38 Dywizja Piechoty (II RP)
38 Dywizja Piechoty Rezerwowa (38 DP rez.) – wielka jednostka piechoty Wojska Polskiego II RP.
| Historia | |
| Państwo | |
|---|---|
| Sformowanie |
1939 |
| Rozformowanie |
1939 |
| Dowódcy | |
| Pierwszy |
płk Alojzy Wir-Konas |
| Działania zbrojne | |
| kampania wrześniowa bitwa pod Jaworowem (15–16 IX 1939) | |
| Organizacja | |
| Kryptonim |
„Felicja” |
| Rodzaj sił zbrojnych | |
| Rodzaj wojsk | |
| Podległość | |
W czasie kampanii wrześniowej dywizja walczyła w składzie Armii „Karpaty”. Została zorganizowana w Łunińcu i dowieziona koleją w rejon Dobromila, potem cofnięta pod Mościska do zamierzonego przeciwuderzenia pod Radymnem. Uczestniczyła w walkach pod Janowem i nad Wereszycą. Zniszczona pod Hołoskiem w czasie przebijania się do Lwowa[1].
Formowanie dywizji
edytujDywizja nie istniała w organizacji pokojowej wojska. Została sformowana poza planem mobilizacyjnym „W”, w I rzucie mobilizacji powszechnej, począwszy od 31 sierpnia 1939 roku, na bazie jednostek organizacyjnych Korpusu Ochrony Pogranicza: Brygady KOP „Polesie”, pułku KOP „Snów”, pułku KOP „Sarny” i pułku KOP „Zdołbunów”.
Kwaterę główną dywizji mobilizowało dowództwo brygady KOP „Polesie” oraz dowództwo KOP. 96 pułk piechoty mobilizowany był przez bataliony KOP: I batalion przez batalion KOP „Stołpce”, II batalion przez batalion KOP „Kleck”, III batalion przez batalion KOP „Ludwikowo”[2].
Dowództwo 97 pułku piechoty, jego II batalion oraz kompanię gospodarczą, kompanię przeciwpancerną i pluton łączności, mobilizował batalion KOP „Rokitno”. I batalion mobilizował batalion KOP „Dawidgródek”, a III batalion batalion KOP „Bereźne”[2].
Dowództwo 98 pułk piechoty oraz jego I batalion mobilizowane były przez batalion KOP „Hoszcza”. II batalion mobilizowany był przez batalion KOP „Ostróg”, a III przez batalion KOP „Dederkały”[2].
Jako kawaleria dywizyjna w skład dywizji weszły połączone szwadrony kawalerii KOP „Stołpce” i „Kleck”[2].
Walki w kampanii wrześniowej
edytuj38 DP (rez.) początkowo przeznaczona była do GO „Tarnów”, której wojska miały wesprzeć działania Armii „Kraków” i Armii „Karpaty”. Sama dywizja miała być sformowana na dzień 9 września. Ostatecznie – po skoncentrowaniu się w rejonie Niżankowic – przekazana została do Armii „Karpaty”. 10 września otrzymała rozkaz przejścia do rejonu Medyki[3][4], z wyjątkiem 96 pp, który najpierw miał pozostać w Niżankowicach, a następnie przejść do Pikulic. 11 września w czasie marszu do Medyki dywizja miała zostać zawrócona na Dobromil, jednakże jej dowódca, wobec trudności zawrócenia kolumn na polnych drogach, postanowił dojść do Medyki, a drogę powrotną przebyć kolejnej nocy (12/13 IX). 12 września o 17:00 idąca na południe dywizja po raz kolejny otrzymała rozkaz zmiany kierunku marszu, tym razem na Mościska, gdzie stała się częścią zgrupowania gen. Kazimierza Sosnkowskiego[5]. Pod jego dowództwem 38 DP skierowała się na Lwów, po drodze zdobywając Sądową Wisznię i wyrzucając z niej oddziały niemieckiej 2 Dywizji Górskiej. Następnie kontynuowała odwrót na Lwów przez lasy janowskie (bitwa pod Jaworowem). 17 września skoncentrowała się w Janowie, gdzie zostało okrążone całe zgrupowanie. Przez cały dzień broniła się przed niemieckimi atakami pod Janowem i Wereszczycą. Janów przechodził z rąk do rąk, a wieczorem dywizja wycofała się do Brzuchowic. Tu odtworzono z resztek dywizji dwu-batalionowy 96 pp. Do Lwowa 19 września dotarli tylko nieliczni. Dywizja przestała istnieć wykrwawiona do końca.
