Agaricus

Pieczarka
	; Pieczarka łąkowa (Agaricus campestris)
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	grzyby
Typ	podstawczaki
Klasa	pieczarniaki
Rząd	pieczarkowce
Rodzina	pieczarkowate
Rodzaj	pieczarka
	Nazwa systematyczna
	Agaricus L.; Sp. pl.: 1171 (1753)
	Typ nomenklatoryczny
	Agaricus campestris L.
	Multimedia w Wikimedia Commons

Agaricus L. (pieczarka) – rodzaj grzybów należący do rodziny pieczarkowatych (Agaricaceae)^[1]. Uprawiany i sprzedawany w sklepach jest jeden z jej gatunków – pieczarka dwuzarodnikowa.

Charakterystyka

Grzyby wytwarzające owocniki z mięsistymi kapeluszami o suchej, nagiej lub łuskowatej powierzchni i blaszkowym hymenoforze. Blaszki u młodych owocników różowe, po dojrzeniu brązowe, nie przyrośnięte do trzonu, o regularnej tramie. Na trzonach u wielu gatunków znajduje się przyrośnięty pierścień. Zarodniki pieczarek są okrągławe lub eliptyczne, gładkie, pozbawione pory rostkowej, a ich wysyp jest barwy brązowej^[2]^[3].

Ogromna większość gatunków pieczarek to grzyby o owocnikach otwartych, wyjątkiem jest Agaricus deserticola będąca grzybem sekotioidalnym, to znaczy pośrednim między grzybami otwartymi (hymenomycetes) i zamkniętymi (wnętrzniakami)^[4].

Systematyka i nazewnictwo

Pozycja w klasyfikacji według Index Fungorum: Agaricaceae, Agaricales, Agaricomycetidae, Agaricomycetes, Agaricomycotina, Basidiomycota, Fungi^[1].

Zgodnie z zasadami nomenklatury botanicznej (dotyczącej także grzybów) przyjęto, że rodzaj Agaricus został poprawnie opisany po raz pierwszy przez Karola Linneusza (jako Agaricus campester) w „Species Plantarum” z 1753 r. Pieczarka jest typem nomenklatorycznym rzędu pieczarkowców (Agaricales) i rodziny pieczarkowatych (Agaricaceae), natomiast jej gatunkiem typowym jest pieczarka łąkowa (Agaricus campestris)^[1].

Synonimy naukowe^[5]:

Agaricus sect. Pratella Pers. 1801
Agaricus trib. Psalliota Fr. 1821
Amanita Dill. ex Boehm. 1760
Araneosa Long 1941
Fungus Tourn. 1694
Fungus Tourn. ex Adans. 1763
Hypophyllum Paulet 1793
Longia Zeller 1943
Longula Zeller 1945
Myces Paulet 1808
Pratella (Pers.) Gray 1821
Psalliota (Fr.) P. Kumm. 1871

Polską nazwę podał Franciszek Błoński w 1889 r.^[6]

