Wikipedia:Artykuły na Medal/archiwum/2019-04

Archiwum artykułów, które zostały umieszczone na stronie głównej w rubryce Artykuł na Medal.

2019-04-01

Weronika Rosati (ur. 9 stycznia 1984 w Warszawie) – polska aktorka i felietonistka. Córka ekonomisty i polityka Dariusza Rosatiego oraz projektantki mody Teresy Rosati. Swoją karierę aktorską zaczynała od epizodów w polskich serialach telewizyjnych. Popularność przyniosła jej rola Anny Waszkiewicz w serialu M jak miłość, w którą wcielała się w latach 2002–2005 i od 2018 roku. W filmie zadebiutowała w 2005 roku rolą Dżemmy w obrazie Patryka Vegi Pitbull; zagrała również w opartym na filmie serialu o tym samym tytule. Od tamtej pory wystąpiła w wielu polskich i międzynarodowych produkcjach, głównie telewizyjnych, takich jak: Majka, Luck, Piąty Stadion, Hotel 52 oraz Strażacy. Za rolę sanitariuszki „Pestki” w filmie Obława z 2012 roku otrzymała nominację do Polskiej Nagrody Filmowej „Orzeł” w kategorii Najlepsza główna rola kobieca. Absolwentka Lee Strasberg Theatre and Film Institute oraz członkini Europejskiej Akademii Filmowej. Czytaj więcej…

2019-04-02

Medaliści igrzysk olimpijskich w łyżwiarstwie szybkim – zestawienie zawodników, zawodniczek i drużyn, które przynajmniej raz stanęły na podium zawodów olimpijskich w łyżwiarstwie szybkim. Łyżwiarstwo szybkie znajduje się w programie olimpijskim od początku rozgrywania zimowych igrzysk olimpijskich. Najbardziej utytułowaną panczenistką w historii igrzysk olimpijskich jest Lidija Skoblikowa, w dorobku której znalazło się sześć złotych medali. Najwięcej medali wszystkich kolorów zdobyła natomiast Ireen Wüst, która wywalczyła jedenaście medali – pięć złotych, pięć srebrnych i jeden brązowy. Wśród mężczyzn najbardziej utytułowanym zawodnikiem od pierwszych igrzysk pozostaje Clas Thunberg z dorobkiem pięciu złotych, jednego srebrnego i jednego brązowego medalu. Drugie miejsce w klasyfikacji zawodników zajmuje Eric Heiden, który jako jedyny w historii zdobył pięć złotych medali w łyżwiarstwie szybkim podczas jednych igrzysk, zwyciężając we wszystkich rozgrywanych konkurencjach na igrzyskach w Lake Placid w 1980 roku. Najwięcej medali olimpijskich zdobyli reprezentanci Holandii, w ich dorobku jest 121 medali – 42 złote, 40 srebrnych i 39 brązowych. Czytaj więcej…

2019-04-03

Umowa z Malborka z 1454 roku – umowa zawarta 9 października 1454 roku w twierdzy w Marienburgu pomiędzy władzami zakonu krzyżackiego, reprezentowanymi przez wielkiego mistrza Ludwiga von Erlichshausena, a dowódcami walczących po stronie zakonu w wojnie trzynastoletniej oddziałów wojsk najemnych, reprezentowanymi przez Bernarda von Zinnenberg. W zamian za uzyskanie zapisu gwarancyjnego z prawem sprzedaży najważniejszych, znajdujących się w rękach krzyżackich twierdz pruskich, na poczet niezapłaconego żołdu najemnicy zgodzili się kontynuować działania zbrojne po stronie zakonu do 19 lutego 1455 roku pomimo nieuiszczenia im umówionej zapłaty. Umożliwiło to zakonowi krzyżackiemu odparcie ofensywy Królestwa Polskiego na Malbork w styczniu 1455 roku, odbicie Königsbergu wraz Dolnymi Prusami i Sambią od Związku Pruskiego oraz odzyskanie szeregu twierdz z rąk Związku Pruskiego. Niedotrzymanie umówionego terminu zapłaty oraz kolejnych terminów zapłaty doprowadziło do sprzedaży Królestwu Polskiemu przez najemników niezdobytej twierdzy w Malborku oraz twierdz w Tczewie i Iławie w 1457 roku. Czytaj więcej…

2019-04-04

Kasztanowiec pospolity – gatunek drzewa z rodziny mydleńcowatych. Pochodzi z Półwyspu Bałkańskiego, gdzie rośnie bardzo nielicznie w lasach i uznawany jest za gatunek narażony na wyginięcie. Został rozprzestrzeniony w czasie ekspansji tureckiej w Europie w XVI oraz XVII wieku i obecnie pospolicie jest uprawiany na tym i innych kontynentach. Sadzony jest głównie na terenach zurbanizowanych i przy drogach jako drzewo ozdobne i cieniodajne. Ze względu na mało wartościowe drewno nie ma znaczenia w gospodarce leśnej. Użytkowany jest także jako roślina lecznicza, kosmetyczna, miododajna, dawniej wyrabiano z nasion klej i stosowano je jako paszę. Od końca XX wieku znaczne szkody w uprawie tego gatunku czyni szrotówek kasztanowcowiaczek – drobny motyl, którego larwy żerują w liściach kasztanowca, dokonujący inwazji na kontynencie europejskim. Narasta też zagrożenie tego gatunku innymi patogenami. Według Centralnego Rejestru Form Ochrony Przyrody w Polsce kasztanowce chronione są jako 622 pomniki przyrody. Czytaj więcej…

