Chmielek
Chmielek – wieś w Polsce położona w województwie lubelskim, w powiecie biłgorajskim, w gminie Łukowa[6][5]. Wieś położona na zachodnim skraju gminy Łukowa, w obrębie Płaskowyżu Tarnogrodzkiego.
| wieś | |
 Droga wiodąca przez miejscowość | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Powiat | |
| Gmina | |
| Liczba ludności (2021) | |
| Strefa numeracyjna |
084 |
| Kod pocztowy |
23-412[4] |
| Tablice rejestracyjne |
LBL |
| SIMC |
0894233[5] |
Położenie na mapie gminy Łukowa  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa lubelskiego  | |
Położenie na mapie powiatu biłgorajskiego  | |
 50°23′45″N 22°51′50″E/50,395833 22,863889[1]
| |
W latach 1954–1959 wieś należała i była siedzibą władz gromady Chmielek, po jej zniesieniu w gromadzie Łukowa. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa zamojskiego.
Na terenie wsi zostały utworzone dwa sołectwa: Chmielek I i Chmielek II[7]. Według Narodowego Spisu Powszechnego z roku 2011 wieś liczyła 1167 mieszkańców i była drugą co do liczby ludności miejscowością gminy[8].
Wieś jest siedzibą rzymskokatolickiej parafii Narodzenia Najświętszej Maryi Panny w Chmielku[9].
Części wsi
edytuj| SIMC | Nazwa | Rodzaj |
|---|---|---|
| 0894240 | Chmielek-Kolonia | część wsi |
| 0894256 | Dół | część wsi |
| 0894262 | Górka | część wsi |
| 0894279 | Morgi | część wsi |
| 0894285 | Popówka | część wsi |
| 0894300 | Wołosień | część wsi |
Historia
edytujPierwsza wzmianka o miejscowości pochodzi z roku 1426, kiedy jako starosta chełmski występował Jan Wałach z Chmielka. W 1460 Jan z Chmielka i Stobieńca pozwał do sądu Stanisława z Łukowej. W roku 1469 Mikołaj Mnich, dzierżawca lubaczowski opisał granice wsi[11].
Wiek XVI
edytujPod koniec XV wieku Chmielek należał do Jana Chmieleckiego herbu Bończa, a w 1502 roku występował jako właściciel jego syn Dobiesław, koniuszy przemyski, zmarły ok. 1522 roku. W 1576 roku właścicielem wsi był Sebastian Chmielecki, który oskarżał starostę krzeszowskiego o osadzenie miasta Tarnogrodu i wsi Korchowa na gruntach wsi Chmielek. Sebastian Chmielecki przed 1579 rokiem ufundował w Chmielku cerkiew Narodzenia Matki Bożej i uposażył ją. W 1750 roku Kapituła kolegiaty zamojskiej zwiększyła uposażenie dla cerkwi. Około 1580 roku właścicielem wsi został Wiktoryn Sieniński i przekazał ją jako zastaw Maciejowi Topornickiemu. Rejestr poborowy z 1589 roku notował tu 9 łanów gruntów uprawnych, cerkiew z 1/2 łana użytków, 3 karczmy, młyn o 1 kole i 1 i 1/2 łana użytków przy młynie, 18 zagrodników z ziemią, 1 komornika z bydłem i 11 ubogich. Sumy zastawne po Macieju Topornickim odziedziczyła córka Zofia i jej mąż Waśko Bryliński, od których w 1593 roku odkupił je kanclerz Jan Zamoyski za sumę 3215 zł. Jednakże dopiero w 1595 roku po zaspokojeniu kwotą 5000 zł pretensji do tych dóbr Andrzeja Piotra Stadnickiego ze Żmigrodu, Chmielek ostatecznie przeszedł na własność kanclerza. Jeszcze w tym samym roku Jan Zamoyski wydzierżawił Chmielek Jakubowi Nosałowiczowi, Żydowi ze Szczebrzeszyna na 3 lata po 1000 zł rocznie, a na kolejne 3 lata Mikołajowi Komorowskiemu.
