Przytulia (Galium L.) – rodzaj roślin z rodziny marzanowatych. Należy do niego ponad 600 gatunków[5][6]. Rośliny szeroko rozprzestrzenione na świecie, zwłaszcza w strefie zwrotnikowej i umiarkowanej, ale też arktycznej, w tropikach występują głównie na obszarach górskich[6]. 145 gatunków występuje w Europie, 100 w Turcji[7]. W Polsce 22 gatunków z tego rodzaju występuje jako taksony rodzime, cztery lub pięć (G. rubioides ma niepewny status) dalszych są zadomowionymi antropofitami, kilka przejściowo dziczeje[8].

Przytulia
Ilustracja
Morfologia (przytulia biała i właściwa)
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

rośliny zielone

Nadgromada

rośliny telomowe

Gromada

rośliny naczyniowe

Podgromada

rośliny nasienne

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

astropodobne

Rząd

goryczkowce

Rodzina

marzanowate

Podrodzina

Rubioideae

Rodzaj

przytulia

Nazwa systematyczna
Galium L.
Sp. Pl. 105. 1753
Typ nomenklatoryczny

Galium verum L.[3]

Synonimy
  • Aparinanthus Fourr.
  • Aparine Guett.
  • Aparinella Fourr.
  • Aspera Moench
  • Bataprine Nieuwl.
  • Gallion Pohl, orth. var.
  • Gallium Mill., orth. var.
  • Relbunium (Endl.) Hook. f.
  • Trichogalium Fourr.[4]
Przytulia wonna
Przytulia czepna

Morfologia i biologia

edytuj
Pokrój
Rośliny jednoroczne lub byliny, czasem drewniejące u nasady (półkrzewy)[6]. Pędy zwykle wiotkie, zazwyczaj pokładające się lub wspinające[6], osiągające do 3 m długości[7]. Pędy często szorstkie i czepne z powodu haczykowatych włosków[6].
Liście
Naprzeciwległe, wraz z liściopodobnymi przylistkami zebrane w okółki po 4–6 lub więcej. Zwykle siedzące, rzadko krótkoogonkowe. Zwykle z pojedynczą wiązką przewodzącą, czasem z większą ich liczbą lub użyłkowate pierzasto[6].
Kwiaty
Skupione w szczytowe lub wyrastające w kątach górnych liści wierzchotki dwuramienne, tworzące kwiatostany złożone wiechokształtne lub główkokształtne, rzadko kwiatostany silnie zredukowane, nawet i do pojedynczych kwiatów. Przysadek zwykle brak, zwłaszcza na dalszego rzędu rozgałęzieniach kwiatostanu. Brak podkwiatków. Kwiaty są zwykle obupłciowe, rzadko jednopłciowe i najczęściej drobne[6]. Działki kielicha cztery[7], bardzo drobne lub całkiem zredukowane[6]. Płatki korony cztery, rozpostarte kołowo, rzadko lejkowate lub dzwonkowate. Koloru białego, żółtego, zielonkawego, rzadziej różowe, czerwone do ciemnoczerwonych. Pręciki w takiej samej liczbie jak płatki korony – cztery (rzadko 3 lub 5), zrośnięte z płatkami u ich nasady. Zalążnia z dwóch komór złożona, jajowata, podługowata lub kulista, naga do brodawkowanej i owłosionej haczykowatymi włoskami. Słupek o znamieniu rozwidlonym[6].
Owoce
Na szypułkach czasem wydłużających się w czasie owocowania. Rozłupnia rozpadająca się na dwie jednonasienne rozłupki, kulistawe do podługowatych, nagie lub okryte włoskami, także haczykowatymi. Owoce zwykle suche, czasem gąbczaste lub jagodopodobne[6].

Systematyka

edytuj

Rodzaj z rodziny marzanowatych Rubiaceae, w obrębie której reprezentuje podrodzinę Rubioideae i plemię Rubieae[6][4]. Rodzaj problematyczny, ponieważ wyróżniony został w stosunku do innych z plemienia na podstawie cech morfologicznych, podczas gdy filogeneza całej grupy dzieli ją na linie rozwojowe, w których cechy uznawane dotąd za diagnostyczne nie odzwierciedlają wspólnego pochodzenia. Karol Linneusz wyróżnił rodzaj Galium od przedstawicieli rodzaju marzanka Asperula na podstawie jednej cechy morfologicznej – istnienia rurki w kwiecie lejkowatym lub dzwonkowatym u Asperula i niemal płaskiej korony u Galium. Ponieważ cecha ta nie odpowiada relacjom filogenetycznym, część gatunków została przeniesiona między tymi rodzajami (np. dawna marzanka wonna Asperula odorata L. to obecnie przytulia wonna Galium odoratum (L.) Scop.). Z kolei rodzaj przytulinka Cruciata wyodrębniony został na podstawie takich cech jak wytwarzanie kwiatostanów tylko w kątach liści w węzłach środkowych i dolnych pędu (wierzchołek pędu jest wegetatywny – u przytulii kwiatostany rozwijają się na szczycie pędu i w kątach górnych liści), poza tym u roślin tych kwiatostan nie jest dłuższy od międzywęźla i liści, co występuje u przedstawicieli rodzaju Galium. Niezależnie od braku odzwierciedlenia relacji filogenetycznych przez podział na rodzaje w obrębie plemienia – utrzymywana jest w jego obrębie tradycyjna klasyfikacja[6].

Gatunki flory Polski[8]

Pierwsza nazwa naukowa według listy krajowej[8], druga – obowiązująca według bazy taksonomicznej Plants of the World online (jeśli jest inna)[9]

Przypisy

edytuj
  1. Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI10.1371/journal.pone.0119248, PMID25923521, PMCIDPMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
  2. Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2009-05-27] (ang.).
  3. Index Nominum Genericorum. [dostęp 2009-02-03].
  4. a b Genus: Galium L.. [w:] Germplasm Resources Information Network (GRIN-Taxonomy) [on-line]. USDA, Agricultural Research Service, National Plant Germplasm System. [dostęp 2018-07-28].
  5. Galium. [w:] The Plant List (2013). Version 1.1. [on-line]. [dostęp 2018-07-27].
  6. a b c d e f g h i j k l Tao Chen & Friedrich Ehrendorfer: Galium Linnaeus. [w:] Flora of China [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2018-07-28].
  7. a b c Roger Philips, Martyn Rix: The Botanical Garden. Vol. 2. Perennials and annuals. London: Macmillan, 2002, s. 217. ISBN 0-333-74890-5.
  8. a b c Zbigniew Mirek i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 86-87, ISBN 978-83-62975-45-7.
  9. Galium L.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2022-08-14].
  10. Malicki M., Pielech R., Szczęśniak E., Przytulia turyńska Galium taurinum (L.) Scop. (Rubiaceae) - nowy antropofit we florze Polski, „Acta Botanica Silesiaca”, 8, 2012, s. 189-196 [dostęp 2023-12-13].