Wikipedia

Linia kolejowa nr 213

Linia kolejowa nr 213 Reda – Hel – drugorzędna linia kolejowa znaczenia państwowego o długości 62,827 km w północnej części województwa pomorskiego. Jest jedyną w Polsce normalnotorową linią kolejową zbudowaną na mierzei. Linia powstawała etapami od 1879 do 1928 r. Ostateczną swoją długość osiągnęła w 1922. Dobudowany w 1928 odcinek do portu Hel został później rozebrany. Linia jest niezelektryfikowana i jednotorowa. Ze względu na obsługę miejscowości turystycznych przewozy wykazują bardzo dużą sezonowość.

Linia kolejowa nr 213
Reda – Hel
Mapa przebiegu linii kolejowej 213
Dane podstawowe
Zarządca

PKP PLK

Numer linii

213

Długość

62,827[1] km

Rozstaw szyn

1435 mm

Prędkość maksymalna

100[2] km/h

Zdjęcie LK213
Historia
Lata budowy

1878–1922

Rok otwarcia

1879 (Reda – Puck)
1903 (Puck – Swarzewo)
1922 (Swarzewo – Hel)

Rok włączenia do PKP

1920

Multimedia w Wikimedia Commons

Przebieg linii

edytuj

Linia kolejowa nr 213 zaczyna się w Redzie, gdzie odgałęzia się od linii nr 202 (Gdańsk Główny – Stargard). Następnie skręca na północ, obwodząc Redę od strony zachodniej. Po ponad 4 km szlak dociera do położonej na północy Redy dzielnicy Rekowo Dolne, gdzie znajduje się pierwszy przystanek – Reda Rekowo. Za nim linia skręca na północny wschód i biegnie do Mrzezina, po czym skręca na północ. Przed Żelistrzewem skręca nieznacznie w lewo i tak dociera do Pucka. W Pucku skręca ponownie w lewo i do Swarzewa biegnie w kierunku północno-zachodnim. W Swarzewie do 1991 znajdował się jedyny węzeł kolejowy na jej trasie (nie licząc Redy, w której linia się zaczyna). Za Swarzewem linia skręca ostro w prawo i biegnie tak do Władysławowa. Na terenie miasta tuż przed stacją Władysławowo tory odbijają w lewo. Pomiędzy stacjami Władysławowo a Władysławowo Port linia skręca ostro w prawo i wjeżdża na mierzeję. Na mierzei linia biegnie wzdłuż drogi wojewódzkiej 216 po stronie otwartego morza. Tuż przed Helem skręca na południe i kończy się na stacji Hel[3].

Linia biegnie przez powiaty wejherowski i pucki oraz przez dwa mezoregiony Pobrzeże Kaszubskie i Mierzeję Helską[4].

Mimo niewielkiej odległości od morza linia ma na niektórych odcinkach charakterystykę typową dla linii podgórskich[5].

Charakterystyka techniczna

edytuj

Linia jest klasy C3 na całej długości[6]. Prędkości pociągów pasażerskich w rozkładzie 2019/2020[2]:

Kilometraż Prędkość
od do tor 1
-0,749 1,750 70
1,750 7,200 100
7,200 8,650 70
8,650 8,840 80
8,840 9,385 90
9,385 16,145 100
16,145 16,615 60
16,615 17,365 70
17,365 26,770 90
26,770 27,010 70
27,010 27,580 80
27,580 40,590 100
40,590 40,980 60
40,980 47,600 100
47,600 48,750 60
48,750 61,741 100
61,741 62,078 80

Linia jest wyposażona w elektromagnesy systemu SHP[7].

Ze względu na ciasne łuki pod koniec lat 90. na linii wprowadzono zakaz wjazdu dla lokomotyw sześcioosiowych na trasie Władysławowo – Hel[5].

Historia

edytuj

Geneza

edytuj

Kolej dotarła do Redy, pierwszej stacji na linii, w 1870 przy okazji budowy linii kolejowej ze Słupska do Sopotu. Odcinek ten domykał połączenie Gdańsk – Szczecin przez Słupsk i Koszalin. W przeciwieństwie do większości budowanych w tym czasie na Pomorzu linii kolejowych nie była ona budowana w ramach Królewskiej Kolei Wschodniej, ale mimo tego później została przez nią przejęta[8].

