Owca domowa

Owca domowa
	Ovis aries
	Linnaeus, 1758
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	kręgowce
Gromada	ssaki
Podgromada	żyworodne
Infragromada	łożyskowce
Rząd	parzystokopytne
Rodzina	wołowate
Podrodzina	koziorożce
Rodzaj	owca
Gatunek	owca domowa
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons

Owca domowa^[2] (Ovis aries) – gatunek hodowlanego zwierzęcia domowego z rodziny wołowatych. Jej przodkiem były najprawdopodobniej różne podgatunki owcy dzikiej (Ovis ammon).

Udomowienie

Jak pokazują badania przeprowadzone przez genetyków, owce były jednymi z pierwszych zwierząt udomowionych przez człowieka^[3]. Ich domestykacja nastąpiła dwuetapowo. Najpierw udało się to osiągnąć człowiekowi około 11 tys. lat temu – potomkami tych zwierząt są dzisiejsze półdzikie, mocno włochate rasy wciąż hodowane na szkockich wyspach. Drugi raz dokonano tego między VIII a VI tysiącleciem p.n.e. w południowo-zachodniej Azji, na terenie dzisiejszego Iraku i Iranu, prawdopodobnie jeszcze przed rozpoczęciem osiadłego życia w epoce brązu.

Genetyka

Genom owcy został rozpoznany w 2014 r. przez międzynarodowy zespół badaczy, po ośmiu latach badań. Pozwoliło to ustalić, że linie ewolucyjne owiec i kóz rozdzieliły się zaledwie 4 miliony lat temu. W efekcie archeolodzy analizujący kości zwierzęce wydobywane na wielu stanowiskach mają trudności z rozróżnianiem szczątków owcy i kozy i w opisach określają je jako „koza-owca”^[4].

Liczba owiec na świecie

W 2013 światowe pogłowie owiec wynosiło około 1,17 mld sztuk, dla porównania w 2003 było to blisko 1,06 mld sztuk^[5]. W 2013 najwięcej owiec utrzymywano w Azji – 44,9% światowego pogłowia (w samych Chinach 15,8% światowego pogłowia), na drugim miejscu była Afryka – 27,7%. W Europie utrzymywano wówczas 11,11% światowego pogłowia, najwięcej w Wielkiej Brytanii, Rosji, Hiszpanii, Grecji, Rumunii i Francji^[6]. Oprócz owiec żyjących jako zwierzęta gospodarcze istnieją też populacje introdukowane lub zdziczałe, obecne były albo są na niektórych wyspach wszystkich oceanów oraz w niektórych terenach kontynentalnych^[7].

Tab. 1

Liczba owiec w Polsce

Populacja owiec w czerwcu 2014 r. wyniosła 222,8 tys. sztuk i w porównaniu ze stanem w czerwcu ubiegłego roku zmniejszyła się o 10,7%, w tym liczebność maciorek owczych spadła o 1,5%^[8]. W Polsce od 1990 r. odnotowano drastyczne zmniejszenie się liczby utrzymywanych owiec. Obecne pogłowie owiec stanowi zaledwie około 5% pogłowia z lat 80. Z tego powodu od kilku lat zgodnie z trendami światowymi i równolegle do działań na poziomie Unii Europejskiej wprowadzane są dodatkowe krajowe programy pomocowe mające na celu podtrzymanie i przywrócenie stanu pogłowia tych zwierząt. W rejonach, gdzie od wieków istniała tradycja hodowli owiec, pomoc finansowa udzielana jest także na poziomie regionalnym.

