Słowacja
Słowacja, Republika Słowacka (słow. Slovensko, Slovenská republika[7]) – unitarne[8] państwo śródlądowe w Europie Środkowej. Graniczy z Austrią (106,7 km), Polską (541,1 km), Czechami (251,8 km), Ukrainą (97,8 km) oraz Węgrami (654,8 km). Łączna długość granicy lądowej wynosi 1652,2 km[9]. Do 31 grudnia 1992 wchodziła w skład Czechosłowacji. Od 19 stycznia 1993 członek ONZ, od 29 marca 2004 członek NATO, od 1 maja 2004 należy do Unii Europejskiej, a od 1 stycznia 2009 – do strefy euro. Jest również członkiem Grupy Wyszehradzkiej. Stolicą państwa jest Bratysława, położona nad Dunajem przy granicy z Austrią i Węgrami.
| |||||
| Hymn: Nad Tatrou sa blýska (Nad Tatrami się błyska) | |||||
| Ustrój polityczny | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Konstytucja | |||||
| Stolica | |||||
| Data powstania |
1 stycznia 1993 | ||||
| Prezydent | |||||
| Premier | |||||
| Powierzchnia |
49 035 km² | ||||
| Populacja (2024) • liczba ludności |
| ||||
| • gęstość |
110,6 os./km² | ||||
| Kod ISO 3166 |
SK | ||||
| Waluta |
1 euro = 100 eurocentów (EUR, €) | ||||
| Telefoniczny nr kierunkowy |
+421 | ||||
| Domena internetowa | |||||
| Kod samochodowy |
SK | ||||
| Kod samolotowy |
OM | ||||
| Strefa czasowa | |||||
| Narody i grupy etniczne | |||||
| Język urzędowy | |||||
| Religia dominująca | |||||
| PKB (2023) • całkowite • na osobę |
|||||
| PKB (PSN) (2023) • całkowite • na osobę |
| ||||
| |||||
Położenie na mapie
| |||||
Geografia
edytuj
Położenie i ukształtowanie powierzchni
edytujSłowacja to państwo położone w Europie Środkowej, rozpościerające się na obszarze liczącym 49 034,7 km²[10]. Terytorium Słowacji pełni funkcję pomostu między wschodem i zachodem, czyli – między byłym Związkiem Radzieckim a Europą Zachodnią oraz między północą a południem, tj. pomiędzy Skandynawią a Bałkanami[11].
Słowacja, poza niewielkim wyjątkiem, znajduje się po południowej stronie wododziałowego łuku Karpat. Jest krajem górskim, ponieważ 61% jej powierzchni zajmują liczne pasma Karpat Zachodnich, takie jak: Tatry, Białe Karpaty, Małe Karpaty, Niżne Tatry, Rudawy Słowackie, Wielka Fatra, Mała Fatra oraz Karpat Wschodnich, takie jak: Bieszczady i Wyhorlat. Najwyższy punkt Słowacji stanowi tatrzański szczyt górski Gerlach (2655 m n.p.m.). Góry obfitują w rozległe kotliny śródgórskie, z których największe to: Kotlina Koszycka i Kotlina Liptowska. Tereny nizinne zajmują stosunkowo niewielką część powierzchni kraju. Stanowią je trzy niziny: najmniejsza, Nizina Zahorska na południowo-zachodnim skraju państwa, największa, Nizina Naddunajska nad Dunajem, na południu oraz Nizina Wschodniosłowacka na południowym wschodzie, z najniższym punktem powierzchni państwa przy przecięciu rzeki Bodrog z granicą państwa (94,7 m n.p.m.).
Klimat
edytujSłowacja należy do strefy klimatu umiarkowanego kontynentalnego ciepłego. Pogórza północnej Słowacji charakteryzują się klimatem chłodnym[12], natomiast niziny południowej Słowacji – ciepłym. Między tymi obszarami zaznacza się klimat umiarkowanie ciepły[13]. Średnia roczna temperatura powietrza waha się od 6 °C do 10 °C (stycznia: od 0 °C do −6 °C; lipca: od 16 °C do 20 °C)[14]. Ilość opadów jest dostateczna (400–1200 mm rocznie), ale na nizinach zdarzają się susze.
Flora
edytujLasy, głównie iglaste i mieszane, zajmują około 40% powierzchni kraju. Największe kompleksy leśne występują w środkowej i północno-wschodniej Słowacji. Na Nizinie Naddunajskiej i na Nizinie Wschodniosłowackiej pierwotnie dominował step lub lasostep, ale tereny te już dawno zostały zajęte pod rolnictwo.
Fauna
edytujŚwiat zwierzęcy Słowacji należy do krainy palearktycznej. Z racji położenia w centrum Europy fauna Słowacji jest typowa dla kontynentalnych terenów Europy Środkowej. Na skutek tego jednak, iż terytorium kraju sięga aż po Dunaj i Nizinę Węgierską, występują w niej liczne elementy panońskie (zwłaszcza stepowe) czy nawet południowoeuropejskie (bałkańskie). Natomiast z uwagi na to, że większa część Słowacji ma charakter górzysty i w dużej mierze jest pokryta lasami, w faunie tego obszaru występuje szereg gatunków pochodzenia północnego (borealnego).
Spośród kręgowców występują na terenie Słowacji 3 gatunki z rodziny minogowatych. Na 61 stwierdzonych gatunków ryb jest 45 żyjących w wodach płynących, 9 w wodach stojących, 5 w potokach górskich i 2 w zarastających zbiornikach wodnych na bagnach i mokradłach. Do tych ostatnich należy rzadka muławka bałkańska, występująca m.in. na Wyspie Żytniej na Dunaju.
