Wikipedia

Stare Zoo w Poznaniu

ogród zoologiczny założony w 1871 w Poznaniu

Stare Zoo w Poznaniu (dawniej: Zwierzyniec[1][2]) – ogród zoologiczny założony w 1871 w Poznaniu, na Jeżycach, druga tego typu placówka w Polsce po Wrocławiu[1] oraz jeden z najstarszych ogrodów na świecie[3]. Zajmuje obszar 5,24 ha[1].

Ogród Zoologiczny w Poznaniu
Stare Zoo
Zabytek: nr rej. A-201 z 25 kwietnia 1978
Ilustracja
Główna brama wejściowa do Starego Zoo
Państwo

 Polska

Miejscowość

Poznań

Adres

ul. Zwierzyniecka 19
60-814 Poznań

Powierzchnia

5,24 ha[1]

Założono

1871 (menażeria); 1874 (zoo)

Położenie na mapie Poznania
Mapa konturowa Poznania, w centrum znajduje się punkt z opisem „Ogród Zoologiczny w PoznaniuStare Zoo”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, po lewej znajduje się punkt z opisem „Ogród Zoologiczny w PoznaniuStare Zoo”
Położenie na mapie województwa wielkopolskiego
Mapa konturowa województwa wielkopolskiego, blisko centrum na lewo znajduje się punkt z opisem „Ogród Zoologiczny w PoznaniuStare Zoo”
Ziemia52°24′30″N 16°54′23″E/52,408333 16,906389
Multimedia w Wikimedia Commons
Strona internetowa

Wraz z Nowym Zoo tworzy integralną całość pod nazwą Ogród Zoologiczny w Poznaniu, zarządzanym przez jedną dyrekcję – od połowy lipca 2024 dyrektorem ogrodu jest Piotr Przyłucki[4].

Jako jedyny działa bez przerwy i zmian przeznaczenia od dnia założenia, wobec czego może być uznany za najstarszy działający bez przerwy polski ogród zoologiczny[1][5].

Zabytkowe budowle poznańskiego Starego Zoo

edytuj
Osobne artykuły: Pomniki i rzeźby w Starym ZOO w Poznaniu, Muzeum Wiedzy o Środowisku w Poznaniu i Muzeum Historii Zoo i Lwa w Poznaniu.

Ogród jako przykład zabudowy wiwaryjnej został wpisany do rejestru zabytków[6].

  • Grota – kompleks udostępniono zwiedzającym 14 kwietnia 1906[1]. Niegdyś wewnątrz groty mieściło się obszerne akwarium, a na niej alpinarium, przy grocie przez jakiś czas trzymano także niedźwiedzie[2]. Do groty od południa przylega woliera ze skałami[1]. Dawniej całą górę, zajmowało jedno obszerne pomieszczenie dla stada owiec grzywiastych[1].
  • Stara lwiarnia – datowana na początek XX wieku[7], eksponowane były tu duże kotowate; obecnie w budynku znajduje się Muzeum Historii Zoo i Lwa w Poznaniu[8].
  • Pawilon małp – budynek powstał w 1927, funkcję pierwotną zachował do dziś[2].
  • Stara ptaszarnia – wybudowana w 1888 z pozostałości muru pruskiego[9][10]; od 2017 w budynku prezentowana jest ekspozycja tamaryn złotorękich i tamaryn białoczubych[11][12][13].
  • Stara słoniarnia – zaadaptowana z szachulcowego budynku dawnej parowozowni[10]; pierwotnie zdobiona kopułą z półksiężycem[1].
  • Woliera dla ptaków brodzących – budowla z okresu międzywojennego, wzniesiona w 1924[1]. Kopułę o długości 22 m, szerokości 20 m i wysokości 14 m wykonano w warsztacie ślusarsko-konstrukcyjnym mistrza Noaka na Górnej Wildzie[7].
  • Wybieg i schronienia dla strusi – pawilon zbudowano na początku XX wieku; uległ częściowemu zniszczeniu podczas II wojny światowej[1]. Po przebudowie połączony bezpośrednio z lwiarnią[1].