Gatunki występujące w Polsce

Agaricus altipes (F.H. Møller) F.H. Møller – pieczarka długotrzonowa
Agaricus arvensis Schaeff. – pieczarka biaława
Agaricus augustus Fr. – pieczarka okazała
Agaricus benesii (Pilát) Pilát – pieczarka drobnołuskowa
Agaricus bernardii Quél. – pieczarka solniskowa
Agaricus bisporus (J.E. Lange) Imbach – pieczarka dwuzarodnikowa
Agaricus bitorquis (Quél.) Sacc. – pieczarka miejska
Agaricus bohusii Bon – pieczarka kępkowa
Agaricus bresadolanus Bohus^[7]
Agaricus campestris L. – pieczarka łąkowa
Agaricus cappellianus Hlaváček – pieczarka kompostowa^[8]
Agaricus comtulus Fr. – pieczarka malutka
Agaricus cupreobrunneus (Jul. Schäff. & Steer) Pilát – pieczarka purpurowobrązowa
Agaricus dulcidulus Schulzer – pieczarka purpurowowłókienkowata^[9]
Agaricus fuscofibrillosus (F.H. Møller) Pilát 1951^[7]
Agaricus impudicus (Rea) Pilát 1951^[7] - pieczarka brązowoplamista^[10]
Agaricus langei (F.H. Møller & Jul. Schäff.) Maire – pieczarka krwawiąca
Agaricus lanipes (F.H. Møller & Jul. Schäff.) Singer – pieczarka krótkotrzonowa
Agaricus litoralis (Wakef. & A. Pearson) Pilát
Agaricus macrocarpus (F.H. Møller) F.H. Møller – pieczarka wielkoowocnikowa
Agaricus minimus (Ricken) Pilát – pieczarka najmniejsza
Agaricus moelleri Wasser – pieczarka szarołuskowa
Agaricus moellerianus Bon 1985^[7]
Agaricus phaeolepidotus (F.H. Møller) F.H. Møller^[11]
Agaricus placomyces Peck – pieczarka płaska
Agaricus porphyrizon P.D. Orton – pieczarka liliowoczerwonawa
Agaricus rusiophyllus Lasch – pieczarka różowoblaszkowa
Agaricus semotus Fr. – pieczarka winnoczerwona
Agaricus silvaticus Schaeff. – pieczarka leśna
Agaricus sylvicola (Vittad.) Peck 1872 – pieczarka bulwiasta
Agaricus subfloccosus (J.E. Lange) Hlaváček^[11]
Agaricus subperonatus (J.E. Lange) Singer 1951 – pieczarka opasana^[10]
Agaricus subrufescens Peck 1894^[7] – pieczarka brązowa^[10]
Agaricus urinascens (Jul. Schäff. & F.H. Møller) Singer – pieczarka urynowa^[10]
Agaricus xanthodermus Genev. – pieczarka karbolowa
Agaricus xantholepis F.H. Møller 1952 – pieczarka włóknistobrzega

Nazwy naukowe na podstawie Index Fungorum^[12]. Wykaz gatunków i nazwy polskie według Władysława Wojewody^[6]. Komisji ds. Polskiego Nazewnictwa Grzybów^[10] i innych^[7]^[11].

Niektóre inne gatunki

Agaricus bernardiiformis Bohus 1975 – pieczarka solnolubna^[10]
Agaricus deserticola G. Moreno, Esqueda & Lizárraga 2010
Agaricus subperonatus (J.E. Lange) Singer

Znaczenie

Naziemne grzyby saprotroficzne^[6]. Większość gatunków to smaczne grzyby jadalne, niektóre jednak są grzybami trującymi. W Europie występuje ok. 100 gatunków pieczarek, z których wiele jest trudnych do rozróżnienia. Niedoświadczeni grzybiarze mogą pomylić pieczarki ze śmiertelnie trującymi muchomorami; muchomorem jadowitym czy muchomorem zielonawym (sromotnikowym). Zasadniczo takie pomyłki nie powinny mieć miejsca, gdyż pieczarki mają blaszki różowe lub ciemnobrązowe, muchomory zawsze białe, jednak pomyłki takie zdarzają się^[13].

Jeden gatunek pieczarki – pieczarka dwuzarodnikowa jest powszechnie uprawiany i sprzedawany w sklepach^[13].

