Wojskowy Sąd Okręgowy Nr III
Wojskowy Sąd Okręgowy Nr III – jednostka organizacyjna służby sprawiedliwości Wojska Polskiego II RP z siedzibą w Grodnie, później w Wilnie.
| Historia | |
| Państwo | |
|---|---|
| Sformowanie |
1922 |
| Rozformowanie |
1939 |
| Działania zbrojne | |
| kampania wrześniowa | |
| Organizacja | |
| Dyslokacja | |
| Rodzaj sił zbrojnych | |
| Rodzaj wojsk | |
| Podległość | |
Historia
edytujPo zakończeniu I wojny światowej i odzyskaniu przez Polskę niepodległości na podstawie rozkazu Ministra Spraw Wojskowych w styczniu 1920 przy Dowództwie Okręgu Generalnego Grodno utworzono Wojskowy Sąd Okręgu Generalnego w Grodnie[1]. Podczas wojny polsko-bolszewickiej 17 lipca 1920 sąd został ewakuowany do Łowicza i zlikwidowany przy Sądzie Okręgu Generalnego w Łodzi[1]. W kwietniu 1921 przy Dowództwie Okręgu Generalnego w Białymstoku utworzono Ekspozyturę Sądu Okręgu Generalnego w Warszawie[1]. W maju 1921 Ekspozytura została przemianowana na Sąd Wojskowy Okręgu Generalnego Białystok, a jego szefem został mjr dr Bolesław Matzner[1]. W listopadzie 1921 nadano nową nazwę: Sąd Wojskowy Okręgu Korpusu Nr III w Grodnie z tymczasową siedzibą w Grodnie[1]. Na podstawie zarządzenia Departamentu VI Prawnego Ministerstwa Spraw Wojskowych w kwietniu 1922 Wojskowy Sąd Okręgowy Nr III został przeniesiony do Grodna[1]. W wyniku wprowadzenia organizacji służby sprawiedliwości na czas pokoju w lutym 1922 został utworzony Wojskowy Sąd Okręgowy Nr III w Wilnie z tymczasową siedzibą w Grodnie[2]. 1 lipca 1922 utworzono Wojskowy Sąd Rejonowy w Grodnie[2]. W czerwcu 1924 Wojskowy Sąd Okręgowy Nr III został przeniesiony do Wilna[3][2] i umieszczony w lokalu przy ulicy Sobocz 17[4]. W nowej siedzibie sąd rozpoczął urzędowanie 5 czerwca[5]. Równocześnie zlikwidowano filię Wojskowego Więzienia Śledczego Nr III w Grodnie[3].
Wojskowy sąd okręgowy obejmował swoim obszarem działania cały Okręg Korpusu Nr III. Sąd wykonywał czynności zasadniczo na swoim obszarze działania. Poza swoim obszarem działania sąd mógł wykonywać czynności tylko, gdy wymagało tego dobro wymiaru sprawiedliwości, ewentualnie gdy znacznie oszczędzono by koszty[6].
Obsada
edytuj- Szefowie sądu
- płk KS Jan Lukas (1923 – 31 III 1928 → stan spoczynku)
- płk KS Edmund Wełdycz (24 IV 1928[2] – 24 IV 1929 → sędzia NSW)
- ppłk KS Jan I Janowski (od III 1931[7])
- ppłk KS Karol Ludwik Sożyński (11 XII 1931[8] – 21 VI 1933 → stan spoczynku z dniem 31 VIII 1933[9])
- ppłk KS / płk aud. Władysław Proniewicz[a] (21 VI 1933[12] – 18 IX 1939[13])
- Obsada personalna w 1939 roku
Obsada personalna i struktura organizacyjna w marcu 1939 roku[14][b]:
- szef sądu – płk aud. Władysław Proniewicz
- zastępca szefa – ppłk aud. Jan Tytus Kawecki
- sędzia orzekający – ppłk aud. Ludwik Teodor Haas
- sędzia orzekający – mjr aud. mgr Stanisław Kudelski
- sędzia śledczy – mjr aud. Erwin Bordolo
- sędzia śledczy – kpt. aud. mgr Tadeusz Smoleński
Wojskowa Prokuratura Okręgowa Nr 3
edytujW styczniu 1920 utworzono Prokuraturę Wojskową, przynależną utworzonemu wówczas Wojskowemu Sądowi Okręgu Generalnego w Grodnie[1]. Szefem został kpt. Julian Eborowicz[1]. Pierwszym Prokuratorem Ekspozytury, a później Sądu Okręgu Generalnego był kpt. dr Zdzisław Dawidowicz[2]. W wyniku wprowadzenia organizacji służby sprawiedliwości na czas pokoju w lutym 1922 została utworzona Prokuratura przy Wojskowym Sądzie Okręgowym Nr III w Wilnie z tymczasową siedzibą w Grodnie[2]. W czerwcu 1924 Prokuratura została przeniesiona do Wilna i umieszczona w lokalu przy ulicy Sobocz 17[3][4]. W nowej siedzibie prokuratura rozpoczęła urzędowanie 5 czerwca. Tego samego dnia została zlikwidowana filia Wojskowego Więzienia Śledczego Nr III w Grodnie[3][5].