Historia

edytuj

Początki ogrodu

edytuj
 
Dworzec Kolei Stargardzko-Poznańskiej w 1863. W jednym z jego budynków, mieściła się dyrekcja i biura Ogrodu Zoologicznego w Poznaniu

Początki ogrodu sięgają lat 70. XIX wieku[1]. Po wybudowaniu dworca Kolei Stargardzko-Poznańskiej, w ogrodzie restauracji dworcowej zbierało się grono jej stałych bywalców, by pograć w kręgle[1]. W 1871 grupa postanowiła uczcić pięćdziesiąte urodziny prezesa kółka kręglarskiego w niecodzienny sposób – umówili się, że każdy z nich ofiaruje solenizantowi jakieś zwierzę[1]. Powstał wówczas na podwórzu przydworcowej restauracji niewielki zwierzyniec, w którym udało się zebrać: kozę, owcę, minaturową świnię, kota, królika, wiewiórkę, gęś, kaczkę, kurę, pawia, a także zakupioną od wędrownych Romów małpę oraz tresowanego niedźwiedzia[1][3].

Menażeria cieszyła się dużym zainteresowaniem oraz szybko się powiększała, gdyż mieszkańcy Poznania wzbogacali ją nowymi darami[1][3]. Koszt utrzymania i wykarmienia zwierząt pokrywano z wprowadzonych opłat za wstęp oraz dobrowolnych datków[1]. W 1873 utrzymanie menażerii pochłaniało coraz większe pieniądze, wobec czego w 1874 zawiązało się Towarzystwo Akcyjne Ogród Zoologiczny (wydano 500 akcji, po 15 marek, które nie znalazły jednak nabywców)[1]. W 1875 utworzono Stowarzyszenie Ogród Zoologiczny, którego zarząd, składał się odtąd stale z 15 członków, wśród których byli m.in.: lekarz Franciszek Chłapowski, budowniczy Ludwik Frankiewicz i nauczyciel Stanisław Zieliński[1]. Pod koniec 1878 zoo otrzymało od władz miejskich pięcoletnią subwencję w wysokości 300 marek rocznie[1].

Robert Jaeckel (1883–1907)

edytuj
 
Dekoracyjny staw w rozrywkowej części Starego Zoo, na pocztówce z 1906

W 1883 wszystkie kompetencje zarządu Stowarzyszenia przejął Robert Jaeckel (1851–1907), właściwy organizator ogrodu, które za jego czasów przechodziło okres rozkwitu[1]. Za jego kadencji wybudowano grotę oraz zwieńczoną kopułą z półksiężycem słoniarnię[1]. Dbano przede wszystkim o bogatą i starannie pielęgnowaną oprawę zieleni, czemu sprzyjała duża liczba starych drzew[1]. Jaeckel celem zwiększenia popularności ogrodu, zabiegał o organizowanie na jego terenie rozmaitych imprez i koncertów[1]. W 1895 sprowadzono do zoo słonia indyjskiego[14].

13 maja 1907[7] zmarł przedwcześnie Robert Jaeckel (pomnik upamiętniający zasługi pierwszego dyrektora Ogrodu Zoologicznego w Poznaniu, dłuta wybitnego rzeźbiarza berlińskiego Augusta Gaula, odsłonięto w 1910)[1].

Lata 1907–1919

edytuj

W połowie 1907 ogród posiadał około 900 zwierząt z przeszło 400 gatunków; Stowarzyszenie Ogród Zoologiczny skupiało około 1600 członków, a roczna liczba odwiedzających wynosiła co najmniej 250 tys. osób[1]. Poznański Ogród Zoologiczny należał wówczas do najbardziej prężnych w Europie Środkowej[1]. Po śmierci Jaeckla liczba prezentowanych zwierząt zaczęła stopniowo maleć, a dalszy rozwój zoo ograniczał deficyt środków finansowych, powodowany niekorzystnym faktem, że już w tym czasie ogród został ze wszystkich stron otoczony ulicami i zwartą zabudową szybko rozrastającego się miasta[1]. Warunki finansowe oraz malejąca liczba odwiedzających zmusiły Zarząd Stowarzyszenia do przekazania ogrodu w 1911 władzom miasta Poznania[1].