2019-04-05

Ibis reunioński – gatunek wymarłego ptaka z rodziny ibisów. Występował endemicznie na wyspie Reunion na Oceanie Indyjskim. Pierwsze szczątki subfosylne odkryto w 1974 roku, gatunek opisano w 1987 roku. Najbliżej spokrewnione względem niego gatunki to ibis białooki oraz ibis żółtoszyi. Ibisy reuniońskie miały głównie białe upierzenie, z barwą wpadającą w żółć i szarość. Końcówki skrzydeł i podobne do strusich, pióra na grzbiecie były czarne. Szyja i nogi były długie, dziób stosunkowo prosty i krótki jak na ibisa. Długość ciała nie przekraczała 65 cm. Budowa kości skrzydła wskazuje na ograniczoną zdolność lotu, być może związaną z sezonowym wzrostem masy ciała. Pożywieniem ibisów reuniońskich były bezkręgowce i inna zdobycz wygrzebana z gleby. W XVII wieku żyły w obszarach górskich, mogły jednak ograniczyć swój zasięg do nich wskutek trzebienia przez ludzi i drapieżnictwa ze strony introdukowanych zwierząt. Podróżnicy na Reunion zachwalali smak mięsa tych ptaków, przez co były one pożądaną zdobyczą. Te czynniki uznaje się za przyczynę wymarcia ibisów reuniońskich przed początkiem XVIII wieku. Czytaj więcej…

2019-04-06

Livyatan – wymarły rodzaj walenia z grupy Physeteroidea, obejmujący pojedynczy gatunek L. melvillei. Jego nazwa rodzajowa inspirowana jest biblijnym potworem morskim Lewiatanem, a gatunkowa – autorem książki Moby Dick, Hermanem Melvillem, który na antagonistę wielorybników w swej książce obrał wielkiego kaszalota. Livyatan znaleziony został w peruwiańskiej formacji Pisco i żył w tortonie, około 9,9–8,9 miliona lat temu, chociaż wielki ząb z Australii wskazuje, że jego bliski krewny mógł żyć jeszcze w pliocenie, jakieś 5 milionów lat temu. Zwierzę należało do absolutnych drapieżników, żywiących się dużą zwierzyną i zajmowało zapewne miejsce szczytowego drapieżnika polującego na walenie, płetwonogie itd. Co charakterystyczne dla tej grupy, Livyatan miał funkcjonalne, pokryte szkliwem zęby w szczęce i żuchwie, jak też inne adaptacje do polowań na grubą zdobycz. Całkowitą długość zwierzęcia szacuje się na 13,5–17,5 m, podobnie jak w przypadku współczesnego kaszalota spermacetowego, co czyni go jednym z największych drapieżników, jakie kiedykolwiek istniały. Wymarcie spowodowane zostało prawdopodobnie przez ochłodzenie pod koniec miocenu, które zredukowało populacje ryb. Czytaj więcej…

2019-04-07

Wódka – wysokoprocentowy napój alkoholowy uzyskiwany przez zmieszanie w odpowiednich proporcjach spirytusu rektyfikowanego z wodą. Może mieć charakter czysty, bez dodatków, lub smakowy. Zawartość alkoholu etylowego w wódce wynosi nie mniej niż 37,5% obj., zwykle 40% obj. Surowcami do produkcji wódek są produkty pochodzenia rolniczego, tradycyjnie zboża lub ziemniaki. Do etapów produkcji wódki należy na ogół oczyszczenie surowców, parowanie mające na celu upłynnienie skrobi zawartej w surowcach, zacieranie, czyli rozkład skrobi do cukrów, fermentacja cukrów przeprowadzana przez drożdże, destylacja, rektyfikacja, mieszanie powstałego spirytusu z wodą, filtracja i rozlew. Wódka stanowi istotny element kultury, zwłaszcza w krajach tzw. pasa wódki, w tym Polski oraz Rosji – państwach, które rywalizują o miano jej ojczyzny. Z jednej strony pojawia się w dawnych i współczesnych obrzędach, tradycjach, utworach literackich; jej różnorodność, sposób produkcji i spożycia stanowi pewne dziedzictwo kulturowe. Z drugiej strony jej nieodpowiedzialna konsumpcja jest związana z negatywnymi zjawiskami społecznymi jak pijaństwo i alkoholizm. Czytaj więcej…