W latach 80. i 90. XIX wieku sieć kolejowa w Prusach zaczęła się zagęszczać. Po wybudowaniu głównych magistrali zaczęły powstawać linie lokalne łączące miasta powiatowe[8].

1897–1920

edytuj

W grudniu 1897 rozpoczęto budowę pierwszego odcinka współczesnej linii 213 – z Redy do Pucka[9]. Został on otwarty 15 grudnia 1898[10] pomimo bardzo trudnych warunków geologicznych i geomorfologicznych[5]. Linia od razu miała dochodzić do Krokowej[9], jednakże budowę rozpoczęto dopiero w 1901[11], a oddano dwa lata później. Na odcinku Puck – Swarzewo linia ta była przedłużeniem obecnej linii 213, a dalej linią 263[12]. Linia do Krokowej początkowo była linią prywatną zbudowaną przez właścicieli Krokowej z rodu von Krockow[5].

Zwiększenie roli linii do Pucka spowodowało w 1910 modernizację i rozbudowę stacji kolejowej w Redzie[13].

1920–1945

edytuj

W 1918 Polska odzyskała niepodległość. Granice na Pomorzu ustalono jednak dopiero w 1920 i wówczas linia kolejowa z Redy do Pucka znalazła się w Polsce. Z powodu kłopotów w zaopatrzeniu w węgiel niezbędny dla parowozów w 1920 została wprowadzona komunikacja zastępcza za pomocą powozów[14]. Podobna sytuacja panowała w tym czasie na różnych innych pomorskich liniach[15]. Stacja w Pucku była najbliżej morza położonym obiektem na sieci PKP, dlatego zbudowano w Pucku tymczasowy port wraz z bocznicą kolejową[10].

W 1921 zawieszono na pół roku przewozy na odcinku Puck – Swarzewo (i dalej do Krokowej na linii 263)[16]. Zawieszenie to było związane z budową linii kolejowej na Hel oddanej w 1922[17]. Linia została częściowo wybudowana na drodze kołowej, co spowodowało tymczasowe odcięcie Helu od sieci drogowej. Dopiero w 1923 PKP ostatecznie odbudowały zniszczoną drogę[18]. Trudnością podczas budowy było dostarczenie materiałów, w tym drewna. Nie można było ściąć zbyt dużej liczby drzew, gdyż stanowiły one ochronę półwyspu[19]. Budowa dworców w miejscowościach nadmorskich trwała jeszcze do końca lat 20. XX wieku. W 1928 dobudowano linię ze stacji Hel do portu w Helu; linia 213 osiągnęła wówczas swoją maksymalną długość[20].

W XX-leciu międzywojennym linia ta była obsługiwana przez parowozy OKl27, kursujące na trasie Gdynia – Puck – Gdynia oraz opalane olejem parowozy Tp3, które obsługiwały trasę Puck – Hel – Puck[21]. Pod koniec lat 30. na Hel zaczęły docierać pociągi dalekobieżne z Warszawy oraz południa Polski[22].

Rozwój kolei spowodował rozwój gospodarczy Mierzei Helskiej powodując, że wioski, dotychczas rybackie, przeistaczały się w kurorty oblegane latem przez turystów z całej Polski[19].

1945–1989

edytuj

W latach 1949–1951 wprowadzono bardzo restrykcyjne przepisy dotyczące działalności cywilnej na Helu[23].

W PRL, ze względu na duże znaczenie militarne Helu, dostęp turystów do Helu był ograniczony. Mogli oni przyjeżdżać do miasta tylko koleją[17].

W 1952 zmodernizowano stację w Redzie[13].

W 1978 PKP zapowiadały szybkie wycofanie parowozów z ruchu pasażerskiego oraz z ruchu towarowego na liniach o trudnym profilu w Północnej DOKP. W 1978 na terenie całej dyrekcji było 13 sprawnych parowozów, głównie obsługujących manewry. Ostra zima 1978/1979 spowodowała jednak powrót parowozów[24]. W tym samym roku przeprowadzono modernizację linii na odcinku Reda – Władysławowo. Podczas remontu między innymi wymieniono szyny lekkie na szyny S49[5].

W 1979 po raz drugi zawieszono przewozy na linii Puck – Krokowa; pociągi wróciły do Krokowej w maju 1983[16].

W 1979 zaprzestano korzystania z przystanku Hel Bór[25].