Czynności prokuratorów wojskowych przy Wojskowym Sądzie Okręgowym Nr 3 wykonywali – wojskowy prokurator okręgowy oraz podlegli mu „wojskowi podprokuratorowie okręgowi”. Podprokuratorowie w stopniach oficerów sztabowych nosili nazwę wojskowych wiceprokuratorów okręgowych. Prokuratorem wojskowym mógł być wyłącznie oficer audytor, albo generał, który uzyskał stopień generalski jako oficer audytor. Wojskowy prokurator okręgowy był mianowany i zwalniany przez Prezydenta Rzeczypospolitej na wniosek Ministra Spraw Wojskowych. Wojskowych wiceprokuratorów i podprokuratorów okręgowych mianował i zwalniał Minister Spraw Wojskowych na wniosek Naczelnego Prokuratora Wojskowego. Ponadto Minister Spraw Wojskowych na wniosek Naczelnego Prokuratora Wojskowego nadawał w wojskowej prokuraturze okręgowej stanowiska służbowe prokuratorom (wiceprokuratorom, podprokuratorom) wojskowym[6].
Wojskowy prokurator okręgowy był uprawniony do sprawowania fachowego nadzoru i kierownictwa w stosunku do podległych mu wojskowych wiceprokuratorów i podprokuratorów okręgowych oraz w stosunku do podporządkowanych mu oficerów sądowych[6].
Sprawy kancelaryjne w prokuraturze załatwiał sekretariat. Sekretariat prokuratury składał się z kierownika sekretariatu i potrzebnej ilości innych pracowników kancelaryjnych[6].
- Wojskowi prokuratorzy okręgowi
- ppłk KS Stanisław Bałuk (1923[16])
- ppłk KS dr Eugeniusz Antoni Emanuel Wolff (1924[17] – 1926 → stan spoczynku z dniem 30 IV 1927[18])
- ppłk / płk KS Edmund Wełdycz (15 V 1926[19] – 24 IV 1928 → szef WSO Nr III[20])
- ppłk KS dr Tadeusz Stefan Kamiński (24 IV 1928[20][2] – III 1931 → cz.p.o. prokuratora przy NSW)
- mjr / ppłk KS Władysław Proniewicz (11 XII 1931[21] – 21 VI 1933 → szef WSO Nr III)
- mjr / ppłk KS Tadeusz Wyszomirski (21 VI 1933[22] – 1936 → szef WSO Nr IX[23])
- ppłk aud. Stanisław Bolesław Mikuliński (do IX 1939[24])
- Prokuratorzy
- podprokurator – kpt. aud. Andrzej Górniok[c]
- Obsada personalna w marcu 1939 roku[27]
- prokurator – ppłk aud. Stanisław Bolesław Mikuliński
- wiceprokurator – mjr aud. mgr Julian Rogalski[d] †1940 Katyń
- podprokurator – kpt. mgr Hygin Jerzy Rymdejko
- podprokurator – kpt. dr Władysław Späth
- asystent – por. mgr Zbigniew Bredy
- asystent – por. mgr Wacław Józef Makarski †1940 Charków[37]
- asystent – por. mgr Piotr Piotrowski
- asystent – por. mgr Mieczysław Zgorzelski
Zobacz też
edytujUwagi
edytuj- ↑ płk aud. Władysław Proniewicz ps. „Bartnik” ur. 14 maja 1885, w rodzinie Aleksandra i Zofii Marii Schmidt. Był starszym bratem Jerzego (1892–1940), podporucznika, zamordowanego na terytorium Ukrainy. 12 czerwca 1919 został przyjęty do Wojska Polskiego z byłych Korpusów Wschodnich i byłej armii rosyjskiej, z zatwierdzeniem posiadanego stopnia podporucznika, zaliczony do I Rezerwy armii z jednoczesnym powołaniem do służby czynnej na czas wojny, i przydzielony z dniem 28 maja 1919 do 35 pp[10][11]. W czasie II wojny światowej był jednym z kierowników Wojskowego Sądu Specjalnego przy Komendzie Okręgu Wilno Armii Krajowej.
