Kościół Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w Lwówku Śląskim

Kościół Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny (daw. Kościół Parafialny św. Jana – Pfarr Kirche St. Johannis) – rzymskokatolicki kościół parafialny, orientowany, usytuowany w zachodniej części starego miasta, należący do dekanatu Lwówek Śląski diecezji legnickiej. Rzadki i szczególnie cenny przykład gotyckiego kościoła o wyraźnych reliktach architektury romańskiej, widocznych zwłaszcza w jego fasadzie, tworzącej dwuwieżowy masyw zachodni. Pierwotnie kościół był budowlą romańską. Jest to jedna z najstarszych świątyń na Śląsku. Leży na szlaku romańskim i drodze świętego Jakuba (średniowieczny szlak handlowy Via Regia). W latach 1281–1810 kościół znajdował się pod patronatem zakonu joannitów. W latach ok. 1520–1637 budynek służył jako świątynia ewangelicka.

Kościół Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny

Kościół Wniebowzięcia NMP

nr rej. A/1977/75 z dnia 25.11.1949
kościół parafialny
widok od frontu
Państwo	Polska
Województwo	dolnośląskie
Miejscowość	Lwówek Śląski ul. Kościelna
Adres	ul. Kościelna 29, 59-602 Lwówek Śląski
Wyznanie	katolickie
Kościół	rzymskokatolicki
Parafia	Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny
Wezwanie	Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny Najświętszej Maryi Panny
Wspomnienie liturgiczne	15 sierpnia
Przedmioty szczególnego kultu
Relikwie	św. Jana Pawła II i św. Rity z Cascii
Cudowne wizerunki	Pieta, Matki Boskiej Ostrobramskiej, św. Rity z Cascii, Pomnik św. Jana Pawła II, Pomnik św. Jana Nepomucena
Historia Data rozpoczęcia budowy 1209 Data zakończenia budowy I poł. XIII w.; przebudowany w latach 1493 - ok. 1550 Data poświęcenia 1241 Aktualne przeznaczenie kościół parafialny Data zniszczenia • przez 1445 pożar Data odbudowy 1511 Poprzednie wyznanie I poł. XVI w. - 1637 - kościół służy parafii ewangelickiej. Od 1650 r. znów jest świątynią katolicką Fundator Henryk I Brodaty
Dane świątyni Kościół Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny - plan świątyni Styl gotycki Architekt 1493-1511 - Konrad Pflüger i Michał Bentz, 1515-1559 - Hans Lindener, 1863-1866 - Oliver Pavelt Świątynia • materiał bud. • długość • szerokość • liczba wiernych • piaskowiec 70 m 40 m 6395 osób Wieża kościelna • liczba wież 2 Ołtarz • liczba ołtarzy 3 Liczba naw 3 Organy • liczba głosów • liczba manuałów 37 3+P
Położenie na mapie Lwówka Śląskiego Kościół Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny
Położenie na mapie Polski Kościół Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny
Położenie na mapie województwa dolnośląskiego Kościół Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny
Położenie na mapie powiatu lwóweckiego Kościół Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny
Położenie na mapie gminy Lwówek Śląski Kościół Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny
51°06′39,03″N 15°34′57,03″E
Strona internetowa

Historia

Widok na wnętrze kościoła

Kościół Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w Lwówku Śląskim jest jednym z najstarszych sakralnych zabytków polskich na Dolnym Śląsku.

Na prośbę swojej świątobliwej małżonki Jadwigi książę Henryk I Brodaty kazał wybudować ten kościół w Lwówku Śląskim.

Początek budowy sięga roku 1209. Świątynia powstała w miejscu stojącego tu już w XII wieku kościoła drewnianego. Pierwszą wzmiankę o kościele pod wezwaniem Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny można natrafić w akcie nadania praw miejskich dla Lwówka Śląskiego w 1217 roku wydanego przez księcia Henryka I Brodatego panującego tu w latach 1201–1238. Na poświęcenie kościoła przybył osobiście biskup wrocławski Tomasz. Biskup odprawił pierwszą w tym kościele Mszę Świętą.