W 1982 zmodernizowano linię na odcinku Władysławowo – Hel; zakres remontu był taki sam jak na pozostałym odcinku. W 1983 i 1989 wykonano ponowny remont nawierzchni pomiędzy Redą a Mrzezinem[5].

Po 1989

edytuj
 
Jeden z SA138 zakupionych do obsługi linii nr 213
 
Pociąg PKP Intercity z czeską lokomotywą serii 754 koło Swarzewa

Po raz trzeci ruch kolejowy z Pucka do Krokowej został zawieszony na przełomie lat 80. i 90. W maju 1989 na tej trasie przestały kursować pociągi osobowe, a w 1991 również towarowe[16]. Od tego czasu po linii kolejowej nr 213 jeżdżą tylko pociągi osobowe pomiędzy Gdynią a Helem (część relacji bywa skrócona do Władysławowa lub Pucka) oraz wakacyjne pociągi dalekobieżne.

26 września 1993 ze stacji Puck odjechał ostatni planowy pociąg pasażerski prowadzony trakcją parową[10].

W 1998 linia została zmodernizowana. Stacje zostały wyposażone w urządzenia sterowania ruchem kolejowym obsługiwane zdalnie z Władysławowa, przez co obsługa stacji (oprócz kas biletowych) stała się zbędna[17].

W marcu 2001 dzięki interwencji i dofinansowaniu samorządu województwa pomorskiego linia została uratowana przed likwidacją[26].

W 2005 do obsługi połączeń lokalnych pomiędzy Gdynią a Helem zaczęto stosować szynobusy i spalinowe zespoły trakcyjne wyprodukowane przez Pesę Bydgoszcz. W 2006 pojazdy te przejęły całość przewozów poza sezonem. W sezonie letnim, ze względu na zwiększenie liczby podróżnych, nadal stosowane są również składy tradycyjne[27][28].

11 listopada 2010 Newag Nowy Sącz przekazał województwu pomorskiemu dwa dwuczłonowe SZT SA137; do końca roku przekazane zostały jeszcze 3 z 4 kupionych przez województwo pojazdów trójczłonowych SA138, a czwarty z nich pojawił się na początku 2011. Pojazdy te zostały kupione ze środków Regionalnego Programu Operacyjnego dla województwa pomorskiego na lata 2007–2013 i przypisane do obsługi połączeń Kościerzyna – Gdynia – Kościerzyna i Gdynia – Hel – Gdynia[29].

5 października 2011 podpisano umowę z firmą Salcef Costruzioni Edili E Ferroviarie na rewitalizację całej linii nr 213[30]. Podczas modernizacji wymianie uległy m.in. nawierzchnia kolejowa wraz z lokalnymi umocnieniami podtorza, urządzenia SRK i krawędzie peronowe; ponadto zostały wyremontowane obiekty inżynieryjne. Prędkość została podniesiona do 100 km/h z wyjątkiem odcinka Puck – Władysławowo, gdzie prędkość wynosi 90 km/h. Miało to spowodować skrócenie czasu przejazdu o 15–25 minut[31]. Remont rozpoczął się wiosną 2012[32] i skutkował czasowym zamknięciem linii od 10 września 2012[33]. Ze względu na zwiększone przewozy podczas wakacji ruch pociągów został wznowiony na okres wakacyjny w 2013[34]. W okresie od 2 września 2013 do 14 czerwca 2014 ruch na linii był ponownie zawieszony[35][36]. Kolejne zamknięcie miało miejsce w dniach 15–19 listopada 2014[37]. W dniach 4–11 maja 2015 ruch na trasie Władysławowo – Hel został ponownie wstrzymany[38]. Modernizacja została ostatecznie zakończona w lipcu 2015. Dzięki wykonaniu projektowanych prac czas przejazdu odcinka Reda – Hel skrócił się o 17 minut[39].

W rozkładzie jazdy 2016/2017 w okresie poza sezonem letnim Przewozy Regionalne zdecydowały się na zastąpienie części kursów na odcinku Władysławowo – Hel autobusami komunikacji zastępczej[40].

Infrastruktura

edytuj

Rozgałęzienia

edytuj

Na linii kolejowej nr 213 znajdowały się dwie stacje węzłowe, z czego jedna przestała pełnić swoją funkcję w 2005 r.[41][42].