Fauna płazów liczy 18 gatunków. Gady reprezentuje 12 gatunków, wśród nich żółw błotny, największy wąż środkowoeuropejski – wąż Eskulapa, jaszczurka zielona i okularowiec panoński (typowy przedstawiciel fauny bałkańskiej).
Awifauna Słowacji obejmuje 315 gatunków, z czego 204 gatunki gniazdujące. Spośród nich 127 gatunków związanych jest z biotopami wodnymi, a 124 gatunki z lasami. Wśród gatunków zamieszkujących stepy i rozległe nizinne pastwiska jest jeden z największych i najbardziej zagrożonych ptaków Europy – drop wielki (ok. 300 osobników), gniazdujący m.in. na Wyspie Żytniej.
W stanie dzikim żyje na Słowacji 78 gatunków ssaków, w tym najwięcej (41) – w lasach. Są wśród nich wszystkie największe drapieżniki Środkowej Europy: niedźwiedź brunatny, wilk szary, ryś euroazjatycki, żbik europejski, wydra europejska. Szczególnej ochronie podlegają dwa gatunki wysokogórskie: kozica północna i świstak tatrzański oraz 22 gatunki nietoperzy, a także niektóre inne rzadkie gatunki, jak endemiczna darniówka tatrzańska czy smużka leśna[15].
Spośród bezkręgowców należy wymienić ponad 3500 gatunków motyli, z czego znaczna część związana jest z występującymi głównie na południu kraju ciepłolubnymi zespołami roślinnymi.
Hydrologia
edytujSłowacja ma gęstą sieć rzeczną, której 96% należy do zlewni Dunaju (zlewisko Morza Czarnego), a pozostałe 4% – do zlewni Wisły (zlewisko Morza Bałtyckiego). Największe rzeki Słowacji (według przepływu) to: Dunaj, Wag (Váh), Hron, Morawa (Morava), Bodrog, Latorica, Laborec, a najdłuższe – Wag (Váh; 403 km), Hron (284 km), Ipola (Ipeľ; 232 km), Nitra (197 km), Hornad (Hornád; 193 km), Dunaj (172 km).
Słowacja jest krajem ubogim w naturalne zbiorniki wodne. Większość z nich znajduje się w górach. Są to z reguły niewielkie zbiorniki pochodzenia polodowcowego. Największym i zarazem najgłębszym jeziorem jest Wielki Hińczowy Staw (Veľké Hincovo pleso) w Wysokich Tatrach.
Do chwili obecnej (2018 r.) na Słowacji zidentyfikowano ok. 1780 źródeł wód mineralnych i termalnych, o zróżnicowanych składach chemicznych i dużej rozpiętości temperatur. Wiele z nich jest wykorzystywanych gospodarczo, zarówno jako wody konsumpcyjne, jak i w balneoterapii.
Ochrona przyrody
edytujAktualnie na terenie Słowacji funkcjonują następujące kategorie chronionych obszarów i obiektów przyrodniczych:
Według stanu z 2012 r. na Słowacji istniało 9 parków narodowych:
- Tatrzański Park Narodowy (TANAP, Tatranský národný park)
- Pieniński Park Narodowy (PIENAP, Pieninský národný park)
- Park Narodowy „Niżne Tatry” (NAPANT, Národný park Nízke Tatry)
- Park Narodowy „Mała Fatra” (Národný park Malá Fatra)
- Park Narodowy „Wielka Fatra” (Národný park Veľká Fatra)
- Park Narodowy „Słowacki Raj” (Národný park Slovenský raj)
- Park Narodowy „Połoniny” (Národný park Poloniny)
- Park Narodowy Płaskowyż Murański (Národný park Muránska planina)
- Park Narodowy „Kras Słowacki” (Národný park Slovenský kras)
Obszary chronionego krajobrazu (słow. Chránená krajinná oblasť; CHKO)
edytujSą to wielkopowierzchniowe (co najmniej 1000 ha, zwykle znacznie więcej) formy ochrony terenu (nie tylko samej przyrody!) z rozrzuconymi ekosystemami, istotnymi dla zachowania różnorodności biologicznej i stabilności ekologicznej, o charakterystycznym krajobrazie i/lub specyficznymi formami historycznego osadnictwa i działalności ludzkiej. Według stanu z 2012 r. na terenie Słowacji istniało 14 takich obszarów:
- Chránená krajinná oblasť Biele Karpaty
- Chránená krajinná oblasť Cerová vrchovina
- Chránená krajinná oblasť Dunajské luhy
- Chránená krajinná oblasť Horná Orava
- Chránená krajinná oblasť Kysuce
- Chránená krajinná oblasť Latorica
- Chránená krajinná oblasť Malé Karpaty
- Chránená krajinná oblasť Poľana
- Chránená krajinná oblasť Ponitrie
- Chránená krajinná oblasť Strážovské vrchy
- Chránená krajinná oblasť Štiavnické vrchy
- Chránená krajinná oblasť Vihorlat
- Chránená krajinná oblasť Východné Karpaty
- Chránená krajinná oblasť Záhorie
Rezerwaty przyrody
edytuj(słow. Prírodná rezervácia; PR) Aktualnie (lipiec 2015) na terenie Słowacji istnieje 608 rezerwatów przyrody, z których 231 posiada status Narodowego Rezerwatu Przyrody (słow. Národná Prírodná rezervácia; NPR).
Pomniki przyrody
edytuj(słow. Prírodná pamiatka; PP)
Areały chronione
edytuj(słow. Chránený areál; CHA)
Historia
edytujSłowacja w prehistorii
edytujTereny zachodniej i południowej Słowacji od epoki żelaza zamieszkiwali Celtowie. Do dużego znaczenia doszło plemię Bojów. Budowało ono rozległe grody oppida, np. w miejscu dzisiejszej Bratysławy. Osady te stały się ośrodkami rozwiniętej gospodarki, m.in. wytwarzano w nich monety wzorowane na greckich heksadrachmach.