Za Henryka V Piasta kościół ten został oddany rycerskiemu Zakonowi Joannitów. Na miejscu pierwotnej świątyni Joannici rozpoczęli budowę nowego, większego kościoła. Zakon joannitów rozpoczął budowę około 1300 roku. Z pierwotnej budowli, późnoromańskiej bazyliki murowanej z ciosów kamiennych, zachowała się do dnia dzisiejszego tylko fasada zachodnia z wieżami. XIV-wieczne wstrząsy polityczne wstrzymały na pewien czas dalszą rozbudowę świątyni. Dopiero w XV wieku wznowiono prowadzenie prac. Z tego okresu pochodzą nawy i prezbiterium. Rozbudowę ostatecznie zakończono w XVI wieku.

Po spaleniu w 1455 roku rozpoczęła się budowa obecnego kościoła parafialnego w czasie od 1493 do ok. 1550 roku i wzniesiono wtedy praktycznie nowy kościół, zachowując starą fasadę z dwiema wieżami i portalem. W początkowym okresie budowa była prowadzona przez architekta ze Zgorzelca Conrada Pflügera, a w latach 1512–1550 przy współudziale budowniczego Hansa Lindenera.

W 1752 roku, w wyniku pożaru, ulega zniszczeniu cały strop, który zostaje zastąpiony obecnym dachem, nienawiązującym do historycznego charakteru świątyni; po raz drugi zawaliły się również sklepienia, które podczas nieudolnej restauracji w latach 1863–1866 zostały zastąpione prostym drewnianym stropem, a jedyne późnogotyckie sklepienia sieciowe zachowały się w zakrystii i przedsionku przy nawie północnej oraz w kaplicy południowej i pod emporami (wewnętrznymi galeriami). Jednocześnie z wnętrza zostało usuniętych sześć filarów międzynawowych, środkowa nawa otrzymała płaską drewnianą powałę, a odbudowane wieże nie osiągnęły pierwotnej wysokości.

Obecnie jest to świątynia murowana wzniesiona z cegły i ciosów piaskowcowych, halowa o trzech nawach i ośmiu przęsłach, składająca się z prezbiterium i towarzyszących mu nawach bocznych zakończonych poligonalnie. Wspomniana wyżej fasada zachodnia z dwiema wieżami jest ozdobiona na osi portalem z końca XIII wieku, wykonanym z czerwonego piaskowca, posiadającym uskokowe ościeża z kolumienkami i bogatą dekorację roślinną. W tympanonie jest umieszczona płaskorzeźba przedstawiająca Koronację Matki Boskiej.

Na skromne wyposażenie wnętrza składają się: kamienna, renesansowa chrzcielnica z około 1560 roku, barokowy obraz Koronacja Matki Boskiej z 1771 roku (zapewne znajdował się dawniej w ołtarzu głównym), natomiast w zakrystii znajdują się puszka z 1684 roku, pacyfikał z 1722 roku i kielich z 1727 roku.

Do kościoła należy również plebania oraz dom parafialny – dawna siedziba Joannitów zbudowana w 1728 r.

Opis

Jednym z głównych motywów detali architektonicznych budowli są rośliny

Jest to świątynia trzynawowa, pięcioprzęsłowa, halowa (pierwotnie bazylikowa), murowana z cegły i ciosów piaskowcowych zwieńczona wysokim dachem dwuspadowym, krytym dachówką ceramiczną. Nawy boczne zamknięte od wschodu trójbocznie, środkowa - pięciobocznie. Prezbiterium oraz nawy boczne zakończone są poligonalnie. W zachodniej fasadzie zachował się portal z końca XIII w., wykonany z czerwonego piaskowca, z kolumienkami i bogatą dekoracją roślinną. W tympanonie umiejscowiona jest płaskorzeźba ukazująca Koronację Matki Boskiej.

