Kończyce Wielkie
Kończyce Wielkie (cz. Velké Kunčice, niem. Gross-Kuntschitz) – wieś sołecka w Polsce, położona w województwie śląskim, w powiecie cieszyńskim, w gminie Hażlach[4][5], na Wysoczyźnie Kończyckiej, w historycznych granicach regionu Śląska Cieszyńskiego.
| wieś | |
 Panorama Kończyc Wielkich od strony północnej | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Powiat | |
| Gmina | |
| Liczba ludności (2023) |
1845[2] |
| Strefa numeracyjna |
33 |
| Kod pocztowy |
43-416[3] |
| Tablice rejestracyjne |
SCI |
| SIMC |
0052669 |
Położenie na mapie województwa śląskiego  | |
Położenie na mapie Polski  | |
 49°49′58″N 18°39′08″E/49,832778 18,652222[1]
| |
W latach 1945–1954 wieś była siedzibą gminy Kończyce Wielkie, a w latach 1954–1972 wieś należała i była siedzibą władz gromady Kończyce Wielkie. w 1975–1998 położona była w województwie bielskim.
Na obszarze 1445,25 ha zamieszkana jest przez 1848 mieszkańców (2009)[6], co daje gęstość zaludnienia równą 127,9 os./km². Centrum miejscowości położone jest pomiędzy drogami wojewódzkimi 937 i 938.
Integralne części wsi
edytuj| SIMC | Nazwa | Rodzaj |
|---|---|---|
| 0052675 | Babilon | część wsi |
| 0052698 | Karłowiec | część wsi |
| 0052706 | Łubowiec | część wsi |
| 0052712 | Odnóżka | część wsi |
| 0052729 | Podlesie | część wsi |
| 0052735 | Pudłowiec | część wsi |
| 0052741 | Sośnie | część wsi |
| 0052758 | Statek | część wsi |
| 0052764 | Stawiska | część wsi |
Historia
edytujMiejscowość po raz pierwszy wzmiankowana została w łacińskim dokumencie Liber fundationis episcopatus Vratislaviensis (pol. Księga uposażeń biskupstwa wrocławskiego), spisanej za czasów biskupa Henryka z Wierzbna ok. 1305 w szeregu wsi zobowiązanych do płacenia dziesięciny biskupstwu we Wrocławiu, w postaci item in Cunczindorf Pasconis debent esse XXIX mansi[7][8][9]. Zapis ten oznaczał, że wieś zobowiązana została do płacenia dziesięciny z 29 łanów większych. Jej powstanie wiąże się z przeprowadzaną pod koniec XIII wieku na terytorium późniejszego Górnego Śląska wielką akcją osadniczą (tzw. łanowo-czynszową). Nazewnicza końcówka -dorf (niem. wieś) wskazuje, że pierwszymi osadnikami byli przybysze z Niemiec. Od pobliskich Kończyc Małych różniła się tym, że była wsią rycerską. Wieś politycznie znajdowała się wówczas w granicach utworzonego w 1290 piastowskiego (polskiego) Księstwa Cieszyńskiego, będącego od 1327 lennem Królestwa Czech, a od 1526 roku w wyniku objęcia tronu czeskiego przez Habsburgów wraz z regionem aż do 1918 roku w monarchii Habsburgów (potocznie Austrii).
W sprawozdaniu z poboru świętopietrza z 1335 w diecezji wrocławskiej na rzecz Watykanu sporządzonego przez nuncjusza papieskiego Galharda z Cahors wśród 10 parafii archiprezbiteratu w Cieszynie wymieniona jest parafia w miejscowości Cunczendorf[10], co powtórzyło się w podobnym sprawozdaniu Mikołaja Wolffa z 1447, trudno jednak rozstrzygnąć czy chodzi o Kończyce Małe czy Duże, jednak z dużej należnej kwoty można przyjąć, że świętopietrze spłacały obie parafie wspólnie[11].
Do XV w. była własnością książąt cieszyńskich, w 1597 została zakupiona przez Bludowskich, która w następnym roku przeszła w ręce Wilczków[12], a w XIX w. hrabiowskiego rodu Larisch von Mönnich. Z Wielkimi Kończycami związani byli również Mniszchowie, którzy obok swojego nazwiska dodawali nazwę tej miejscowości np. Michał Jerzy Wandalin Mniszech z Wielkich Kończyc (1742–1806) marszałek wielki koronny, czy jego wnuk malarz Andrzej Jerzy Mniszech.