- ↑ Wykaz zawiera obsadę jednostki według stanu bezpośrednio przed rozpoczęciem mobilizacji pierwszych oddziałów Wojska Polskiego w dniu 23 marca 1939, ale już po przeprowadzeniu ostatnich awansów ogłoszonych z datą 19 marca 1939[15].
- ↑ Kpt. aud. Andrzej Górniok, ur. 29 grudnia 1892 roku, zmarł tragicznie 6 marca 1937 roku w Białymstoku. Pochowany w Brodach. Pośmiertnie mianowany na stopień majora[25][26]
- ↑ Julian Rogalski ur. 9 stycznia 1894 w Strusowie, w ówczesnym powiecie trembowelskim Królestwa Galicji i Lodomerii, w rodzinie Antoniego (Jana?) i Anny z Zastawnych. W czerwcu 1914 zakończył naukę i złożył maturę z odznaczeniem w c. k. Gimnazjum w Stryju. 3 listopada 1914 wstąpił do 3 Pułku Piechoty Legionów Polskich, lecz na skutek choroby został zwolniony ze służby[28]. W lutym 1915 został wcielony do cesarskiej i królewskiej Armii. Jego oddziałem macierzystym był Pułk Piechoty Nr 30. Od listopada 1916 do sierpnia 1918 przebywał w rosyjskiej niewoli. W czasie służby w c. i k. Armii awansował na kolejne stopnie w korpusie oficerów rezerwy piechoty: chorążego (1 sierpnia 1915), porucznika (1 sierpnia 1916) i nadporucznika (1 listopada 1918) oraz odznaczony Srebrnym Medalem Waleczności 1. klasy. W marcu 1925 został odkomenderowany z Kancelarii Sztabu DOK VI we Lwowie do PKU Lwów Powiat na cztery miesiące w celu odbycia praktyki poborowej[29]. W lutym 1926 został przeniesiony z PKU Lwów Powiat do PKU Złoczów na stanowisko referenta[30]. 15 stycznia 1925 uzyskał dyplom magistra praw na Wydziale Prawa Uniwersytetu Jana Kazimierza we Lwowie[31]. W czerwcu 1930 został przydzielony do Wojskowego Sądu Okręgowego Nr VIII w Grudziądzu celem odbycia praktyki sądowej[32]. W marcu 1931 został przeniesiony z korpusu oficerów administracyjnych (dział kancelaryjny) do korpusu oficerów sądowych w stopniu kapitana ze starszeństwem z 15 sierpnia 1924 i 1,12 lokatą, i przydzielony do Prokuratury przy Wojskowym Sądzie Okręgowym Nr VIII na stanowisko asystenta[33]. W grudniu 1932 ogłoszono jego mianowanie sędzią śledczym w sądach wojskowych z równoczesnym przeniesieniem do WSO Nr VIII na stanowisko sędziego śledczego[34]. 7 października 1935 Komitet Krzyża i Medalu Niepodległości odrzucił wniosek o nadanie mu tego odznaczenia „z powodu braku pracy niepodległościowej”[35]. Na stopień majora został mianowany ze starszeństwem z 1 stycznia 1936 i 5. lokatą w korpusie oficerów sądowych[36]. 28 maja 1937 został przeniesiony do Wojskowej Prokuratury Okręgowej Nr 3 w Wilnie na stanowisko wiceprokuratora.
Przypisy
edytuj- ↑ a b c d e f g h Organa 1928 ↓, s. 59.
- ↑ a b c d e f g Organa 1928 ↓, s. 60.
- ↑ a b c d Dz. Rozk. MSWojsk. nr 20 z 22 maja 1924, poz. 296.
- ↑ a b Kronika wojskowa. „Polska Zbrojna”. 170, s. 2, 1924-06-23. Warszawa.
- ↑ a b Dz. Rozk. MSWojsk. Nr 26 z 1 lipca 1924 roku, obwieszczenie.
- ↑ a b c d Dz.U. z 1936 r. nr 76, poz. 536.
- ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 3 z 26 marca 1931 roku, s. 119.
- ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 6 z 23 marca 1932 roku, s. 219, 220, 242.
- ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 8 z 28 czerwca 1933 roku, s. 126.