Miejsce Schemat Linie i kierunki
Reda   202 Gdańsk Główny, Stargard
Swarzewo   263 Krokowa (zawieszona od 1991, rozebrana od 2005[41])

Punkty eksploatacyjne

edytuj
Nazwa Zdjęcie Liczba
krawędzi
peronowych 		Infrastruktura
stacja kolejowa
Reda 		  3 kasa biletowa[43],
przejście podziemne[44],
zadaszenie[44],
urządzenia nagłaśniające[44]
przystanek osobowy
Reda Rekowo 		  1 wiata[44]
stacja kolejowa
Mrzezino 		  2 wiata[44],
urządzenia nagłaśniające[44]
przystanek osobowy
Żelistrzewo 		  1 wiata[44]
stacja kolejowa
Puck 		  2 kasa biletowa[43],
nieczynna lokomotywownia[42],
wiata[44],
urządzenia nagłaśniające[44]
bocznica szlakowa
Kral 		0 zlikwidowana[42]
przystanek osobowy
Swarzewo 		  1 wiata[44]
stacja kolejowa
Władysławowo 		  2 kasa biletowa[43],
wiata[44],
urządzenia nagłaśniające[44]
przystanek osobowy
Władysławowo Port 		  1 wiata[44]
przystanek osobowy
Chałupy 		  1 wiata[44]
stacja kolejowa
Kuźnica (Hel) 		  2 wiata[44],
urządzenia nagłaśniające[44]
przystanek osobowy
Jastarnia Wczasy 		  1 wiata[44]
stacja kolejowa
Jastarnia 		  2 kasa biletowa[43],
wiata[44]
urządzenia nagłaśniające[44]
przystanek osobowy
Jurata 		  1 wiata[44]
przystanek osobowy
Hel Bór 		0 zlikwidowany[42]
stacja kolejowa
Hel 		  4 kasa biletowa[43],
wiata,
urządzenia nagłaśniające[44]
[45] [44]

Ruch pociągów

edytuj

Pociągi osobowe

edytuj
 
Pociąg osobowy w okolicy Mrzezina

Linią 213 jeżdżą pociągi osobowe w relacji Gdynia – Hel (i z powrotem) oraz Gdynia – Władysławowo (i z powrotem). W okresie letnim do Helu regularnie jest przedłużany przyspieszony pociąg regio Tur Gdynia – Chojnice, prowadzony na całej trasie lokomotywą spalinową[46][47].

Ze względu na duży ruch turystyczny w sezonie letnim oraz zdecydowanie mniejszy poza sezonem dla linii publikowane były dwie tablice w rozkładzie jazdy. Od 2005 do obsługi połączeń lokalnych pomiędzy Gdynią a Helem zaczęto stosować szynobusy i spalinowe zespoły trakcyjne[27]. Od 2010 są to przypisane do tej linii (oraz do trasy Kościerzyna – Gdynia – Kościerzyna) spalinowe zespoły trakcyjne SA137 i SA138[29]. W sezonie letnim z powodu wzmożonego ruchu przewozy są obsługiwane m.in. składami klasycznymi z wagonami piętrowymi. Również SZT łączy się wówczas w dłuższe składy, często z wagonem doczepnym w środku[27].

Pociągi dalekobieżne

edytuj
 
Pociągi na stacji Hel w sezonie letnim (2009)

Pociągi dalekobieżne jeżdżą linią kolejową nr 213 tylko w czasie wakacji ze względu na napływ turystów na Mierzeję Helską. Wówczas na tej trasie jeździ kilka par pociągów zarówno pospiesznych (TLK), jak i ekspresowych (EIC Jantar)[48]. Pociągi te ze względu na brak elektryfikacji są prowadzone lokomotywami spalinowymi[49].

Pociągi towarowe

edytuj

Ruch towarowy, ze względu na brak przemysłu[50], ma marginalne znaczenie[51].