W okresie reformacji miejscowa ludność w znacznej mierze przyjęła wyznanie luterańskie, a została prawie całkowicie zrekatolicyzowana w XVIII wieku.
W 1900 roku Kończyce Wielkie stanowiły samodzielną gminę obejmującą również Rudnik o powierzchni 1854 hektarów i liczbie mieszkańców 1561 zamieszkałych w 248 budynkach, z tego w samych Kończycach Wielkich bez Rudnika mieszkało 1257 osób w 199 domach, 1252 (99,6%) mieszkańców było katolikami, a 5 (0,4%) wyznawcami judaizmu, 1226 (97,5%) polsko-, 28 (2,2%) niemiecko-, a 2 (0,2%) czeskojęzycznymi[13]. Według spisu z 1910 roku Kończyce Wielkie (bez Rudnika) miały już 1286 mieszkańców zamieszkałych w 207 budynkach na obszarze 1562 hektarów, co dawało gęstość zaludnienia równą 82,3 os./km², z czego 1279 było zameldowanych na stałe, 1236 (96,6%) było polsko-, 31 (2,4%) niemiecko-, 10 (0,8%) czeskojęzycznymi, a 2 osoby posługiwały się jeszcze innym językiem, 1280 (99,5%) było katolikami, 1 osoba była ewangelikiem, 3 żydami, a 2 jeszcze innej religii lub wyznania[14].
26 stycznia 1919 w czasie wojny polsko-czechosłowackiej miała tutaj miejsce przegrana przez polską stronę bitwa, w której zginął kapitan Cezary Wojciech Haller (1875–1919) – oficer, działacz polityczny i poseł na Sejm w Wiedniu. W lipcu 1920 roku w wyniku decyzji Rady Ambasadorów miejscowość znalazła się w granicach Polski.
Turystyka i zabytki
edytujW Kończycach Wielkich znajdują się cztery zabytki wpisane do rejestru zabytków nieruchomych województwa śląskiego[15]:
- Pałac w Kończycach Wielkich: barokowo-klasycystyczny wybudowany przez Jerzego Fryderyka Wilczka na przełomie XVII i XVIII w., przebudowany w wieku XIX. Jego ostatnią właścicielką była hrabina Gabriela von Thun und Hohenstein, której po II wojnie światowej pałac odebrany został przez nowe władze komunistyczne, które umieściły w nim dom dziecka;
- kaplica pałacowa z 1776 roku;
- kościół parafialny pw. św. Michała Archanioła: drewniany, jeden z największych na Śląsku Cieszyńskim, wybudowany w 1777 roku, a przebudowany w XIX. Znajduje się na trasie Szlaku Architektury Drewnianej województwa śląskiego;
- dawna obora, obecnie stajnia na folwarku „Karłowiec” (XIX wiek).
Rośnie tu ponad 500-letni Dąb Mieszko – pomnik przyrody, najstarszy dąb na Śląsku, jeden z najstarszych w Polsce, pozostałość po istniejącej tu przed wiekami puszczy[16].
Na okolicznym wzgórzu usytuowanym pomiędzy Kończycami Wielkimi a Kończycami Małymi, umiejscowiony jest punkt widokowy na Wielką Czantorię.
Przez miejscowość przechodzą trasy rowerowe:
zielona trasa rowerowa nr 13 – Ustroń – Jastrzębie-Zdrój – Rybnik (82 km);
niebieska trasa rowerowa nr 254 – Kaczyce – Kończyce Wielkie – Dębowiec (14 km);
żółta tandemowa trasa rowerowa nr 259 Kaczyce – Kończyce Wielkie – Kończyce Małe – Kaczyce (19,5 km);- Szlak Zamków nad Piotrówką – Kończyce Wielkie – Kończyce Małe – Zebrzydowice – Marklowice Górne – Marklowice Dolne – Pierstna – Piotrowice koło Karwiny – Skrbeńsko – Gołkowice (25 km).
Homo erectus
edytujW przeprowadzanych w latach 2004 i 2005 badaniach archeologicznych nieopodal żwirowiska przy drodze wojewódzkiej nr 937 odkryto jak dotąd najstarsze ślady bytności przedstawicieli gatunku Homo erectus w Polsce i na północ od Karpat. Odnalezionych kilkadziesiąt półproduktów i narzędzi datowane są na około 800 tys. lat p.n.e[17][18], jednak z czasem pojawiły się wątpliwości co do takiego datowania[19]. Przybyć mieliby oni z południa poprzez Bramę Morawską prawdopodobnie za zwierzyną[20].