- ↑ Dz. Rozk. Wojsk. Nr 70 z 26 czerwca 1919 roku, poz. 2241.
- ↑ Dz. Rozk. Wojsk. Nr 71 z 28 czerwca 1919 roku, poz. 2289.
- ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 8 z 28 czerwca 1933 roku, s. 125, 137.
- ↑ Szurlej 1939 ↓, s. 3.
- ↑ Rocznik oficerski 1939 ↓, s. 869.
- ↑ Rocznik oficerski 1939 ↓, s. VI.
- ↑ Rocznik Oficerski 1923 ↓, s. 1083.
- ↑ Rocznik Oficerski 1924 ↓, s. 978.
- ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 5 z 5 lutego 1927 roku, s. 40, 44.
- ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 22 z 5 czerwca 1926 roku, s. 177.
- ↑ a b Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 9 z 26 kwietnia 1928 roku, s. 161.
- ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 6 z 23 marca 1932 roku, s. 220, 242.
- ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 8 z 28 czerwca 1933 roku, s. 137.
- ↑ Szurlej 1939 ↓, s. 3, 4.
- ↑ Szurlej 1939 ↓, s. 4.
- ↑ Rybka i Stepan 2004 ↓, s. 385.
- ↑ Nekrolog ↓.
- ↑ Rocznik oficerski 1939 ↓, s. 870.
- ↑ Księga Cmentarna Katynia 2000 ↓, s. 529.
- ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 34 z 24 marca 1925, s. 164.
- ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Dodatek do Nr 9 z 4 lutego 1926, s. 3, 14.
- ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 9 z 17 marca 1927, s. 89.
- ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 11 z 18 czerwca 1930, s. 218.
- ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 3 z 26 marca 1931, s. 96.
- ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 13 z 9 grudnia 1932, s. 407.
- ↑ Kartoteka personalno-odznaczeniowa. WBH. [dostęp 2021-08-08].
- ↑ Rybka i Stepan 2021 ↓, s. 385.
- ↑ Księga Cmentarna Charkowa 2003 ↓, s. 322.
Bibliografia
edytuj- Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych. [dostęp 2022-01-19].
- Rocznik Oficerski 1923. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1923.
- Rocznik Oficerski 1924. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1924.
- Organa wymiaru sprawiedliwości w W. P.. „Wojskowy Przegląd Prawniczy”. Nr 8-10, 1928.
- Jerzy Ciesielski, Zuzanna Gajowniczek, Grażyna Przytulska, Wanda Krystyna Roman, Zdzisław Sawicki, Robert Szczerkowski, Wanda Szumińska: Charków. Księga Cmentarna Polskiego Cmentarza Wojennego. Jędrzej Tucholski (red.). Warszawa: Oficyna Wydawnicza RYTM, 2003. ISBN 83-916663-5-2.
- Jan Kiński, Helena Malanowska, Urszula Olech, Wacław Ryżewski, Janina Snitko-Rzeszut, Teresa Żach: Katyń. Księga Cmentarna Polskiego Cmentarza Wojennego. Marek Tarczyński (red.). Warszawa: Oficyna Wydawnicza RYTM, 2000. ISBN 83-905590-7-2.
- Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Awanse oficerskie w Wojsku Polskim 1935-1939. Kraków: Fundacja Centrum Dokumentacji Czynu Niepodległościowego, 2004. ISBN 978-83-7188-691-1.
- Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Rocznik oficerski 1939. Stan na dzień 23 marca 1939. T. 29. Kraków: Fundacja Centrum Dokumentacji Czynu Niepodległościowego. Biblioteka Jagiellońska, 2006. ISBN 83-7188-899-6.
- Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Awanse oficerskie w Wojsku Polskim 1935-1939. Wyd. 2 poszerzone. Warszawa: Wydawnictwo Tetragon sp. z o.o., 2021. ISBN 978-83-66687-09-7.
- Stanisław Szurlej: Pismo l.dz. 42/tjn./39/Sąd. szefa Sądownictwa Wojskowego MSWojsk. do szefa Biura Rejestracyjnego MSWojsk. w sprawie obsady personalnej wszystkich szczebli kierownictwa od początku roku 1935 do września 1939 r. z wyjątkiem sądów polowych, których obsada była dokonywana przez Biuro Personalne MSWojsk.. [w:] B.I. 12j [on-line]. IPMS, 1939-12-13. [dostęp 2018-09-08].
- Nekrolog. „Polska Zbrojna”. 66, s. 4, 1937-03-07. Warszawa.