W 1913 zoo przejęło od cyrku Sarrassaniego, który zawitał do miasta, wielkiego słonia indyjskiego nazywanego „Małym Cohnem” (żył do 1924)[1]. W latach 1913–1914 dwukrotnie w poznańskim ogrodzie wystąpił z koncertem Johann Strauss[1]. Wybuch I wojny światowej zatrzymał rozwój zoo, malała liczba zwierząt, niemal cały męski personel powołano do wojska (pozbawiając zoo fachowej obsługi), a ówczesny dyrektor ogrodu Hans Laackmann wyjechał na front (gdzie poległ w kwietniu 1918)[1].

Lata 1919–1945

edytuj
 
Pisarz i podróżnik Ferdynand Ossendowski w poznańskim Ogrodzie Zoologicznym, około 1925

Po przejęciu zoo w 1919 przez władze polskie, ogród znajdował się w opłakanym stanie[1]. Z bogatej niegdyś kolekcji zwierząt, ciężkie czasy wojenne przetrwały zaledwie 243 sztuki w 75 gatunkach, reszta padła ofiarą chorób, głodu i braku fachowej opieki[1][3]. Wśród ocalałych zwierząt przetrwały m.in. dwa słonie indyjskie („Dora” i „Mały Cohn”), kondor, nielotne emu i rzadko prezentowany wówczas w ogrodach zoologicznych osioł nubijski[1]. Stan budynków był fatalny, a oprawa zieleni została całkowicie zaniedbana[1].

 
Wycieczka wojskowych w zoo podczas PeWuKi w 1929, fot. Narcyz Witczak-Witaczyński

W czerwcu 1919 stanowisko dyrektora Ogrodu Zoologicznego w Poznaniu objął dr Bolesław Cylkowski, który przeprowadził zoo przez trudne lata powojenne[1]. Mimo iż w zdewastowanym ogrodzie, prezentowano skromną kolekcję zwierząt, liczba odwiedzających była duża (w 1920 zoo odwiedziło 275 tys. osób)[1]. W latach 1922–1924 poznańskie zoo pozyskało tygrysa bengalskiego, lamparty, szakale, hieny, jelenie aksis, tapira indyjskiego, niedźwiedzie polarne, lwy morskie oraz sprowadzoną z Meklemburgi i parę żubrów (przetransportowane do Białowieży w 1931)[1][3]. Dla podniesienia atrakcyjności ogrodu, dyrekcja zaprosiła latem 1928 słynną 70-osobową grupę artystyczną Johna Hagenbecka z Cejlonu[1]. Widowisko noszące nazwę Wieś cejlońska, miało charakter etnograficzno-zoologiczny – w skład grupy wchodzili Syngalezi i Hindusi, którzy przywieźli kilka słoni oraz stado zebu[1]. W pokazach brali udział fakirzy, czarownicy, tancerki, połykacze ognia oraz zaklinacze węży, których kobry budziły największe zainteresowanie[1]. W okresie 19 lipca – 1 sierpnia 1928 widowisko obejrzało 46 tys. osób[15]. Rok później podczas odbywającej się w Poznaniu Powszechnej Wystawy Krajowej, ogród odwiedziło ponad 700 tys. osób[1]. W późniejszych latach do zoo sprowadzono szympansa, kota złotego, hipopotama nilowego oraz gnu pręgowane[1].

Naloty bombowe podczas II wojny światowej, doprowadziły teren ogrodu do ruiny m.in. we wrześniu 1939 uległa zniszczeniu większość zabudowań dawnego dworca kolejowego[7] oraz śmierci większości zwierząt (końca wojny doczekało tylko 176 okazów), a zaplanowana przez okupantów w 1942 przeprowadzka Starego Zoo, do założonego tuż przed wojną Parku Jana Kasprowicza nie doszła do skutku[1].