Przypisy

↑ ^a ^b ^c Index Fungorum [online] [dostęp 2013-03-05] (ang.).
↑ E.E. Gerhardt E.E., Grzyby: wielki ilustrowany przewodnik, Warszawa: Klub dla Ciebie - Bauer-Weltbild Media, 2006, ISBN 83-7404-513-2 .
↑ BarbaraB. Gumińska BarbaraB., WładysławW. Wojewoda WładysławW., Grzyby i ich oznaczanie, Warszawa: PWRiL, 1985, s. 362, ISBN 83-09-00714-0 .
↑ E.C.E.C. Vellinga E.C.E.C., R.P.J. deR.P.J. Kok R.P.J. deR.P.J., T.D.T.D. Bruns T.D.T.D., Phylogeny and taxonomy of Macrolepiota (Agaricaceae), „Mycologia.”, 95 (3), 2003, s. 442–56, DOI: 10.2307/3761886, PMID: 21156633, JSTOR: 3761886 .
↑ Species Fungorum [online] [dostęp 2010-01-17] (ang.).
↑ ^a ^b ^c WładysławW. Wojewoda WładysławW., Krytyczna lista wielkoowocnikowych grzybów podstawkowych Polski, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2003, s. 32–38, ISBN 83-89648-09-1 .
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Grzyby makroskopijne Polski w literaturze mikologicznej [online], grzyby.pl [dostęp 2023-12-02] (pol.).
↑ W. Wojewoda podał nazwę polską dla synonimu Agaricus vaporarius (Pers.) Imbach.
↑ Gatunek o niejasnej pozycji taksonomicznej. Według W. Wojewody jest to synonim Agaricus niveolutescens (pieczarki migdałowej), z kolei wymieniona przez W. Wojewodę pieczarka purpurowa Agaricus purpurellus F.H. Møller to synonim Agaricus dulcidulus. Polską nazwę dla Agaricus dulcidulus podała Komisja ds. Nazewnictwa Grzybów w 2025 r.
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Rekomendacja nr 4 (2025) Komisji ds. Polskiego Nazewnictwa Grzybów Polskiego Towarzystwa Mykologicznego [online], Komisji ds. Polskiego Nazewnictwa Grzybów, 23 stycznia 2025 (pol.).
↑ ^a ^b ^c Agaricus (pieczarka) [online], grzyby.pl [dostęp 2023-12-03] (pol.).
↑ Index Fungorum (gatunki) [online] [dostęp 2013-10-20] (ang.).
↑ ^a ^b AndreasA. Gminder AndreasA., Atlas grzybów. Jak bezbłędnie oznaczać 340 gatunków grzybów Europy Środkowej, 2008, s. 196–201, ISBN 978-83-258-0588-3 .

[if-1] Index Fungorum [online] [dostęp 2013-03-05] (ang.).

[ger-2] E.E. Gerhardt E.E., Grzyby: wielki ilustrowany przewodnik, Warszawa: Klub dla Ciebie - Bauer-Weltbild Media, 2006, ISBN 83-7404-513-2 .

[gum-3] BarbaraB. Gumińska BarbaraB., WładysławW. Wojewoda WładysławW., Grzyby i ich oznaczanie, Warszawa: PWRiL, 1985, s. 362, ISBN 83-09-00714-0 .

[vel-4] E.C.E.C. Vellinga E.C.E.C., R.P.J. deR.P.J. Kok R.P.J. deR.P.J., T.D.T.D. Bruns T.D.T.D., Phylogeny and taxonomy of Macrolepiota (Agaricaceae), „Mycologia.”, 95 (3), 2003, s. 442–56, DOI: 10.2307/3761886, PMID: 21156633, JSTOR: 3761886 .

[sf-5] Species Fungorum [online] [dostęp 2010-01-17] (ang.).

[check-6] WładysławW. Wojewoda WładysławW., Krytyczna lista wielkoowocnikowych grzybów podstawkowych Polski, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2003, s. 32–38, ISBN 83-89648-09-1 .

[lit-7] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Grzyby makroskopijne Polski w literaturze mikologicznej [online], grzyby.pl [dostęp 2023-12-02] (pol.).

[8] W. Wojewoda podał nazwę polską dla synonimu Agaricus vaporarius (Pers.) Imbach.

[uw-9] Gatunek o niejasnej pozycji taksonomicznej. Według W. Wojewody jest to synonim Agaricus niveolutescens (pieczarki migdałowej), z kolei wymieniona przez W. Wojewodę pieczarka purpurowa Agaricus purpurellus F.H. Møller to synonim Agaricus dulcidulus. Polską nazwę dla Agaricus dulcidulus podała Komisja ds. Nazewnictwa Grzybów w 2025 r.

[kom-10] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Rekomendacja nr 4 (2025) Komisji ds. Polskiego Nazewnictwa Grzybów Polskiego Towarzystwa Mykologicznego [online], Komisji ds. Polskiego Nazewnictwa Grzybów, 23 stycznia 2025 (pol.).

[atlas-11] Agaricus (pieczarka) [online], grzyby.pl [dostęp 2023-12-03] (pol.).

[if2-12] Index Fungorum (gatunki) [online] [dostęp 2013-10-20] (ang.).

[gmin-13] AndreasA. Gminder AndreasA., Atlas grzybów. Jak bezbłędnie oznaczać 340 gatunków grzybów Europy Środkowej, 2008, s. 196–201, ISBN 978-83-258-0588-3 .

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]