Muchomor jadowity
Muchomor jadowity (Amanita virosa Bertill.) – gatunek grzybów należący do rodziny muchomorowatych (Amanitaceae)[1].
.JPG) Owocniki w różnym wieku | |
| Systematyka | |
| Domena | |
|---|---|
| Królestwo | |
| Typ | |
| Klasa | |
| Rząd | |
| Rodzina | |
| Rodzaj | |
| Gatunek |
muchomor jadowity |
| Nazwa systematyczna | |
| Amanita virosa Bertill Dict. Encyclop. Sci. Médic. (Paris) 1(3): 497 (1866) | |
Systematyka i nazewnictwo
edytujPozycja w klasyfikacji według Index Fungorum: Amanita, Amanitaceae, Agaricales, Agaricomycetidae, Agaricomycetes, Agaricomycotina, Basidiomycota, Fungi[1].
Po raz pierwszy takson ten zdiagnozował w 1838 r. Elias Fries nadając mu nazwę Agaricus virosus. Obecną, uznaną przez Index Fungorum nazwę nadał mu w 1866 r. Bertillon, przenosząc go do rodzaju Amanita[1].
- Agaricus virosus Fr. 1838 var. virosus
- Amanita virosa (Fr.) Bertill. 1866 f. virosa
- Amanita virosa var. aculeata Voglino 1894
- Amanita virosa var. levipes Neville & Poumarat 2004
- Amanita virosa (Fr.) Bertill. 1866 var. virosa
- Amanitina virosa (Fr.) E.-J. Gilbert 1941
Nazwę polską podali Barbara Gumińska i Władysław Wojewoda w 1968 r[3].
Morfologia
edytujŚrednica 6–10 cm, początkowo owalny, później stożkowato dzwonkowaty, na koniec lekko wypukły. Powierzchnia kapelusza gładka, sucha i jedwabista, podczas wilgotnej pogody lepka. Kolor biały i tylko na wierzchołku bladożółty. Z wiekiem może żółknąć[4]. Na powierzchni czasami posiada nieregularne duże łatki, czasami jest bez łatek[5].
Białe, gęsto ustawione, czasami mają postrzępione brzegi. Przy trzonie wolne[4].
Wysokość: 8–12 cm, grubość 1–2 cm, kształt cylindryczny w górze zwężony, z bulwiastą podstawą. Z wiekiem staje się wysmukły. Powierzchnia z dużymi włóknistymi łuskami. Na trzonie pierścień, który jednak u starych okazów może zanikać. Bulwiasta nasada trzonu ma wyraźną, strzępiastą pochwę[6].
Biały, kruchy, nie zmienia koloru po przełamaniu. Smak łagodny, zapach nieprzyjemny, duszący[6].
Występowanie i siedlisko
edytujAmanita virosa opisana przez Eliasa Friesa pochodziła ze Szwecji. Jest znana z Europy oraz Azji Wschodniej, gdzie jej występowanie potwierdziły testy genetyczne (np. w prowincji Jilin, Chiny). Mimo to nazwa Amanita virosa jest niejednokrotnie niewłaściwie stosowana do różnych gatunków występujących na tamtym obszarze, takich jak np. Amanita subjunquillea var. alba i Amanita exitialis. Podobnie sprawa wygląda w Ameryce Północnej i Środkowej, gdzie muchomor jadowity nie występuje, a większość białych gatunków muchomorów, takich jak np. Amanita bisporigera, Amanita ocreata, Amanita magnivelaris, Amanita suballiacea, błędnie oznaczanych jest jako Amanita virosa i określana mianem "destroying angels" (niszczący anioł)[7].
W Polsce gatunek rzadki. Znajduje się na Czerwonej liście roślin i grzybów Polski. Ma status V – zagrożony wymarciem[8]. Znajduje się na listach gatunków zagrożonych także w Holandii[3].
