Departament Sprawiedliwości Ministerstwa Spraw Wojskowych
Departament Sprawiedliwości Ministerstwa Spraw Wojskowych (Dep. Sprawiedl. MSWojsk.) - organ pracy Ministra Spraw Wojskowych właściwy w sprawach służby sprawiedliwości (sądy i prokuratura wojskowa oraz więziennictwo wojskowe). Działał w ramach Ministerstwa Spraw Wojskowych pod różnymi nazwami od 1918 do 18 września 1939.
| Historia | |
| Państwo | |
|---|---|
| Rozformowanie |
1939 |
| Organizacja | |
| Dyslokacja | |
| Podległość | |
Struktura organizacyjna
edytujW grudniu 1918 powołano do życia Departament II Wojskowo-Prawny Ministerstwa Spraw Wojskowych. W jego strukturze organizacyjnej znajdowały się:
- Sekcji Ustaw (od stycznia 1919)
- Wydział Personalny (od 16 kwietnia 1919)
- Sekcji Konsultacji Prawnej (od stycznia 1919)
- Kancelarii Departamentu (od stycznia 1919)
- Urząd rejestracji kar dla osób zasądzonych przez sądy wojskowe (od 21 lipca 1919)
10 grudnia 1919 Departament II Prawno-Wojskowy M.S.Wojsk. został przemianowany na Departament VI Wojsko-Prawny o następującej strukturze i obsadzie personalnej:
- szef departamentu - gen. ppor. KS Aleksander Pik
- szef Sekcji Organizacyjno-Sądowej - mjr KS Marian Dąbrowski
- szef Sekcji Ustawodawczej - mjr KS Jan Krzakowski
- szef Sekcji Konsultacji Prawnej - mjr KS Jan Grzegorz Rzymowski
- szef Referatu Personalnego - kpt. Walter
- naczelnik kancelarii - por. Chrzan
Dnia 1 marca 1920 roku Departament II Wojskowo-Prawny został przemianowany na Oddział VI Prawny Sztabu M.S.Wojsk. 10 marca 1920 Naczelny Wódz mianował szefa oddziału i szefów sekcji.
- szef oddziału - gen. ppor. KS Aleksander Pik
- pomocnik szefa oddziału - ppłk KS / gen. ppor. KS Jakub Krzemieński
- Kancelaria Oddziału
- szef Sekcji 1 Organizacyjno Sądowej - mjr KS Bronisław Karol Sikorski
- Wydział I Organizacyjny
- Wydział II Więziennictwo i Statystyczny
- szef Sekcji 2 Ustawodawczej - mjr KS Emil Franciszek Mecnarowski
- Wydział I Ustaw Administracyjnych
- Wydział II Ustaw Sądowych
- Wydział III Kodyfikacyjny
- Wydział IV Ustaw Gospodarczych i Zaopatrzenia Armii
- szef Sekcji 3 Konsultacji Prawnej - mjr KS Gerard Armiński
- Wydział I Cywilno-Administracyjny
- Wydział II Karny
- Wydział III Główny referent prawny M.S.Wojsk.
10 sierpnia 1921, z chwilą wejścia w życie pokojowej organizacji Ministerstwa Spraw Wojskowych, Oddział VI Prawny został przeformowany w Departament IX Sprawiedliwości o następującej strukturze i obsadzie personalnej:
- szef departamentu - gen. ppor. KS Aleksander Pik
- szef Wydziału Ogólno-Sądowego (Organizacji Sądownictwa) - płk KS dr. Bronisław Karol Sikorski
- szef Wydziału Więziennictwa - ppłk Józef Zacharzewski
- szef Wydziału Spraw Karnych - płk KS dr Gerard Armiński
Od sierpnia 1923 do 11 lipca 1924 w strukturze departamentu występował Wydział Prawny.
11 lipca 1924 dotychczasowy Wydział Organizacji Sądownictwa został przemianowany na Wydział Ogólny, a w 1936 na Administracji Sądownictwa i Więziennictwa. Utworzono Wydział Konsultacji Prawnej i Samodzielny Referat Ustawodawczy, a zlikwidowano Wydział Więziennictwa.
