Wikipedia

Wisłoka

rzeka w południowo-wschodniej Polsce
Ten artykuł dotyczy rzeki. Zobacz też: Wisłoka Dębica – klub sportowy.

Wisłoka – rzeka w południowo-wschodniej Polsce, prawy dopływ górnej Wisły. Długość rzeki wynosi 164 km, a powierzchnia dorzecza 4110 km².

Wisłoka
Ilustracja
Wisłoka w Czarnem
Kontynent

Europa

Państwo

 Polska

Rzeka 2 rzędu
Długość 164[1][2] km
Powierzchnia zlewni

4 110[2] km²

Średni przepływ

34,5 m³/s w Mielcu[1]

Ident. PRNG

148571[3]

Źródło
Miejsce w środkowej części Beskidu Niskiego, okolice opustoszałej wsi Radocyna
Wysokość

ok. 600 m n.p.m.[1]

Współrzędne

49°26′13″N 21°23′31″E/49,436944 21,391944

Ujście
Recypient rzeka Wisła
Miejsce

w okolicy wsi Ostrówek

Wysokość

153,5 m n.p.m.

Współrzędne

50°26′16″N 21°23′08″E/50,437778 21,385556

Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, na dole po prawej znajduje się punkt z opisem „źródło”, powyżej znajduje się również punkt z opisem „ujście”
Położenie na mapie województwa podkarpackiego
Mapa konturowa województwa podkarpackiego, na dole po lewej znajduje się punkt z opisem „źródło”, natomiast u góry po lewej znajduje się punkt z opisem „ujście”
Multimedia w Wikimedia Commons

Bieg rzeki

edytuj

Charakterystyka

edytuj

Wisłoka prawie w całości znajduje się w województwie podkarpackim (w powiatach jasielskim, dębickim oraz mieleckim), swój bieg rozpoczyna jednak w województwie małopolskim (w powiecie gorlickim)[2].

Wypływa na powierzchnię ok. 600 m n.p.m., na południowym stoku Dębiego Wierchu[1][4] Wisłoka płynie przez Beskid Niski, Pogórze Jasielskie, Kotlinę Jasielsko-Krośnieńską, stanowi granicę pomiędzy Pogórzem Strzyżowskim a Pogórzem Ciężkowickim, a następnie przebiega Doliną Dolnej Wisłoki, by zakończyć swój bieg w Nizinie Nadwiślańskiej, w okolicy Ostrówka[1]. Uchodzi do Wisły na wysokości 153,5 m n.p.m.[4]

Wincenty Pol w pisanej w połowie XIX w. pracy pt. „Rzut oka na północne stoki Karpat” podawał, że ...Wisłoka nosi od źródeł aż do połączenia się swego z rzeką Jasłem [tj. Jasiołką] i Ropą naz[wę]. Dębówki[5].

Wisłokę cechuje złożony reżim hydrologiczny (w górnej partii obserwuje się śnieżny silnie wykształcony, natomiast w dolnej – śnieżno-deszczowy), a także, podobnie jak inne rzeki górskie i podgórskie, duży spadek podłużny, przekraczający 3–5‰[6]. Rzekę charakteryzują duża zmienna stanów wody oraz duży potencjał powodziowy, spowodowane częstymi ulewnymi opadami, powodującymi gwałtowne przybory wód[7][8]. Decydowało to o możliwościach spławu i żeglugi na rzece. Wspomniany wyżej W. Pol podawał, iż Wody gościnne bywają na Wisłoce o ś. Janie, o ś. Jakóbie, także często w czasie letnich nawalnic (...)[5]. Jednocześnie jednak autor ten wykazywał, że Wisłoka była wówczas rzeką trudną i niebezpieczną dla spławu i żeglugi: Główną zawadą na téj rzéce dla spławu i żeglugi jest zdziczałe jéj łoże, po którym wody nie zebrane szeroko bujają, a płytko są zebrane. Zaspy kamieńca i żwiru, które z górnego biegu nanosi sprawiają, że i koryto Wisły i jéj koryto miałczeje co raz więcéj[5].

Miasta nad rzeką

edytuj

Miasta znajdujące się nad Wisłoką, w kolejności od źródła: Jasło, Kołaczyce, Brzostek, Pilzno, Dębicę, Przecław oraz Mielec[1][9].

Dorzecze

edytuj

Obszar zlewni

edytuj

Powierzchnia zlewni Wisłoki wynosi 4110 km². Znajduje się na terenie dwóch województw (województwo podkarpackie i województwo małopolskie) i dwunastu powiatów (powiaty gorlicki, nowosądecki, jasielski, krośnieński, sanocki, tarnowski, dąbrowski, dębicki, strzyżowski, ropczycko-sędziszowski, mielecki, kolbuszowski)[2].