Wiek XVII
edytujW 1601 Jan Zamoyski przeznaczył dobra Chmielek jako uposażenie kanoników Kolegiaty w Zamościu, z zastrzeżeniem prowadzenia przez nich wykładów w Akademii Zamojskiej. W 1664 roku wieś była w dzierżawie u Eliasza Stefana Białokurowicza. W 1669 roku wojsko polskie było na leży zimowej we wsi. W 1682 roku notowano w Chmielku stary drewniany dwór, na planie prostokąta, z alkierzem bocznym, trójdzielny, dwutraktowy z sienią na osi. W jednym trakcie była izba stołowa o 5 oknach, z izbą boczną o 1 oknie i alkierzem o 3 oknach, a w drugim trakcie piekarnia o 2 oknach, z komorą o 1 oknie. W sieni znajdowała się kuchnia. Dwór pokryty był gontami i ogrodzony płotem z kwadratową, niską bramą pokrytą również gontami. Niedaleko dworu ok. 1680 roku wybudowano drewnianą kanonię z dwiema izbami, pokrytą gontem. W 1688 roku notowano w Chmielku dwa stawy i młyn, a w końcu XVIII wieku 3 młyny, ale jeden był już nieczynny.
Wiek XVIII
edytujNowy dwór drewniany, na rzucie kwadratu, z gankiem wybudowano w Chmielku w 1786 roku. Wewnątrz budynku znajdowały się: sień, dwa pokoje duże i jeden mały, gabinecik i skarbczyk oraz na strychu pokoik letni nad gankiem. Obok nowego dworu istniał jeszcze wówczas stary, a w sadzie znajdowała się kaplica drewniana, o konstrukcji węgłowej. Podczas zatwierdzania statutu Ordynacji Zamojskiej przez cesarza Józefa II w 1786 roku Chmielek powrócił w skład Ordynacji, natomiast kanonicy z racji wykładów w Liceum Zamojskim (dawnej Akademii) mieli otrzymywać stałe pensje z kasy ordynackiej.
Wiek XIX
edytujSpis w 1827 roku notował wieś w powiecie tarnogrodzkim i parafii Biszcza. Liczyła wówczas 173 domy i 1198 mieszkańców. W latach 1832–1847 folwark w Chmielku obejmował 950 mórg, w tym 127 mórg łąk i 92 morgi pastwisk, natomiast folwark Szarajówka liczył 465 mórg, w tym 55 mórg łąk. W XIX wieku (prawdopodobnie w 2 poł.) dwór w Chmielku uległ znacznej rozbudowie, a w XIX i na początku XX wieku na terenie założenia dworskiego wykopano nowe stawy rybne, których było łącznie 22.
Wiek XX
edytujW 1929 roku hr. Maurycy Zamoyski posiadał tu 540 ha ziemi, natomiast Marek Matczyński (w Szarajówce) 450 ha. Była we wsi także 1 cegielnia. Na przełomie lat 20. i 30. XX wieku Chmielek został wyłączony z Ordynacji i przeznaczony do parcelacji. W 1935 roku od Państwowego Banku Rolnego teren założenia wraz z 122 hektarowym folwarkiem (38 ha zajmowały stawy) kupił Marek Matczyński. Ogród, place i zabudowania zajmowały zaledwie 37 arów. Po śmierci Marka Matczyńskiego w 1940 roku spadek odziedziczyły jego córki: Emilia Anna, po pierwszym mężu Krajewska, po drugim Wolska, żona Jana Wolskiego, Wanda, żona Józefa Chadajewskiego i Józefa, żona Tadeusza Młodzianowskiego. W styczniu 1945 roku majątek przejęto na cele reformy rolnej. Teren dawnego założenia dworskiego przejęła Rolnicza Spółdzielnia Produkcyjna w Chmielku. Dwór rozebrano, natomiast budynki gospodarcze zmodernizowano. Według spisu z 1921 roku we wsi było 195 domów i 960 mieszkańców, w tym 51 Żydów i 403 Ukraińców, natomiast folwark liczył 3 domy i 70 mieszkańców, w tym 6 Ukrainców i 11 Żydów.
