Aleje Karola Marcinkowskiego w Poznaniu

Aleje Karola Marcinkowskiego (dawniej: ulica Wilhelmowska) – reprezentacyjna ulica w centrum Poznania, przebiegająca na osi północ-południe, od ul. Solnej na północy do ul. Święty Marcin na południu. W centralnym punkcie przechodzi wschodnim skrajem placu Wolności. Liczy 650 metrów długości.

Aleje Karola Marcinkowskiego

Centrum
Środkowa część Alei Marcinkowskiego
Państwo	Polska
Miejscowość	Poznań
Długość	627 lub 650 m
Przebieg
0 m ul. Solna 150 m ul. 23 Lutego 350 m Plac Wolności 400 m ul. Paderewskiego 410 m ul. 27 Grudnia 550 m ul. Podgórna 650 m ul. św. Marcin
Położenie na mapie Polski Aleje Karola Marcinkowskiego
Położenie na mapie województwa wielkopolskiego Aleje Karola Marcinkowskiego
Położenie na mapie Poznania Aleje Karola Marcinkowskiego
52°24′34,1″N 16°55′45,9″E

Aleje na planie z 1856

fragment Alei w 1840

Fragment Alei w 1910

Widok na Muzeum Narodowe

Uniwersytet Artystyczny

Stela Macka i Muzeum Narodowe

Pomnik Golema - stare położenie, między dębami

Sąd

Pałac Anderschów

Aleje Marcinkowskiego 2 - tablice ku czci Romana Dmowskiego i Marii Paruszewskiej

Historia

Aleje powstały z końcem XVIII wieku (1794–1798), ale już wcześniej istniał tutaj trakt komunikacyjny. Obecna forma wiąże się z powstaniem tzw. nowego miasta, na zachód od Starego Miasta. Autorem tej szeroko zakrojonej koncepcji był David Gilly, autor wielu dzieł na terenie Niemiec (m.in. Brunszwik i Poczdam). Nadał ulicy charakter głównej promenady miejskiej o szerokości 30 metrów, długości 643,7 metra (2050 stóp), o dwóch jezdniach, z czterema rzędami topoli piramidalnych oraz kasztanowców i trasą spacerową w środku. Wzorem była dla niego berlińska aleja Unter den Linden.

Aleje, z uwagi na swoją rangę, zaczęły „obrastać” reprezentacyjnymi gmachami od lat 20. XIX wieku i były to w dużej części obiekty związane z polskim życiem gospodarczym i kulturalnym.

Aleje obsadzone były zawsze szpalerem drzew, częściowo wygrodzonym drewnianym opłotowaniem, celem umożliwienia spokojnych spacerów. Od 1900 do 1902 zmieniono koncepcję wysadzenia drzew - ulicę podzielono na trzy odcinki, każdy z innym gatunkiem (co roku). Od południa były to: platany, wiązy i lipy holenderskie. Kupiec Gustaw Kronthal ufundował miastu w 1884 budkę meteorologiczną z licznymi przyrządami. W pobliżu stała też drewniana pijalnia wód mineralnych, potem przesunięta w inne miejsce.

W 1927 między ulicami Podgórną i Paderewskiego założono szeroką promenadę z rzędami kasztanowców. Po II wojnie światowej Aleje uległy głębokim przemianom urbanistycznym, związanym z planowaną w ich osi Trasą Piekary. Przyniosło to określone uszczerbki w substancji architektonicznej ulicy. W początkach XXI wieku rozpoczęto rewitalizację traktu, m.in. ułożono nową promenadę z kostki, nasadzono dęby piramidalne i ustawiono nowe pomniki.

Obiekty

Począwszy od północy, przy Alejach Marcinkowskiego znajdują się (lub znajdowały) następujące istotne obiekty:

