Wikipedia

XXI Puchar Gordona Bennetta (balonowy)

zawody balonów wolnych o Pucharu Gordona Bennetta

XXI Puchar Gordona Bennetta – zawody balonów wolnych o Puchar Gordona Bennetta, które odbyły się w 1933 roku w Chicago. Zgłoszonych w nich było siedem załóg z pięciu krajów, z których wystartowało sześć. Zwycięzcami po raz pierwszy została polska załoga Franciszek Hynek i Zbigniew Burzyński na balonie Kościuszko, co zostało odnotowane jako duży sukces sportowy lotnictwa polskiego. Miejsca lądowania wypadały na terytorium USA i Kanady, przy tym załogi dwóch balonów: Kościuszko i Goodyear IX po wylądowaniu w puszczy kanadyjskiej miały problemy z dotarciem do miejsc zamieszkanych.

XXI Balonowy Puchar Gordona Bennetta
Bazylea (1932) Warszawa (1934)
Ilustracja
Puchar Gordona Bennetta z 1933 roku
Data

2 września 1933

Miejscowość

Chicago

Organizator

FAI

Liczba zawodników

8 załóg

Liczba reprezentacji

6

Zwycięzcy
 Polska

Franciszek Hynek
Zbigniew Burzyński

Multimedia w Wikimedia Commons

Historia

edytuj

Zawody balonów wolnych o Puchar Gordon Bennetta były organizowane od 1906 roku. W 1933 roku organizatorem były Stany Zjednoczone, których załoga rok wcześniej nie tylko wygrała zawody, ale dzięki zwycięstwu po raz trzeci z kolei zdobyła puchar na własność. Zwycięską załogę tworzyli podpułkownicy Settle i Bushnell na balonie U.S. Navy[1]. Ponieważ poprzedni puchar ufundowany w 1929 roku przez Henry’ego Forda przeszedł na własność Amerykanów, nowy w 1933 roku ufundowała redakcja Chicago Daily News[2].

W zawodach zorganizowanych w Chicago wzięło udział sześć balonów: dwa z USA i po jednym z Niemiec, Francji, Belgii i Polski[3]. Powodem zgłoszenia tak małej ilości załóg z Europy były duże koszty. Tylko Niemcy w ostatniej chwili podjęli decyzję o wysłaniu drugiego balonu. Piloci zostali wybrani spośród 8 kandydatów po wyścigu kwalifikacyjnym[4]. Zawody rozpoczęły się 2 września 1933 roku jako jedna z imprez towarzyszących trwającej od czerwca Wystawie Światowej[1]. Były też jedną z atrakcji trwających w dniach 1–4 września wyścigów lotniczych International Air Races[5]. Zgodnie z regulaminem zwycięzcą miała zostać załoga, która przeleci najdłuższy odcinek w linii prostej od miejsca startu do miejsca lądowania[3].

Udział Polaków

edytuj

Na zawody poleciał zastępca szefa Departamentu Aeronautyki płk Tytus Karpiński wraz z kpt. Franciszkiem Hynkiem i por. Zbigniewem Burzyńskim. Załoga zabrała balon Kościuszko, który został wykonany w warsztatach I Baonu balonowego w Jabłonnie o pojemności 2200 m³[6]. Zawodnicy za pośrednictwem biura Orbis odbyli podróż koleją do Hawru, a stamtąd statkiem „Ile de France” do USA[7].

Balon Kościuszko

edytuj
 
Mapka pokazująca trasy balonów biorących udział w zawodach w 1933 roku. Napis podkreśla sukces Polaków, którzy wygrali startując po raz drugi w zawodach

Balon Kościuszko został zbudowany w Wojskowych Warsztatach Balonowych w Jabłonnie i otrzymał znaki rejestracyjne SP-ADS. Balon ważył 600 kg i mógł zabrać około 1400 kg balastu (tj. około 140 worków piasku). Posiadał radioodbiornik i butle z tlenem, ponieważ jego maksymalny pułap wynosił 9500 m n.p.m. Butle pełniły też rolę balastu i po zużyciu były na specjalnych spadochronach wyrzucane. W razie konieczności wodowania gondola posiadała specjalne pływaki, a dodatkowo na czas zawodów przymocowano do niej małą gumową łódkę[3]. Zakłady w Jabłonnie budując balon, zastosowały nowe rozwiązania: „powłoka wykonana była z materiału bawełnianego powlekanego cienkimi warstwami gumy, z użyciem dwóch gatunków materiału. Pierwszych sześć górnych pierścieni powłoki skonstruowano z cięższego materiału obustronnie gumowanego, natomiast pozostałe dolne z tkaniny jednostronnie powlekanej mieszanką kauczukową. Udoskonalono konstrukcję sieci, klapy i obręczy nośnej oraz zbudowano wygodny lekki kosz dla załogi i wyposażenia”[1].

