Wąż Eskulapa
Wąż Eskulapa (Zamenis longissimus) – gatunek niejadowitego węża z rodziny połozowatych (Colubridae).
| Zamenis longissimus | |||
| (Laurenti, 1768) | |||
| |||
| Systematyka | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Typ | |||
| Podtyp | |||
| Gromada | |||
| Rząd | |||
| Podrząd | |||
| Rodzina | |||
| Rodzaj | |||
| Gatunek |
wąż Eskulapa | ||
| Synonimy | |||
| |||
| Kategoria zagrożenia (CKGZ)[1] | |||
 | |||
| Zasięg występowania | |||
 Zamenis longissimus | |||
Wygląd
edytujNajwiększy wąż żyjący w Polsce i Europie Środkowej. Długość ciała może przekraczać 2 m, najdłuższy odnotowany osobnik mierzył 225 cm[2]. Najdłuższy osobnik złowiony w polskich Bieszczadach miał 161 cm[3]. Samce są zwykle dłuższe od samic (rzadkość u węży). Dorosłe osobniki są oliwkowo-brązowe, z wyjątkiem brzucha, z wieloma małymi, jasnymi plamkami. Przednia część ciała zwykle jest jaśniejsza, a strona brzuszna słomkowa, czasem z ciemnymi plamkami.
Rozmnażanie
edytujJest to wąż jajorodny. Pora godowa w maju i czerwcu. Samice różnych populacji składają różną liczbę jaj – od 2 do 21 – przeciętnie 5–12[4]. Jaja mają długość ok. 4–6 cm, 2–3,5 cm szerokości i wagę ok. 10–15 g. Przez pierwsze dni po złożeniu nieco zwiększają się przez wchłanianie wilgoci, stając się mniej wydłużone, po czym ich rozmiar i waga stabilizują się. Początkowo białe, w trakcie inkubacji również brązowieją i pokrywają się plamami. Umieszczane są latem w bardzo ciepłych i wilgotnych miejscach (np. w próchniejącym drewnie, stertach trocin lub gnijących liści), czasem sąsiadując z miejscami złożenia jaj zaskrońców. Często są to mikrosiedliska antropogeniczne. Po kilkudziesięciu dniach, jesienią, wylęgają się z nich młode węże o wadze kilku gramów i długości 20–30 cm. Jaja dość często obumierają na skutek inwazji pleśni[5]. Reprodukcję ograniczają czynniki klimatyczne, w środkowoeuropejskich warunkach nie zawsze dochodzi do rozwoju zarodków w ciągu jednego lata[6].
Pożywienie
edytujOdżywia się myszami i innymi małymi ssakami, jaszczurkami, jajami, pisklętami, małymi ptakami oraz małymi wężami. Czasem zjada też młode bezkręgowce. Nie jest jadowity. Polując, chwyta zdobycz pyskiem i, owijając ciałem, dusi przez kilka minut, a następnie połyka w całości[3].
Występowanie
edytujW Polsce występuje w Bieszczadach. Niegdyś notowany również nad Dunajcem między Gorcami a Beskidem Sądeckim oraz nad Popradem[7], jednak w początku XXI w. metapopulacja bieszczadzka (Otryt i okolice, m.in. rezerwat przyrody Krywe) jest jedynym pewnym stanowiskiem w Polsce, mocno izolowanym od najbliższych populacji z Ukrainy i Słowacji[5]. Jest bardzo rzadki – jego polską populację szacuje się na ponad 100 osobników[5]. Spotykany jest od Hiszpanii poprzez południową Europę do Morza Kaspijskiego. Jego północna granica występowania przebiega przez Francję, południowe Niemcy, Czechy i południową Polskę (Bieszczady). Żyje w lasach liściastych na terenach pagórkowatych wśród skał i na silnie nasłonecznionych stokach, ponieważ jest ciepłolubny.
Siedlisko
edytujWąż Eskulapa żyje w obszarach leśnych lub polanach, często w miejscach położonych w dolinach rzek. We wnętrzu lasów rzadki. Preferuje siedliska otwarte – okolice zabudowań, polany, łąki, obrzeża dróg i lasów, kamieniołomy, urwiska zboczowe. Z drugiej jednak strony unika zbyt odsłoniętej przestrzeni, zwłaszcza przy dużym nasłonecznieniu, wybierając w takich miejscach zarośla i inne kryjówki[5]. Wykazuje przywiązanie do kryjówki, nieraz przebywając w jej otoczeniu kilka lat[5].