Późnoromańsko-gotycki kościół wyróżnia późnoromańska masywna część zachodnia, tzw. westwerk, z dwiema wieżami na planie kwadratu, w partii dwóch ostatnich kondygnacji ośmiobocznymi, krytymi ostrosłupowym, szpiczastym dachem (pierwotnie dachem hełmowym). Łącznik międzywieżowy zwieńczony dachem pulpitowym. W absydach sklepienia żebrowe, w przyziemiu wieży południowej sklepienie żebrowe, w przyległym łączniku - kolebowe z lunetami. Wnętrze korpusu rozdzielone dwoma rzędami ośmiobocznych filarów ze służkami i zdobionymi głowicami (zachowana co druga para), wtórnie nakryte płaskim stropem drewnianym (1866).

Późnogotycki korpus przypomina inne dzieło Konrada Pflügera – Kościół farny św. Piotra i Pawła w Görlitz. W elewacjach wysokie przypory i ostrołukowe okna wypełnione maswerkami. Elewacje świątyni nietynkowane, oskarpowane, cokół oddzielony profilowanym gzymsem. Otwory okienne wysokie, wydłużone, zamknięte ostrym łukiem, opatrzone kamiennymi maswerkami. Fasada zachodnia z zamurowaną wtórnie centralną rozetą (XIII w.); w osi dwa ostrołukowe okna (ok. 1500 r.). Empory otwarte do wnętrza ostrołucznymi arkadami i wyposażone w kamienne, maswerkowe balustrady. W zachodnim przęśle nawy głównej wmurowana empora organowa (ok. 1866 r.), wsparta na trzech ostrołucznych arkadach, także z maswerkową balustradą. W fasadzie zachodniej znajduje się również wczesnogotycki portal z ok. 1260 r. Kolumienki o kapitelach dekorowanych motywami roślinnymi podtrzymują ostrołukową arkadę z figurkami Panien Mądrych (po prawej) i Głupich (po lewej). W tympanonie przedstawiono Koronację Matki Boskiej.

Obok kościoła znajduje się gotycka kaplica Krzyża Świętego, wzniesiona na miejscu wcześniejszej, prawdopodobnie w 1496 r. (odbudowana w 1682 i 1755 r.). Wnętrze przekryto późnogotyckim sklepieniem sieciowym, z datą 1496 na jednym ze zworników, wspartym na konsolach zdobionych maskami. Wewnątrz kaplicy znajduje się klasycystyczny ołtarz z III ćwierci XVIII w. z obrazem Ukrzyżowania oraz malowidło ścienne przedstawiające Upadek pod Krzyżem i Spotkanie Chrystusa z Weroniką, z przełomu XV i XVI w.

W trójnawowym wnętrzu kościoła wystrój jest generalnie neogotycki (z ok. 1866 r.), choć zachowało się wiele starszych, cennych elementów wyposażenia: ołtarz główny, w którym widnieją obrazy Wniebowzięcia i Koronacji Marii oraz ewangelistów, autorstwa Aloisa Hausera, ołtarze boczne z obrazami św. Jadwigi i sceną Ukrzyżowania, których autorem był Ferdinand Winter, ambona oraz organy. W świątyni są również starsze elementy wystroju i wyposażenia: renesansowa, bogato zdobiona, kamienna chrzcielnica z ok. 1560 r., obraz na płótnie „Koronacja Matki Boskiej” (1771 r.), oraz naczynia kościelne z XVII i XVIII w. przechowywane w zakrystii.

Obecnie, począwszy od początku XXI wieku, kościół jest systematycznie rewaloryzowany. Kościół służy obecnie jako miejsce liturgiczne, a także jako miejsce kameralnych koncertów: organowych, jak i zespołów muzycznych.