Przebieg zawodów

edytuj

W zawodach wzięło udział 6 załóg. Ponieważ ciśnienie gazu węglowego, którym napełniano balony, było niskie, proces ten musiał rozpocząć się już 1 września[4]. Oprócz 1700 m³ gazu dodano 500 m³ wodoru[8]. Balon niemiecki Wilhelm von Opel miał przed startem wypadek. Powłoka balonu została porwana przez wiatr, a potem uderzyła w ziemię. Z powodu uszkodzenia balonu, załoga musiała wycofać się z zawodów[9][10].

 
Zwycięzcy XXI Pucharu Gordona Bennetta

Start rozpoczął się 2 września o 18.00 z lotniska w Curtiss Wright Reynolds Aiport w Glenview na przedmieściach Chicago. Jako pierwszy wystartował balon amerykański pilotowany przez van Ormana, następnie belgijski, jako trzeci wyruszył US Navy, a po nim Deutschland. Polscy zawodnicy wystartowali o 19.06, a po nich wyruszyła załoga francuska. Każdy balon był przepychany na platformę i wyruszał w podróż przy dźwiękach hymnu narodowego. Start oglądało 80 tys. widzów[4]. Niemiecki balon Deutschland po pokonaniu jeziora Michigan wylądował na brzegach jeziora Huron[4].

Polscy zawodnicy początkowo lecieli na wysokości 50 do 500 metrów nad ziemią. Wiatr znosił ich na północny wschód. Przelecieli nad jeziorem Michigan, potem Huron. 3 września rano lecieli na wysokości 1000 metrów i postanowili wznieść się na 4500 metrów. Na tej wysokości lecieli do 4 września, wznosząc się momentami wyżej, bo na 6500 metrów. Aby utrzymać się w powietrzu, pozbyli się całości balastu, wyrzucając radioaparat, ciepłe buty, aparaty tlenowe, a na końcu prowiant. 4 września rano wylądowali w lesie na terenie Kanady. Kosz zawisł na drzewie na wysokości 2,5 metra. Przez 5 dni polscy zawodnicy przedzierali się w kierunku linii kolejowej, którą zauważyli na dwie godziny przed lądowaniem, mając do jedzenia tylko 12 pomarańczy[11]. Aby wydobyć balon musiano w puszczy wyrąbać kilkumetrową „aleję”[12].

Problemy mieli również piloci amerykańskiego balonu Goodyear IX, którzy zaginęli w puszczy kanadyjskiej[13]. 8 września organizatorzy poprosili władze amerykańskie i kanadyjskie o pomoc w poszukiwaniu załogi dwóch balonów: polskiego i amerykańskiego. W poszukiwaniach wzięło udział 7 samolotów wojskowych[14]. Załoga amerykańska po wylądowaniu w puszczy dotarła do linii telefonicznej i uszkodziła ją, licząc na przybycie ekipy remontowej. Ta udzieliła pomocy „będącym już u kresu sił” zawodnikom[15]. Ward van Orman, trzykrotny zwycięzca Pucharu, który jako wdowiec opiekował się 3 dzieci postanowił zrezygnować z ponownego udziału w zawodach[16].

Załoga balonu US Navy ustanowiła rekord czasu lotu na balonie o pojemności 2200 m³ po locie trwającym 51 godzin[17]. Wyniki zawodów ogłoszono w drugiej połowie września, a wręczenie pucharu miało miejsce 1 października[18].

Zajęte

miejsce

Balon Pojemność

[m³]

Załoga Kraj Czas lotu

[h]

Odległość

w km

Miejsce

lądowania

(najbliższe

duże miasto)

1 Kościuszko 2200 Franciszek Hynek

Zbigniew Burzyński

  Polska 39:32[19] 1361,00 Kanada

Riviere a Pierre

2 US Navy 2200 Thomas G. W. Settle

Charles H. Kendall

  Stany Zjednoczone 51:00[17] 1248,00 USA

Hotchkiss Grove[20]

(Branford)

3 Goodyear IX Ward Tunte van Orman

Frank A. Trotter

  Stany Zjednoczone 791,00 Kanada

(Sudbury)[21]

4 Deutschland 2200 Richard Schütze

Erich Körner

  III Rzesza 26:00 403,00 USA

Klingstone

Michigan[22]

5 World’s Fair[23] Philippe Quersin

Martial Van Schelle

  Belgia 368,00 USA

Harbor Springs[24]

6 Verdun Georges Ravaine

Georges M. Blanchet

  Francja 249,00 USA

Albion[25]

– Wilhelm von Opel 2200 Erich Deku

Fritz von Opel

  III Rzesza nie wystartował
– E. Tilgenkamp

Ernest L. Maag

  Szwajcaria nie wystartował[26]