Hodowla i wykorzystanie

Wypas owiec na Hali Boraczej w Beskidzie Żywieckim

Początkowo z owiec uzyskiwano jedynie skóry, mięso i mleko, obecnie również wełnę. Początkowo zwierzę hodowane na terenach górskich i stepowych rozpowszechniło się obecnie w różnorodnych biotopach na całym świecie. Owce są bardziej rozpowszechnione w chłodniejszym klimacie niż kozy.

masa maciorek (samic): 45–100 kg^[9] (do 120 kg owce gisarskie)
masa baranów (samców, zwanych też trykami): 46–160^[9] kg (do 190 kg owce gisarskie)
wysokość dorosłej owcy w kłębie 63–127 cm^[9]
dojrzałość płciowa w wieku kilku miesięcy do jednego roku (zależy od rasy)
długość trwania ciąży: około 148 dni, rodzi się 1 lub 2 młode^[9]
wykorzystywane gospodarczo zazwyczaj do 6. roku życia
średnia długość życia: około 12 lat^[9]

Wymagania^[10]:

Woda jest ważnym składnikiem pokarmowym w każdej diecie, dlatego istotne jest dostarczanie dużych ilości świeżej i czystej wody dla owiec. Śnieg może zastąpić wodę w miesiącach zimowych, ale owce będące 6 tygodni przed wykotem muszą mieć codzienny dostęp do świeżej wody.
Owce wymagają niewielkiego schronienia, ponieważ mają wełnę, która je izoluje. Mają tendencję do korzystania z naturalnych wiatrochronów takich jak drzewa, krzewy i wzgórza. Jeśli owce znajdują się w otwartym polu bez naturalnych wiatrochronów, wskazane jest skonstruowanie takiej ochrony. Proste parawany, takie jak duże okrągłe bale z siana czy słomy lub podajniki siana działają dobrze. Inną opcją jest instalacja na stałe parawanów, takich jak arkusze sklejki lub blachy zakotwiczone w gruncie.

Nazewnictwo zootechniczne poszczególnych grup owiec

maciorka – dorosła samica owcy użytkowana rozpłodowo^[11];
baran (tryk) – dorosły samiec użytkowany rozpłodowo^[11];
jagnię – młoda owca^[11];
skop – wykastrowany samiec owcy, przeznaczony na opas^[11].

Niektóre rasy

Znaczenie kulturowe

Owca domowa, miedzioryt kolorowany (Johann Daniel Meyer, 1748)^[13]

Od wieków owce były związane z wieloma kulturami, szczególnie w obszarze śródziemnomorskim i w Walii, gdzie były podstawowym zwierzęciem hodowlanym.

Owca ma też wiele znaczeń symbolicznych w starożytnej sztuce, tradycji i kulturze. W judaizmie występuje wiele odniesień do tego zwierzęcia, między innymi Baranek Paschalny. Chrześcijaństwo używa wielu ilustracji związanych z owcami. Między innymi: Dobry Pasterz jako jedno z określeń Chrystusa; biskupi pastorał (kształt i znaczenie łacińskie), lew spoczywający z owcą. W Grecji tradycyjnie spożywa się danie z Baranka Paschalnego na święto Wielkiejnocy. Owce mają również znaczenie w kulturze arabskiej. W Biblii pasterzami byli: Abraham, Jakub, Mojżesz i król Dawid.

Baran to jeden z dwunastu znaków zodiaku.

Owce w kulturze polskiej^[14]:
Lud wielkopolski powszechnie wierzył, a niektóre z tych przesądów na mniejszych wsiach trwają do dziś, że na Gromniczną (2 lutego) nie wolno nikomu pokazywać owcy i należy chronić ją przed światłem. W związku z tym owczarze zamykali szczelnie owczarnie, zasłaniali przed światłem i ludźmi okna oraz zatykali wszelkie dziury, by słońce nie dostało się do jej wnętrza. Czynili tak, bo w ich przekonaniu słońce wyrządza więcej szkody w stadzie niż wilk. Wierzono też, że jeżeli 2 lutego świeci słońce, to będzie mokry rok i mało korzyści z pastwisk.