Lata 1945–1999

edytuj
 
Słonica indyjska „Kinga” w Starym Zoo, około 1990

Najcenniejszymi ocalałymi okazami po zakończeniu wojny był hipopotam, wilki, jelenie oraz bizony[1]. Do Poznania przetransportowano cenne zwierzęta przekazane z niewielkiego zwierzyńca w Lesznie oraz część ocalałych zwierząt z Ogrodu Zoologicznego we Wrocławiu m.in. hipopotama nilowego „Lorbasa” (w 1950 wrócił do Wrocławia[16]), młodą żyrafę Baringo, kilka gatunków antylop, leniwca i flamingi[1]. We wrześniu 1955 do ogrodu sprowadzono słonicę indyjską „Kingę”, która stała się ulubienicą zwiedzających (żyła w Starym Zoo do 2003)[1][17]. W latach 60. XX wieku przeprowadzono gruntowną modernizację ogrodu, powstał wówczas duży zespołowy wybieg zwierząt stepu i sawanny afrykańskiej z żyrafami, antylopami, zebrami i strusiami[3].

W 1974 otwarto w stuletnią rocznicę przekształcenia poznańskiego zwierzyńca w Ogród Zoologiczny, usytuowane na terenie leśnym Nowe Zoo[3]. Lata 1980–1989 ze względu na sytuację gospodarczą nie sprzyjały dalszemu rozwojowi i przebudowie ogrodu[2]. W lipcu 1985 w Starym Zoo urodził się gibon siamang „Jurand” – pierwszy w Polsce przypadek urodzenia poczętego w niewoli gibona[18]. Do 1993 w Starym Zoo prezentowano hipopotama nilowego „Jurka”, który był ostatnim przedstawicielem tego gatunku w Poznaniu[7].

Od 2000

edytuj
 
Wybieg owiec kameruńskich w 2014

Z racji małej przestrzeni i wyznaczonych standardów hodowlanych większość dużych zwierząt takich jak małpy człekokształtne czy duże drapieżniki opuściła teren ogrodu[2]. Od 2009 teren zabytkowego Starego Zoo jest udostępniany jako ogólnodostępny park[19]. W 2012 otwarto Pawilon Zwierząt Zmiennocieplnych w którym prezentowane są gady, płazy i ryby w tym zagrożone wyginięciem warany z Komodo (wejście odpłatne)[20]. W 2020 w wyniku negatywnej oceny Europejskiego Stowarzyszenia Ogrodów Zoologicznych i Akwariów (EAZA), poznański Ogród Zoologiczny został zdegradowany do członka tymczasowego (pełnoprawny status uzyskał ponownie w 2023[21]) – w związku z tym, utracił także członkostwo w ogólnoświatowej federacji WAZA[22]. W 2021 w Starym Zoo otwarto pawilon dla żółwi lądowych i wodnych – budynek powstał w ramach poznańskiego budżetu obywatelskiego[23]. 12 kwietnia 2024 Urząd Miasta Poznania rozwiązał umowę z dyrektorką ogrodu Ewą Zgrabczyńską w trybie dyscyplinarnym[24][25].

Współczesność

edytuj

Park

edytuj

Od 1 lipca 2009 decyzją władz miasta Poznania, zabytkowe Stare Zoo stało się ogólnodostępnym parkiem do którego wstęp jest bezpłatny[19].

Zwierzęta

edytuj

Na terenie Starego Zoo prezentowane są gatunki zwierząt udomowionych takich jak: kuce szetlandzkie, owce bretońskie (najmniejsza rasa owiec na świecie[26]), owce kameruńskie, kozy, osły, kury zielononóżki i inne oraz niewielkie rozmiarami zwierzęta egzotyczne m.in.: mundżaki chińskie, korońce plamoczube, turako ostroczube, nandu, skrzydłoszpony obrożne, lemury katta, lemury czerwonobrzuche, łabędzie czarne, dzioborożce trąbiące, argusy malajskie, kapucynki czubate i talapoiny. W 2015 do Starego Zoo sprowadzono kilka nowych gatunków zwierząt, w kwietniu grupę ibisów szkarłatnych[27], w maju z Gdańska przywieziono trzy surykatki, które zamieszkały na specjalnie przygotowanym dla nich wybiegu[28], w grudniu w Zoo pojawiły się miniaturowe świnie zwisłobrzuche tzw. mikroświnki[29].

