Jan Nepomucen
Jan Nepomucen, także Jan z Pomuku (ur. między 1340 a 1346 w Pomuku, zm. 20 marca 1393 w Pradze) – czeski duchowny, kanonik, wikariusz generalny archidiecezji praskiej, męczennik i święty Kościoła katolickiego.
| prezbiter męczennik | |
 Portret Nepomucena autorstwa Joségo Campeche (ok. 1798) | |
| Data i miejsce urodzenia |
między 1340 a 1346 |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci |
20 marca 1393 |
| Czczony przez | |
| Beatyfikacja |
1721 |
| Kanonizacja |
19 marca 1729 |
| Wspomnienie |
21 maja |
| Atrybuty |
klucz, książka, kłódka, krzyż w ręce, zapieczętowany list, most, pieczęć, wieniec z pięciu gwiazd, woda, zamek |
| Patron |
jezuitów, Pragi, spowiedników, szczerej spowiedzi, dobrej sławy, tonących, mostów oraz orędownik podczas powodzi |
| Szczególne miejsca kultu | |
Życiorys
edytujUrodził się pomiędzy 1340 a 1346 rokiem[1] w Pomuku[2]. Jego ojciec Velfin był sołtysem Pomuku w latach 1355-1367[3]. Jako kleryk, Jan pełnił funkcję notariusza publicznego z rekomendacji Jana Očko[4]. Około 1380 roku przyjął święcenia kapłańskie[5] i został proboszczem w kościele św. Gawła[6]. Następnie rozpoczął studia prawnicze na Uniwersytecie Praskim, gdzie w 1381 roku uzyskał stopień bakałarza[7]. Biskup Jan z Jenštejnu wysłał potem Nepomucena na Uniwersytet Padewski, gdzie został rektorem studentów zaalpejskich[7]. 17 października 1387 roku zdał egzamin doktorski z dziedziny prawa kanonicznego i powrócił do Pragi[8]. W trakcie studiów został kanonikiem kolegiaty praskiej św. Idziego, a w 1389 mianowany został wikariuszem generalnym arcybiskupa praskiego[9]. Rok później został archidiakonem w Žatcu[9].
Jako wikariusz generalny rozpatrywał sprawę Macieja z Janowa, który 19 października 1389 roku publicznie odwołał głoszone przez siebie poglądy[10]. Dwa lata później synod z inspiracji Jana uznał, że osoby świeckie mogą przyjmować Komunię częściej niż zalecały ówczesne reguły kanoniczne[11]. Na przełomie lat 80. i 90. XIV wieku nasiliły się konflikty na tle religijnym[12]. Było to spowodowane faktem, że król Wacław IV pozornie sprzyjał Kościołowi rzymskiemu i papieżowi Urbanowi VI, a potajemnie spiskował z antypapieżem Klemensem VII[13]. W 1392 roku sytuacja duchowieństwa wiernego Rzymowi się pogorszyła, a księża zaczęli padać ofiarą prześladowań[12]. Wskutek skazania na śmierć dwóch duchownych, Jan z Jenštejnu obłożył podkomorzego Zygmunta Hulera ekskomuniką[14].
Król Wacław planował utworzyć nową diecezję podległą bezpośrednio władzy świeckiej, aby pozbyć się wpływów arcybiskupa praskiego[15]. Siedzibą miał być klasztor benedyktynów w Kladrubach[15]. Tamtejszy opat Racek zmarł na początku 1393 roku, jednak mnisi bezzwłocznie wybrali jego następcę – Olena[15]. Spowodowało to gniew Wacława, który wzmożył represje[16]. 19 marca arcybiskup i król podpisali porozumienie, jednak następnego dnia Wacław IV kazał aresztować Něpra, Nepomucena, Mikuláša Puchnika i Václava Knoblocha[17]. Całą czwórkę zabrano do Zamku Praskiego, gdzie rozpoczęto przesłuchanie[18]. Następnie w ratuszu przesłuchano ochmistrza Něpra, a pozostałą trójkę przesłuchano w budynku sądu[19]. Byli tam poddawani torturom, jednak Něpr, Puchnik i Knobloch odzyskali wolność[19]. Jan był już wówczas bliski śmierci, dlatego dostojnicy królewscy postanowili go związać, zakneblować, przenieść na most Karola i wrzucić do Wełtawy[20]. Jego ciało wyłowiono następnego dnia i pochowano w kościele Świętego Krzyża, a po trzech latach przeniesiono do grobowca w praskiej katedrze Św. Wita[20]. W latach 1733–1736 w południowym ramieniu obejścia (ambitu) wzniesiono mu srebrny nagrobek – dzieło wiedeńskiego złotnika Josepha Würtha[21].
Jedna z teorii na temat jego śmierci mówi, że Nepomucen nie chciał zdradzić tajemnicy spowiedzi żony króla Zofii Bawarskiej[22]. Wacław IV planował wystarać się o stwierdzenie nieważności małżeństwa, by móc poślubić księżniczkę aragońską Joannę[22]. Zofia miała w tej sprawie zasięgnąć rady u wikariusza generalnego, podczas spowiedzi[22].
Kult
edytujKult św. Jana Nepomucena rozwijali głównie jezuici, rozprzestrzenił się on na ościenne kraje, trafił między innymi do Polski, Austrii i Niemiec.
Jan Nepomucen został beatyfikowany w 1721 roku przez Innocentego XIII, a kanonizowany 19 marca 1729 przez Benedykta XIII[23]. Już wcześniej uchodził za nieformalnego patrona Czech, a jego kult rozprzestrzenił się na sąsiednie ziemie, zwłaszcza Śląsk.
Jego wspomnienie liturgiczne w Kościele katolickim obchodzone jest 21 maja[5].