W lipcu 1924 Minister Spraw Wojskowych, w uzupełnieniu rozporządzenia Sztabu Generalnego L.dz. 8670/Org. z 1921 „Organizacja służby sprawiedliwości na czas pokoju” oraz rozporządzenia Sztabu Generalnego L.dz. 4900/Org. z 1921 „Organizacja Ministerstwa Spraw Wojskowych na czas pokoju”, wydał rozkaz dzienny Nr 89, w którym sprecyzował zadania szefa Departamentu Sprawiedliwości i Naczelnego Prokuratora Wojskowego[1].
W lutym 1925 Samodzielny Referat Ustawodawczy został podniesiony do rangi wydziału, a Wydział Spraw Karnych przemianowany na Wydział Spraw Karnych i Nadzoru Prokuratorskiego.
19 maja 1927 Minister Spraw Wojskowych, marszałek Polski Józef Piłsudski zniósł numerację departamentów, a dla dotychczasowego Departamentu IX ustalił nazwę „Departament Sprawiedliwości”[2].
W styczniu 1930 w skład departamentu został włączony samodzielny referat personalny.
Obsada personalna Departamentu Sprawiedliwości Ministerstwa Spraw Wojskowych w sierpniu 1939 r.:
- szef departamentu - gen. bryg. Teofil Maresch,
- zastępca szefa departamentu - płk aud. Kazimierz Słowikowski,
- szef Wydziału Administracji Sądownictwa i Więziennictwa - ppłk aud. Kazimierz Sarnicki,
- szef Wydziału Ustawodawczego - płk aud. Bolesław Matzner,
- szef Wydziału Spraw Karnych i Nadzoru Prokuratorskiego - ppłk aud. Artur Saturnin Adam Wiśniewski,
- szefa Wydziału Konsultacji i Następstwa Prawnego - ppłk aud. Jerzy Węsierski[3].
1 września 1939 w Kwaterze Głównej Naczelnego Wodza zostało utworzone Szefostwo Służby Sprawiedliwości. Na stanowisko naczelnego szefa służby sprawiedliwości został wyznaczony gen. bryg. Teofil Maresch, dotychczasowy szef Departamentu Sprawiedliwości i Naczelny Prokurator Wojskowy. Szefostwo składało się z trzech komórek organizacyjnych: referatu ogólnego, samodzielnego referatu konsultacji prawnej i samodzielnego referatu spraw karnych. W szefostwie pełniło służbę sześciu oficerów audytorów (szef i pięciu referentów) oraz dziewięciu podoficerów i szeregowców stanowiących personel pomocniczy. Do ewakuacji w dniu września 1939 Szefostwo Służby Sprawiedliwości KG NW mieściło się przy ulicy Ludwika Narbutta 33 w Warszawie[4].
Obsada personalna Szefostwa Służby Sprawiedliwości KG NW:
- gen. bryg. Teofil Karol Maresch,
- płk aud. Kazimierz Słowikowski[5],
- ppłk aud. Jerzy Węsierski[6],
- ppłk aud. Tomasz Marian Żuk-Rybicki[7],
- ppłk aud. Henryk Rzewuski,
- ppłk aud. Zygmunt Piotr Rumiński,
- kpt. aud. Stanisław Rodziewicz[8][4].
Przy Kwaterze Głównej NW funkcjonował Sąd Polowy Nr 76 w składzie trzech oficerów audytorów. Szefem sądu został ppłk aud. Kazimierz Sarnicki, dotychczasowy szef Wydziału Administracji Sądownictwa i Więziennictwa[4].
Obsada personalna departamentu
edytuj- Kierownictwo Departamentu
Formalnie Departamentem kierował II Wiceminister Spraw Wojskowych, przez Szefa Departamentu. Szef Departamentu Sprawiedliwości był jednocześnie Naczelnym Prokuratorem Wojskowym. Zastępca Szefa, był odpowiednio Zastępcą Naczelnego Prokuratora Wojskowego.