Galeria
edytuj-
-
Kościół przed 1932 -
Kaplica Opatrzności Bożej w zespole pałacowym -
Wnętrze kaplicy Opatrzności Bożej w zespole pałacowym -
-
Folwark Karłowiec i pomnikowy dąb szypułkowy -
Widok na Czantorię
Przypisy
edytuj- ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 57428
- ↑ Dane statystyczne na dzień 31 grudnia 2023 roku. samorzad.gov.pl. [dostęp 2024-10-27].
- ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 505 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22].
- ↑ a b Rozporządzenie Ministra Administracji i Cyfryzacji z dnia 13 grudnia 2012 r. w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200)
- ↑ a b GUS. Rejestr TERYT
- ↑ Gmina Hażlach: Sołectwo Kończyce Wielkie. 2009-12-31. [dostęp 2010-10-26]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-08-15)].
- ↑ Śląsk Cieszyński w średniowieczu (do 1528). Idzi Panic (redakcja). Cieszyn: Starostwo Powiatowe w Cieszynie, 2010, s. 296. ISBN 978-83-926929-3-5.
- ↑ Liber fundationis episcopatus Vratislaviensis (online). [w:] www.dokumentyslaska.pl [on-line]. [dostęp 2013-07-22].
- ↑ H. Markgraf, J.W. Schulte: Codex Diplomaticus Silesiae T.14 Liber Fundationis Episcopatus Vratislaviensis. Breslau: Josef Max & Comp., 1889.
- ↑ Idzi Panic: Śląsk Cieszyński w średniowieczu (do 1528). Cieszyn: Starostwo Powiatowe w Cieszynie, 2010, s. 396. ISBN 978-83-926929-3-5.
- ↑ Franciszek Maroń. Rozwój sieci parafialnej w diecezji katowickiej aż do końca XV wieku. „Rozwój sieci parafialnej w diecezji katowickiej aż do końca XV wieku”, s. 101–167, 1969.
- ↑ Janusz Spyra, Szlachecka rodzina Bludowskich z Dolnych Bludowic herbu Kozioł i zabytki sztuki z nią związane, „Familia Silesiae”, 1, Cieszyn 1997, s. 14–26, ISBN 83-88204-00-9 (pol.).
- ↑ Gemeindelexikon der im Reichsrate vertretenen Königreiche und Länder, bearbeitet auf Grund der Ergebnisse der Volkszählung vom 31. Dezember 1900, XI. Schlesien. Wien: 1906. (niem.).
- ↑ Ludwig Patryn (ed): Die Ergebnisse der Volkszählung vom 31. Dezember 1910 in Schlesien. Troppau: 1912. (niem.).
- ↑ Rejestr zabytków nieruchomych – województwo śląskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2024.
- ↑ Gmina Hażlach: Pomniki przyrody. 2009-12-08. [dostęp 2010-10-26]. [zarchiwizowane z tego adresu (2010-12-07)].
- ↑ Uniwersytet Śląski w Katowicach: Odkrycie najstarszych śladów obecności człowieka na terenie Polski. 2010-10-21. [dostęp 2010-10-26]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-10-22)].
- ↑ Foltyn, E., Foltyn, E., Jochemczyk, L., Nawrocki, J., Nita, M., Waga, J., & Wójcik, A.: The oldest human traces north of the Carpathians (Kończyce Wielkie 4, Poland). 2010. [dostęp 2010-10-26]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-02-01)]. (ang.).
- ↑ Wojciech Pastuszka: Ogromne wątpliwości co do najstarszych śladów ludzi w Polsce. [w:] archeowiesci.pl [on-line]. 2011-04-01. [dostęp 2011-11-24]. [zarchiwizowane z tego adresu (2011-04-07)].
- ↑ Gazeta Wyborcza: Nożyki homo erectusa. Zobacz czym ciął i skrobał. [w:] katowice.gazeta.pl [on-line]. 2010-10-29. [dostęp 2010-10-31].
Bibliografia
edytuj- 700 lat Hażlacha i Kończyc Wielkich. Hażlach – Kończyce Wielkie: Gmina Hażlach, 2005. ISBN 83-922804-0-7.
- Józef Londzin: Kościoły drewniane na Śląsku Cieszyńskim. Cieszyn: Dziedzictwo błog. Jana Sarkandra, 1932, s. 171–177. OCLC 297540848.
Linki zewnętrzne
edytuj- Opis kościoła w Kończycach Wielkich. sad.slaskie.travel. [dostęp 2024-05-18]. [zarchiwizowane z tego adresu (2024-05-18)].
- Zamki w Polsce: Kończyce Wielkie