Rybożer białobrzuchy
Rybożer białobrzuchy[3], bielik białobrzuchy[4] (Icthyophaga leucogaster) – gatunek ptaka z rodziny jastrzębiowatych (Accipitridae). Duży ptak drapieżny występujący w orientalnej Azji, Australii i Oceanii. Nie jest zagrożony wyginięciem.
| Icthyophaga leucogaster | |||
| (J.F. Gmelin, 1788) | |||
| |||
| Systematyka | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Typ | |||
| Podtyp | |||
| Gromada | |||
| Podgromada | |||
| Infragromada | |||
| Rząd | |||
| Rodzina | |||
| Podrodzina | |||
| Plemię | |||
| Rodzaj | |||
| Gatunek |
rybożer białobrzuchy | ||
| Synonimy | |||
| |||
| Kategoria zagrożenia (CKGZ)[2] | |||
 | |||
| Zasięg występowania | |||
| |||
Występowanie
edytujZasięg występowania rybożera białobrzuchego obejmuje Indie i Sri Lankę na wschód przez Azję Południowo-Wschodnią, Andamany, południowe Chiny, Archipelag Sundajski, Filipiny, Wallaceę, Nową Gwineę i Archipelag Bismarcka do Australii i Tasmanii[5][6].
Systematyka
edytujTaksonomia
edytujRybożer białobrzuchy został po raz pierwszy zgodnie z zasadami nazewnictwa binominalnego opisany w 1788 przez niemieckiego przyrodnika Johanna Friedricha Gmelina, który bazował na tekście „White-bellied Eagle” Johna Lathama[7]. Gmelin nadał ptakowi nazwę Falco leucogaster. Nie wskazał miejsca typowego[8], Ernst Hartert w 1902 roku wskazał je jako Jawę[9]. John Latham poczynił notatki na temat zwierzęcia w 1781, na podstawie okazu pozyskanego w lutym 1780 na wyspie Panaitan koło najbardziej wysuniętego na zachód przylądka Jawy podczas ostatniej wyprawy kapitana Cooka[10]. Jego najbliższym krewnym jest słabo poznany rybożer melanezyjski z Wysp Solomona. Razem tworzą supergatunek i podobnie jak w przypadku innych supergatunków rybożerów, jeden (rybożer białobrzuchy) ma białą głowę, w przeciwieństwie do ciemnej głowy drugiego gatunku. Dziób i oczy są ciemne, a szpony ciemnożółte, jak u wszystkich bielików półkuli południowej. Oba gatunki mają przynajmniej nieco ciemniejsze ubarwienie na ogonach, choć nie zawsze może być to wyraźnie widoczne u rybożera białobrzuchego[11].
Przeniesiony z rodzaju Haliaeetus do Icthyophaga[3], gdzie wraz z rybożerem melanezyjskim (I. sanfordi), rybożerem afrykańskim (I. vocifer) i rybożerem madagaskarskim (I. vociferoides) tworzą grupę siostrzaną[12]. Takson monotypowy, nie wyróżniono podgatunków[5][13].
Etymologia
edytujNazwa rodzajowa pochodzi od greckiego słowa ιχθυοφαγος ikhthuophagos „jedzący ryby” (ιχθυς ikhthus, ιχθυος ikhthuos „ryba”; -φαγος -phagos „jedzący”, od φαγειν phagein „jeść”)[14]. Epitet gatunkowy pochodzi z greki i oznacza „białobrzuchy” (λευκος leukos „biały” oraz γαστηρ gastēr, γαστρος gastros „brzuch”)[15].
Morfologia
edytuj
Długość ciała 75–85 cm, rozpiętość skrzydeł 178–218 cm, masa ciała samców 1800–2900 g, samic 2500–3900 g, długość skoku 25–28 cm[16]. Samice są zawsze większe od samców, do 20% w wielkości i do 120% w masie ciała[5]. U dorosłego ptaka głowa, szyja i spód ciała koloru białego zaś górne części ciała koloru ciemnoszarego. Głowa stosunkowo mała z głęboko osadzonym dziobem, szyja długa, krótki ogon w kształcie klina, skrzydła długie, kremowe kończyny raczej krótkie[5]. Woskówka szara[16]. Osobniki młodociane są brązowo nakrapiane z białym ogonem, co odróżnia ją od ciemno-ogonowych dorosłych i młodych bielików melanezyjskich. Dojrzałość płciową uzyskują w trzecim roku życia[5].
Głos
edytujWokalizuje głównie w okresie przed niesieniem, szczególnie wczesnym rankiem i wieczorem, ale usłyszeć go można przez cały rok, a nawet w nocy[16]. Odzywa się głównie trąbiącym głosem podobnym do gęsi czy kaczek lub nosowym wołaniem, który podczas powietrznych akrobacji może stać się wyższy i szybszy, a czasem tworzą nieregularny duet[16]. W stanie zagrożenia wydaje z siebie skrzeczące odgłosy[16].