Przypisy

edytuj
  1. ↑ Id-12 (D29) Wykaz linii. plk-sa.pl, 2020-07-27. [dostęp 2020-09-25]. (pol.).
  2. ↑ a b Wykaz maksymalnych prędkości. plk-sa.pl, 2019-12-15. [dostęp 2020-09-25]. (pol.).
  3. ↑ Judyta Kurkowska-Ciechańska, Ariel Ciechański: Koleje. Warszawa: Carta blanca, 2008, s. 31. ISBN 978-83-60887-233.
  4. ↑ Jerzy Kondracki: Geografia regionalna Polski. Warszawa: PWN, 2002, s. 46 i 126. ISBN 83-01-13897-1.
  5. ↑ a b c d e f Leszek Lewiński. Z Redy do Helu... podgórską koleją. „Świat Kolei”. 4/1999. s. 14-19. ISSN 1234-5962. 
  6. ↑ Klasy linii. plk-sa.pl, 2016-04-07. [dostęp 2016-05-19]. (pol.).
  7. ↑ Wykaz linii kolejowych, które nie są wyposażone w elektromagnesy shp. plk-sa.pl, 2016-04-07. [dostęp 2016-05-19]. (pol.).
  8. ↑ a b M. Jerczyński. Królewska Kolej Wschodnia – jak powstała legenda. „Świat Kolei”. 7/2001. s. 18–25. ISSN 1234-5962. 
  9. ↑ a b Marcin Przegiętka. O tym pisano w grudniu... „Świat Kolei”. 12/2007, s. 5. Łódź: Emi-press. ISSN 1234-5962. 
  10. ↑ a b c Krzysztof Labudda. 110-lecie linii Reda-Puck. „Świat Kolei”. 12/2007, s. 5. Łódź: Emi-press. ISSN 1234-5962. 
  11. ↑ Filip Karoński, Marcin Przegiętka. O tym pisano w maju... „Świat Kolei”. 5/2011, s. 6. Łódź: Emi-press. ISSN 1234-5962. 
  12. ↑ Jarosław Woźny, Marek Potocki (red.): Linia Reda – Hel. bazakolejowa.pl. [dostęp 2012-07-23]. (pol.).
  13. ↑ a b Leszek Lewiński. Reda. „Świat Kolei”. 5/2000, s. 18-21. Łódź: Emi-press. ISSN 1234-5962. 
  14. ↑ Marcin Przegiętka. O tym pisano w lutym. „Świat Kolei”. 2/2010, s. 6. Łódź: Emi-press. ISSN 1234-5962. 
  15. ↑ Filip Karoński, Marcin Przegiętka. O tym pisano w październiku... „Świat Kolei”. 10/2009, s. 5. Łódź: Emi-press. ISSN 1234-5962. 
  16. ↑ a b c Jarosław Woźny, Marek Potocki (red.): Linia Swarzewo – Krokowa. bazakolejowa.pl. [dostęp 2012-07-23]. (pol.).
  17. ↑ a b c Judyta Kurkowska-Ciechańska, Ariel Ciechański: Koleje. Warszawa: Carta blanca, 2008, s. 30. ISBN 978-83-60887-233.
  18. ↑ Krzysztof Zintel. Koleje na Helu. „Świat Kolei”. 2/1998, s. 26–27. Łódź: Emi-press. ISSN 1234-5962. 
  19. ↑ a b Jerzy Pawłowski. Kolej helska. „Świat Kolei”. 5/1997, s. 16–17. Łódź: Emi-press. ISSN 1234-5962. 
  20. ↑ Marcin Przegiętka. O tym pisano w lipcu... „Świat Kolei”. 7/2008, s. 5. Łódź: Emi-press. ISSN 1234-5962. 
  21. ↑ Andrzej Massel. Pasażerski ruch kolejowy w czasach II Rzeczypospolitej (3). „Świat Kolei”. 1/2010, s. 16–23. Łódź: Emi-press. ISSN 1234-5962. 
  22. ↑ Andrzej Massel. Pasażerski ruch kolejowy w czasach II Rzeczypospolitej (2). „Świat Kolei”. 12/2009, s. 16–23. Łódź: Emi-press. ISSN 1234-5962. 
  23. ↑ Zbigniew Wojciechowski. Obiekty militarne Półwyspu Helskiego w latach 1920-2006. „Zeszyty Naukowe Akademii Marynarki Wojennej”. 51 nr 4, s. 247-271, 2005. ISSN 0860-889X. 
  24. ↑ Paweł Terczyński. Ostatnie parowozy w Północnej DOKP. „Świat Kolei”. 7/2012, s. 14–23. Łódź: Emi-press. ISSN 1234-5962. 
  25. ↑ Ryszard Stankiewicz, Marcin Stiasny: Atlas Linii Kolejowych Polski 2011. Wyd. pierwsze. Rybnik: Eurosprinter, 2011. ISBN 978-83-931006-4-4. (pol.).