- Szefowie departamentu
- gen. ppor. KS / gen. bryg. Aleksander Pik (20 XI 1918 - 31 VII 1924[9])
- gen. bryg. Kamil Seyfried (31 VII 1924[10] - 22 I 1925)
- gen. bryg. Edward Gruber (22 I 1925[11] - 22 V 1926[12])
- gen. bryg. Józef Daniec (22 V 1926 - 31 XII 1932)
- płk aud. / gen. bryg. Teofil Karol Maresch (1 I 1933 - IX 1939)
- płk aud. Kazimierz Słowikowski (1 - 18 IX 1939[13])
- Zastępcy szefa departamentu
- ppłk KS Jakub Krzemieński (21 III 1919 - 10 III 1920)
- płk KS dr Gerard Armiński (1923)
- płk KS Jan Grzegorz Rzymowski (do 22 I 1925)
- płk KS Emil Franciszek Mecnarowski (22 I 1925 - 1930)
- płk Mikołaj Kostecki (26 III 1931 - 20 III 1932)
- płk KS Teofil Karol Maresch (V 1932 - 31 XII 1932)
- płk KS dr Marian Kazimierz Buszyński (1933[14] - 1934[15])
- płk aud. Kazimierz Słowikowski (do 31 VIII 1939[13])
Ważniejsze osoby pełniące funkcje kierownicze w Departamencie.
- płk Stanisław Libkind-Lubodziecki - szef wydziału ustawodawczego 1922-1927
- płk Bronisław Karol Sikorski - szef sekcji 1918-1921
- mjr Tadeusz Antoni Porębski - referent i szef wydziału 1928-1934
- szef departamentu – gen. bryg. Teofil Maresch(*)[b]
- zastępca szefa departamentu – płk aud. Kazimierz Słowikowski(*)[b]
- szef Wydział Administracji Sądowej i Więziennictwa – mjr mgr Stanisław Mazanowski †1940 Katyń
- szef Wydziału Ustawodawczego – ppłk aud. dr Artur Wiśniewski †1940 Katyń
- szef Wydziału Spraw Karnych i Nadzoru Prokuratorskiego – ppłk aud. dr Kazimierz Sarnicki
- szef Wydziału Konsultacji Prawnej i Zastępstw – ppłk Jerzy Węsierski
- kierownik referatu więziennictwa – mjr adm. (int.) Józef Erazm Wójcik †1940 Katyń
- kierownik referatu konsultacji prawnych – mjr mgr Telesfor Sójka
- kierownik referatu – mjr mgr Juliusz Zbigniew Bross †1940 Kalinin
- kierownik referatu – mjr mgr Zdzisław Majewski †1940 Katyń
- kierownik referatu – kpt. mgr Janusz Konstanty Plocer †1940 Katyń
- kierownik referatu – kpt. mgr Przygodski Wojsław
Opracowania Departamentu
edytujOpracowania w znacznej części powstałe dzięki inicjatywie, lub współpracy Departamentu Sprawiedliwości M.S.Wojsk.:
- Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 21 października 1932 r. - Kodeks karny wojskowy[19],
- Dekret Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 29 września 1936 r. - Kodeks wojskowego postępowania karnego[20],
- Regulamin dla wojskowych prokuratorów okręgowych i oficerów sądowych przy wojskowych sądach rejonowych, Warszawa 1936,
- Wojskowy Przegląd Prawniczy.
Uwagi
edytuj- ↑ Wykaz zawiera obsadę departamentu według stanu bezpośrednio przed rozpoczęciem mobilizacji pierwszych oddziałów Wojska Polskiego w dniu 23 marca 1939, ale już po przeprowadzeniu ostatnich awansów ogłoszonych z datą 19 marca 1939[17].
- ↑ a b Gwiazdką oznaczono oficera, który pełnił jednoczenie więcej niż jedną funkcję[18].
Przypisy
edytuj- ↑ „Polska Zbrojna” nr 189 z dnia 12 lipca 1924 r., s. 4.
- ↑ Dziennik Rozkazów Ministra Spraw Wojskowych z 19 maja 1927 r., Nr 16, poz. 177.
- ↑ Szurlej 1939 ↓, s. 1-2.
- ↑ a b c Nazarewicz 1978 ↓, s. 99.
- ↑ Szurlej 1939 ↓, s. 1, wg autora płk aud. Kazimierz Słowikowski w okresie od 1 do 18 września 1939 pełnił obowiązki szefa Dep. Sprawiedl. MSWojsk. i Naczelnego Prokuratora Wojskowego.