2019-04-08

Weronika Rosati (ur. 9 stycznia 1984 w Warszawie) – polska aktorka i felietonistka. Córka ekonomisty i polityka Dariusza Rosatiego oraz projektantki mody Teresy Rosati. Swoją karierę aktorską zaczynała od epizodów w polskich serialach telewizyjnych. Popularność przyniosła jej rola Anny Waszkiewicz w serialu M jak miłość, w którą wcielała się w latach 2002–2005 i od 2018 roku. W filmie zadebiutowała w 2005 roku rolą Dżemmy w obrazie Patryka Vegi Pitbull; zagrała również w opartym na filmie serialu o tym samym tytule. Od tamtej pory wystąpiła w wielu polskich i międzynarodowych produkcjach, głównie telewizyjnych, takich jak: Majka, Luck, Piąty Stadion, Hotel 52 oraz Strażacy. Za rolę sanitariuszki „Pestki” w filmie Obława z 2012 roku otrzymała nominację do Polskiej Nagrody Filmowej „Orzeł” w kategorii Najlepsza główna rola kobieca. Absolwentka Lee Strasberg Theatre and Film Institute oraz członkini Europejskiej Akademii Filmowej. Czytaj więcej…

2019-04-09

Medaliści igrzysk olimpijskich w łyżwiarstwie szybkim – zestawienie zawodników, zawodniczek i drużyn, które przynajmniej raz stanęły na podium zawodów olimpijskich w łyżwiarstwie szybkim. Łyżwiarstwo szybkie znajduje się w programie olimpijskim od początku rozgrywania zimowych igrzysk olimpijskich. Najbardziej utytułowaną panczenistką w historii igrzysk olimpijskich jest Lidija Skoblikowa, w dorobku której znalazło się sześć złotych medali. Najwięcej medali wszystkich kolorów zdobyła natomiast Ireen Wüst, która wywalczyła jedenaście medali – pięć złotych, pięć srebrnych i jeden brązowy. Wśród mężczyzn najbardziej utytułowanym zawodnikiem od pierwszych igrzysk pozostaje Clas Thunberg z dorobkiem pięciu złotych, jednego srebrnego i jednego brązowego medalu. Drugie miejsce w klasyfikacji zawodników zajmuje Eric Heiden, który jako jedyny w historii zdobył pięć złotych medali w łyżwiarstwie szybkim podczas jednych igrzysk, zwyciężając we wszystkich rozgrywanych konkurencjach na igrzyskach w Lake Placid w 1980 roku. Najwięcej medali olimpijskich zdobyli reprezentanci Holandii, w ich dorobku jest 121 medali – 42 złote, 40 srebrnych i 39 brązowych. Czytaj więcej…

2019-04-10

Umowa z Malborka z 1454 roku – umowa zawarta 9 października 1454 roku w twierdzy w Marienburgu pomiędzy władzami zakonu krzyżackiego, reprezentowanymi przez wielkiego mistrza Ludwiga von Erlichshausena, a dowódcami walczących po stronie zakonu w wojnie trzynastoletniej oddziałów wojsk najemnych, reprezentowanymi przez Bernarda von Zinnenberg. W zamian za uzyskanie zapisu gwarancyjnego z prawem sprzedaży najważniejszych, znajdujących się w rękach krzyżackich twierdz pruskich, na poczet niezapłaconego żołdu najemnicy zgodzili się kontynuować działania zbrojne po stronie zakonu do 19 lutego 1455 roku pomimo nieuiszczenia im umówionej zapłaty. Umożliwiło to zakonowi krzyżackiemu odparcie ofensywy Królestwa Polskiego na Malbork w styczniu 1455 roku, odbicie Königsbergu wraz z Dolnymi Prusami i Sambią od Związku Pruskiego oraz odzyskanie szeregu twierdz z rąk Związku Pruskiego. Niedotrzymanie umówionego terminu zapłaty oraz kolejnych terminów zapłaty doprowadziło do sprzedaży Królestwu Polskiemu przez najemników niezdobytej twierdzy w Malborku oraz twierdz w Tczewie i Iławie w 1457 roku. Czytaj więcej…

2019-04-11

Kasztanowiec pospolity – gatunek drzewa z rodziny mydleńcowatych. Pochodzi z Półwyspu Bałkańskiego, gdzie rośnie bardzo nielicznie w lasach i uznawany jest za gatunek narażony na wyginięcie. Został rozprzestrzeniony w czasie ekspansji tureckiej w Europie w XVI oraz XVII wieku i obecnie pospolicie jest uprawiany na tym i innych kontynentach. Sadzony jest głównie na terenach zurbanizowanych i przy drogach jako drzewo ozdobne i cieniodajne. Ze względu na mało wartościowe drewno nie ma znaczenia w gospodarce leśnej. Użytkowany jest także jako roślina lecznicza, kosmetyczna, miododajna, dawniej wyrabiano z nasion klej i stosowano je jako paszę. Od końca XX wieku znaczne szkody w uprawie tego gatunku czyni szrotówek kasztanowcowiaczek – drobny motyl, którego larwy żerują w liściach kasztanowca, dokonujący inwazji na kontynencie europejskim. Narasta też zagrożenie tego gatunku innymi patogenami. Według Centralnego Rejestru Form Ochrony Przyrody w Polsce kasztanowce chronione są jako 622 pomniki przyrody. Czytaj więcej…