Wręczenie nagród

edytuj
 
Zbigniew Burzyński obok balonu Kościuszko w kanadyjskiej puszczy

Wręczenie nagród zaplanowano na terenie wystawy „Sto lat postępu” w Chicago. Dzień wcześniej polscy zawodnicy przylecieli samolotem z Nowego Jorku. Na lotnisku witali ich licznie zgromadzeni przedstawiciele Polonii. 1 października w obecności 30 tys. widzów (w tym 25 tys. Polaków), po odczytaniu telegramów z gratulacjami od prezydenta USA, zostały wręczone nagrody. Jako pierwszy medale wystawy światowej wręczył wiceprezes wystawy Peterson, następnie szef departamentu lotnictwa William McGrocken przekazał im czek na 1000 dolarów, a na końcu wydawca Chicago Daily News płk Knox wręczył puchar[18]. W uroczystościach wziął udział polski konsul Tytus Zbyszewski, a stacje radiowe National Broadcasting Company przeprowadziły transmisję[18].

Powrót do kraju

edytuj

Do Polski zawodnicy wrócili z Nowego Jorku statkiem „Kościuszko”. Wpłynął on do portu w Gdyni 15 października rano. Zawodnicy zostali powitani przez 8 tys. czekających kibiców wraz z przedstawicielami rządu, w tym dyrektorem urzędu morskiego, oraz komandorem Stefanem Frankowskim z ramienia armii[27]. Po odegraniu hymnu polskiego i amerykańskiego, zawodnicy, owacyjnie witani zaprezentowali zdobyty puchar. Po południu odlecieli do Warszawy. Tam na lotnisku mokotowskim witali ich przedstawiciele rządu, lotnictwa i wojska oraz tłumy publiczności[27]. Zwycięstwo Hynka i Burzyńskiego stało się trzecim dużym sukcesem lotnictwa polskiego na arenie międzynarodowej (po zawodach Challenge w 1932 roku i przelocie Stanisława Skarżyńskiego przez Atlantyk), więc spotkało się z szerokim odzewem społecznym, przynosząc zwycięskiej załodze popularność[27]. Za zasługi na polu rozwoju i propagandy aeronautyki polskiej kapitan F. Hynek i porucznik Z. Burzyński zostali udekorowani Złotym Krzyżem Zasługi[28][29].

Upamiętnienie

edytuj

W 1934 roku Aeroklub Polski wydał wspomnienia Zbigniewa Burzyńskiego Kościuszko nad Ameryką[30].

W 1981 roku Poczta Polska wydała kilka znaczków poświęconych sportowi balonowemu. Na dwóch z nich upamiętniono zwycięzców Pucharu Gordon Bennetta w 1933 roku[31]:

  • znaczek o nominale 3 złote zaprojektowany przez Ryszarda Dudzickiego, nr katalogowy 2584[32]
  • znaczek nieząbkowany o nominale 10,50 zaprojektowany przez Ryszarda Dudzickiego, nr katalogowy 2587. Upamiętniał on cztery polskie załogi, które przed wybuchem II wojny światowej zdobyły Puchar Gordon Bennetta[32].

6 września 2019 roku w Warszawskiej dzielnicy Włochy został odsłonięty mural upamiętniający jednego ze zwycięzców zawodów w 1933 roku Franciszka Hynka. Pokazano na nim balon Kościuszko, na którym dwukrotnie zwyciężał, a w gondoli sylwetki pilota i obserwatora[33][34].