Wschodnia część kraju kontrolowana była przez Daków, a znajdowała się w orbicie wpływów kulturowych zarówno celtyckich, jak i dackich; Dakowie bowiem osiedlali się pomiędzy Celtami w dorzeczach Bodrogu i Hronu. W późniejszym czasie ziemiami słowackimi zawładnęły plemiona germańskie, wciąż jednakże istniały skupiska celtyckiej ludności na wschodnich peryferiach terytorium. Ówcześnie Germanami z tych ziem byli głównie Markomanowie (na zachodzie) i Kwadowie (południowo środkowa część kraju.)
Słowacja w okresie Cesarstwa Rzymskiego
edytujW latach 20–50 n.e. Kwadowie założyli królestwo, któremu przewodził Vannius – dawny najemnik rzymski. Było ono zależne od iliryjskiego Królestwa Pannoni.
W późniejszych latach napływ Germanów spowodował wojny markomańskie, podczas których Rzymianie zapuszczali się na ziemie słowackie. W czasie jednej z takich wypraw (ok. 179 r.) legiony rzymskie doszły aż do okolic dzisiejszego Trenczyna, pozostawiając na skale, na której dziś wznosi się trenczyński zamek, wykutą inskrypcję okolicznościową.
V wiek to okres tzw. wędrówki ludów, głównie germańskich, a spowodowanych najściem Hunów na wybrzeże Morza Czarnego. Podówczas okolice Bratysławy i Dunaju zostały zasiedlone przez Herulów.
Ziemiami słowackimi władały królestwa Germanów do II połowy VI wieku. Wtedy to obszary najbardziej zasiedlone wyludniły się na skutek wojny Gepidów, których ośrodkiem były ziemie na zach. od łuku Karpat, z Longobardami, których ośrodkiem była wtedy Panonia.
Średniowiecze
edytuj
W VIII wieku na terenach dzisiejszej Słowacji powstało Księstwo Nitrzańskie. W 833 roku zostało ono podbite przez Mojmira I i odtąd aż do 906 roku obszar ten wraz z Czechami i Morawami tworzył państwo wielkomorawskie. W państwie tym działali m.in. św. Cyryl i Metody. Był to, oprócz XX wieku, jedyny okres w historii kraju, gdy był on związany politycznie z ziemiami czeskimi. W latach 1003–1018 i chwilowo w 1031 roku tereny Słowacji (Słowaczyzna) należały do Polski, po czym około 1031 roku zostały podbite przez Królestwo św. Stefana[a][16]. Od tego czasu stanowiły integralną część Węgier, tworząc jego północne komitaty (tzw. Górne Węgry, węg. Felvidék). Północ kraju zamieszkana była przez ludność pochodzenia słowiańskiego, południe zaś stanowiło obszar intensywnej kolonizacji szlachty węgierskiej[16]. Na przełomie XIII/XIV wieku, w okresie osłabienia władzy królewskiej, Słowacją rządzili suwerenni magnaci – zachodnią Słowacją rządził Mateusz Czak, władający 14 węgierskimi powiatami, wschodnią Słowacją rządził magnat Amadej Aba, a środkową István Ákos. Ich władzę ograniczył po długich walkach król Karol Robert. Wielkorządcą Górnych Węgier w okresie późnego średniowiecza był magnat polskiego pochodzenia, Ścibor ze Ściborzyc, w którego posiadaniu była połowa zachodniej Słowacji.
Słowacja w rękach Habsburgów
edytuj
W 1526 roku, wraz z przejściem Węgier pod władanie dynastii Habsburgów, Słowacja razem z Królestwem Węgier weszła w skład monarchii habsburskiej[16]. Status Słowacji w obrębie monarchii habsburskiej pozostawał niezmieniony nawet po reformie konstytucyjnej z 1867 roku, wciąż stanowiąc nieposiadającą autonomii część państwa węgierskiego. W połowie XIX wieku wraz z pojawieniem się austroslawizmu nasiliły się żądania utworzenia w ramach monarchii odrębnej składowej słowiańskiej obejmującej Czechów, Słowaków, Rusinów oraz Słoweńców, mającej być przeciwwagą dla wpływów niemiecko-węgierskich w CK Monarchii (choć wielu Słowaków uważało się za „słowiański szczep węgierski” i ich celem było jedynie uzyskanie szerszej autonomii w węgierskiej części Austro-Węgier).
Po upadku reformy Badeniego pomysły te nie zostały zrealizowane aż do czasu rozpadu Austro-Węgier na skutek Wielkiej Wojny w 1918 roku.
Czechosłowacja
edytujSłowacy zgłosili wówczas akces do wspólnego państwa z Czechami tworząc Czechosłowację. Do terytoriów zamieszkanych przez większość słowacką włączono też sporo terenów, na których Węgrzy byli większością lub jedyną narodowością – praktycznie cały południowy pas państwa był etnicznie węgierski, również stolica – Bratysława – zamieszkana była przez wielonarodowościową społeczność, wśród której Słowacy stanowili mniejszość. Choć było to złamaniem zasady samostanowienia narodów, promowanej przez Wilsona, realnym powodem takich postanowień był fakt, że etnicznie słowackie ziemie były w większości górzyste i mało urodzajne, natomiast pas naddunajski obfitował w urodzajne gleby. Doprowadziło to do powstania rewizjonizmu węgierskiego, w konsekwencji zawiązania Małej Ententy i napiętych stosunków czechosłowacko-węgierskich w okresie międzywojennym[16]. W 1919 roku na Słowacji powstała istniejąca jedynie kilka tygodni Słowacka Republika Rad.