Ekologia
edytujSiedlisko i pokarm
edytuj
Rybożer białobrzuchy zamieszkuje przybrzeżne morza i wyspy, wybrzeża, ujścia rzek i podmokłe tereny lądowe takie jak znajdujące się w pobliżu wody zalesione i otwarte siedliska, w tym nizinne lasy deszczowe[17][5]. Na Celebesie spotykany w lesie monsunowym na wysokości 1500 m n.p.m.[16] lub 1700 m n.p.m., ale spotykany głównie poniżej 900 m n.p.m.[5] Gniazduje w lesie i na obszarach skalistych[5].
Dorosłe osobniki podczas lęgów i wychowu młodych osiadłe, osobniki młodociane dyspersyjne, z najdłuższym zarejestrowanym przelotem wynoszącym 3000 km od południowych do północnych obszarów Australii[16]. Niektóre ruchy wymuszone, gdy wysychają wody śródlądowe[5]. W Indiach[16] lub na Celebesie[18] czasami przemieszcza się w wzdłuż dużych rzek, oddalając się znacznie w głąb lądu.
W skład pokarmu rybożera białobrzuchego wchodzą ssaki, ptaki, gady, ryby, skorupiaki i padlina (obserwowano 45 ptaków na wysypiskach śmieci)[16]. Poluje na króliki, walabie, rudawki, ptactwo wodne i morskie do wielkości mewy, kormorana i głuptaka, trawi również kolczaste i trujące ryby oraz węże morskie[16][5]. Pokarm ćwiartuje 10–20 m nad ziemią, na wysoko rosnących drzewach, które służą mu jako punkty obserwacyjne, czasami prowadząc obserwację w parach[16][5]. Zdobycz atakuje lotem nurkowym, porywając zdobycz z ziemi lub z powierzchni wody (czasami zanurzając się w całości)[16][5]. Nęka ptaki wodne aż do ich wyczerpania, porywa rudawki z ich miejsc odpoczynku na drzewach, okrada inne drapieżniki z ich łupu, w tym ptaki morskie i drapieżne, takie jak rybołów zwyczajny (Pandion haliaetus) i osobniki własnego gatunku, a także obserwowany wśród żerujących delfinów[16][5].
Lęgi
edytuj
Sezon lęgowy w Australii przypada na okres od maja do września (od maja do sierpnia na północy, od czerwca do września na południu, gdzie wyjątkowo przeciągnąć się może do grudnia)[16]. W Azji i tropikach lęgi odbywają się podczas pory suchej (od października do marca w Indiach, od grudnia do maja w Azji Południowo-Wschodniej i na Filipinach, od maja do listopada na Nowej Gwinei)[5]. Pary gniazdują głównie samotnie, ale czasami na małych wyspach spotyka się od 2 do 4 par gniazdujących razem[16]. Na wyspie Netrani w stanie Karnataka w południowych Indiach zarejestrowano 18 używanych i 7 nieużywanych gniazd skupionych na obszarze 4,2 km²[19]. Pary zostają ze sobą na całe życie[16]. Gniazdo zbudowane z patyków i gałązek, szerokie na 120–170 cm (wyjątkowo do 300 cm) i głębokie na 50–180 cm, wypełnione jest liśćmi, trawami oraz wodorostami[16][5]. Na przybrzeżnych wyspach gniazdo znajduje się na ziemi lub na klifie (do 70 m nad ziemią), w innych miejscach od 3 do 50 m nad ziemią na drzewach, w tym namorzynach[16]. Samica składa zazwyczaj 2 jaja (1–3), okres inkubacji wynosi średnio 35–42 dni[16][5]. Pisklęta po wykluciu pokryte są białym puchem, okres pierzenia wynosi 65–70 dni, ale młode pozostają z dorosłymi przez kolejnych od 3 do 6 miesięcy[16]. W południowej Australii sukces lęgowy wynosi: 1,3 młodych na gniazdo, 1,1 młodych na używane gniazdo, 0,8 młodych na terenie zajmowanym przez rok; w 34% gniazd udało odchować się 2 pisklęta, w 66% tylko 1[5].
Status i ochrona
edytujW Czerwonej księdze gatunków zagrożonych Międzynarodowej Unii Ochrony Przyrody został zaliczony do kategorii LC (ang. Least Concern, najmniejszej troski)[2]. W 2020 roku wielkość populacji szacowano na 2600 – 41 000 dorosłych osobników[6]. Ogólnie ptak występujący powszechnie, choć w niektórych regionach południowej Australii notuje się spadki populacji wskutek niszczenia siedlisk lub zakłócenia ich miejsc gniazdowania; zanotowano również spadek w Tajlandii[5] i silne spadki w Indiach[6]. Grubość skorupy jaj w Australii znacznie zredukowana przez zastosowanie DDT (choć środek ten nie jest już wykorzystywany)[5].