  26. ↑ A. Sito. Umowa z PKP. „Świat Kolei”. 5/2001, s. 4. Łódź: Emi-press. ISSN 1234-5962. 
  27. ↑ a b c Ryszard Stankiewicz. Nowy tabor na trasie Gdynia Gł. – Hel. „Koleje Małe i Duże”. 1/2007, s. 4. Katowice: APLAND. ISSN 1641-117X. 
  28. ↑ Ryszard Stankiewicz. Nowy tabor na trasie Gdynia Gł. – Hel. „Koleje Małe i Duże”. 2–3/2007, s. 6. Katowice: APLAND. ISSN 1641-117X. 
  29. ↑ a b Michał Augustyn. Pierwsze zespoły trakcyjne z Newagu typu 220M i 221M. „Świat Kolei”. 5/2011, s. 30–35. Łódź: Emi-press. ISSN 1234-5962. 
  30. ↑ Szybciej na Hel, szybciej do Kościerzyny. inforail.pl, 2011-10-23. [dostęp 2013-05-31].
  31. ↑ Linia 213. [dostęp 2013-08-30].
  32. ↑ Wielki remont helskiej kolei – InfoRail. [dostęp 2013-07-30]. (pol.).
  33. ↑ Pomorskie: Od 10 września na Hel tylko autobusem – InfoRail. [dostęp 2013-07-30]. (pol.).
  34. ↑ Pociągi wróciły na trasę do Helu. kurier-kolejowy.pl, 2013-06-21. [dostęp 2013-06-28].
  35. ↑ Pomorskie: PKS Wejherowo ponownie obsługuje KKA na Hel. 2013-09-05. [dostęp 2014-02-26]. (pol.).
  36. ↑ Kompromitacja na linii helskiej. 2014-06-16. [dostęp 2014-06-16]. (pol.).
  37. ↑ Puck – Hel: Zamknięcie jednak w listopadzie, nie w październiku. 2014-09-18. [dostęp 2014-11-21]. (pol.).
  38. ↑ Zmiany w rozkładzie jazdy pociągów / autobusowa komunikacja zastępcza. 2015-04-20. [dostęp 2015-07-13]. (pol.).
  39. ↑ Koniec helskiej epopei…. inforail.pl, 2015-07-13. [dostęp 2015-07-13].
  40. ↑ Mieszkańcy Helu nie chcą autobusów. inforail.pl, 2017-01-04. [dostęp 2017-01-05].
  41. ↑ a b Krzysztof Labudda. Linia Swarzewo – Krokowa znika. „Świat Kolei”. 4/2006, s. 2. Łódź: Emi-press. ISSN 1234-5962. 
  42. ↑ a b c d Mapy ogólne. W: Ryszard Stankiewicz, Marcin Stiasny: Atlas Linii Kolejowych Polski 2014. Wyd. pierwsze. Rybnik: Eurosprinter, 2014, s. A6. ISBN 978-83-63652-12-8. (pol.).
  43. ↑ a b c d e Sprzedaż w kasach biletowych. polregio.pl. [dostęp 2017-01-10].
  44. ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u v Wykaz peronów. plk-sa.pl, 2016-07-05. [dostęp 2016-08-02].
  45. ↑ Wykaz posterunków ruchu i punktów ekspedycyjnych. plk-sa.pl, 2014-06-26. [dostęp 2014-11-03]. (pol.).
  46. ↑ Z POLREGIO nad morze – wakacje 2020. polregio.pl, 2020-07-13. [dostęp 2020-10-13]. (pol.).
  47. ↑ Filip Brzeziński. SP32 w Chojnicach. „Świat Kolei”. 6/2010, s. 4. Łódź: Emi-press. ISSN 1234-5962. 
  48. ↑ Portal Pasażera: Plakatowy rozkład jazdy pociągów [online], portalpasazera.pl [dostęp 2017-11-25] (pol.).
  49. ↑ Szymon Suliński. Wakacyjne pociągi. „Koleje Małe i Duże”. 2/2006, s. 14–15. Łódź: Emi-press. ISSN 1234-5962. 
  50. ↑ Irena Fierla: Geografia Przemysłu Polski. Państwowe Wydawnictwo Ekonomiczne, 1973, s. 195.
  51. ↑ Oficjalna Strona Internetowa Miasta Helu. gohel.pl, 2011-11-30. [dostęp 2013-08-03]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-12-12)]. (pol.).


Źródło: „https://pl.wiki.x.io/w/index.php?title=Linia_kolejowa_nr_213&oldid=73030518”