Pierwsza Republika Słowacka
edytuj
Po upadku 1. republiki czechosłowackiej jesienią 1938 doszło do ugody żylińskiej i federalizacji okrojonego państwa. Jednak wkrótce pod naciskiem Hitlera rząd słowacki ks. Tiso ogłosił niepodległość. W latach 1939–1945 istniała uzależniona od III Rzeszy i okrojona Republika Słowacka. Kraj musiał się zrzec na korzyść Węgier terenów na południu zamieszkane w większości przez Węgrów – z Koszycami włącznie. Na zachodzie Niemcy administrowali strefą okupacyjną.
Słowacja wzięła udział w ataku na Polskę w 1939 roku jako sojusznik Rzeszy[16]. Armia słowacka pod dowództwem Ferdinanda Čatloša[17] zaatakowała Polskę o godzinie 5.00 siłą trzech dywizji w kierunkach: podhalańskim, nowosądeckim i bieszczadzkim[18]. Po upadku Polski Słowacja uzyskała fragmenty Spiszu i Orawy. Wojsko słowackie wzięło również udział w inwazji niemieckiej na ZSRR w latach 1941–1945. W obliczu zbliżającego się frontu wschodniego 29 sierpnia 1944 wybuchło słowackie powstanie narodowe, które trwało kilka miesięcy. Po jego stłumieniu przez wojska niemieckie z końcem października dowództwo powstania przeniosło się w Niżne Tatry, gdzie na początku listopada 1944 r., w zamknięciu Doliny Łomnistej, utworzono siedzibę Sztabu Głównego wojsk powstańczych. Również większość jednostek powstańczych wycofała się w góry, a dalsze walki o charakterze partyzanckim trwały do końca wojny.
Jeszcze w trakcie powstania u północno-wschodnich granic Słowacji rozpoczęła się tzw. operacja dukielsko-preszowska. Brała w niej udział 1 Brygada Czechosłowacka. W dniu 6 października żołnierze 2 batalionu tej brygady w rejonie Barwinka przekroczyli przedwojenną granicę polsko-czechosłowacką i wyzwolili pierwszą słowacką miejscowość – Vyšný Komárnik. Walki, które w pierwotnym zamyśle miały doprowadzić do połączenia się wojsk radzieckich i czechosłowackich z oddziałami powstańczymi, trwały do końca listopada i kosztowały sam tylko I Czechosłowacki Korpus Armijny 6,5 tys. zabitych i rannych.
Drugą ogromną operacją na terenie Słowacji podczas II wojny światowej były walki o przełamanie frontu między Tatrami a Niżnymi Tatrami oraz wyzwolenie Liptowskiego Mikułasza, jakie toczyły się od 2 lutego do 4 kwietnia 1945 r.
Słowacja powojenna
edytujPo 1945 doszło do odtworzenia państwa czechosłowackiego na zasadach z 1938[16]. W 1968 w wyniku reform „praskiej wiosny” rozszerzono autonomię Słowacji (duży wpływ na to miał przywódca państwa Alexander Dubček, sam z pochodzenia Słowak). Pokojowy podział Czechosłowacji na dwa suwerenne państwa nastąpił 1 stycznia 1993.
Ustrój polityczny i dzieje najnowsze
edytujSłowacja jest republiką demokratyczną o systemie rządów parlamentarno-gabinetowych. Na czele państwa stoi prezydent, wybierany w wyborach powszechnych (od 1999) na kadencję pięcioletnią. Ratyfikuje on umowy międzynarodowe, wysyła i przyjmuje ambasadorów, jest zwierzchnikiem sił zbrojnych. Jego kompetencje w polityce wewnętrznej są ograniczone: nominowanie premiera i rządu, oraz inicjatywy ustawodawczej, możliwość rozwiązania parlamentu przed terminem w określonych konstytucyjnie sytuacjach. Prezydent nie posiada prawa weta. Prezydent dzieli się władzą wykonawczą z premierem, który stoi na czele gabinetu posiadającego poparcie większości jednoizbowego parlamentu – 150-osobowej Rady Narodowej Republiki Słowackiej. Zarówno rząd, jak i prezydent w drodze specjalnej procedury referendalnej mogą zostać odwołani przez społeczeństwo, co jak na Europę Środkową jest rozwiązaniem nader oryginalnym.
Podstawy prawne funkcjonowania systemu partyjnego Słowacji
edytujPodstawy prawne tworzenia i działalności partii politycznych zawarte są w art. 29 Konstytucji Republiki Słowackiej, w ustawie o zrzeszaniu się w partiach i ruchach politycznych, a także w wybranych postanowieniach ustawy o wyborach do Słowackiej Rady Narodowej. Finansowanie partii uregulowane jest w ustawie o ograniczeniu wydatków partii i ruchów politycznych na propagandę przed wyborami do Rady Narodowej. Partie i ruchy polityczne na Słowacji są jedynymi podmiotami politycznymi, które umożliwiają obywatelom tego państwa zdobycie mandatów parlamentarnych.
1998–2002
edytujNa czele rządu Słowacji stał od 1998 Mikuláš Dzurinda – chrześcijański demokrata. W latach 1998–2002 przewodniczył szerokiej antymecziarowskiej koalicji socjalistów, chadeków i mniejszości węgierskiej. Głównym celem ówczesnego rządu było poprawienie fatalnego wizerunku Słowacji po kilkuletnich rządach Vladimíra Mečiara oraz integracja z UE i NATO. Funkcję prezydenta pełnił w latach 1999–2004 Rudolf Schuster, w kwietniu 2004 Słowacy zdecydowali się powierzyć ten urząd Ivanowi Gašparovičowi, byłemu współpracownikowi (do 2000) Vladimíra Mečiara, przewodniczącemu Rady Narodowej w latach 1992–1998.