Hydrologia rzeki

edytuj

Przepływ cieku

edytuj

Na rzece wodowskazy IMGW znajdują się w Kotani (154,49 km biegu rzeki), Nowym Żmigrodzie (132 km), Żółkowie (113,09 km), Krajowicach (104,04 km), Łabuziu – części wsi Parkosz[10] (71,22 km), Brzeźnicy (48,05 km), Pustkowie (42,63 km) oraz w Mielcu (22,23 km)[11].

Przepływy na stacjach wodowskazowych IMGW[12] [m³/s]
Stacja wodowskazowa WWQ[a] SWQ[b] SSQ[c] SNQ[d] NNQ[e] Lata
Krempna-Kotań 134 71,8 2,93 0,26 0,12 2003–2010
Żółków 464 191 7,71 0,67 0,12 1971–2010
Krajowice 1370 508 23,6 2,94 0,99 1951–2010
Łabuzie 1370 487 28,2 3,99 1,38 1981–2010
Pustków 1380 728 41,2 6,89 4,60 2004–2010
Mielec 2 1360 581 38,9 7,21 3,00 1993–2010

Temperatura wody

edytuj
Temperatura wody wg miejscowości w okresie od 22 stycznia do 1 grudnia 2009[13]
JCW Średnia temperatura Najniższa temperatura Najwyższa temperatura
Krempna 8,8 °C 1,0 °C 19,6 °C
Żółków 9,0 °C 0,6 °C 21,4 °C
Jasło (Gądki) 10,2 °C 1,5 °C 21,0 °C
Pilzno 11,5 °C 2,3 °C 22,1 °C
Podgrodzie 11,4 °C 0,5 °C 22,6 °C
Kozłów 11,0 °C 2,2 °C 21,3 °C
Przecław 11,3 °C 2,0 °C 21,6 °C
Mielec (Wojsław) 9,8 °C 1,9 °C 22,2 °C
Gawłuszowice 11,2 °C 1,6 °C 21,9 °C

Środowisko naturalne

edytuj

Rybostan

edytuj

W Wisłoce w przekroju Mokrzec i Dębica stwierdzono 35 gatunków ryb. W rzece występują m.in.: brzana (Barbus barbus), kiełb pospolity (Gobio gobio), kleń (Squalius cephalus), piekielnica (Alburnoides bipunctatus), płoć (Rutilus rutilus), strzebla potokowa (Phoxinus phoxinus), świnka pospolita (Chondrostoma nasus), ukleja pospolita (Alburnus alburnus), okoń pospolity (Perca fluviatilis), pstrąg potokowy (Salmo trutta m. fario), łosoś szlachetny (Salmo salar), troć wędrowna (Salmo trutta m. trutta), koza pospolita (Cobitis taenia), lipień pospolity (Thymallus thymallus), głowacz białopłetwy (Cottus gobio), głowacz pręgopłetwy (Cottus poecilopus), śliz pospolity (Barbatula barbatula), minóg strumieniowy (Lampetra planeri), boleń pospolity (Leuciscus aspius), certa (Vimba vimba), jaź (Leuciscus idus), karaś srebrzysty (Carassius gibelio), krąp (Blicca bjoerkna), leszcz (Abramis brama), różanka pospolita (Rhodeus sericeus), wzdręga (Scardinius erythrophthalmus), jazgarz (Gymnocephalus cernua), sandacz pospolity (Sander lucioperca), piskorz (Misgurnus fossilis), szczupak pospolity (Esox lucius), węgorz europejski (Anguilla anguilla), miętus pospolity (Lota lota)[2].

Wisłoka i jej dopływy stanowiły siedlisko oraz miejsce tarła ryb dwuśrodowiskowych, jednak budowa stopni i regulacje koryta doprowadziły do zaniku siedlisk i wyginięcia jesiotra, łososia, troci i certy w dorzeczu górnej Wisłoki. W wyniku badań stwierdzono, że w oddzielonych progami odcinkach rzeki występuje duże zróżnicowanie gatunkowe[2].

Obszary chronione

edytuj

Parki narodowe

edytuj

Rzeka biegnie terenem zajmowanym przez Magurski Park Narodowy[14]. Powstał on w celu ochrony fauny, flory i krajobrazu Beskidu Niskiego[15].