Przypisy
edytuj- ↑ Haliaeetus leucogaster, [w:] Integrated Taxonomic Information System [dostęp 2023-04-20] (ang.).
- ↑ a b BirdLife International, Haliaeetus leucogaster (errata version published in 2022), [w:] The IUCN Red List of Threatened Species 2020, wersja 2022-2 [dostęp 2023-04-20] (ang.).
- ↑ a b Systematyka i nazwy polskie za: P. Mielczarek & M. Kuziemko: Plemię: Accipitrini Vigors, 1824 (wersja: 2023-04-01). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2023-04-19].
- ↑ P. Mielczarek & W. Cichocki. Polskie nazewnictwo ptaków świata. „Notatki Ornitologiczne”. Tom 40. Zeszyt specjalny, s. 43, 1999.
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s S. Debus & G.M. Kirwan: White-bellied Sea-Eagle (Haliaeetus leucogaster), version 1.0. [w:] Birds of the World (red.: J. del Hoyo, A. Elliott, J. Sargatal, D.A. Christie & E. de Juana) [on-line]. Cornell Lab of Ornithology, Ithaca, NY, USA, 2020. [dostęp 2023-04-20]. (ang.).
- ↑ a b c J. Ekstrom, S. Butchart, M. Harding: Species factsheet: Haliaeetus leucogaster. BirdLife International. [dostęp 2023-04-20].
- ↑ J. Latham: A general synopsis of birds. T. 1. Cz. 1. London: Printed for Benj. White, 1781, s. 33. (ang.).
- ↑ J.F. Gmelin: Caroli a Linné. Systema naturae per regna tria naturae: secundum classes, ordines, genera, species, cum characteribus, differentiis, synonymis, locis. Wyd. 13. T. 1. Lipsiae: impensis Georg. Emanuel. Beer, 1788, s. 257. (łac.).
- ↑ E. Hartert. The birds of the Kangean Islands. „Novitates Zoologicae”. 9, s. 427, 1902. (ang.).
- ↑ Erwin Stresemann. Birds collected during Capt. James Cook's last expedition (1776–1780). „Auk”. 67 (1), s. 66–88, 1950. DOI: 10.2307/4080770. (ang.).
- ↑ Wink, Heidrich i Fentzloff 1996 ↓, s. 783–791.
- ↑ H.R.L. Lerner, D.P. Mindell. Phylogeny of eagles, Old World vultures, and other Accipitridae based on nuclear and mitochondrial DNA. „Molecular Phylogenetics and Evolution”. 37 (2), s. 327–346, 2005. DOI: 10.1016/j.ympev.2005.04.010. (ang.).
- ↑ F. Gill, D. Donsker & P. Rasmussen (red.): Hoatzin, New World vultures, Secretarybird, raptors. IOC World Bird List (v10.2). [dostęp 2020-08-11]. (ang.).
- ↑ The Key to Scientific Names ↓, Icthyophaga [dostęp 2022-02-02].
- ↑ The Key to Scientific Names ↓, leucogaster [dostęp 2022-02-02].
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t James Ferguson-Lees, David A. Christie: Raptors of the World. Londyn: Christopher Helm, 2001, s. 390. ISBN 0-618-12762-3. (ang.).
- ↑ J.C.Z. Wojnarski. A cut-and-paste community: birds of monsoon rainforests in Kakadu National Park, Northern Territory. „Emu”. 93 (2), s. 100–120, 1993. DOI: 10.1071/MU9930100. (ang.).
- ↑ J. Riley, J. Mole. The birds of Gunung Ambang Nature Reserve, North Sulawesi, Indonesia. „Forktail”. 17, s. 57–66, 2001. (ang.).
- ↑ S. Pande, N. Sant, S. Pednekar, N. Sakhdeo, A. Mahabal. High density nesting of White-Bellied Sea-Eagles Haliaeetus leucogaster on Netrani Island, Karnataka: a possible IBA site. „Indian Birds”. 7 (2), s. 40–43, 2011. (ang.).
Bibliografia
edytuj- Henry George Liddell, Robert Scott: A Greek–English Lexicon. Wyd. abridged. Oxford, United Kingdom: Oxford University Press, 1980. (ang.).
- M. Wink, P. Heidrich, C. Fentzloff. A mtDNA phylogeny of sea eagles (genus Haliaeetus) based on nucleotide sequences of the cytochrome b gene. „Biochemical Systematics and Ecology”. 24 (7–8), s. 783–791, 1996. DOI: 10.1016/S0305-1978(96)00049-X. (ang.).
- The Key to Scientific Names, J.A. Jobling (red.), [w:] Birds of the World, S.M. Billerman et al. (red.), Cornell Lab of Ornithology, Ithaca (ang.).
Linki zewnętrzne
edytuj- Zdjęcia i nagrania audiowizualne. [w:] eBird [on-line]. Cornell Lab of Ornithology. (ang.).