Pawilon Zwierząt Zmiennocieplnych

edytuj

W czerwcu 2012 udostępniono zwiedzającym Pawilon Zwierząt Zmiennocieplnych w którym prezentowane są gady, płazy i ryby w tym zagrożone wyginięciem warany z Komodo (wejście odpłatne)[20]. W 2015 w pawilonie pojawiły się nowe gatunki płazów, w lipcu drzewołazy paskowane, w grudniu mantelle złociste[30][31].

Muzeum Historii Zoo i Lwa

edytuj

Od 2022 w starej lwiarni funkcjonuje Muzeum Historii Zoo i Lwa[32].

Galeria

edytuj

Dyrektorzy

edytuj
  • 1883–1907: Robert Jaeckel
  • 1907–1913: Maksymilian Meissner
  • 1913–1918: Hans Laackmann
  • 1919–1922: Bolesław Cylkowski
  • 1922–1940: Kazimierz Szczerkowski
  • 1940–1945: Richard Müller
  • 1945–1948: Wiesław Rakowski
  • 1949–1968: Bolesław Witkowski
  • 1968–1982: Adam Taborski
  • 1982–1990: Wincenty Falkowski
  • 1990–1994: Jan Śmiełowski
  • 1994–2014: Lech Banach
  • 2014–2015: Aleksander Niweliński
  • 2016–2024: Ewa Zgrabczyńska
  • od 2024: Piotr Przyłucki