Przypisy

edytuj
  1. ↑ a b c M. Matuszelański Sport balonowy w Polsce w okresie międzywojennym. Zarys problematyki Prace Naukowe Akademii im. Jana Długosza w Częstochowie. Kultura Fizyczna 2015, t. XIV, nr 1, s. 61–67.
  2. ↑ Międzynar. zawody balonów wolnych „Gordon-Bennett” Raz Dwa Trzy 1934 nr 38 s. 12.
  3. ↑ a b c Puhar Bennett’a w polskich rękach, Skrzydlata Polska, 1933, nr 9, s. 315–317.
  4. ↑ a b c d 21st Coupe Aéronautique Gordon Bennett – Chicago (USA) 1933 [online], www.fai.org, 2 sierpnia 2017 [dostęp 2019-09-14] (ang.).
  5. ↑ Beverly Roberts Dawson, Glenview Naval Air Station, Arcadia Publishing, 2007, s. 23, ISBN 978-0-7385-4122-8 [dostęp 2019-10-02] (ang.).
  6. ↑ Udział lotników polskich w zawodach o puhar Gordon Bennett’a, Skrzydlata Polska, 1933, nr 8, s. 285.
  7. ↑ Rekord polskich aeronautów z „Kościuszki” i rekord Polskiego Biura Podróży „Orbis”, Ilustrowany Kurier Codzienny, 1933, nr 273, s. 8.
  8. ↑ Juliusz Borykowski, Kościuszko i Pchar Gordon Bennetta, „Lot Polski” (nr 10), 1933, s. 14–15.
  9. ↑ Zawody balonowe o puhar Gordon-Bennetta Ilustrowany Kurier Codzienny, 1933, nr 246, s. 3.
  10. ↑ Chicago, USA 1933 – Zawody o Puchar Gordona Bennetta – Balony – Medale na skrzydłach [online], medalenaskrzydlach.pl [dostęp 2019-09-14].
  11. ↑ Co mówią lotnicy. Ilustrowany Kurier Codzienny, 1933, nr 288 z 17 października, s. 3.
  12. ↑ Kilkukilometrowa aleja w dziewiczej puszczy, Ilustrowany Kurier Codzienny, 1933, nr 289, s. 15.
  13. ↑ Powrót z Odysei..Ilustrowany Kurier Codzienny, 1933, nr 268, s. 8.
  14. ↑ Poszukiwania balonu polskiego w Kanadzie Ilustrowany Kurier Codzienny, 1933, nr 251, s. 15.
  15. ↑ Jak zwyciężyli Polacy w zawodach o Puchar Gordon-Bennetta Ilustrowany Kurier Codzienny, 1933, nr 255, s. 6.
  16. ↑ Ward Van Orman Inducted into the U.S. Ballooning Hall of Fame on July 29, 2018 By the Balloon Federation of America at the National Balloon Museum in Indianola, Iowa [online] [dostęp 2019-10-30].
  17. ↑ a b Fédération Aéronautique Internationale (FAI) – Balloon World Records [online], web.archive.org, 2 czerwca 2006 [dostęp 2019-10-01] [zarchiwizowane z adresu 2006-06-02].
  18. ↑ a b c Old. Ter. Jak odbyło się wręczenie nagrody polskim zwycięzcom balonowym w Ameryce, Ilustrowany Kurier Codzienny, 1933, nr 287, s. 4.
  19. ↑ Dotychczasowe wyniki sportowe, osiągnięte przez balony polskie, Skrzydlata Polska, 1934, nr 1, s. 25.
  20. ↑ The Chicago Tribune and the Daily news, New York 1933 nr 5856 s. 8.
  21. ↑ Jak zwyciężyli Polacy w zawodach o Puchar Gordon-Bennetta, „Ilustrowany Kurier Codzienny” (nr 255), 1933, s. 6..
  22. ↑ Part G. Gordon Bennett Flights https://www.fai.org [dostęp 2019-10-14] s. 3.
  23. ↑ MAX KRONSTEIN, Flo,vn Covers From The International Gordon Bennett Balloon Races In Chicago, 1933, „The Airpost Journal” (nr 12), 1956, s. 398–400.
  24. ↑ Two baloonnist crews unreported, „The Ewening Stars”, 5 września 1933, s.4.
  25. ↑ Gordon Bennett Baloon Race, Flight, 1933, nr 36, s. 891.
  26. ↑ 21st Coupe Aéronautique Gordon Bennett [online], legends.gordonbennett.aero [dostęp 2020-02-21] (ang.).
  27. ↑ a b c Zdobywcy Puharu Gordon-Benetta w triumfalnym powrocie do kraju, Ilustrowany Kurier Codzienny, 1933, nr 288 z 17 października, s. 3.
  28. ↑ Kpt. Hynek i por. Burzyński udekorowani Złotym Krzyżem Zasługi, Ilustrowany Kurier Codzienny, 1933, nr 290, s. 1.
  29. ↑ Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych Nr 13 z 11 listopada 1933 roku, s. 290.. [dostęp 2019-10-07].
  30. ↑ Kościuszko nad Ameryką, Skrzydlata Polska, 1934, nr 2, s. 11.
  31. ↑ Poczta balonowa – Epopeja Balonowa – Wydarzenie 1981 r. [online], www.epopejabalonowa.pl [dostęp 2019-09-14].
  32. ↑ a b 1981.03.25. Sport balonowy: Katalog Znaków Pocztowych [online], www.kzp.pl [dostęp 2019-09-14] (pol.).
  33. ↑ Walczył na wojnie, wygrywał zawody. Teraz ma swój mural [online], TVN Warszawa [dostęp 2019-10-07].
  34. ↑ Zaproszenie na odsłonięcie muralu Franciszka Hynka [online], dlapilota.pl [dostęp 2019-10-07] (pol.).

Linki zewnętrzne

edytuj
Źródło: „https://pl.wiki.x.io/w/index.php?title=XXI_Puchar_Gordona_Bennetta_(balonowy)&oldid=75039858”