2019-04-12

Ibis reunioński – gatunek wymarłego ptaka z rodziny ibisów. Występował endemicznie na wyspie Reunion na Oceanie Indyjskim. Pierwsze szczątki subfosylne odkryto w 1974 roku, gatunek opisano w 1987 roku. Najbliżej spokrewnione względem niego gatunki to ibis białooki oraz ibis żółtoszyi. Ibisy reuniońskie miały głównie białe upierzenie, z barwą wpadającą w żółć i szarość. Końcówki skrzydeł i podobne do strusich, pióra na grzbiecie były czarne. Szyja i nogi były długie, dziób stosunkowo prosty i krótki jak na ibisa. Długość ciała nie przekraczała 65 cm. Budowa kości skrzydła wskazuje na ograniczoną zdolność lotu, być może związaną z sezonowym wzrostem masy ciała. Pożywieniem ibisów reuniońskich były bezkręgowce i inna zdobycz wygrzebana z gleby. W XVII wieku żyły w obszarach górskich, mogły jednak ograniczyć swój zasięg do nich wskutek trzebienia przez ludzi i drapieżnictwa ze strony introdukowanych zwierząt. Podróżnicy na Reunion zachwalali smak mięsa tych ptaków, przez co były one pożądaną zdobyczą. Te czynniki uznaje się za przyczynę wymarcia ibisów reuniońskich przed początkiem XVIII wieku. Czytaj więcej…

2019-04-13

Livyatan – wymarły rodzaj walenia z grupy Physeteroidea, obejmujący pojedynczy gatunek L. melvillei. Jego nazwa rodzajowa inspirowana jest biblijnym potworem morskim Lewiatanem, a gatunkowa – autorem książki Moby Dick, Hermanem Melvillem, który na antagonistę wielorybników w swej książce obrał wielkiego kaszalota. Livyatan znaleziony został w peruwiańskiej formacji Pisco i żył w tortonie, około 9,9–8,9 miliona lat temu, chociaż wielki ząb z Australii wskazuje, że jego bliski krewny mógł żyć jeszcze w pliocenie, jakieś 5 milionów lat temu. Zwierzę należało do absolutnych drapieżników, żywiących się dużą zwierzyną i zajmowało zapewne miejsce szczytowego drapieżnika polującego na walenie, płetwonogie itd. Co charakterystyczne dla tej grupy, Livyatan miał funkcjonalne, pokryte szkliwem zęby w szczęce i żuchwie, jak też inne adaptacje do polowań na grubą zdobycz. Całkowitą długość zwierzęcia szacuje się na 13,5–17,5 m, podobnie jak w przypadku współczesnego kaszalota spermacetowego, co czyni go jednym z największych drapieżników, jakie kiedykolwiek istniały. Wymarcie spowodowane zostało prawdopodobnie przez ochłodzenie pod koniec miocenu, które zredukowało populacje ryb. Czytaj więcej…

2019-04-14

Okręty podwodne typu Wilk – typ polskich torpedowo-minowych okrętów podwodnych o dwukadłubowej konstrukcji nitowanej zbudowanych we Francji dla Marynarki Wojennej w dwudziestoleciu międzywojennym. Wypierające na powierzchni 980 ton wody jednostki, miały długość 77,95 metra i oprócz uzbrojenia artyleryjskiego uzbrojone były w 10 torped wz. 1924V o średnicy 550 mm oraz 40 min SM-5. Trzy pierwsze w polskiej marynarce okręty podwodne zostały przyjęte w skład Floty w latach 1931–1932, kiedy zaczęły tworzyć „grupę okrętów podwodnych”, a następnie nowo utworzony Dywizjon Okrętów Podwodnych pod dowództwem kmdra ppor. Aleksandra Mohuczego. Po napaści hitlerowskich Niemiec na Polskę wzięły udział w kampanii wrześniowej wykonując plany operacyjne „Worek” oraz „Rurka”. W wyniku nazbyt defensywnych założeń operacyjnych Kierownictwa Marynarki Wojennej, jednostki typu Wilk nie odniosły większych sukcesów, wszystkie natomiast zostały uszkodzone. Wobec utraty możliwości operowania z polskich baz morskich oraz nie podjęcia próby przedostania się do Wielkiej Brytanii, ORP „Ryś” i ORP „Żbik” zostały internowane w portach szwedzkich. Trzeci okręt tego typu, ORP „Wilk” dotarł do brytyjskiej bazy morskiej w Rosyth. Czytaj więcej…

2019-04-15

Przedimek w języku angielskim – nieodmienna część mowy w języku angielskim determinująca rzeczownik. Przedimek obrazuje stopień znajomości desygnatu odbiorcom komunikatu językowego, a także bliżej określa desygnat. Są trzy rodzaje przedimków: nieokreślony, określony i zerowy. Przedimek nieokreślony występuje, gdy dana rzecz pojawia się z tekście po raz pierwszy, oznacza również dowolny obiekt z pewnego wyodrębnionego zbioru. Przedimek określony pojawia się, gdy dana rzecz jest znana rozmówcy lub jest na swój sposób wyjątkowa lub dystynktywna. Przedimek zerowy występuje głównie tam, gdzie zasady gramatyczne nie przewidują użycia jednego z dwóch rodzajów przedimka. Wszystkie trzy przedimki mają szeroki zakres użycia idiomatycznego. Przedimka zwykle nie tłumaczy się na język polski. Czasami można go oddać jako zaimek ten, ta, to (przedimek określony), jakiś, jakaś, jakieś (przedimek nieokreślony). Czytaj więcej…