2002–2006
edytujW 2002 Mikuláš Dzurinda stanął na czele bardziej jednorodnej ideowo koalicji centroprawicowej (centroprawicowa Słowacka Unia Chrześcijańska i Demokratyczna (SDKÚ), chadecki Ruch Chrześcijańsko-Demokratyczny (KDH), Partia Węgierskiej Koalicji (SMK) i (do 2005) liberalny Sojusz Nowego Obywatela (ANO)). Opozycję stanowiły populistyczno-lewicowy Kierunek – Socjalna Demokracja (Kierunek) z byłym działaczem komunistycznym Robertem Fico na czele, Ruch na rzecz Demokratycznej Słowacji (HZDS) Vladimíra Mečiara, Słowacka Partia Narodowa (SNS) kierowana przez Jána Slotę oraz Słowacka Partia Komunistyczna (KSS).
Za drugiej jego kadencji udało się, pomimo obstrukcyjnych działań podejmowanych przez prezydenta Rudolfa Schustera m.in.: wejść do NATO i UE oraz przeprowadzić śmiałe reformy gospodarcze (m.in. podatek liniowy CIT, PIT i VAT na poziomie 19%, niskie koszty zatrudnienia pracowników, ograniczenie wydatków socjalnych, prywatyzacja większości państwowych przedsiębiorstw, komercjalizacja służby zdrowia i państwowego szkolnictwa). Rząd Mikuláša Dzurindy był pierwszym rządem w Europie Środkowej, który wybrano na ponowną kadencję.
2006–2010
edytuj
W latach 2006–2010 funkcję premiera pełnił Robert Fico, popierany przez lewicowo-nacjonalistyczną koalicję Partii Ludowej – Ruchu dla Demokratycznej Słowacji, Słowacką Partię Narodową oraz zwycięski Kierunek – Socjalna Demokracja, którego jest przewodniczącym.
W 2009 Słowacja przystąpiła do strefy euro[19].
Pomimo zwycięstwa Smeru w wyborach parlamentarnych w 2010 r., Fico nie zdołał utworzyć kolejnego rządu.
2010–2012
edytujW lipcu 2010 władzę w kraju przejęła koalicja czterech partii prawicowych, a stanowisko premiera zajęła Iveta Radičová. Rząd Radičovej nie dotrwał do końca kadencji parlamentu. W styczniu 2011 zmieniono podstawową stawkę VAT na 20%[20]. W październiku 2011 przegrał głosowanie nad wotum zaufania połączone z głosowaniem nad akceptacją programu Europejskiego Funduszu Stabilizacji Finansowej. W konsekwencji, w marcu 2012 odbyły się wcześniejsze wybory parlamentarne, w których większość mandatów uzyskał SMER[21]. 4 kwietnia 2012 na czele nowego rządu stanął ponownie Robert Fico.
Zobacz też (ustrój polityczny)
edytujPrawa człowieka
edytujDepartament Stanu USA w 2010 roku donosił:
Rząd na ogół respektuje prawa swoich obywateli, jednak pojawiły się problemy w niektórych obszarach. Znaczące problemy praw człowieka zawierały nadal doniesienia o złym traktowaniu przez policję Romów i długotrwałe przetrzymywanie w areszcie; ograniczaniu wolności religii, obawach o uczciwość sądownictwa, korupcji w krajowym rządzie, samorządzie terytorialnym i publicznej służbie zdrowia, przemocy wobec kobiet i dzieci; handlu kobietami i dziećmi; społecznej dyskryminacji i przemocy wobec Romów i innych mniejszości[22].
Prawa człowieka są zagwarantowane w Konstytucji Słowacji z 1992 roku i przez wiele międzynarodowych przepisów podpisanych przez Czechosłowację i Słowację w latach 1948 i 2006 r.[23]
Podział administracyjny
edytujSłowacja jest państwem unitarnym. Dzieli się na 8 krajów i 79 powiatów. Kraje dzielą się na powiaty (okresy), a te na gminy (obce) miejskie lub wiejskie. Jednostki administracyjne szczebla krajowego i gminnego są również jednostkami samorządu terytorialnego.
| Lp. | Nazwa polska | Nazwa słowacka | Stolica | Powierzchnia (w tys. km²) |
Ludność (2001 rok)[24] | Ludność (2011 rok)[24] |
|---|---|---|---|---|---|---|
| 1 |  Kraj bratysławski |
Bratislavský kraj | Bratysława | 2,03 | 599 012 | 602 436 |
| 2 |  Kraj trnawski |
Trnavský kraj | Trnawa | 4,15 | 551 003 | 554 741 |
| 3 |  Kraj trenczyński |
Trenčiansky kraj | Trenczyn | 4,5 | 605 582 | 594 328 |
| 4 |  Kraj nitrzański |
Nitriansky kraj | Nitra | 6,34 | 713 422 | 689 867 |
| 5 |  Kraj żyliński |
Žilinský kraj | Żylina | 6,79 | 692 332 | 688 851 |
| 6 |  Kraj bańskobystrzycki |
Banskobystrický kraj | Bańska Bystrzyca | 9,46 | 662 121 | 660 563 |
| 7 |  Kraj preszowski |
Prešovský kraj | Preszów | 8,99 | 789 968 | 814 527 |
| 8 |  Kraj koszycki |
Košický kraj | Koszyce | 6,75 | 766 012 | 791 723 |
 | ||||||
| Mapa podziału administracyjnego | ||||||
Siły zbrojne
edytujSłowacja, z racji braku dostępu do morza, dysponuje dwoma rodzajami sił zbrojnych: wojskami lądowymi oraz siłami powietrznymi[25]. Uzbrojenie sił lądowych Słowacji składało się w 2014 roku z: 30 czołgów, 530 opancerzonych pojazdów bojowych, 16 dział samobieżnych, 26 zestawów artylerii holowanej oraz 26 wieloprowadnicowych wyrzutni rakietowych[25]. Słowackie siły powietrzne z kolei posiadały w 2014 roku uzbrojenie w postaci m.in. 12 myśliwców, 27 samolotów transportowych, 9 samolotów szkolno-bojowych oraz 17 śmigłowców[25].