Pełzają głównie po ziemi. Zdarza się, że wpełzają na strome skały, dachy kilkumetrowych budynków oraz na drzewa i krzewy (nie wyżej niż do 2,5 m nad ziemią). Umożliwiają im to gibkie ciało i zespół tarczek na stronie brzusznej[3]. W czasie upałów spotykane nad samą wodą, rzadko pływają[5].
W bieszczadzkich warunkach występują stosunkowo nisko (do 650–700 m n.p.m.), wybierając zwykle miejsca o ekspozycji od południowo-wschodniej do południowo-zachodniej[5].
Tryb życia
edytujW bieszczadzkim klimacie po hibernacji stają się aktywne w kwietniu. Młode nieco później – na przełomie kwietnia i maja. Aktywne do przełomu września i października, przy czym najpóźniej w sen zimowy zapadają młode osobniki[5].
Prowadzą skryty tryb życia, przebywając często w różnego rodzaju kryjówkach naturalnych i antropogenicznych (sterty desek, kopy trocin, siana, gnijących odpadków itp.). Są gatunkiem ciepłolubnym, jednak, choć wybierają miejsca stosunkowo nasłonecznione (nieleśne, o południowej ekspozycji), w ich obrębie preferują miejsca ukryte, nierzadko o przeciwnych cechach. Aktywne również o zmierzchu i w trakcie mżawek. Przy wzroście temperatury, najwcześniej spośród innych polskich węży szukają schronienia w cieniu (od temperatury 25–27 °C). W gorących okresach aktywne głównie o zmierzchu i nocą, a za dnia blisko wody. Sugeruje to tigmotermię, czyli strategię pobierania ciepła z podłoża[5].
Ochrona
edytujW Czerwonej księdze gatunków zagrożonych jest klasyfikowany jako gatunek najmniejszej troski[1]. W Polsce wpisany jest do Polskiej Czerwonej Księgi Zwierząt jako krytycznie zagrożony, jest pod ścisłą ochroną, z zaleceniami ochrony czynnej. Rozporządzenie ministra środowiska w sprawie ochrony gatunkowej wymienia go jako gatunek wymagający ustalenia stref ochrony ostoi, miejsc rozrodu i regularnego przebywania[8]. Ochrona węża Eskulapa jest jednym z zadań rezerwatu Krywe. Do zadań ochrony czynnej należą wykaszanie łąk i tworzenie pryzm kamieni i trocin[5].
Obecność w kulturze
edytujWąż Eskulapa jest wiązany z laską Asklepiosa – symbolem medycyny i farmacji, jak również z samym Asklepiosem (Eskulapem)[9][10].
Zobacz też
edytujPrzypisy
edytuj- ↑ a b Zamenis longissimus, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).
- ↑ Franz Luttenberger: Die Schlangen Österreichs. Wiedeń: Facultas-Verlag, 1978. ISBN 3-85076-057-X.
- ↑ a b c Władysław Strojny, Wąż Eskulapa, „Przyroda Polska” (3), 1983, s. 23.
- ↑ Bartłomiej Najbar: Monografie przyrodnicze: Wąż Eskulapa. Świebodzin: Wydawnictwo Klubu Przyrodników, 2004. ISBN 83-87846-34-1.
- ↑ a b c d e f g h i j Jacek Błażuk. Herpetofauna doliny Sanu pod Otrytem i terenów przyległych (Bieszczady Zachodnie). Gady. „Roczniki bieszczadzkie”. 15, s. 181–229, 2007. (pol.).
- ↑ Piotr Sura, Zbigniew Głowaciński (red.), Atlas płazów i gadów Polski Status – rozmieszczenie – ochrona z kluczami do oznaczania, PWN, 2018, ISBN 978-83-01-19963-0.
- ↑ Atlas przyroda. Warszawa: WSIP, 2005. ISBN 978-82-02-09256-5.
- ↑ Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 16 grudnia 2016 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt (Dz.U. z 2016 r. poz. 2183)
- ↑ Mariusz Barosiak. Wąż Eskulapa, laska Asklepiosa i krew Gorgony. Część 2. „Bez recepty. Magazyn partnerów Polskiej Grupy Farmaceutycznej”. 5, 2001. (pol.).
- ↑ Michael A. Izard. Laska Eskulapa i Kaduceusz jako symbole medyczne. „Nowotwory. Journal of Oncology”. 58 (3), s. 272–274, 2008. (pol.).