Ikonografia
edytujW ikonografii święty przedstawiany jest w stroju kapłańskim, w sutannie, rokiecie, birecie. W ręku palma męczeńska; krucyfiks, niekiedy trzyma palec na ustach, symbol zachowanej tajemnicy spowiedzi[5].
Jego atrybutami są: klucz, książka, kłódka, krzyż w ręce, zapieczętowany list, most (z którego został zrzucony), pieczęć, wieniec z pięciu gwiazd (w środku napis tacui – milczałem), woda, zamek[5].
Patronat
edytujJest patronem jezuitów, Pragi, spowiedników, szczerej spowiedzi, dobrej sławy i tonących oraz orędownikiem podczas powodzi. Jest także patronem mostów[5].
Według tradycji ludowej był świętym, który chronił pola i zasiewy przed powodzią, ale również i suszą. Dlatego figury Jana Nepomucena (nepomuki) można spotkać jeszcze dzisiaj przy drogach w sąsiedztwie mostów, rzek, ale również na placach publicznych i kościelnych oraz na skrzyżowaniach dróg[5].
Pomniki
edytujPierwszą figurą Jana Nepomucena jest pomnik w Pradze, na moście Karola, z którego miał zostać zrzucony. Wokół jego głowy pojawiło się pięć gwiazd (symbolizujących pięć cnót męczeńskich), tworzących aureolę, która ponoć miała ukazać się w miejscu wrzucenia go do rzeki. Pomnik ten ustalił kanon dla ikonografii, kolejne przedstawienia opierały się na pomniku praskim. W 1724 roku figura św. Jana Nepomucena stanęła w Wodzisławiu Śląskim[24]. We wsi Chochołów koło Zakopanego znajduje się figura Jana Nepomucena upamiętniająca powstanie chochołowskie z 1846 roku[25]. Figura Jana Nepomucena znajduje się także w Kostuchnie, dzielnicy Katowic, postawiona w 1892 roku[26].
Galeria wybranych pomników
edytuj-
-
Posąg św. Jana Nepomucena na moście gotyckim w Kłodzku -
Pomnik św. Jana Nepomucena w Bühlertann -
Figura w Boguszynie -
Figura w Gorzanowie -
-
Figura św. Jana Nepomucena na moście św. Jana w Lądku-Zdroju -
Figura św. Jana Nepomucena w Ścinawce Średniej -
Figura w Wilkanowie -
Figura św. Jana Nepomucena w Stroniu Śląskim -
Figura św. Jana Nepomucena w Bolesławowie -
Zrzucenie z mostu. Fragment figury św. Jana Nepomucena w Aleksandrowicach -
Figura w Nowej Łomnicy -
Figura w Świdnicy -
Figura w Szczytnej -
Figura w Wojborzu -
-
Pomnik w Żelaźnie -
Figura w Mostowicach -
-
Figura w Lesznowoli -
Kolumna w Niwie -
Kapliczka z zabytkową figurą św. Jana Nepomucena z 1789 r. w Wincentowie (powiat konecki) -
.jpg)
.jpg)
.jpg)
Zobacz też
edytujPrzypisy
edytuj- ↑ Babuchowski 2007 ↓, s. 13.
- ↑ Babuchowski 2007 ↓, s. 21.
- ↑ Babuchowski 2007 ↓, s. 26.
- ↑ Babuchowski 2007 ↓, s. 22.
- ↑ a b c d e f Święty Jan Nepomucen, prezbiter i męczennik. Internetowa Liturgia Godzin. [dostęp 2022-09-26]. (pol.).
- ↑ Babuchowski 2007 ↓, s. 39.
- ↑ a b Babuchowski 2007 ↓, s. 43.
- ↑ Babuchowski 2007 ↓, s. 48.
- ↑ a b Babuchowski 2007 ↓, s. 49.
- ↑ Babuchowski 2007 ↓, s. 61.
- ↑ Babuchowski 2007 ↓, s. 62.
- ↑ a b Babuchowski 2007 ↓, s. 68.
- ↑ Babuchowski 2007 ↓, s. 67.
- ↑ Babuchowski 2007 ↓, s. 69.
- ↑ a b c Babuchowski 2007 ↓, s. 70.
- ↑ Babuchowski 2007 ↓, s. 72.
- ↑ Babuchowski 2007 ↓, s. 73.
- ↑ Babuchowski 2007 ↓, s. 74.
- ↑ a b Babuchowski 2007 ↓, s. 75.
- ↑ a b Babuchowski 2007 ↓, s. 76.
- ↑ Karel Plicka, Emanuel Poche: Proházky Prahou. Fotografický průvodce městem. Praga: Orbis, 1976, s. 42. (cz.).
- ↑ a b c Babuchowski 2007 ↓, s. 77.
- ↑ Babuchowski 2007 ↓, s. 92.
- ↑ Kapliczka z figurą Jana Nepomucena [online], Polska Niezwykła [dostęp 2019-10-29].
- ↑ Zofia Stecka: Chochołów. Zakopane: Wydawnictwo Tatrzańskie, 1991, s. 27. (pol.).
- ↑ Jacek Kuczowic: Górnośląskie krzyże i kapliczki Katowice – figury wolnostojące. przydrozne.eu. [dostęp 2015-12-20].
Bibliografia
edytuj- Andrzej Babuchowski: Jan Nepomucen. Kraków: WAM, 2007. ISBN 978-83-7318-747-4. (pol.).
Linki zewnętrzne
edytuj- Svaty Jan Nepomucky – naszesudety.pl
- Strona Bractwa Nepomuckiego – stowarzyszenia miłośników Nepomuków, m.in. katalogującego polskie i zagraniczne przedstawienia Jana Nepomucena.