Obszary chronionego krajobrazu

edytuj

Wisłoka przepływa przez Południowomałopolski Obszar Chronionego Krajobrazu, Obszar Chronionego Krajobrazu Beskidu Niskiego, Obszar Chronionego Krajobrazu Pogórza Strzyżowskiego, Obszar Chronionego Krajobrazu Pogórza Ciężkowickiego, Jarząbsko-Żdżarski Obszar Chronionego Krajobrazu i Przecławski Obszar Chronionego Krajobrazu[14]. Obszary chronionego krajobrazu obejmują tereny cenne ze względu na wartości przyrodnicze, historyczne i kulturowe oraz wyróżniające się walorami krajobrazowymi, dające możliwość zaspokajania potrzeb związanych z turystyką i wypoczynkiem lub pełniące funkcję korytarzy ekologicznych[16].

Obszary Natura 2000

edytuj

Wisłoka wraz z dopływami tworzy trzy specjalne obszary ochrony siedlisk: przy źródłach – Źródliska Wisłoki o powierzchni 181,84 ha, w odcinku górnym (od północnej granicy Ostoi Magurskiej do mostu na drodze krajowej nr 73 w Jaworzu Górnym) – Wisłoka z dopływami o powierzchni 2651,03 ha, a w odcinku dolnym (od Podleszan do ujścia Wielopolki oraz od Dębicy do ujścia Chotowskiego Potoku) – Dolna Wisłoka z dopływami o powierzchni 453,69 ha[14]. Rzeka przepływa także przez obszar specjalnej ochrony ptaków Beskid Niski oraz specjalny obszar ochrony siedlisk Ostoja Magurska[14].

Administracja

edytuj

Nadzór wodny

edytuj

Cała rzeka podlega zarządowi zlewni w Jaśle i regionalnemu zarządowi gospodarki wodnej w Rzeszowie. Dolny odcinek rzeki znajduje się pod opieką nadzoru wodnego w Mielcu, środkowy odcinek – nadzoru wodnego w Dębicy, a górny odcinek – nadzoru wodnego w Jaśle[9]. Wisłoka na Mapie Podziału Hydrograficznego Polski ma identyfikator 218[9].

Jednolite części wód

edytuj

W planie gospodarowania wodami na obszarze dorzecza Wisły Wisłokę podzielono na osiem jednolitych części wód powierzchniowych[17].

Jednolite części wód powierzchniowych w pgw na lata 2011–2016 i 2016–2021
Nazwa jcwp Kod jcwp Typ Status Stan
Wisłoka od pot. Kiełkowskiego do ujścia PLRW20001921899 19 (rzeka nizinna piaszczysto-gliniasta) silnie zmieniona dobry
Wisłoka od Rzeki do Pot. Kiełkowskiego PLRW20001921895 19 (rzeka nizinna piaszczysto-gliniasta) silnie zmieniona zły
Wisłoka od pot. Chotowskiego do Rzeki PLRW200019218771 19 (rzeka nizinna piaszczysto-gliniasta) silnie zmieniona zły
Wisłoka od Ropy do Pot. Chotowskiego PLRW200015218719 15 (średnia rzeka wyżynna – wschodnia) silnie zmieniona dobry
Wisłoka od Dębownicy do Ropy PLRW200014218199 14 (mała rzeka fliszowa) naturalna dobry
Wisłoka od Ryja do Dębownicy PLRW2000142181959 14 (mała rzeka fliszowa) naturalna dobry
Wisłoka od Reszówki do Ryja PLRW200014218153 14 (mała rzeka fliszowa) naturalna dobry
Wisłoka do Reszówki PLRW2000122181334 12 (potok fliszowy) naturalna zły

Monitoring powodziowy

edytuj

Dorzecze Wisłoki objęte jest monitoringiem powodziowym. Stacje bazowe znajdują się w Jaśle, Ropczycach, Dębicy i w Mielcu. Na rzece Wisłoce punkty pomiarowe (wodne) znajdują się w Jaśle, Kątach, Kotani, Majscowej, Nowym Żmigrodzie, Osieku Jasielskim, Brzeźnicy, Dębicy, Jaworzu Górnym, Pilźnie (Łabuzie), Skurowej, Gawłuszowicach, Przecławiu i Woli Mieleckiej[18].