Wojska słowackie w 2014 roku liczyły 13,5 tys. żołnierzy zawodowych (brak rezerwistów). Według rankingu Global Firepower (2014) słowackie siły zbrojne stanowią 71. siłę militarną na świecie, z rocznym budżetem na cele obronne w wysokości 1 mld dolarów (USD)[25].
Demografia
edytuj
- Liczba mieszkańców: 5 397 036 (2011)[26]
- Średnia gęstość zaludnienia: 110 os./km²
- Przyrost naturalny: 0,15% (2005)
- Skład etniczny:
- Średnia długość życia:
- mężczyźni: 71 lat (2005)
- kobiety: 79 lat (2005)
| Narodowość | Spis 1950 | Spis 1961 | Spis 1970 | Spis 1980 | Spis 1991 | Spis 2001 | Spis 2011 | |||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| populacja | % | populacja | % | populacja | % | populacja | % | populacja | % | populacja | % | populacja | % | |
| Słowacy | 86,6 | 85,3 | 85,5 | 4 317 008 | 86,5 | 4 519 328 | 85,7 | 4 614 854 | 85,8 | 4 352 775 | 80,7 | |||
| Węgrzy | 10,3 | 12,4 | 12,2 | 559 490 | 11,2 | 567 296 | 10,8 | 520 528 | 9,7 | 458 467 | 8,5 | |||
| Romowie1 | – | – | – | – | – | 75 802 | 1,4 | 89 920 | 1,7 | 105 738 | 2,0 | |||
| Czesi | 1,2 | 1,1 | 1,0 | 57 197 | 1,1 | 59 326 | 1,1 | 44 620 | 0,8 | 30 367 | 0,6 | |||
| Rusini | 1,4 | – | 0,9 | 0,7 | 17 197 | 0,3 | 24 201 | 0,4 | 33 482 | 0,6 | ||||
| Ukraińcy | 13 281 | 0,3 | 10 814 | 0,2 | 7430 | 0,1 | ||||||||
| Inni | 0,5 | 1,2 | 0,4 | 0,4 | 22 105 | 0,4 | 74 518 | 1,4 | 408 777 | 7.5 | ||||
| Suma | 3 442 317 | 4 174 046 | 4 537 290 | 4 991 168 | 5 274 335 | 5 379 455 | 5 397 036 | |||||||
| 1 Przed 1991 Romowie nie byli uznawani za odrębną grupę etniczną | ||||||||||||||
Największe miasta
edytuj| Lp. | Miasto | Ludność (31.12.2020) | Kraj |    |
|---|---|---|---|---|
| 1 |  Bratysława[29]
|
440 948 | kraj bratysławski | |
| 2 |  Koszyce
|
238 138 | kraj koszycki | |
| 3 |  Preszów
|
87 886 | kraj preszowski | |
| 4 |  Żylina
|
80 386 | kraj żyliński | |
| 5 |  Bańska Bystrzyca
|
77 719 | kraj bańskobystrzycki | |
| 6 |  Nitra
|
76 028 | kraj nitrzański | |
| 7 |  Trnawa
|
64 735 | kraj trnawski | |
| 8 |  Trenczyn
|
55 416 | kraj trenczyński | |
| 9 |  Martin
|
53 763 | kraj żyliński | |
| 10 |  Poprad
|
50 998 | kraj preszowski | |
| 11 |  Prievidza
|
45 141 | kraj trenczyński | |
| 12 |  Zwoleń
|
42 092 | kraj bańskobystrzycki |
Gospodarka
edytuj| Ekonomiczne dane statystyczne na rok 2005 | |
|---|---|
| – PKB (PSN) • tys. na mieszkańca • PKB • tys. na mieszkańca • wzrost PKB |
96,35 mld USD 17,7 USD 30,7 mld USD 7,9 USD 5,5% |
| waluta: | euro = 100 eurocentów EUR |
| struktura zatrudnienia: |
• rolnictwo 5,8% • przemysł 29,3% • usługi 64,9% |
| udział % w PKB | • rolnictwo 5,5% • przemysł 28,4% • usługi 65,9% • budownictwo 9,0% |
| budżet: • dochody • wydatki |
22,7 mld USD 23,2 mld USD |
| inflacja: | 4,4% |
| dług publiczny: | 36,1% PKB |
| dług zagraniczny: | 26,54 mld USD |
| rezerwy złota i dewizy: | 15,5 mld USD |
| siła robocza: | 2,629 mln ludzi |
| bezrobocie: | 10,2% |
| inwestycje | 27,6% PKB |
| tempo wzrostu produkcji przemysłowej | 7,8% |
| źródła energii: | – paliwa kopalne bd • energia wodna bd • energia atomowa bd |
| elektryczność: • produkcja • konsumpcja |
30,57 mld kWh 24,8 mld kWh |
| ropa naftowa: • produkcja • konsumpcja |
3808 bar/d 71 400 bar/d |
| gaz ziemny: • produkcja • konsumpcja |
165 mln m³ 6,72 mld m³ |
| import: | 41,84 mld USD |
| import (najważniejsi partnerzy) |
Niemcy: 25,1% Czechy: 19,3% Rosja: 10,5% Austria: 6,1% Polska: 4,7% Węgry: 4,6 Włochy: 4,5% |
| eksport: | 39,64 mld USD |
| eksport (najważniejsi partnerzy) |
Niemcy: 26,2% Czechy: 14,1% Austria: 7,1% Włochy: 6,7% Polska: 6,3% Węgry: 5,7 |
W 2015 r. Słowacja była 19. gospodarką Unii Europejskiej pod względem wielkości PKB w parytecie siły nabywczej i 71. gospodarką świata, a pod względem wielkości PKB nominalnego – 19. gospodarką UE i 63. gospodarką świata. W 2015 r. PKB per capita w parytecie siły nabywczej Słowacji wyniósł 22 000 PPS (76,7% średniej UE), a PKB per capita nominalny – 14 398 euro (50,1% średniej UE).