Pierzeja wschodnia

• nieistniejący teatr w ujeżdżalni Geislera (po przeciwnej stronie wylotu Alei), działał w latach 1794–1804, a na jego deskach występował m.in. Wojciech Bogusławski,
• dom nr 1 - tzw. Dom Królowej Jadwigi z lat 1854–1855. Początkowo funkcjonował tu hotel, a potem ognisko polskości, skupione wokół różnych instytucji kultury, m.in. teatru i sali wykładowej. W obiekcie występowali m.in. Kajetan Kopczyński, Władysław Bracki, Maria Kucnerowa i Antonina Podgórska. Znajdowały się tutaj także mieszkania, w których zamieszkiwali m.in. Helena Dowbor-Muśnicka (wdowa po generale Dowbor-Muśnickim), konsul szwedzki Wiktor Zabłocki i architekt Kazimierz Mayer - jeden z twórców koncepcji portu gdyńskiego,
• dom nr 2, należący ongiś do Marii Paruszewskiej - poetki i twórczyni tekstów do muzyki. Z uwagi na bogate kontakty towarzyskie właścicielki, w budynku gościli m.in. Feliks Nowowiejski, Irena Dubiska, Ignacy Friedman, Ludomir Różycki, Wacław Kochański, Bronisław Huberman, Bolesław Walek-Walewski, Henryk Opieński, Raul Koczalski, Aleksander Michałowski i Ada Sari,
• dom nr 3 - dawny Hotel Berliński (nieistniejący), w którym gościł Adam Mickiewicz w latach 1831 i 1832. Oprócz tego mieściły się tutaj Izba Przemysłowo-Handlowa oraz Giełda Zbożowa i Towarowa (pod względem obrotów największa z miast polskich),
• dom nr 3A - pod bramą tego budynku przepływała, skanalizowana obecnie, Bogdanka,
• budynek pocztowy - początkowo neorenesansowy (1873–1881, proj. Heinrich Koch), przebudowany w latach 1935–1936 (Adam Ballenstaedt), a potem po 1939. Z poczty często korzystał Zygmunt Krasiński, odbierając pocztę od Delfiny Potockiej, jadąc do podpoznańskiej Wierzenicy,
• Wojewódzkie Centrum Telekomunikacyjne, 1975, proj. Zdzisław Piwowarczyk i Regina Pawuła-Piwowarczyk,
• dom nr 5 - mieścił popularny sklep cukierniczy Patyków,
• dom nr 8 - z nieistniejącą cukiernią Warszawianka i ogródkiem. W oficynie, przed I wojną światową mieściło się Muzeum imienia Paula von Hindenburga, urodzonego w domu za narożnikiem - przy ul. Podgórnej,
• Muzeum Narodowe, wcześniej Muzeum Prowincjonalne z Biblioteką Krajową, jeszcze wcześniej pruskie dowództwo garnizonu (budynek z lat 1797–1799, zastąpiony przez muzeum). Obecny budynek z 1903, proj. Karol Hinckeldeyn, a nowe skrzydło z 2001, proj. Witold Trzaska (wewnątrz, na ścianie autograf Jana Lenicy, który niegdyś mieszkał w nieistniejącym obecnie domu, na tym miejscu),
• Hotel Bazar w Poznaniu - nowe skrzydło (1898–1899),
• dom nr 11 - dawny Bank Kwilecki-Potocki. W podwórzu schody Böhmera i Preula oraz Muzeum Farmacji,
• budynek NBP (nr 12) - dawniej Bank Królestwa Pruskiego z 1912, a potem Bank Rzeszy Niemieckiej, po odzyskaniu niepodległości - Polska Krajowa Kasa Pożyczkowa i od 1924 Bank Polski Spółka Akcyjna,
• dom nr 13 - dawny Hotel Francuski (Hôtel de France) z lat 1908–1910, proj. Roger Sławski, (nieistniejący, obecnie salon VIP PKO BP). W obiekcie gościli m.in. Jan Kasprowicz i Teofil Rzepnikowski - uczestnik powstania styczniowego, potem dyrektor Banku Związku Spółek Zarobkowych.

Pierzeja zachodnia

• Sąd Okręgowy (wcześniej Sąd Ziemiański). Pierwszy budynek pochodził z lat 1873–1875, a projektantami byli Heinrich Hermann i Edmund Jacobsthal, natomiast obecny jest z lat 1952–1953 (przebudowany), a projektował go Stanisław Pogórski, obecnie siedziba Sądu Rejonowego Poznań-Nowe Miasto i Wilda,
• Komisariat Policji Poznań Stare Miasto, wcześniej Główny Urząd Celny oraz Urząd Akcyz i Monopoli, nawiązuje do form wczesnego renesansu włoskiego,
• Uniwersytet Artystyczny w Poznaniu, wcześniej siedziba Ziemstwa Kredytowego (starej landszafty). Obiekt w tzw. rundbogenstil, z lat 1837–1838, proj. August Soller, rzeźby - Karol Ceptowski (uczeń Bertela Thorvaldsena). Gmach został poważnie przebudowany. Przed II wojną światową siedziba Starostwa Krajowego (Poznańskiego Wojewódzkiego Związku Komunalnego).
• dom nr 27 - przez II wojną światową siedziba loży masońskiej Kosmos Loge - do 1939 wielkim mistrzem był tu kupiec Leon Chone, a członkami przede wszystkim zamożni Żydzi. Trzecie piętro zdobią rzeźby kobiece symbolizujące przemysł, handel, rzemiosło i rybołówstwo,
• dom nr 25 - dawna redakcja Gońca Wielkopolskiego,
• dom nr 24, własność Banku Związku Spółek Zarobkowych - od 1927 mieścił się tutaj Narodowy Uniwersytet Robotniczy, a wykładali m.in. Andrzej Wojtkowski (historyk), Aleksander Tarnawski (wiedzę o Polsce), Stanisław Kolbuszewski (literaturę), czy Józef Chałasiński (socjologię),
• Biblioteka Raczyńskich w Poznaniu (1822–1828),
• pl. Wolności,
• Drukarnia i Księgarnia św. Wojciecha. Przed budynkiem funkcjonował pierwszy w Poznaniu postój taksówek - przed 1914,
• Hotel Rzymski (Zur Stadt Rom), wcześniej także zarząd pisma Tęcza, okresowo pod redakcją Jerzego Drobnika,
• Pałac Anderschów, 1856, proj. Gustav Schultz,
• dom nr 18 (nieistniejący) - dawna redakcja Nowego Kuriera, organu chadecji. Oprócz tego w budynku księgarnię prowadził Jarosław Leitgeber, członek honorowy Związku Księgarzy Polskich, nestor poznańskiego księgarstwa,
• Galeria MM, dawniej drukarnia Jana Deckera, wyburzona w imię przeprowadzenia modernistycznej Trasy Piekary (pomysł zarzucony). U Deckera w gościnie zatrzymywał się m.in. Ernst Theodor Amadeus Hoffmann, autor tekstu do Opowieści Hoffmanna, stworzonych przez Jacques’a Offenbacha,
• Centrum III - niezrealizowana koncepcja przebudowy tej części centrum miasta.