Starzy owczarze twierdzili, że największe szczęście w owczarni przynosili Żydzi skupujący wełnę oraz skóry. Opowiadano, że wystarczyło, aby kupiec pochodzenia żydowskiego pogłaskał owcę lub pochwalił owczarza, a już owce lepiej się rozmnażały i złe nie miało do nich dostępu. Jeszcze przed I wojną światową owczarze bardzo chętnie udzielali noclegu handlarzom żydowskim, aby zapewnić sobie pomyślność w hodowli. Szczytem wszystkiego był dopiero stały związek z Żydem. Dlatego też owczarze wykopywali szczątki zmarłych handlarzy i przechowywali ich szkielety w stodole lub owczarni^[15].

W kosmologii ludowej także znajdujemy liczne informacje dotyczące roli zwierząt w kulturze ludowej. Przytoczone tutaj przykłady pochodzą z XIX- wiecznej wsi wielkopolskiej. Dodatkowo przepowiadając pogodę bardzo często mówiono: „Na Nowy Rok przybywa dnia na barani skok. A gdy na Gromniczną pada, to na pewno owczarz właśnie w danym roku wypędzi owce na pastwisko”.

W niektórych regionach Wielkopolski starodawnym zwyczajem ofiarowywał ojciec chrzestny na wiązarek (chrzest) parkę małych jagniąt. Jeszcze 40 lat temu obiecywano swatowi jagnię za dobry ożenek. Dodatkowo owce miały także zastosowanie w lecznictwie ludowym. Na przeziębienie lub na chore płuca podawano tłuszcz barani wraz z gorącym mlekiem^[14].

Współcześnie owca nadal dostarcza gospodarstwu chłopskiemu pożywienia i odzieży, lecz zawód owczarza nie jest już otoczony taką estymą. Dodatkowo po licznych przeobrażeniach społeczno-gospodarczych współczesne owczarstwo ludowe pozbawione zostało zupełnie dawnych archaizmów kulturowych. Co prawda, tu i ówdzie do naszych czasów, zwłaszcza na zachodzie i wschodzie kraju, zachowały się dawne praktyki zabobonne, ale wyłącznie w szczątkowej formie i nie spełniają już tak dużej roli jak dawniej.

Jagnięta
Owce jedzące trawę
Owca islandzka
Owce w górach
Rogaty baran rasy dorset horn

Przypisy

↑ Ovis aries, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
↑ Włodzimierz Cichocki, Agnieszka Ważna, Jan Cichocki, Ewa Rajska, Artur Jasiński, Wiesław Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii Polskiej Akademii Nauk, 2015, s. 614. ISBN 978-83-88147-15-9.
↑ Zwierzęta na zamówienie, Rzeczpospolita, 6.05.2009 r.
↑ Wełniana genetyka rozpoznana, Rzeczpospolita, 10 czerwca 2014.
↑ FAO Statistical Pocketbook. World food and agriculture. FAO, 2015, s. 30. ISBN 978-92-5-108802-9.
↑ B. Skapetas & M. Kalaitzidou. Current status and perspectives of sheep sector in the world. „Livestock Research for Rural Development”. 29 (2), 2019.
↑ Amanda Page, Win Kirkpatrick & Marion Massam: ISKASSESSMENTFORAUSTRALIA–DomesticSheep(Ovisaries)(Linnaeus,1758). Department Agriculture and Food. Government of Western Australia, luty 2009. [dostęp 2019-03-07]. [zarchiwizowane z tego adresu (5 kwietnia 2016)].
↑ Pogłowie bydła i owiec według stanu w czerwcu 2014 r.. stat.gov.pl. [dostęp 2016-01-26]. (pol.).
↑ ^a ^b ^c ^d ^e José R. Castelló: Bovids of the World: Antelopes, Gazelles, Cattle, Goats, Sheep, and Relatives. Princeton University Press, 2016, s. 401–402.
↑ DaveD. Thomas DaveD., Guide to raising healthy sheep [online], 1 września 2008 [zarchiwizowane z adresu 2011-09-17] .
↑ ^a ^b ^c ^d praca zbiorowa: Zootechniczny słownik encyklopedyczny. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 1965, s. 205, 305, 406, 539, 614.
↑ Charakterystyka ras – Owca świniarka. [dostęp 2014-03-20].
↑ Johann DanielJ.D. Meyer Johann DanielJ.D., Angenehmer und nützlicher Zeit-Vertreib mit Betrachtung curioser Vorstellungen allerhand kriechender, fliegender und schwimmender [...] Thiere, sowohl nach ihrer Gestalt und äusserlichen Beschaffenheit als auch der accuratest davon verfertigsten Structur ihrer Scelete oder Bein-Cörper nebst einer [...], Nürnberg: gedr. bey Johann Joseph Fleischmann, 1748 .
↑ ^a ^b J. Burszta: „Kultura Ludowa Wielkopolski”. T. 1. Poznań: 1960, s. 178, 212.
↑ K.K. Moszyński K.K., „Kultura duchowa Słowian”, t. II, cz. I, Warszawa 1967, s. 542 .