Obwody rybackie

edytuj

Wisłoka podzielona jest na pięć obwodów rybackich, którymi administrują zarządy okręgów Polskiego Związku Wędkarskiego[19]:

  • Obwód nr 1 – zarządzany przez PZW Krosno, obejmuje odcinek od źródeł do ujścia Jasiołki[20],
  • Obwód nr 2 – zarządzany przez PZW Krosno, obejmuje odcinek od ujścia Jasiołki do ujścia Jodłówki[21],
  • Obwód nr 3 zbiornika Mokrzec – zarządzany przez PZW Rzeszów, obejmuje odcinek od ujścia Jodłówki do ujścia Dulczy[22],
  • Obwód nr 4 – zarządzany przez PZW Rzeszów, obejmuje odcinek od ujścia Dulczy do ujścia Tuszymki[23],
  • Obwód nr 5 – zarządzany przez PZW Rzeszów, obejmuje odcinek od ujścia Tuszymki do ujścia rzeki Wisłoki[24].

Historia

edytuj

Od średniowiecza dorzecze Wisłoki stanowiło miejsce osadnictwa. Istniały wówczas wielodziałowe grody, nazywane Wietrzno, prawdopodobnie stanowiące osłonę terytorium plemienia z okolic Przemyśla. Wymienia się wśród nich grodziska w Brzezowej, Przeczycy i Trzcinicy[25].

Pierwszy dokument potwierdzający istnienie wsi w dolinie Wisłoki został wydany przez legata papieskiego Idziego z Tusculum, zatwierdzającego posiadłości opactwa tynieckiego w latach 1123–1125. Wymieniono w nim Pilzno, Brzostek, Klecie, Dęborzyn oraz Vnchovici (prawdopodobnie Januszkowice)[26].

Wzdłuż Wisłoki biegł szlak handlowy łączący Polskę z Węgrami, co skutkowało wzrostem znaczenia znajdujących się przy niej osad, m.in. Kołaczyc, Pilzna i Brzostku, które w XIV w. otrzymały prawa miejskie[27]. Wincenty Pol w połowie XIX w. jednak zauważał: Jarmarki i targi tych miast nie mają wpływu na handel krajowy i ograniczają się tylko głównie na potrzebę okoliczną[5].

Sama rzeka również pełniła rolę traktu handlowego, jednak jej wykorzystanie w tym celu było niewielkie. Wincenty Pol w "Rzucie oka na północne stoki Karpat" w połowie XIX w. notował: Artykułem spławu jest trochę drzewa, a artykułem żeglugi zboże i naczynia garncarskie, które za granicę idą. (...) Spławy składają się z 6-8-10 sztuk okrągłego drzewa. Rodzaj statków znanych na Wisłoce nazywają krypą; jest to najmniejszy rodzaj wiślanych statków płaskich. (...) Podług stanu wody odbywają spławy i statki aż w przeciągu jednéj i pół do dwóch godzin przestrzeń jednéj mili[5]. Jednocześnie jednak autor ubolewał nad niedostatecznym wykorzystaniem wód Wisłoki, pisząc: Spławną mogłaby być na Ropie od Biecza, a na Jaśle od Dukli. (...) Statki mogłyby chodzić po niéj już od miasta Jasła dla wielkiego bogactwa wód, gdyby jej łoże tamami ujęte było[5].

Okolica Wisłoki była kolonizowana przez ludność pochodzenia niemieckiego, nazywaną Głuchoniemcami, co w 1869 roku opisał Wincenty Pol:

Na obszarze Wisłoki uderza nas fakt inny; całą tę okolicę, którą obszar Wisłoki, Ropy, Jasły, Jasełki i średniego Wisłoka zajmuje, osiedli tak zwani Głuchoniemcy od dołów Sanockich począwszy, to jest od okolicy Komborni, Haczowa, Trześniowa aż po Grybowski dział: Gorlice, Szymbark i Ropę od wschodu na zachód, ku północy aż po ziemię Pilźniańską, która jest już ziemią województwa Sandomierskiego. Cała okolica Głuchoniemców jest nowo-siedlinami Sasów; jakoż strój przechowali ten sam co węgierscy i siedmiogrodzcy Sasi. Niektóre okolice są osiadłe przez Szwedów, ale cały ten lud mówi dzisiaj na Głuchoniemcach najczystszą mową polską dijalektu małopolskiego, i lubo z postaci odmienny i aż dotąd Głuchoniemcami zwany, nie zachował ani w mowie ani w obyczajach śladów pierwotnego swego pochodzenia, tylko że rolnictwo stoi tu na wyższym stopniu, a tkactwo jest powołaniem i głównie domowem zajęciem tego rodu[28].

Galeria

edytuj
  •  
    Wezbrana Wisłoka po opadach w Jaśle.
  •  
    Wisłoka w Mielcu.
  •  
    Ujście Wisłoki do Wisły.