2019-04-16

Podsumowanie startów zespołu Toyota w Formule 1 – zespół Panasonic Toyota Racing założony został na bazie Toyota Motorsport GmbH w 2001 roku. W latach 2002–2009 team brał udział w zawodach Formuły 1, a jego samochody napędzane były silnikami własnej konstrukcji. W 2002 roku Toyota zadebiutowała w Formule 1, wystawiając samochód dla Brytyjczyka Allana McNisha oraz Fina Miki Salo. Pierwsze punkty w Formule 1 zespół zdobył podczas swojego debiutu podczas Grand Prix Australii 2002. Ostatecznie, zespół zakończył debiutancki sezon na 9. pozycji z dwoma punktami. Najwięcej punktów Toyota zdobyła w sezonie 2005, gdy za kierownicą bolidu Toyota TF105 zasiedli Jarno Trulli oraz Ralf Schumacher, który został zastąpiony przez Ricardo Zontę podczas Grand Prix Stanów Zjednoczonych. Zespół w klasyfikacji generalnej konstruktorów znalazł się na czwartej pozycji z 88 punktami. W listopadzie 2009 roku zespół wycofał się z mistrzostw z powodu ogólnoświatowego kryzysu i znacznej redukcji kosztów. Czytaj więcej…

2019-04-17

Umowa z Malborka z 1454 roku – umowa zawarta 9 października 1454 roku w twierdzy w Marienburgu pomiędzy władzami zakonu krzyżackiego, reprezentowanymi przez wielkiego mistrza Ludwiga von Erlichshausena, a dowódcami walczących po stronie zakonu w wojnie trzynastoletniej oddziałów wojsk najemnych, reprezentowanymi przez Bernarda von Zinnenberg. W zamian za uzyskanie zapisu gwarancyjnego z prawem sprzedaży najważniejszych, znajdujących się w rękach krzyżackich twierdz pruskich, na poczet niezapłaconego żołdu najemnicy zgodzili się kontynuować działania zbrojne po stronie zakonu do 19 lutego 1455 roku pomimo nieuiszczenia im umówionej zapłaty. Umożliwiło to zakonowi krzyżackiemu odparcie ofensywy Królestwa Polskiego na Malbork w styczniu 1455 roku, odbicie Königsbergu wraz z Dolnymi Prusami i Sambią od Związku Pruskiego oraz odzyskanie szeregu twierdz z rąk Związku Pruskiego. Niedotrzymanie umówionego terminu zapłaty oraz kolejnych terminów zapłaty doprowadziło do sprzedaży Królestwu Polskiemu przez najemników niezdobytej twierdzy w Malborku oraz twierdz w Tczewie i Iławie w 1457 roku. Czytaj więcej…

2019-04-18

Kasztanowiec pospolity – gatunek drzewa z rodziny mydleńcowatych. Pochodzi z Półwyspu Bałkańskiego, gdzie rośnie bardzo nielicznie w lasach i uznawany jest za gatunek narażony na wyginięcie. Został rozprzestrzeniony w czasie ekspansji tureckiej w Europie w XVI oraz XVII wieku i obecnie pospolicie jest uprawiany na tym i innych kontynentach. Sadzony jest głównie na terenach zurbanizowanych i przy drogach jako drzewo ozdobne i cieniodajne. Ze względu na mało wartościowe drewno nie ma znaczenia w gospodarce leśnej. Użytkowany jest także jako roślina lecznicza, kosmetyczna, miododajna, dawniej wyrabiano z nasion klej i stosowano je jako paszę. Od końca XX wieku znaczne szkody w uprawie tego gatunku czyni szrotówek kasztanowcowiaczek – drobny motyl, którego larwy żerują w liściach kasztanowca, dokonujący inwazji na kontynencie europejskim. Narasta też zagrożenie tego gatunku innymi patogenami. Według Centralnego Rejestru Form Ochrony Przyrody w Polsce kasztanowce chronione są jako 622 pomniki przyrody. Czytaj więcej…

2019-04-19

Ibis reunioński – gatunek wymarłego ptaka z rodziny ibisów. Występował endemicznie na wyspie Reunion na Oceanie Indyjskim. Pierwsze szczątki subfosylne odkryto w 1974 roku, gatunek opisano w 1987 roku. Najbliżej spokrewnione względem niego gatunki to ibis białooki oraz ibis żółtoszyi. Ibisy reuniońskie miały głównie białe upierzenie, z barwą wpadającą w żółć i szarość. Końcówki skrzydeł i podobne do strusich, pióra na grzbiecie były czarne. Szyja i nogi były długie, dziób stosunkowo prosty i krótki jak na ibisa. Długość ciała nie przekraczała 65 cm. Budowa kości skrzydła wskazuje na ograniczoną zdolność lotu, być może związaną z sezonowym wzrostem masy ciała. Pożywieniem ibisów reuniońskich były bezkręgowce i inna zdobycz wygrzebana z gleby. W XVII wieku żyły w obszarach górskich, mogły jednak ograniczyć swój zasięg do nich wskutek trzebienia przez ludzi i drapieżnictwa ze strony introdukowanych zwierząt. Podróżnicy na Reunion zachwalali smak mięsa tych ptaków, przez co były one pożądaną zdobyczą. Te czynniki uznaje się za przyczynę wymarcia ibisów reuniońskich przed początkiem XVIII wieku. Czytaj więcej…

