Dąb Mieszko

Dąb Mieszko – pomnikowy dąb szypułkowy, rosnący w Kończycach Wielkich, w gminie Hażlach, w powiecie cieszyńskim. Jest to jeden z pary okazałych dębów – obok niego rośnie mniejszy Dąb Przemko. Drzewa rosną przy ulicy Dolnej w odległości 25 m od parku pałacowego w Kończycach Wielkich. Dęby położone są na wzgórzu zwanym Karłowskim Kopcem, opadającym do pobliskiej, niewielkiej rzeki – Pietrówki. Drzewo osiągające ponad 8,5 m obwodu ma długą tradycję ochrony, przy czym prawnie objęte zostało ochroną po raz pierwszy w 1935, a obowiązującą podstawę prawną ochrony stanowi rozporządzenie wojewody śląskiego z 2005 roku.

Dąb Mieszko

pomnik przyrody ustanowiony w 1954 roku
Pień dębu od strony zachodniej.
Państwo	Polska
Nazwa systematyczna	Quercus robur
Obwód	851 cm
Położenie na mapie gminy Hażlach Dąb Mieszko
Położenie na mapie Polski Dąb Mieszko
Położenie na mapie województwa śląskiego Dąb Mieszko
Położenie na mapie powiatu cieszyńskiego Dąb Mieszko
49°50′19,56″N 18°38′29,75″E

Wiek i rozmiary

To najgrubszy dąb w województwie śląskim. Wiek szacuje się na ponad 500 lat, choć według legend ma on wynosić nawet 750 lat. Pień drzewa jest dudławy (pusty), jak mawiają mieszkańcy miejscowości, co ma świadczyć o wiekowości tego okazu.

Pień dębu wraz z częścią korony od strony zachodniej – widoczny podczas pomiaru obwodu.

Obwód drzewa wynosił w 2013 roku 851 cm (w 2015 miał wynosić 856 cm), natomiast wysokość – 30 m.

Dąb charakteryzuje się potężnym, bardzo rozszerzonym w szyi korzeniowej odziomkiem, który wykształcił, gdyż rośnie na stromej skarpie, prowadzącej do rzeki Pietrówki. Od strony miejscowej drogi znajduje się niewielka dziupla, a po wschodniej stronie drzewa widoczny jest zabezpieczony ubytek kominowy. Na wysokości około 8–10 m pień rozdziela się na 3 konary, tworzące okazałą koronę Mieszka.

Legendy

Według legend, w 1683 roku część polskiej husarii, przechodząc przez tereny Śląska Cieszyńskiego, zatrzymała się w Kończycach. W pobliżu zamku rozłożono żołnierskie namioty, a zmęczone konie pojono w pobliskiej rzece, Pietrówce. Niestety, część rumaków padła w trakcie znojnego marszu i pochowano je w pobliżu starych dębów. Kończycki hrabia oddał kilka koni ze swego stada w ramach rekompensaty, a husaria nazajutrz wyruszyła w dalszą podróż. Ponoć, gdy chorągwie opuszczały miejscowość, słychać było uderzenia kopyt i tęskne rżenie koni. Przez kolejne lata w okolicy dębów owe odgłosy nie ustawały, a ludzie omijali to miejsce, szepcząc między sobą, że w samym parku straszą duchy husarskich rumaków. Dopiero, gdy na jednym z drzew zawieszono wystrugany krzyż, a miejsce poświęcono wodą, tajemnicze odgłosy ustały.

Z ustnych przekazów wiadomo, że jeszcze w XIX w pobliżu dębów biło źródełko z krystalicznie czystą wodą. Codziennie wypijała szklankę, dla zdrowia hrabina Gabriela von Thun und Hohenstein, właścicielka pałacu w Kończycach, która ufundowała szafkową kapliczkę, zawieszoną na jednym z dębów. Obecnie znajduje się tam nowsza wersja tej kapliczki, wykonana z jasnego drewna, z dwuspadowym daszkiem i podobizną Matki Boskiej z Dzieciątkiem.