W osi Alei

• Gmach Dowództwa V Korpusu Armijnego w Poznaniu - nieistniejący,
• pomnik Wilhelma I - nieistniejący,
• pomnik Karola Marcinkowskiego,
• fontanna z delfinami z 1908, projektu Hugona Lederera (zwana też Studzienką Kronthala),
• Pomnik Golema, proj. David Černý,
• stela Heinza Macka.

Komunikacja

Na krótkim odcinku Alei przebiega jednotorowa, jednokierunkowa trasa tramwajowa, z dwoma przystankami nazywającymi się Aleje Marcinkowskiego.

Osobliwości

• w 1929, po ciężkiej zimie, wymarzły w Alejach wszystkie drzewa. Jako że był to rok PeWuKi, zastąpiono je prowizorycznie krzewami i wątłymi brzozami, tak aby nie utracić reprezentacyjnego charakteru ulicy;
• 12 kwietnia 1945 otwarto przy Alejach pierwszą po zakończeniu wojny księgarnię w mieście – jej pierwszym kierownikiem był Julian Stefański;
• dwa skrajnie różne stylowo pomniki: Marcinkowskiego (tradycyjny) i Golema (autorstwa skandalisty Davida Černého) prowadzą ze sobą w rejonie ulicy 23 Lutego swoisty dialog estetyczny.

Bibliografia

• Poznań - atlas aglomeracji 1:15.000, wyd. CartoMedia/Pietruska & Mierkiewicz, Poznań, 2010, ISBN 978-83-7445-018-8
• Zbigniew Zakrzewski, W zasięgu hejnału - Ulicami mojego Poznania, część II, wyd. Kwartet, Poznań 2006, ss.213-257, ISBN 83-60069-25-5
• Praca zbiorowa, Atlas architektury Poznania, Wydawnictwo Miejskie, Poznań, 2008, ss. 186-191, ISBN 978-83-7503-058-7
• Praca zbiorowa, Poznań - spis zabytków architektury, Wydawnictwo Miejskie, Poznań, 2004, ss.152-153, ISBN 83-89525-07-0
• Marcin Libicki, Poznań - przewodnik, Wydawnictwo Gazeta Handlowa, Poznań, 1997, ss.142-147, ISBN 83-902028-4-0
• PiotrP. Marciniak PiotrP., Doświadczenia modernizmu. Architektura i urbanistyka Poznania w czasach PRL, PiotrP. Chojnacki, Poznań: Wydawnictwo Miejskie, 2010, s. 141, ISBN 978-83-7503-113-3, OCLC 750779978 .
• Włodzimierz Łęcki, Poznań - przewodnik po zabytkach i osobliwościach miasta dla przybyszów z dalszych i bliższych stron, wyd. Zysk i S-ka, Poznań, 2010, ss.140-148, ISBN 978-83-7506-466-7
• Praca zbiorowa, Poznań - przewodnik po zabytkach i historii, Wydawnictwo Miejskie, Poznań, 2003, ss.173-182, ISBN 83-87847-92-5

Linki zewnętrzne

• Audycja „Mój Poznań, moja Wielkopolska - Poznańska Unter den Linden” w serwisie YouTube, Ratajska Telewizja Kablowa