2019-04-20

Livyatan – wymarły rodzaj walenia z grupy Physeteroidea, obejmujący pojedynczy gatunek L. melvillei. Jego nazwa rodzajowa inspirowana jest biblijnym potworem morskim Lewiatanem, a gatunkowa – autorem książki Moby Dick, Hermanem Melvillem, który na antagonistę wielorybników w swej książce obrał wielkiego kaszalota. Livyatan znaleziony został w peruwiańskiej formacji Pisco i żył w tortonie, około 9,9–8,9 miliona lat temu, chociaż wielki ząb z Australii wskazuje, że jego bliski krewny mógł żyć jeszcze w pliocenie, jakieś 5 milionów lat temu. Zwierzę należało do absolutnych drapieżników, żywiących się dużą zwierzyną i zajmowało zapewne miejsce szczytowego drapieżnika polującego na walenie, płetwonogie itd. Co charakterystyczne dla tej grupy, Livyatan miał funkcjonalne, pokryte szkliwem zęby w szczęce i żuchwie, jak też inne adaptacje do polowań na grubą zdobycz. Całkowitą długość zwierzęcia szacuje się na 13,5–17,5 m, podobnie jak w przypadku współczesnego kaszalota spermacetowego, co czyni go jednym z największych drapieżników, jakie kiedykolwiek istniały. Wymarcie spowodowane zostało prawdopodobnie przez ochłodzenie pod koniec miocenu, które zredukowało populacje ryb. Czytaj więcej…

2019-04-21

Okręty podwodne typu Wilk – typ polskich torpedowo-minowych okrętów podwodnych o dwukadłubowej konstrukcji nitowanej zbudowanych we Francji dla Marynarki Wojennej w dwudziestoleciu międzywojennym. Wypierające na powierzchni 980 ton wody jednostki, miały długość 77,95 metra i oprócz uzbrojenia artyleryjskiego uzbrojone były w 10 torped wz. 1924V o średnicy 550 mm oraz 40 min SM-5. Trzy pierwsze w polskiej marynarce okręty podwodne zostały przyjęte w skład Floty w latach 1931–1932, kiedy zaczęły tworzyć „grupę okrętów podwodnych”, a następnie nowo utworzony Dywizjon Okrętów Podwodnych pod dowództwem kmdra ppor. Aleksandra Mohuczego. Po napaści hitlerowskich Niemiec na Polskę wzięły udział w kampanii wrześniowej wykonując plany operacyjne „Worek” oraz „Rurka”. W wyniku nazbyt defensywnych założeń operacyjnych Kierownictwa Marynarki Wojennej, jednostki typu Wilk nie odniosły większych sukcesów, wszystkie natomiast zostały uszkodzone. Wobec utraty możliwości operowania z polskich baz morskich oraz nie podjęcia próby przedostania się do Wielkiej Brytanii, ORP „Ryś” i ORP „Żbik” zostały internowane w portach szwedzkich. Trzeci okręt tego typu, ORP „Wilk” dotarł do brytyjskiej bazy morskiej w Rosyth. Czytaj więcej…

2019-04-22

Przedimek w języku angielskim – nieodmienna część mowy w języku angielskim determinująca rzeczownik. Przedimek obrazuje stopień znajomości desygnatu odbiorcom komunikatu językowego, a także bliżej określa desygnat. Są trzy rodzaje przedimków: nieokreślony, określony i zerowy. Przedimek nieokreślony występuje, gdy dana rzecz pojawia się z tekście po raz pierwszy, oznacza również dowolny obiekt z pewnego wyodrębnionego zbioru. Przedimek określony pojawia się, gdy dana rzecz jest znana rozmówcy lub jest na swój sposób wyjątkowa lub dystynktywna. Przedimek zerowy występuje głównie tam, gdzie zasady gramatyczne nie przewidują użycia jednego z dwóch rodzajów przedimka. Wszystkie trzy przedimki mają szeroki zakres użycia idiomatycznego. Przedimka zwykle nie tłumaczy się na język polski. Czasami można go oddać jako zaimek ten, ta, to (przedimek określony), jakiś, jakaś, jakieś (przedimek nieokreślony). Czytaj więcej…