Bibliografia

Fritz Haring: Hodowla owiec. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 1980. ISBN 83-0900-265-3.

Linki zewnętrzne

Programy Ochrony Zasobów Genetycznych Zwierząt Gospodarskich – Instytut Zootechniki, AR Kraków

[itis-1] Ovis aries, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).

[miiz-2] Włodzimierz Cichocki, Agnieszka Ważna, Jan Cichocki, Ewa Rajska, Artur Jasiński, Wiesław Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii Polskiej Akademii Nauk, 2015, s. 614. ISBN 978-83-88147-15-9.

[rp-3] Zwierzęta na zamówienie, Rzeczpospolita, 6.05.2009 r.

[4] Wełniana genetyka rozpoznana, Rzeczpospolita, 10 czerwca 2014.

[fao-5] FAO Statistical Pocketbook. World food and agriculture. FAO, 2015, s. 30. ISBN 978-92-5-108802-9.

[owce2013-6] B. Skapetas & M. Kalaitzidou. Current status and perspectives of sheep sector in the world. „Livestock Research for Rural Development”. 29 (2), 2019.

[introd-7] Amanda Page, Win Kirkpatrick & Marion Massam: ISKASSESSMENTFORAUSTRALIA–DomesticSheep(Ovisaries)(Linnaeus,1758). Department Agriculture and Food. Government of Western Australia, luty 2009. [dostęp 2019-03-07]. [zarchiwizowane z tego adresu (5 kwietnia 2016)].

[statgov-8] Pogłowie bydła i owiec według stanu w czerwcu 2014 r.. stat.gov.pl. [dostęp 2016-01-26]. (pol.).

[bovids-9] José R. Castelló: Bovids of the World: Antelopes, Gazelles, Cattle, Goats, Sheep, and Relatives. Princeton University Press, 2016, s. 401–402.

[guideto-10] DaveD. Thomas DaveD., Guide to raising healthy sheep [online], 1 września 2008 [zarchiwizowane z adresu 2011-09-17] .

[zoot-11] raca zbiorowa: Zootechniczny słownik encyklopedyczny. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 1965, s. 205, 305, 406, 539, 614.

[12] Charakterystyka ras – Owca świniarka. [dostęp 2014-03-20].

[13] Johann DanielJ.D. Meyer Johann DanielJ.D., Angenehmer und nützlicher Zeit-Vertreib mit Betrachtung curioser Vorstellungen allerhand kriechender, fliegender und schwimmender [...] Thiere, sowohl nach ihrer Gestalt und äusserlichen Beschaffenheit als auch der accuratest davon verfertigsten Structur ihrer Scelete oder Bein-Cörper nebst einer [...], Nürnberg: gedr. bey Johann Joseph Fleischmann, 1748 .

[kulturaw-14] J. Burszta: „Kultura Ludowa Wielkopolski”. T. 1. Poznań: 1960, s. 178, 212.

[kulturas-15] K.K. Moszyński K.K., „Kultura duchowa Słowian”, t. II, cz. I, Warszawa 1967, s. 542 .

[2]

[1]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]