Na Słowacji warunki do uprawy winorośli są lepsze niż w Czechach (większe nasłonecznienie, niższa suma opadów)[30]. Znakomita większość produkowanych win to wina białe, a państwo cieszy się sięgającą niemal 200 lat (od 1825) tradycją produkcji wina musującego[30][31].
Turystyka
edytujW 2013 roku kraj ten odwiedziło 1,653 mln turystów (8,2% więcej niż w roku poprzednim), generując dla niego przychody na poziomie 2,556 mld dolarów[32].
Kultura
edytuj
Obiekty wpisane na listę światowego dziedzictwa kulturalnego UNESCO:
- Bańska Szczawnica – średniowieczne miasto górnicze
- Vlkolínec – skansen architektury ludowej
- Zamek Spiski, Lewocza i okoliczne zabytki
- Bardejów – średniowieczne miasto obronne we wschodniej Słowacji, dobrze zachowany zespół miejski z dzielnicą żydowską (synagoga z XVIII wieku)
- Drewniane kościoły w słowackich Karpatach
Obiekty wpisane na listę światowego dziedzictwa przyrody UNESCO:
- jaskinie w Krasie Słowackim
- Dobszyńska Jaskinia Lodowa w Słowackim Raju
- puszcze w Górach Bukowskich
- puszcze w Górach Wihorlackich
Obiekty wpisane na listę dzieł dziedzictwa ustnego i niematerialnego UNESCO:
- fujara – najbardziej typowy słowacki instrument muzyczny
Religia
edytujPodział wyznaniowy na Słowacji w 2011 roku:
- Kościół katolicki: 62% (3 347 277 wiernych)
- Kościół greckokatolicki: 3,8% (206 871)
- Kościół Ewangelicki Konfesji Augsburskiej: 5,9% (316 250)
- Kościół reformowany: 1,8% (98 797)
- Kościół prawosławny: 0,9% (49 133)
- Świadkowie Jehowy: 0,3% (17 222)
- mniejsze kościoły protestanckie i inni: 1,3%
- Bezwyznaniowi: 13,4% (725 362)
- Niesprecyzowani: 10,6% (571 437)
Zobacz też
edytuj
Uwagi
edytuj- ↑ Nie jest jasne, w którym momencie Słowacja odpadła od Polski. W historiografii przyjmowane są przede wszystkim dwa możliwe przedziały czasowe: 1007-1009 i 1030-1031, z czego drugi przeważa w nowszych pracach (Labuda G.,Granice południowe Polski w X i XI wieku, czyli castrum Trecen w dokumentach biskupstwa wrocławskiego (1155, 1245) w Studia nad początkami państwa polskiego, tom II, s. 212–239). Spotkać można też daty 1018 i 1029.
Przypisy
edytuj- ↑ Bogusław Jagusiak: Systemy polityczne państw sąsiedzkich Polski. Warszawa: Difin SA, 2011, s. 91. ISBN 978-83-7641-421-8.
- ↑ Obyvateľstvo podľa občianstva a krajiny narodenia - mestá [om3705rr, Štatistický úrad SR [dostęp 2024-10-22] (słow.).
- ↑ a b c Dane z ostatniego spisu ludności z 2011 roku. Štatistický úrad SR: Population by nationality – 2011, 2001, 1991. [dostęp 2012-07-21]. (ang.).
- ↑ Zákon Národnej rady Slovenskej republiky o štátnom jazyku Slovenskej republiky. [w:] Ministerstvo kultúry Slovenskej republiky, Štátny jazyk [on-line]. [dostęp 2010-01-27]. [zarchiwizowane z tego adresu (2007-06-30)]. (słow.).
- ↑ Prvá hlava. Prvý oddiel. Základné ustanovenia. Čl.6. [w:] Ústava Slovenskej republiky [on-line]. Bratislava: Kancelária Národnej rady Slovenskej republiky. Organizačný odbor, ISBN 80-89052-20-7, 2004. [dostęp 2010-01-27]. (słow.).
- ↑ a b c d Dane dotyczące PKB na podstawie Międzynarodowego Funduszu Walutowego za rok 2023: International Monetary Fund: World Economic Outlook Database, April 2023. [dostęp 2023-05-20]. (ang.).
- ↑ Slovensko. Základné údaje. [w:] Úrad vlády Slovenskej republiky [on-line]. [dostęp 2010-01-27]. (słow.).
- ↑ Art. 3 ust. 1 Konstytucji Republiki Słowackiej.
- ↑ Štatistické údaje o štátnych hraniciach. minv.sk. [dostęp 2013-12-12]. (słow.).
- ↑ Mestská a obecná štatistika. [w:] Štatistický úrad Slovenskej republiky [on-line]. [dostęp 2009-07-25]. [zarchiwizowane z tego adresu (2009-08-07)]. (słow.).