Chronologia

• 1209 - pierwotny, drewniany kościół
• 1238 - data rozpoczęcia budowy kamiennego kościoła ufundowanego przez Henryka I Brodatego w miejscu drewnianej świątyni,
• 1281 - patronat nad świątynią obejmują joannici,
• 1300 - całkowite ukończenie prac budowlanych,
• 1444 - dobudowa kaplicy,
• 1445 - pożar,
• 1493 - ok. 1520 – budowa nowego korpusu przez Konrada Pflügera ze Zgorzelca i Michała Bentza,
• 1543–1559 - budowa przedsionków i empor w nawach przez Hansa Lindenera,
• I poł. XVI w. - 1629 - kościół służy parafii ewangelickiej. Od 1650 r. znów jest świątynią katolicką,
• 1752 - zawalenie się sklepień wskutek pożaru,
• 1970–1976 - remont kościoła,
• pocz. XXI wieku - obecnie - kompleksowa renowacja kościoła.

Architektura zewnętrzna

Kruchta prowadząca do świątyni i na ul. Kościelną (portal północny) z widocznym sklepieniem sieciowym. Późnogotycki portal boczny otrzymał dekorację w formie przenikającego się laskowania.

Romański portal wejścia głównego z ok. 1260-70 r., który uchował się z pożogi w 1455 r.; wybudowany z czerwonego piaskowca ze sceną koronowania N.M.P. w tympanonie

Boczny portal południowy z dwuramiennym otworem w ostrołucznym, uskokowym obramieniu.

Epitafium na południowej ścianie kościoła.

Pomnik św. Jana Nepomucena z 1713 r.

Kaplica św. Krzyża przy południowej nawie kościoła.

Portale

Portal główny

Portal główny (zachodni)

Figurki Panien Głupich

Scena koronacji

Figurki Panien Mądrych

Portal główny znajduje się w przyziemiu zachodniej fasady kościoła w Lwówku Śląskim. W jego najstarszej części zachował się portal z końca XIII w. wykonany z czerwonego piaskowca. Portal kryje postaci panien mądrych i głupich oraz motywy roślinne. Jest to wczesnogotycki, zamknięty ostrym łukiem portal: uskokowy, z kolumienkami o głowicach z dekoracją roślinną. W archiwolcie ząbki i elementy roślinne, w tympanonie płaskorzeźba przedstawiająca Koronację Matki Boskiej z figurami panien mądrych i głupich. Zewnętrzne obramienie z wimpergą i sterczynami z XIX w.

Portal północny

Portal północny znajduje się od strony Komandorium Joannitów (ul. Kościelna) i służy jako boczne, pomocnicze wejście do kościoła.

Portal południowy

Portal południowy jest obecnie nieużywany, a w przedsionku, do którego prowadzi wejście urządzono kaplicę Matki Boskiej Ostrobramskiej. Kruchty północna i południowa na obu poziomach sklepione sieciowo.

Wieże

Wieże kościoła widzianne od północy

Wieże obecnie nie są otwarte dla zwiedzających. Na ich szczytach znajdują się nadajniki sieci komórkowych.

Pomniki, płaskorzeźby, krzyże i tablice

• Pomnik św. Jana Pawła II
• Pomnik św. Jana Nepomucena
• Trzy drewniane krzyże (przed wejściem zachodnim, w miejscu dawnego cmentarza przykościelnego; obok wejścia zachodniego i na północno - wschodnim krańcu działki)
• Epitafium na południowej ścianie kościoła
• Na elewacjach i we wnętrzu zachowały się liczne epitafia z XVII i XVIII w.

Kaplica św. Krzyża

Obecny kształt kaplicy św. Krzyża w Lwówku Śląskim pochodzi z 1496 r. (data na zworniku w budynku). W czasie remontów i przebudowy kościoła Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w Lwówku Śląskim kaplica służyła jako tymczasowa świątynia, do czasu ukończenia budowy sąsiadującego z kaplicą kościoła.

Wnętrze

Ołtarze

Ołtarze

Ołtarz boczny (lewy) z obrazem św. Jadwigi, autorstwa F. Wintera

Ołtarz główny z obrazem Wniebowzięcia i Koronacji Maryi, autorstwa A. Hausera (ok. 1866 r.)