Rośnie głównie w górskich lasach iglastych pod świerkami i sosnami, rzadziej w lasach mieszanych i liściastych pod bukami[4]. Rośnie także pod brzozami i na bagnach[9]. Pierre Neville i Serge Poumarat w opracowaniu "Amaniteae. Amanita, Limacella & Torrendia. Fungi Europaei vol. 9", zgłaszają ten gatunek pod bukiem zwyczajnym (Fagus sylvatica), kasztanem jadalnym (Castanea sativa), sosną (Pinus), świerkiem pospolitym (Picea abies) i jodłą pospolitą (Abies alba)[10].
Znaczenie
edytujGrzyb mikoryzowy[3]. Dla ludzi jest śmiertelnie trujący. Trujące oligopeptydy występujące w muchomorze jadowitym (fallotoksyny i amatoksyny, głównie alfa-amanityna), są identyczne jak w muchomorze zielonawym. Trucizny te powodują nieodwracalne uszkodzenie wątroby[9].
Gatunki podobne
edytuj- Może być mylony z pieczarkami (Agaricus). U bardzo młodych pieczarek blaszki są białe, później jednak stają się różowe, a u starszych mają czekoladowy kolor, co odróżnia od siebie te grzyby. Tak więc niebezpieczeństwo pomylenia dotyczy tylko bardzo młodych pieczarek[5]. Ponadto muchomor jadowity ma na bulwie trzonu ruchomą pochwę, której nie posiadają pieczarki[6].
- Bardzo podobny jest muchomor wiosenny (Amanita verna), jednakże ma on kapelusz czysto biały oraz gładki trzon[4]. Istnieje także bardzo podobna, biała (albinotyczna) forma muchomora zielonawego (Amanita phalloides). Wszystkie te trzy białe muchomory są śmiertelnie trujące[6].
- Białe pochwiaki np. pochwiak okazały (Volvopluteus gloiocephalus) są podobne, jednak mają różowe blaszki, brakuje im pierścienia oraz bulwy na końcu trzonu. Różni się także miejscem występowania - pochwiaki bardzo rzadko występują w lasach[11].
Przypisy
edytuj- ↑ a b c Index Fungorum. [dostęp 2013-09-15]. (ang.).
- ↑ Species Fungorum. [dostęp 2013-04-15]. (ang.).
- ↑ a b c Władysław Wojewoda: Checklist of Polish Larger Basidiomycetes. Krytyczna lista wielkoowocnikowych grzybów podstawkowych Polski. Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2003. ISBN 83-89648-09-1.
- ↑ a b c d Pavol Škubla: Wielki atlas grzybów. Poznań: Elipsa, 2007. ISBN 978-83-245-9550-1.
- ↑ a b c Barbara Gumińska, Władysław Wojewoda: Grzyby i ich oznaczanie. Warszawa: PWRiL, 1985. ISBN 83-09-00714-0.
- ↑ a b c d Till R. Lohmeyer, Ute Kũnkele: Grzyby. Rozpoznawanie i zbieranie. Warszawa: 2006. ISBN 978-1-40547-937-0.
- ↑ Amanita virosa - Amanitaceae.org - Taxonomy and Morphology of Amanita and Limacella [online], www.amanitaceae.org [dostęp 2019-10-14].
- ↑ Zbigniew Mirek: Red list of plants and fungi in Poland = Czerwona lista roślin i grzybów Polski. Kraków: W. Szafer Institute of Botany. Polish Academy of Sciences, 2006. ISBN 83-89648-38-5.
- ↑ a b Andreas Gminder: Atlas grzybów jak bezbłędnie oznaczać 340 gatunków grzybów Europy Środkowej. 2008. ISBN 978-83-258-0588-3.
- ↑ P. Neville, S. Poumarat, Amaniteae : Amanita, Limacella & Torrendia, Alassio: Candusso, 2004, ISBN 88-901057-3-9, OCLC 56973883 [dostęp 2019-10-14].
- ↑ Ewald Gerhardt: Grzyby. Wielki ilustrowany przewodnik. Warszawa: KDC, 2006, s. 50. ISBN 83-7404-513-2.