2019-04-23

Podsumowanie startów zespołu Toyota w Formule 1 – zespół Panasonic Toyota Racing założony został na bazie Toyota Motorsport GmbH w 2001 roku. W latach 2002–2009 team brał udział w zawodach Formuły 1, a jego samochody napędzane były silnikami własnej konstrukcji. W 2002 roku Toyota zadebiutowała w Formule 1, wystawiając samochód dla Brytyjczyka Allana McNisha oraz Fina Miki Salo. Pierwsze punkty w Formule 1 zespół zdobył podczas swojego debiutu podczas Grand Prix Australii 2002. Ostatecznie, zespół zakończył debiutancki sezon na 9. pozycji z dwoma punktami. Najwięcej punktów Toyota zdobyła w sezonie 2005, gdy za kierownicą bolidu Toyota TF105 zasiedli Jarno Trulli oraz Ralf Schumacher, który został zastąpiony przez Ricardo Zontę podczas Grand Prix Stanów Zjednoczonych. Zespół w klasyfikacji generalnej konstruktorów znalazł się na czwartej pozycji z 88 punktami. W listopadzie 2009 roku zespół wycofał się z mistrzostw z powodu ogólnoświatowego kryzysu i znacznej redukcji kosztów. Czytaj więcej…

2019-04-24

Umowa z Malborka z 1454 roku – umowa zawarta 9 października 1454 roku w twierdzy w Marienburgu pomiędzy władzami zakonu krzyżackiego, reprezentowanymi przez wielkiego mistrza Ludwiga von Erlichshausena, a dowódcami walczących po stronie zakonu w wojnie trzynastoletniej oddziałów wojsk najemnych, reprezentowanymi przez Bernarda von Zinnenberg. W zamian za uzyskanie zapisu gwarancyjnego z prawem sprzedaży najważniejszych, znajdujących się w rękach krzyżackich twierdz pruskich, na poczet niezapłaconego żołdu najemnicy zgodzili się kontynuować działania zbrojne po stronie zakonu do 19 lutego 1455 roku pomimo nieuiszczenia im umówionej zapłaty. Umożliwiło to zakonowi krzyżackiemu odparcie ofensywy Królestwa Polskiego na Malbork w styczniu 1455 roku, odbicie Königsbergu wraz z Dolnymi Prusami i Sambią od Związku Pruskiego oraz odzyskanie szeregu twierdz z rąk Związku Pruskiego. Niedotrzymanie umówionego terminu zapłaty oraz kolejnych terminów zapłaty doprowadziło do sprzedaży Królestwu Polskiemu przez najemników niezdobytej twierdzy w Malborku oraz twierdz w Tczewie i Iławie w 1457 roku. Czytaj więcej…

2019-04-25

Kasztanowiec pospolity – gatunek drzewa z rodziny mydleńcowatych. Pochodzi z Półwyspu Bałkańskiego, gdzie rośnie bardzo nielicznie w lasach i uznawany jest za gatunek narażony na wyginięcie. Został rozprzestrzeniony w czasie ekspansji tureckiej w Europie w XVI oraz XVII wieku i obecnie pospolicie jest uprawiany na tym i innych kontynentach. Sadzony jest głównie na terenach zurbanizowanych i przy drogach jako drzewo ozdobne i cieniodajne. Ze względu na mało wartościowe drewno nie ma znaczenia w gospodarce leśnej. Użytkowany jest także jako roślina lecznicza, kosmetyczna, miododajna, dawniej wyrabiano z nasion klej i stosowano je jako paszę. Od końca XX wieku znaczne szkody w uprawie tego gatunku czyni szrotówek kasztanowcowiaczek – drobny motyl, którego larwy żerują w liściach kasztanowca, dokonujący inwazji na kontynencie europejskim. Narasta też zagrożenie tego gatunku innymi patogenami. Według Centralnego Rejestru Form Ochrony Przyrody w Polsce kasztanowce chronione są jako 622 pomniki przyrody. Czytaj więcej…

2019-04-26

Ibis reunioński – gatunek wymarłego ptaka z rodziny ibisów. Występował endemicznie na wyspie Reunion na Oceanie Indyjskim. Pierwsze szczątki subfosylne odkryto w 1974 roku, gatunek opisano w 1987 roku. Najbliżej spokrewnione względem niego gatunki to ibis białooki oraz ibis żółtoszyi. Ibisy reuniońskie miały głównie białe upierzenie, z barwą wpadającą w żółć i szarość. Końcówki skrzydeł i podobne do strusich, pióra na grzbiecie były czarne. Szyja i nogi były długie, dziób stosunkowo prosty i krótki jak na ibisa. Długość ciała nie przekraczała 65 cm. Budowa kości skrzydła wskazuje na ograniczoną zdolność lotu, być może związaną z sezonowym wzrostem masy ciała. Pożywieniem ibisów reuniońskich były bezkręgowce i inna zdobycz wygrzebana z gleby. W XVII wieku żyły w obszarach górskich, mogły jednak ograniczyć swój zasięg do nich wskutek trzebienia przez ludzi i drapieżnictwa ze strony introdukowanych zwierząt. Podróżnicy na Reunion zachwalali smak mięsa tych ptaków, przez co były one pożądaną zdobyczą. Te czynniki uznaje się za przyczynę wymarcia ibisów reuniońskich przed początkiem XVIII wieku. Czytaj więcej…