- ↑ Szurlej 1939 ↓, s. 2, wg autora ppłk aud. Jerzy Węsierski do dnia 18 września 1939 pozostawał na stanowisku szefa Wydziału Konsultacji i Następstwa Prawnego Dep. Sprawiedl. MSWojsk..
- ↑ Szurlej 1939 ↓, s. 3, wg autora ppłk aud. Tomasz Żuk-Rybicki do dnia 18 września 1939 pozostawał na stanowisku szefa Wojskowego Sądu Okręgowego Nr IX w Brześciu.
- ↑ Rezmer 2010 ↓, s. 209.
- ↑ Dziennik Personalny Ministra Spraw Wojskowych z 7 sierpnia 1924 r., Nr 76, s. 431.
- ↑ Dziennik Personalny Ministra Spraw Wojskowych z 7 sierpnia 1924 r., Nr 76, s. 433.
- ↑ Dziennik Personalny Ministra Spraw Wojskowych z 30 stycznia 1925 r., Nr 11, s. 46.
- ↑ Dziennik Personalny Ministra Spraw Wojskowych z 22 maja 1926 r., Nr 21, s. 165.
- ↑ a b Szurlej 1939 ↓, s. 1.
- ↑ Dziennik Personalny Ministra Spraw Wojskowych z 28 czerwca 1933 r., Nr 8, s. 126.
- ↑ Dziennik Personalny Ministra Spraw Wojskowych z 7 czerwca 1934 r., Nr 11, s. 143, z dniem 30 września 1934 został przeniesiony w stan spoczynku.
- ↑ Rocznik oficerski 1939 ↓, s. 439.
- ↑ Rocznik oficerski 1939 ↓, s. VI.
- ↑ Rocznik oficerski 1939 ↓, s. VIII.
- ↑ Dz.U. z 1932 r. nr 91, poz. 765
- ↑ Dz.U. z 1936 r. nr 76, poz. 537
Bibliografia
edytuj- Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych. [dostęp 2018-03-22].
- Rocznik Oficerski 1923. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1923.
- Rocznik Oficerski 1924. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1924.
- Rocznik Oficerski 1928. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1928.
- Rocznik Oficerski 1932. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1932.
- Tadeusz Böhm: Z dziejów naczelnych władz wojskowych II Rzeczypospolitej. Organizacja i kompetencje Ministerstwa Spraw Wojskowych w latach 1918-1939. Warszawa: Wydawnictwo Bellona, 1994. ISBN 83-11-08368-1.
- Regina Czarnecka. Organizacja Sztabu Generalnego WP (Naczelnego Dowództwa WP) w latach 1918-1921. „Biuletyn Wojskowej Służby Archiwalnej”. 26, 2003. Warszawa: Centralne Archiwum Wojskowe. ISSN 0137-5547.
- Jerzy Nazarewicz. Wojskowa służba sprawiedliwości w przededniu i w pierwszym okresie wojny obronnej Polski w 1939 r.. „Wojskowy Przegląd Historyczny”. 2 (84), 1978. Warszawa: Wojskowy Instytut Historyczny.
- Waldemar Rezmer: Operacyjna służba sztabów Wojska Polskiego w 1939 roku. Organizacja. Zasady funkcjonowania. Przygotowanie do wojny. Warszawa: Wydawnictwo Tetragon Sp. z o.o., 2010. ISBN 978-83-930318-1-8.
- Stanisław Szurlej: Pismo l.dz. 42/tjn./39/Sąd. szefa Sądownictwa Wojskowego MSWojsk. do szefa Biura Rejestracyjnego MSWojsk. w sprawie obsady personalnej wszystkich szczebli kierownictwa od początku roku 1935 do września 1939 r. z wyjątkiem sądów polowych, których obsada była dokonywana przez Biuro Personalne MSWojsk.. [w:] B.I. 12j [on-line]. IPMS, 1939-12-13. [dostęp 2018-09-08].
- Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Rocznik oficerski 1939. Stan na dzień 23 marca 1939. T. 29. Kraków: Fundacja Centrum Dokumentacji Czynu Niepodległościowego. Biblioteka Jagiellońska, 2006. ISBN 83-7188-899-6.