- ↑ Tibor Blážik: Slovensko ako spojnica sever-juh a východ-západ. Acta Facultatis Rerum Naturalium Universitatis Comenianae. Bratislava: 1996, seria: Geographica, nr 39.
- ↑ Martin Votruba: Upper Liptov Climate. [w:] Slovak Studies Program [on-line]. University of Pittsburgh. [dostęp 2010-06-11]. (ang.).
- ↑ Martin Votruba: Slovakia’s Weather. [w:] Slovak Studies Program [on-line]. University of Pittsburgh. [dostęp 2010-06-11]. (ang.).
- ↑ Róbert Čeman (red.): Slovenská republika. Zemepisný atlas. Bratislava: Mapa Slovakia Plus s.r.o., 2005, s. 4–19. ISBN 80-8067-138-9.
- ↑ Ponec Jozef, Mihálik Štefan: Prírodné rezervácie na Slovensku, wyd. Vydavateľstvo Osveta, Martin 1981, s. 18–20.
- ↑ a b c d e f Słowacja. Historia, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2016-01-02].
- ↑ Agresja słowacka na Polskę w 1939 roku, Oblicza Historii nr 03/2004.
- ↑ Charles K. Kliment, Břetislav Nakládal: Germany’s First Ally. Schiffer Publishing, 1998. ISBN 0-7643-0589-1. (ang.) (wydanie czeskie: 2003, ISBN 80-206-0596-7).
- ↑ Slovensko vstúpilo do eurozóny a vymenilo korunu za euro. sme.sk, 2009-01-01. [dostęp 2015-07-18]. (słow.).
- ↑ Stawki VAT w UE. http://www.vatlive.com/vat-rates/european-vat-rates/eu-vat-rates/.
- ↑ Wyniki wyborów na Słowacji. https://web.archive.org/web/20170403011254/http://slowacja-dokumentacja.pl/2012/03/wyniki-wyborow/.
- ↑ U.S. Dept. of State, 2009 Human Rights Report: Slovakia, March 11, 2010.
- ↑ Ministerstwo Spraw Zagranicznych Słowacji. mzv.sk. [zarchiwizowane z tego adresu (2011-05-15)].
- ↑ a b Dane z ostatniego spisu ludności z 2011 roku. Štatistický úrad SR: Development in the number of inhabitants – 2011, 2001, 1991, 1980, 1970. [dostęp 2012-07-21]. (ang.).
- ↑ a b c d Slovakia. Global Firepower. [dostęp 2014-08-28]. (ang.).
- ↑ Spis powszechny 2011. portal.statistics.sk. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-08-22)].
- ↑ Demografické údaje zo sèítania ¾udu 1921.
- ↑ Population and Housing Census. Resident population by nationality. portal.statistics.sk. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-11-04)].
- ↑ Największe miasto Słowacji pod względem liczby mieszkańców (433 tys. mieszkańców w 2014), http://visit.bratislava.sk/en/vismo/dokumenty2.asp?id_org=700014&id=1230&p1=6465 (Strona Główna Bratysławy).
- ↑ a b Tom Stevenson: The Sotheby’s Wine Encyclopedia. Wyd. 4. Londyn: Dorling Kindersley, 2005, s. 423–424. ISBN 0-7566-1324-8. (ang.).
- ↑ Hugh Johnson, Jancis Robinson, Wielki atlas świata win, Buchmann, 2008, s. 270, ISBN 978-83-7670-164-6 (pol.).
- ↑ UNWTO Tourism Highlights, 2014 Edition. UNWTO, 2014. s. 8. [dostęp 2015-02-17]. (ang.).
Bibliografia
edytuj- Antoni Wrzosek: Czechosłowacja. W: Antoni Wrzosek (red.): Geografia Powszechna. T. III: Europa (bez ZSSR). Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1965.
- Henryk Batowski: Rozpad Austro-Węgier 1914-1918. Sprawy narodowościowe i działania dyplomatyczne. Kraków: Wydawnictwo Literackie, 1982, wydanie II poprawione i uzupełnione. ISBN 83-08-00581-0.
- Michał Parczewski, Sylwester Czopek (red.): Początki sąsiedztwa. Pogranicze etniczne polsko-rusko-słowackie w średniowieczu. Rzeszów: Muzeum Okręgowe w Rzeszowie, Instytut Archeologii UJ w Krakowie, 1996, seria: Materiały z konferencji – Rzeszów 9-11 V 1995. ISBN 83-905798-1-2.
- Michał Jagiełło: Słowacy w polskich oczach. Obraz Słowaków w piśmiennictwie polskim. T. I, II. Warszawa: Biblioteka Narodowa, Podhalańska Wyższa Szkoła Zawodowa w Nowym Targu, 2005. ISBN 83-7009-451-1.
- Leszek Engelking: Słowacja. W: J. Tyszkiewicz: Słownik Historyczny Europy Środkowo-Wschodniej. T. I: Państwa Grupy Wyszehradzkiej. Warszawa: Stowarzyszenie Wschód-Zachód, 2006.
- Jerzy Skowronek, Mieczysław Tanty, Tadeusz Wasilewski: Słowianie południowi i zachodni VI-XX wiek. Książka i Wiedza, Warszawa, seria: 2005. ISBN 83-05-13401-6.
- Jerzy Tomaszewski: Czechy i Słowacja. Warszawa: Trio, 2006. ISBN 83-7436-040-1.
- Wiesława Rusin, Barbara Zygmańska: Słowacja. Przewodnik Pascala. Bielsko-Biała: Pascal, 2006. ISBN 83-7304-679-8.
Linki zewnętrzne
edytuj- Oficjalna strona internetowa Narodowego Centrum Turystyki Słowacji. slovakiatourism.sk. [zarchiwizowane z tego adresu (2006-08-24)].
- Słowacki Raj (Slovenský raj)