2019-04-27

Katopsbatar – wymarły rodzaj ssaka z rzędu wieloguzkowców. Zamieszkiwał tereny dzisiejszej Mongolii w późnym kampanie, około 72 miliony lat temu. Pierwsze skamieniałości znaleziono we wczesnych latach siedemdziesiątych XX wieku. Nazwa gatunkowa odwołuje się do podobieństwa zwierzęcia do rodzaju Catopsalis, gdzie przeniesiono go w 1979 roku. W końcu w 1994 umieszczono go w odrębnym rodzaju Catopsbaatar, nazwanego od greckich i mongolskich słów oznaczających „widocznego bohatera”. Odnaleziono 5 czaszek, jednego trzonowca i jeden szkielet obejmujący czaszkę, stanowiący najbardziej kompletny z okazów. Czaszka Catopsbaatar mierzy 70 mm długości. Z zewnątrz wyglądem przywodzi na myśl czaszki gryzoni. Ciężko zbudowana i szeroka, miała łuki jarzmowe silnie rozszerzające się ku bokom. Zwierzę miało bardzo potężne siekacze, a zęby policzkowe dźwigały wiele guzków. Ostrogi Catopsbaatar i innych mezozoicznych ssaków mogły służyć ochronie przed drapieżnikami, w tym dinozaurami z grupy teropodów. Czytaj więcej…

2019-04-28

Okręty podwodne typu Wilk – typ polskich torpedowo-minowych okrętów podwodnych o dwukadłubowej konstrukcji nitowanej zbudowanych we Francji dla Marynarki Wojennej w dwudziestoleciu międzywojennym. Wypierające na powierzchni 980 ton wody jednostki, miały długość 77,95 metra i oprócz uzbrojenia artyleryjskiego uzbrojone były w 10 torped wz. 1924V o średnicy 550 mm oraz 40 min SM-5. Trzy pierwsze w polskiej marynarce okręty podwodne zostały przyjęte w skład Floty w latach 1931–1932, kiedy zaczęły tworzyć „grupę okrętów podwodnych”, a następnie nowo utworzony Dywizjon Okrętów Podwodnych pod dowództwem kmdra ppor. Aleksandra Mohuczego. Po napaści hitlerowskich Niemiec na Polskę wzięły udział w kampanii wrześniowej wykonując plany operacyjne „Worek” oraz „Rurka”. W wyniku nazbyt defensywnych założeń operacyjnych Kierownictwa Marynarki Wojennej, jednostki typu Wilk nie odniosły większych sukcesów, wszystkie natomiast zostały uszkodzone. Wobec utraty możliwości operowania z polskich baz morskich oraz nie podjęcia próby przedostania się do Wielkiej Brytanii, ORP „Ryś” i ORP „Żbik” zostały internowane w portach szwedzkich. Trzeci okręt tego typu, ORP „Wilk” dotarł do brytyjskiej bazy morskiej w Rosyth. Czytaj więcej…

2019-04-29

Przedimek w języku angielskim – nieodmienna część mowy w języku angielskim determinująca rzeczownik. Przedimek obrazuje stopień znajomości desygnatu odbiorcom komunikatu językowego, a także bliżej określa desygnat. Są trzy rodzaje przedimków: nieokreślony, określony i zerowy. Przedimek nieokreślony występuje, gdy dana rzecz pojawia się z tekście po raz pierwszy, oznacza również dowolny obiekt z pewnego wyodrębnionego zbioru. Przedimek określony pojawia się, gdy dana rzecz jest znana rozmówcy lub jest na swój sposób wyjątkowa lub dystynktywna. Przedimek zerowy występuje głównie tam, gdzie zasady gramatyczne nie przewidują użycia jednego z dwóch rodzajów przedimka. Wszystkie trzy przedimki mają szeroki zakres użycia idiomatycznego. Przedimka zwykle nie tłumaczy się na język polski. Czasami można go oddać jako zaimek ten, ta, to (przedimek określony), jakiś, jakaś, jakieś (przedimek nieokreślony). Czytaj więcej…

2019-04-30

Podsumowanie startów zespołu Toyota w Formule 1 – zespół Panasonic Toyota Racing założony został na bazie Toyota Motorsport GmbH w 2001 roku. W latach 2002–2009 team brał udział w zawodach Formuły 1, a jego samochody napędzane były silnikami własnej konstrukcji. W 2002 roku Toyota zadebiutowała w Formule 1, wystawiając samochód dla Brytyjczyka Allana McNisha oraz Fina Miki Salo. Pierwsze punkty w Formule 1 zespół zdobył podczas swojego debiutu podczas Grand Prix Australii 2002. Ostatecznie, zespół zakończył debiutancki sezon na 9. pozycji z dwoma punktami. Najwięcej punktów Toyota zdobyła w sezonie 2005, gdy za kierownicą bolidu Toyota TF105 zasiedli Jarno Trulli oraz Ralf Schumacher, który został zastąpiony przez Ricardo Zontę podczas Grand Prix Stanów Zjednoczonych. Zespół w klasyfikacji generalnej konstruktorów znalazł się na czwartej pozycji z 88 punktami. W listopadzie 2009 roku zespół wycofał się z mistrzostw z powodu ogólnoświatowego kryzysu i znacznej redukcji kosztów. Czytaj więcej…