Woda spod dębów miała uratować pewnego barona, który z wdzięczności ufundował kapliczkę wotywną. Kapliczka została rozbudowana w roku 1893, powstała wtedy Kaplica Opatrzności Bożej. W czasie susz, mieszkańcy okolicznych miejscowości przychodzili tam, modląc się o deszcz. Jak głosi ludowe podanie, w latach 70. XIX wieku, po wielu dniach modłów, miała ukazać się manna z nieba, którą ludzie zbierali w czapki i fartuchy, ciesząc się z tak szczodrej i potrzebnej pomocy Opatrzności.

Historia

Fakty na temat XVII-wiecznej legendy

Fakty zdają się częściowo potwierdzać legendy i podania na temat dębu Mieszko. Rzeczywiście, w 1683 roku znaczne siły polskiej armii przechodziły przez Kończyce. Był to korpus hetmana polskiego, Mikołaja Sieniawskiego, liczący 6000 żołnierzy doborowej jazdy. W lipcu tego roku wysłano 10 chorągwi jazdy i regiment dragonii pod strażnikiem koronnym Stefanem Bidzińskim w okolice Bielska i Żywca. Natomiast 14 sierpnia 1683 roku ów korpus hetmana Sieniawskiego dotarł do Cieszyna. Bardzo możliwe, że któryś z wymienionych oddziałów dotarł do Kończyc i tak powstała legenda.

Dąb w opracowaniach międzywojennych

Drzewa zostały opisane po raz pierwszy przez śląskiego leśnika i pracownika ochrony przyrody w ówczesnym województwie śląskim, Andrzeja Czudka. W wydanej w 1929 r. publikacji pt. Osobliwości i zabytki przyrody województwa śląskiego w ustępie "Kończyce Wielkie" autor podał, że "Bardzo grube dęby pamiątkowe znajdują się w posiadłościach hr. Thuna; właściciel starannie je chroni".

Także w publikacjach Andrzeja Środonia podano informacje o dębach w Kończycach Wielkich. W Inwentarzu zabytkowych dębów w Polsce, opublikowanym w ramach periodyku Ochrona Przyrody (rocznik 14/1934) napisano, że jeden z dębów obok zamku ma obwód 800 cm – można podejrzewać, że chodzi o Mieszka.

Następnie, w 1935 roku, w Uzupełnieniu inwentarza zabytkowych dębów w Polsce, także zamieszczonym w Ochronie Przyrody (rocznik 15/1935) podano informację, że kończyckie dęby zostały objęte ochroną prawną w tym roku, natomiast właściwa ochrona pomnikowa drzew została zastosowana w 1954 roku.

"Stare dęby" w parku dworskim w Kończycach Wielkich wzmiankował w 1937 r. Stanisław Berezowski w swoim przewodniku turystyczno-krajoznawczym po województwie śląskim, jednak trudno orzec, czy miał na uwadze konkretne osobniki, tj. Mieszka i Przemka.

W kolejnej publikacji, z 1938 roku, pt. Ochrona przyrody w województwie śląskim A. Czudek opisał kilka starych dębów rosnących w pobliżu kończyckiego zamku. Mimo iż nie zawarł tam informacji o Mieszku, to wart podkreślenia jest opis starań i troski właściciela, hrabiego Thuna, o zabytkowe drzewa. Napisano tam, że ów park charakteryzuje się sporą ilością grubych i okazałych dębów, mając przy tym charakter bardzo naturalny. Podano też, że właściciel podjął starania o założenie na najwyższych dębach piorunochronów, by jak najdłużej je zachować.

Mieszko w późniejszych opracowaniach

Mieszko na pierwszym planie wraz z potężnym odziomkiem.

Również pozycja Osobliwości przyrody między Olzą a górną Wartą, z 1956 roku (autorstwa Józefa Dudziaka, Stefana Guta i Romana Krzywonia) podała wzmiankę o słynnym dębie, wraz z wiekiem – 700 lat, który można uznać za zawyżony.

Album przyrodniczy Piękno polskiej ziemi. Ochrona przyrody w województwie katowickim z 1969 roku zawiera też informację o Mieszku (ujętym w wykazie pomników przyrody) wraz z obwodem – 840 cm oraz szacunkowym wiekiem – 600 lat.

