Wikipedia

Grodzisko Walik w Brzezowej

stanowisko archeologiczne w Polsce

Grodzisko Walik w Brzezowej – wczesnosłowiańskie grodzisko z VIII/IX w., położone w miejscowości Brzezowa w środkowej części Beskidu Niskiego.

Grodzisko Walik w Brzezowej
Ilustracja
Widok grodziska od strony południowej
Państwo

 Polska

Województwo

 podkarpackie

Położenie

Brzezowa

Wysokość

468 m n.p.m.

Położenie na mapie gminy Nowy Żmigród
Mapa konturowa gminy Nowy Żmigród, na dole po lewej znajduje się czarny trójkącik z opisem „Brzezowa, grodzisko Walik”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, na dole po prawej znajduje się czarny trójkącik z opisem „Brzezowa, grodzisko Walik”
Położenie na mapie województwa podkarpackiego
Mapa konturowa województwa podkarpackiego, po lewej nieco na dole znajduje się czarny trójkącik z opisem „Brzezowa, grodzisko Walik”
Położenie na mapie powiatu jasielskiego
Mapa konturowa powiatu jasielskiego, blisko centrum na dole znajduje się czarny trójkącik z opisem „Brzezowa, grodzisko Walik”
Ziemia49°34′07,3″N 21°28′09,8″E/49,568694 21,469389
Multimedia w Wikimedia Commons

Lokalizacja

edytuj

Od południa wieś Brzezową otaczają trzy kulminacje górskie Beskidu Niskiego. Od strony wschodniej bezleśny Jeleń (501 m), środkowy pokryty polami Walik i na zachodzie całkowicie zalesiony wierzchołek o nazwie Trzy Kopce (696 m)[1]. Grodzisko położone jest na wierzchołku wzgórza Walik o wysokości 468 m[2], na południe opadającego do miejscowości Jaworze. Leży w dorzeczu Wisłoki w odległości około 2 km od rzeki, która płynie po jego wschodniej stronie[1]. Grodzisko zajmuje wypłaszczenie szczytowe lekko opadające w kierunku wschodnim[3].

Opis

edytuj

W toku swojej wielkiej ekspansji Słowianie w dorzeczu Wisłoki pojawili się w VII w. Efektem zasiedlania tego rejonu było powstanie szeregu warowni. Wzdłuż Wisłoki ślady ich obecności zachowały się w postaci grodzisk w Braciejowej, Przeczycy, Trzcinicy i Brzezowej[4].

Grodzisko brzezowskie zostało odkryte i wstępnie zbadane w latach 1952–53 przez zespół badawczy Karpackiej Ekspedycji Archeologicznej[4]. Dalsze badania archeologiczne z lat 80. i 90. XX w. datują je na VIII–X wiek[5]. Obecnie (2021) grodzisko zajmuje powierzchnię około 4 ha i pomimo erozji i rolniczego użytkowania dość dobrze się zachowało[3]. Plac centralny zwany majdanem grodziska ma kształt owalu o średnicach 130 i 180 m. Otoczony jest podwójnym pierścieniem wałów mających miejscami wysokość 3,5 m, ze śladami fos. Dodatkowy trzeci wał zamyka półkolem przestrzeń od strony południowej[4]. Prawdopodobnie gród otoczony był osadami otwartymi zajmującymi się hodowlą i uprawą ziemi[4].

Część grodziska lub nawet jego całość nazywana była przez okoliczną ludność "Kocim Zamkiem", co zapewne powstało przez zniekształcenie określenia "koczy zamek" lub "kotczy zamek", oznaczającego twierdzę złożoną z wozów (koczów) – wynalazku czeskich husytów[5]. Przypuszcza się, że ok. połowy XV w. mógł przez jakiś czas funkcjonować na wzgórzu taki obóz założony przez taborytów, przybyłych tu z terenów Górnych Węgier (dzisiejszej Słowacji[6].

  •  
    Widok grodziska od strony wschodniej
  •  
    Fragment wału
  •  
    Widok grodziska od strony północnej

W trakcie badań w centrum majdanu odkryto pozostałości chaty-półziemianki[7] o wymiarach 5,6 x 3,8 m, z paleniskiem z kamieni w środku. Na inną czworokątną półziemiankę o wymiarach 4,2 x 4 m, z okrągłym paleniskiem natrafiono w północno-wschodniej części placu centralnego. Natomiast w części południowo-wschodniej majdanu odsłonięto nieregularny, płaskodenny obiekt o wymiarach 11,4 x 2,2–6 m o trudnej do ustalenia funkcji. Na grodzisku znaleziono kilkaset fragmentów naczyń wczesnośredniowiecznych oraz żelazny nóż z wolutowym zakończeniem rękojeści. Na obszarze międzywala i majdanu odkryto warstwę kulturową zawierającą zabytki z okresu rzymskiego[3].

Z przeprowadzonych badań wynika, iż gród spłonął przed ukończeniem budowy albo był używany okresowo lub doraźnie[5]. Być może biegł tędy bardzo stary szlak na przełęcz nad Grabiem omijający wielki łuk Wisłoki[8]. Zresztą w XI w. zaobserwowano zanik wielkich grodów typu Brzezowa czy Trzcinica uwarunkowany wydarzeniami politycznymi i kulturalnymi i procesem tworzenia większych organizmów państwowych, jakimi były opola i kasztelanie[4].

Przez miejscową ludność grodzisko, ze względu na zachowane umocnienia-waliki, nazwane: Walik[7].

Szlaki turystyczne

edytuj

Przez grodzisko Walik przebiegają następujące szlaki turystyczne:

Przypisy

edytuj
  1. ↑ a b c d Beskid Niski. Mapa Turystyczna. skala 1: 50 000. Wydawnictwo Compass, Kraków 2020, s. 1, 2. ISBN 978-83-8184-099-6.
  2. ↑ Geoportal. Mapa topograficzna 1:10 000. mapy.geoportal.gov.pl. [dostęp 2021-01-21].
  3. ↑ a b c Atlas grodzisk wczesnosrednowiecznych z obszaru Polski. Brzezowa. atlasgrodzisk.pl. [dostęp 2021-01-21].
  4. ↑ a b c d e Andrzej Żaki: Najdawniejsze dzieje Jasła i okolicy, artykuł w pracy zbiorowej Studia z dziejów Jasła i powiatu jasielskiego. Państwowe Wydawnictwo Naukowe. Oddział w Krakowie, Kraków 1964, s. 30-35.
  5. ↑ a b c Grodzisko Walik w Brzezowej. muzeumnowyzmigrod.pl. [dostęp 2021-01-21].
  6. ↑ Franciszek Kotula: Po Rzeszowskim Pogórzu błądząc. Wyd. I. Kraków: Wydawnictwo Literackie, 1974, s. 282.
  7. ↑ a b Stanisław Kłos: Bieszczady i Pogórze. Walik - gród w górach Beskidu.. Krajowa Agencja Wydawnicza, Warszawa 1988, s. 205, 206.
  8. ↑ Wojciech Krukar, Tadeusz Andrzej Olszański, Paweł Luboński: Beskid Niski. Przewodnik. Oficyna wydawnicza Rewasz, Pruszków 1999, s. 202. ISBN 83-85557-59-8.
Źródło: „https://pl.wiki.x.io/w/index.php?title=Grodzisko_Walik_w_Brzezowej&oldid=74914562”