Zobacz też

edytuj


Uwagi

edytuj
  1. ↑ Najwyższy przepływ zaobserwowany w okresie wieloletnim.
  2. ↑ Przepływ średni z najwyższych.
  3. ↑ Przepływ średni w okresie wieloletnim.
  4. ↑ Przepływ średni z najniższych.
  5. ↑ Najniższy przepływ zaobserwowany w okresie wieloletnim.

Przypisy

edytuj
  1. ↑ a b c d e f Wisłoka, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2023-01-02].
  2. ↑ a b c d e f Zlewnia Wisłoki [online], Wisłoka bez barier, 2 marca 2019 [dostęp 2023-01-02] (pol.).
  3. ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – nazwy obiektów fizjograficznych – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 1 stycznia 2024, identyfikator PRNG: 148571
  4. ↑ a b Mapa geoportalu. [dostęp 2024-06-15].
  5. ↑ a b c d e f Wincenty Pol: "Rzut oka na północne stoki Karpat (Prelekcye)", wyd. kolejne Lwów 1877; tu wg reprintu wyd. Libra, 2015 ISBN 978-83-63526-66-5, tablica pt. "Wykaz i opis rzék spławnych wpadających do Wisły od prawego jéj brzegu na górnym biegu"
  6. ↑ Rzeki karpackie – czysta Natura 2000.
  7. ↑ ''Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Pilzno'' [online], pilzno.un.pl [dostęp 2023-01-04].
  8. ↑ Uchwała Nr XXXV/298/21 Rady Miejskiej w Brzostku z dnia 27 sierpnia 2021 roku w sprawie uchwalenia zmiany „Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Brzostek” [online], UM Brzostek [dostęp 2022-12-29] (pol.).
  9. ↑ a b c Plany gospodarowania wodami, warstwa Mapa Podziału Hydrograficznego Polski [online], Hydroportal Informatycznego Systemu Osłony Kraju.
  10. ↑ GUS. Wyszukiwarka TERYT [online] [dostęp 2023-05-28].
  11. ↑ Raport z wykonania map zagrożenia powodziowego i map ryzyka powodziowego. Zał. 1. s. 29. IMGW PIB, 2013.
  12. ↑ Raport z wykonania map zagrożenia powodziowego i map ryzyka powodziowego. Zał. 1. s. 42. IMGW PIB, 2013.
  13. ↑ Ocena jakości wód w rzekach województwa podkarpackiego objętych badaniami monitoringowymi w 2009 r. – Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Rzeszowie [online] [dostęp 2023-01-04] (pol.).
  14. ↑ a b c d Geoserwis [online], Generalna Dyrekcja Ochrony Środowiska.
  15. ↑ Powstanie MPN – Magurski Park Narodowy [online], magurskipn.pl [dostęp 2023-01-03] (pol.).
  16. ↑ Dz.U. z 2004 r. nr 92, poz. 880 ze zmianami.
  17. ↑ PGW Wisła załączniki, [w:] Plan Gospodarowania Wodami (PGW) dla obszaru dorzecza Wisły [zip], Krajowy Zarząd Gospodarki Wodnej, 2011.
  18. ↑ RWD Prospect [online], monitoring.prospect.pl [dostęp 2023-01-05].
  19. ↑ Wykaz obwodów rybackich i uprawnionych do rybactwa w regionie wodnym Górnej-Wschodniej Wisły oraz regionie wodnym Dniestru wraz z okresem obowiązywania umów użytkowania obwodów rybackich [online], Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej w Rzeszowie.
  20. ↑ Wisłoka nr 1 [online], zimorodek.pl [dostęp 2023-01-05].
  21. ↑ Wisłoka nr 2 [online], zimorodek.pl [dostęp 2023-01-05].
  22. ↑ - Wisłoka nr 3 [online], zimorodek.pl [dostęp 2023-01-05].
  23. ↑ - Wisłoka nr 4 [online], zimorodek.pl [dostęp 2023-01-05].
  24. ↑ - Wisłoka nr 5 [online], zimorodek.pl [dostęp 2023-01-05].
  25. ↑ K. Skowroński: Z dziejów osadnictwa nad Wisłoką w XIV wieku. W: Mediaevalia. W 50 rocznicę pracy naukowej Jana Dąbrowskiego. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1960, s. 127–149.
  26. ↑ Stanaszek 1997 ↓, s. 19.
  27. ↑ Stanaszek 1997 ↓, s. 23.
  28. ↑ Wincenty Pol: Historyczny obszar Polski: rzecz o dijalektach mowy polskiej. Kraków: 1869, s. 32.

Bibliografia

edytuj

Linki zewnętrzne

edytuj
Źródło: „https://pl.wiki.x.io/w/index.php?title=Wisłoka&oldid=74401530”