Ołtarz boczny (prawy) ze sceną ukrzyżowania, autorstwa F. Wintera

Chrzcielnica

W kaplicy południowej ustawiona jest renesansowa chrzcielnica z ok. 1560 r. Na jej kielichu znajdują się sceny biblijne związane z wodą i postacie Ewangelistów. W rogu kaplicy znajdują się kręcone schody z podpisem architekta i datą: „H. Lindener 1543”.

Kamienna chrzcielnica z ok. 1560 r.

Kaplica Matki Boskiej Ostrobramskiej

W miejscu kruchty południowej urządzono kaplicę Matki Boskiej Ostrobramskiej.

Organy

Organy nad zachodnim wejściem i widoczna z prawej drewniana ambona

Neogotycki prospekt organowy na emporze zachodniej powstał na przełomie XVII i XVIII w. Organy wybudowali Christian Gottlieb Schlag wraz z Heinrichem Schlagiem w 1868 roku. W 1902 r. instrument zostały przebudowane przez Heinricha Schlaga. Organy znajdują się w zachodniej części budynku.

• Liczba głosów:

37

• Liczba klawiatur:

3+P

• Traktura gry:

pneumatyczna

• Traktura rejestrów:

pneumatyczna

Rzeźby i obrazy

• Pieta

Drewniana pieta w kościele

• Krucyfiksy

Krucyfiksy

W przedsionku północnego wejścia do kościoła znajduje się najstarszy na Śląsku drewniany krzyż z 1410 roku

Krucyfiks w nawie głównej

• Obraz „Koronacja Matki Boskiej” z 1771 roku autorstwa A. Hausera z Bambergu
• Zachowały się skrzydła gotyckiego tryptyku z ok. 1530 r. ze scenami z życia św. Filipa i św. Jakuba Młodszego oraz Pasją na odwrocie
• W nawie południowej powieszony jest obraz Johanna Jacoba Eybelwiesera z 1711 r. z dawnego ołtarza głównego. Przedstawia Wniebowzięcie NMP, z Trójcą Świętą u góry oraz postacią rycerza Zakonu Maltańskiego i widokiem głównej siedziby zakonu – Malty – u dołu.

Zwiedzanie

Zwiedzanie kościoła dostępne jest w godzinach funkcjonowania obiektu. Zwiedzanie indywidualne jest bezpłatne. Istnieje również możliwość zwiedzania kościoła z wyposażonym w słuchawki audio-przewodnikiem MG Pro 508 w polskiej, angielskiej, niemieckiej i francuskiej wersji językowej. W trakcie zwiedzania odbiornik lokalizuje aktualne położenie zwiedzającego na podstawie fal radiowych względem wcześniej ustalonych obiektów. W zależności od tego rozpoczyna automatyczne odtwarzanie wcześniej przygotowanych nagrań. Audio guide umożliwia poznanie kościoła zarówno z zewnątrz, jak i wewnątrz obiektu. Zwraca uwagę na takie elementy, jak chociażby bogato zdobiony portal wejściowy czy najstarsze zabytki ginące gdzieś w mrokach przestronnej świątyni. Przewodnik opowiada historię budowli i parafii, przedstawiając ją w sposób atrakcyjny i zrozumiały.

Zobacz też

• Kaplica św. Krzyża w Lwówku Śląskim
• Zespół klasztorny franciszkanów w Lwówku Śląskim
• Kościół ewangelicki w Lwówku Śląskim
• Kościół farny św. Piotra i Pawła w Görlitz
• Kościół Wszystkich Świętych w Wittenberdze

Bibliografia

• Słownik geografii turystycznej Sudetów. T. 2 Pogórze Izerskie, Vol. I, red. M. Staffa, Wrocław 2003, s. 457-461
• Zabytki sztuki w Polsce. Śląsk, Warszawa 2006, s. 532-533

Linki zewnętrzne

• Strona internetowa parafii
• Stare zdjęcia kościoła
• Stare zdjęcia kościoła
• Widok na kościół z lotu ptaka