors. Przynależność administracyjna ziem nad środkową Odrą i dolną Wartą w XII i 1. połowie XIII w. „Śląski Kwartalnik Historyczny „Sobótka””. 1, s. 19, 1986. ISSN 0037-7511. 
  21. ↑ Kazimierz Myśliński: Polska wobec Słowian połabskich do końca wieku XII. Wodzisław Śląski: 2011, s. 20–21. ISBN 978-83-932793-4-0.
  22. ↑ Edward Rymar: Klucz do ziem polskich, czyli Dzieje Ziemi Lubuskiej aż po jej utratę przez Piastów i ugruntowanie władzy margrabiów brandenburskich. Gorzów Wielkopolski: Wojewódzka i Miejska Biblioteka Publiczna, 2007, s. 24. ISBN 978-83-907249-5-9.
  23. ↑ Edward Rymar: Klucz do ziem polskich, czyli Dzieje Ziemi Lubuskiej aż po jej utratę przez Piastów i ugruntowanie władzy margrabiów brandenburskich. Gorzów Wielkopolski: Wojewódzka i Miejska Biblioteka Publiczna, 2007, s. 26. ISBN 978-83-907249-5-9.
  24. ↑ Józef Spors. Przynależność administracyjna ziem nad środkową Odrą i dolną Wartą w XII i 1. połowie XIII w. „Śląski Kwartalnik Historyczny „Sobótka””. 1, s. 25, 1986. ISSN 0037-7511. 
  25. ↑ Edward Rymar: Klucz do ziem polskich, czyli Dzieje Ziemi Lubuskiej aż po jej utratę przez Piastów i ugruntowanie władzy margrabiów brandenburskich. Gorzów Wielkopolski: Wojewódzka i Miejska Biblioteka Publiczna, 2007, s. 30. ISBN 978-83-907249-5-9.
  26. ↑ Józef Spors: Podział dzielnicowy Polski według statutu Bolesława Krzywoustego ze szczególnym uwzględnieniem dzielnicy seniorackiej. Słupsk: Wyższa Szkoła Pedagogiczna, 1978, s. 107.
  27. ↑ Maciej Przybył: Władysław Laskonogi. Książę wielkopolski: 1202-1231. Poznań: Wyd. WBP, 1998, s. 93–96. ISBN 83-85811-54-0.
  28. ↑ Roman Grodecki: Dzieje polityczne Śląska do roku 1290. W: Historja Śląska od najdawniejszych czasów do roku 1400. T. 1. Kraków: Polska Akademja Umiejętności, 1933, s. 192.
  29. ↑ Benedykt Zientara: Henryk Brodaty i jego czasy. Warszawa: Trio, 2006, s. 193–196. ISBN 83-7436-056-9.
  30. ↑ Amt Seelow-Land – Vierlinden [online], www.amt-seelow-land.de [dostęp 2019-03-27].
  31. ↑ a b Joachim Huth, Das Bistum Meißen – Entstehungsgeschichte und kritische Exegese früher Meißner Bistumsurkunden, s. 23–24.
  32. ↑ Stanisław Rospond: Gramatyka historyczna języka polskiego. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1973, s. 28–30.
  33. ↑ Edward Rymar, Rywalizacja o ziemię lubuską i kasztelanię międzyrzecką, w: Śląski Kwartalnik Historyczny Sobótka, nr 4/1979, s. 481
  34. ↑ Ibid., s. 481, 485-486
  35. ↑ a b Ibid., s. 492
  36. ↑ Ibid., s. 493
  37. ↑ Ibid., s. 494
  38. ↑ Huguenot Refugees in Brandenburg and Berlin, Germany Genealogy – FamilySearch Wiki.
  39. ↑ Informationsseite – DENIC eG [online], www.verwaltungsgeschichte.de [dostęp 2018-07-27] [zarchiwizowane z adresu 2018-01-15] (niem.).
  40. ↑ Deutsche Verwaltungsgeschichte Provinz Brandenburg, Kreis Königsberg/Neumark [online], www.verwaltungsgeschichte.de:80 [dostęp 2018-07-15] [zarchiwizowane z adresu 2017-08-08].
  41. ↑ Informationsseite – DENIC eG [online], www.verwaltungsgeschichte.de [dostęp 2018-07-27] [zarchiwizowane z adresu 2013-01-06] (niem.).
  42. ↑ Informationsseite – DENIC eG [online], www.verwaltungsgeschichte.de [dostęp 2018-07-27] [zarchiwizowane z adresu 2013-01-06] (niem.).
  43. ↑ Deutsche Verwaltungsgeschichte Provinz Brandenburg, Weststernberg [online], www.verwaltungsgeschichte.de:80 [dostęp 2018-07-15] [zarchiwizowane z adresu 2017-07-20].
  44. ↑ Bitwa o Festung Küstrin w 1945 roku | Konflikty.pl [online], www.konflikty.pl [dostęp 2017-11-28] (pol.).
  45. ↑ Maria Kiełczewska, Andrzej Grodek: Odra-Nisa: Najlepsza granica Polski. Poznań-Warszawa: Wydawnictwo Instytutu Zachodniego, 1945, s. 22, seria: Prace Instytutu Zachodniego Nr 1.
  46. ↑ Bogumił Krygowski, Stanisława Zajchowska: Ziemia Lubuska: opis geograficzny i gospodarczy. Poznań: Wydawnictwo Instytutu Zachodniego, 1946, s. 10 (przypis 1.), seria: Biblioteczka Ziemi Lubuskiej Nr 2.
  47. ↑ Herb Diecezji Zielonogórsko – Gorzowskiej [online], Parafia pw. św. Mikołaja w Kaławie – Salezjanie Księdza Bosko, 1 grudnia 2020 [dostęp 2023-07-23] [zarchiwizowane z adresu 2023-07-23] (pol.).
  48. ↑ Historia Boleszkowic (powiat myśliborski) – Encyklopedia Pomorza Zachodniego - pomeranica.pl [online], www.pomeranica.pl [dostęp 2023-04-15] (pol.).

Linki zewnętrzne

edytuj
Źródło: „https://pl.wiki.x.io/w/index.php?title=Ziemia_lubuska&oldid=74507437”