Sukcesy hodowlane

edytuj

Ciekawostki

edytuj

Przypisy

edytuj
  1. ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u v w x y z aa ab ac ad ae af ag ah ai aj ak al am an ao ap aq ar as at au av aw ax Jarosław Urbański, Adam Taborski, Ogród Zoologiczny w Poznaniu, Warszawa–Poznań: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1975.
  2. ↑ a b c d e Lech Banach, Ogród Zoologiczny w Poznaniu, 2007, ISBN 978-83-751802-7-5.
  3. ↑ a b c d e f g Lech Banach, Radosław Ratajszczak, Adam Taborski, 125 lat Ogrodu Zoologicznego w Poznaniu, Panoptikos, 1999, ISBN 83-87309-05-2.
  4. ↑ Piotr Przyłucki nowym dyrektorem poznańskiego zoo [online], TVN24, 26 czerwca 2024 [dostęp 2024-07-15] (pol.).
  5. ↑ Włodzimierz Łęcki, Piotr Maluśkiewicz, Poznań od A do Z, Poznań: Krajowa Agencja Wydawnicza, 1986, s. 94, ISBN 83-03-01260-6, OCLC 835895412.
  6. ↑ Rejestr zabytków [online], NID [dostęp 2022-03-31] (pol.).
  7. ↑ a b c d e Stefan Anioła, Jan Śmiełowski, Stary Ogród Zoologiczny w Poznaniu, Poznań: Wydawnictwo Miejskie Posnania, 2017, s. 23, ISBN 978-83-7768-183-1 (pol.).
  8. ↑ Muzeum Historii Zoo - Odkryj Poznań | Poznan.pl [online], poznan.pl [dostęp 2022-05-03] (pol.).
  9. ↑ Stare Zoo się zmieni! Zamiast ptaszarni, dżungla i małe małpy!. poznan.naszemiasto.pl, 2015-03-29. [dostęp 2015-11-12]. (pol.).
  10. ↑ a b CYRYL - Cyfrowe Repozytorium Lokalne [online], cyryl.poznan.pl [dostęp 2022-04-18].
  11. ↑ Ptaszarnia nie dla ptaków, a dla… małp :: Codzienny Poznań [online], codziennypoznan.pl [dostęp 2015-11-01].
  12. ↑ Zoo podsumowało rok: jest sukces! [online], poznan.pl [dostęp 2016-12-19].
  13. ↑ Wyremontowano ptaszarnię w Starym Zoo. [online] [dostęp 2017-02-06] [zarchiwizowane z adresu 2017-02-07].
  14. ↑ Radosław Nawrot, Wszystkie poznańskie słonie: Mały Kohn, Kinga, Ninio i tajemnicza Nelly [online], poznan.wyborcza.pl [dostęp 2022-04-20].
  15. ↑ Zbigniew Kopeć, Poznań między wojnami. Opowieść o życiu miasta 1918-1939, Łódź: Księży Młyn, 2013, s. 90, ISBN 978-83-7729-030-9, OCLC 891282668.
  16. ↑ Marek Górlikowski, Państwo Gucwińscy: zwierzęta i ich ludzie, Kraków: Wydawnictwo Znak, 2021, s. 68, ISBN 978-83-240-6194-5.
  17. ↑ SŁONICA "KINGA" ZAKOŃCZYŁA ŻYCIE [online], poznan.pl [dostęp 2022-05-02] (pol.).
  18. ↑ Wydarzenia w Poznaniu w 1985 roku. Część trzecia, w: Kronika Miasta Poznania, nr 1/1987, s.130, ISSN 0137-3552
  19. ↑ a b Stare Zoo - Odkryj Poznań | Poznan.pl [online], poznan.pl [dostęp 2022-05-03] (pol.).
  20. ↑ a b Redakcja, Człowiek Roku 2012: Pasja ludzi tworzy MBP i poznańskie zoo [online], Głos Wielkopolski, 14 stycznia 2013 [dostęp 2022-05-03] (pol.).
  21. ↑ KaT, Poznańskie ZOO ponownie w europejskim stowarzyszeniu. Ogród stracił status członka stałego w 2020 roku [online], epoznan.pl [dostęp 2024-04-23] (pol.).
  22. ↑ Marcin Wróblewski, Natalia Jankowska, Poznańskie ZOO wyrzucone ze światowego związku. Miasto: nie zmienimy dyrekcji [online], poznan.tvp.pl [dostęp 2022-05-03] (pol.).
  23. ↑ Poznań: W Starym Zoo otwarto „Żółwi dom” [online], wnp.pl [dostęp 2022-05-03] (pol.).
  24. ↑ Urząd Miasta rozwiązał umowę z Ewą Zgrabczyńską w trybie dyscyplinarnym [online], Ratajska Telewizja Kablowa, 19 kwietnia 2024 [dostęp 2024-04-23] (pol.).
  25. ↑ Zuzanna Matuszczak, Ewa Zgrabczyńska dyscyplinarnie zwolniona. [online], poznan.tvp.pl [dostęp 2024-04-23] (pol.).
  26. ↑ Zbyszek Snusz: Poznań: Kolejne narodziny w Starym Zoo – na świat przyszły owieczki bretońskie. poznan.naszemiasto.pl. [dostęp 2014-12-18]. (pol.).
  27. ↑ Tajemnicza piękność. Ogród Zoologiczny w Poznaniu. [dostęp 2015-04-24]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-04-25)]. (pol.).
  28. ↑ Surykatki w Starym ZOO. fakt.pl. [dostęp 2015-05-28]. (pol.).
  29. ↑ ZOO Poznań – View Page [online], zoo.poznan.pl [dostęp 2015-12-11] [zarchiwizowane z adresu 2015-11-27].
  30. ↑ ZOO Poznań – Nowi mieszkańcy pawilonu. zoo.poznan.pl. [dostęp 2015-07-17]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-07-04)].
  31. ↑ ZOO Poznań – View Page [online], zoo.poznan.pl [dostęp 2016-01-10] [zarchiwizowane z adresu 2015-11-27].
  32. ↑ Muzeum Historii Zoo i Lwa
  33. ↑ ZOO Poznań – View Page. zoo.poznan.pl. [dostęp 2015-10-27]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-10-26)].
  34. ↑ ZOO Poznań – View Page. zoo.poznan.pl. [dostęp 2015-10-13]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-10-26)].
  35. ↑ Kamil Babacz: „Hiszpanka”: filmowcy wrócili do Poznania. Dziś zdjęcia w Starym ZOO. gloswielkopolski.pl. [dostęp 2014-12-18]. (pol.).

Bibliografia

edytuj

Linki zewnętrzne

edytuj
Źródło: „https://pl.wiki.x.io/w/index.php?title=Stare_Zoo_w_Poznaniu&oldid=75070209”