Cerkiew w Chmielku
edytujPierwszą cerkiew prawosławną ufundował w Chmielku przed rokiem 1579 Sebastian Chmielecki. W 1765 roku unicka drewniana cerkiew parafialna pw. Narodzenia Najświętszej Maryi Panny należała do dekanatu tarnogrodzkiego diecezji przemyskiej. W 1787 roku wybudowano tutaj następną cerkiew, zapewne drewnianą. W 1840 roku w skład unickiej parafii wchodziły: Chmielek, Rakówka i Zawadka. Liczyła ona wówczas 1361 parafian. W 1875 cerkiew, w ramach likwidacji unickiej diecezji chełmskiej, została przemianowana na prawosławną. Cerkiew drewniana z 1796 roku została rozebrana w roku 1938 w ramach akcji rewindykacji cerkwi. Pierwotnie wokół cerkwi znajdował się cmentarz grzebalny. Przed 1829 rokiem wytyczono nowy cmentarz "w oddaleniu od cerkwi". Jego teren powiększono ok. 1882 i w 1891 roku. Obecnie posiada kształt wydłużonego czworoboku o powierzchni 0,7 ha.
Zbrodnie hitlerowskie w Chmielku
edytujW 1942 roku SS rozstrzelało we wsi 8 Żydów, a ich ciała zakopano na pastwisku. W Szarajówce w maju 1943 roku oddział niemiecki spalił żywcem 67 rolników, jako podejrzanych o pomoc partyzantom. Spalone szczątki zakopano w polu. Podczas okupacji hitlerowskiej na przełomie czerwca i lipca 1943 roku wieś została wysiedlona.
Demografia
edytujW 2002 roku było w Chmielku 1144 mieszkańców, natomiast w Szarajówce 71 osób. Według Narodowego Spisu Powszechnego (III 2011 r.) wieś liczyła 1167 mieszkańców[8] i była drugą co do wielkości miejscowością gminy Łukowa.
Zakłady produkcyjne
edytujW Chmielku jest kilka zakładów produkcyjnych, największy z nich to fabryka mebli Black Red White, która powstała w 1991 roku. Firma należy do Tadeusza Chmiela, powstała na bazie byłego POM-u, który funkcjonował przez okres prawie 30 lat.
Atrakcje wypoczynkowe
edytujWolny czas można spędzić na łowieniu ryb w stawach Rolniczej Spółdzielni Produkcyjnej i prywatnych właścicieli, istnieje również możliwość kąpieli nad rzeką Tanew (okolice Chmielka).
Kościoły i związki wyznaniowe
edytujPrzypisy
edytuj- ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 167891
- ↑ Wieś Chmielek w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2023-01-15], liczba ludności na podstawie danych GUS.
- ↑ NSP 2021: Ludność w miejscowościach statystycznych [online], Bank Danych Lokalnych GUS, 19 września 2022 [dostęp 2022-10-04].
- ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 141 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22].
- ↑ a b c GUS. Rejestr TERYT
- ↑ a b Rozporządzenie Ministra Administracji i Cyfryzacji z dnia 13 grudnia 2012 r. w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200)
- ↑ Strona gminy, sołectwa [dostęp 2023-12-10]
- ↑ a b GUS: Ludność - struktura według ekonomicznych grup wieku. Stan w dniu 31.03.2011 r.
- ↑ Opis parafii na stronie diecezji
- ↑ KSNG: Wykaz urzędowych nazw miejscowości i ich części. opublikowany [w:] Dz.U. z 2013 r. poz. 200 ze zmianami w Dz.U. z 2015 r. poz. 1636. [dostęp 2018-01-06]. (pol.).
- ↑ Mikołaj Stworzyński, Opisanie statystyczno-historyczne dóbr Ordynacyi-Zamoyskiej przez Mikołaja Stworzynskiego, 1834.
- ↑ Dane według wyszukiwarki zborów, na oficjalnej stronie Świadków Jehowy jw.org [dostęp 2015-01-11].
- ↑ Nasza wiara nie jest ciężarem, tylko naszą otuchą. Nowa Gazeta Biłgorajska. [dostęp 2011-09-20]. [zarchiwizowane z tego adresu (2010-09-04)].
Bibliografia
edytuj- Józef Niedźwiedź, Leksykonu Historycznego miejscowości dawnego województwa zamojskiego, wydawnictwo Kresy 2003