Podobne wzmianki nt. dębu z Kończyc zostały zawarte w publikacji „Przyroda województwa bielskiego. Stan poznania, zagrożenia i ochrona” z 1997 roku, a także w książce Osobliwości szaty roślinnej województwa bielskiego, pod kierunkiem ówczesnego wojewódzkiego konserwatora przyrody, Andrzeja Blarowskiego. Jako najgrubszy z dębów w regionie został wymieniony Mieszko również w publikacji ’’Osobliwości przyrodnicze województwa śląskiego’’ z 1999 roku. Fotografie dębu ukazano w artykule dotyczącym pomników przyrody w województwie, na łamach Przyrody Górnego Śląska (nr 29/2002).

Pochodzenie imienia dębu

Dęby Mieszko i Przemko widoczne od strony wzgórza.

Imiona dwóm najokazalszym dębom z miejscowości, czyli Mieszkowi i Przemkowi, zostały nadane w 2005 roku, za sprawą postanowienia Wojewody Śląskiego. Pochodzą one od znanych postaci historycznych, panujących niegdyś na tym terenie – Mieszka cieszyńskiego, żyjącego na przełomie XIII i XIV wieku oraz panującego w XV wieku Przemysława II cieszyńskiego.

Ochrona i konserwacja drzewa

Ochrona prawna

Dąb Mieszko był już chroniony w dwudziestoleciu międzywojennym. Wraz z innymi okazami z miejscowości został uznany za zabytek, zgodnie z orzeczeniem Urzędu Województwa Śląskiego nr A.II. 2a/2 z dnia 7 października 1935 roku.

Pomnikiem przyrody stał się 22 grudnia 1954 roku, na mocy orzeczenia Wojewódzkiej Rady Narodowej w Katowicach. Obowiązującą podstawę prawną ochrony stanowi Rozporządzenie Nr 35/05 Wojewody śląskiego z dnia 8 sierpnia 2005 r. uznające za pomnik przyrody grupę obu drzew.

Zabiegi konserwatorskie

Profesjonalne zabiegi pielęgnacyjne zostały wykonane na dębie w 1988 roku, przez Zakład Urządzania i Utrzymywania Terenów Zieleni z Bielska-Białej. Usunięto duży, częściowo obumarły konar, a ubytek wgłębny wewnątrz pnia wyczyszczono, udrożniono i zakonserwowano chemicznie. Umożliwiono też przewietrzanie dębu, poszerzając naturalnie występujący otwór w miejscu odejścia głównych konarów – dzięki temu utrudniono rozwój grzybów.

Kolejne zabiegi zostały wykonane w 1996 roku. Było to czyszczenie ubytku wgłębnego, w którym wcześniej podpalono znajdujące się liście, śmieci i próchno. Tej konserwacji dokonali specjaliści z Zakładu Pielęgnacji i Leczenia Drzew Parkowych i Pomnikowych z Ustronia.

Turystyka

Tablica informacyjna obok dębów.

Starań o ochronę drzew i ich ogrodzenie oraz ustawienie tablicy informacyjnej podjęli się członkowie cieszyńskiego oddziału PTTK w 2011 roku. Udało się to zrobić 30 października 2013 roku – dzięki realizacji projektu „Rewitalizacja i promocja pomników przyrody z terenu Gminy Hażlach”. Oba dęby, Mieszko oraz Przemko są ogrodzone, pomiędzy nimi jest ustawiona tablica informacyjna, przedstawiająca opisy drzew – zwanych Śląskim Matuzalem, a także drewniany stół dla kilku osób. Obok drzew biegnie żółta trasa rowerowa Kaczyce – Kończyce Wielkie – Kończyce Małe – Kaczyce.

Zobacz też

• Dąb Przemko
• Pałac w Kończycach Wielkich

Bibliografia

• Paweł Zarzyński, Robert Tomusiak, Krzysztof Borkowski: Drzewa Polski. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2016. ISBN 978-83-63895-686. OCLC 934696860. Brak numerów stron w książce
• Krzysztof Borkowski: Polskie drzewa. Poznań: DALPO, 2014. ISBN 978-83-61766-08-7. OCLC 883576656. Brak numerów stron w książce
• Aleksander Żukowski: Sławne drzewa województwa śląskiego. Katowice: VECTRA, 2006. ISBN 83-922220-2-4. OCLC 183929117. Brak numerów stron w książce

Linki zewnętrzne

• Rejestr Polskich Drzew Pomnikowych – Dąb Mieszko
• Monumental trees – Dąb Mieszko