Organizacja wojenna i obsada personalna 38 DP (rez.) we wrześniu 1939
edytuj
Obsada personalna Dowództwa 38 DP (rez.)[6][a]
- dowódca dywizji – płk Alojzy Wir-Konas (dowódca PD 21 DPG)
- szef sztabu – ppłk dypl. Tadeusz August Ludwik Wallich
- dowódca piechoty dywizyjnej – płk Józef Pecka (dowódca pułku KOP „Zdołbunów”)
- dowódca artylerii dywizyjnej – płk Stefan Zielke (dowódca 16 pal)
- oficer operacyjny – kpt. dypl. Jan Wollak (oficer WBH)
- oficer informacyjny – kpt. Jerzy Nowacki
- dowódca łączności – kpt. łącz. Jan Roch Leonowicz z pułku KOP „Snów”[7]
- pomocnik dowódcy łączności – por. łącz. rez. Teodor Hoffman[7]
- kwatermistrz – mjr dypl. Tadeusz Ryczel
- szef sanitarny – mjr lek. Kazimierz Maresch
- płatnik – kpt. int. Aleksander Kazimierz Siwkowski †1940 Charków[8]
- komendant kwatery głównej – kpt. Jan Jarmiński
Planowana organizacja wojenna 38 DP[9]
Nie zdołano przygotować mobilizacji kompanii saperów, samodzielnej kompanii karabinów maszynowych i broni towarzyszącej, kompanii kolarzy, parku intendentury i plutonu parkowego uzbrojenia oraz kompletu jednostek służby zdrowia z wyjątkiem kompanii sanitarnej.
Mobilizacja pododdziałów taborów została zlecona kadrze 6 dywizjonu taborów w Jaworowie, a mobilizacja kompletu jednostek łączności została powierzona kompanii łączności KOP „Snów”.
Szwadron kawalerii dywizyjnej został zorganizowany w oparciu o szwadrony kawalerii KOP „Kleck” i „Stołpce”.
Dowództwo 38 Dywizji Piechoty Rezerwowej (Brygada KOP „Polesie”)
- dowódcy broni i szefowie służb
- sztab
Kwatera Główna 38 Dywizji Piechoty (Brygada KOP „Polesie”)
- kompania asystencyjna nr 194 (baon KOP „Sienkiewicze”) – kpt. adm. (piech.) Stanisław II Konasiewicz †1940 Charków[10]
- pluton łączności Kwatery Głównej nr 49 – ppor. łącz. Jarosław Ładysław Moll[7]
- pluton pieszy żandarmerii nr 49
- poczta polowa
- sąd polowy nr 93 (Brygada KOP „Polesie”)
- kompania gospodarcza KG 38 DP (Brygada KOP „Polesie”)
Piechota dywizyjna
- 38 pułk artylerii lekkiej (rezerwowy) – ppłk Teofil Szadziński
Jednostki broni
- szwadron kawalerii dywizyjnej nr 49 – rtm. Stanisław Neyman (d-ca połącz. szw. KOP „Stołpce” i „Kleck”)
- kompania telefoniczna nr 49
- pluton radio nr 49 – ppor. łącz. Tadeusz Franciszek Ksawery Pierczyński z 1 btlgr[7] †1940 Charków[12]
- drużyna parkowa łączności nr 49
Jednostki i zakłady służb
- kompania sanitarna (pluton sanitarny KOP)
- dowództwo grupy marszowej służb typ II nr 631 (Kadra 6 Dywizjonu Taborów)
- dowództwo grupy marszowej służb typ II nr 632
- kolumna taborowa parokonna nr 631
- kolumna taborowa parokonna nr 632
- kolumna taborowa parokonna nr 633
- kolumna taborowa parokonna nr 634
- kolumna taborowa parokonna nr 635
- kolumna taborowa parokonna nr 636
- kolumna taborowa parokonna nr 637
- kolumna taborowa parokonna nr 638
- warsztat taborowy nr 631
Jednostki przydzielone
W dniach 7–9 września 1939 roku do rejonów wyładowania dywizji w Dobromilu, a następnie w Niżankowicach nie dotarły 52 i 62 dywizjony artylerii lekkiej, kompania sanitarna i znaczna część taborów. W związku z powyższym dywizji zostały podporządkowane samodzielne dotąd pododdziały[13]:
- kompania karabinów maszynowych przeciwlotniczych typ B nr 64 sformowana we Lwowie przez 40 pp, dowodzona przez kpt. rez. Józefa Wolframa
- szpital polowy nr 51 – mjr lek. dr Stefan Łubkowski[b] zmobilizowany przez 6 Szpital Okręgowy we Lwowie[c].
15 września 1939 roku szef sanitarny GO „Południowej”, mjr dr Ignacy Chrzanowski polecił komendantowi szpitala polowego nr 603 zdeponować posiadany materiał sanitarny w szpitalu polowym nr 602 w Sądowej Wiszni, ze zwolnionych wozów utworzyć kompanię sanitarną konną dla szefa sanitarnego 38 DP w folwarku Dmytrowice, z personelu szeregowych utworzyć patrole sanitarne dla kompanii sanitarnej konnej, a pozostały personel (płatnik, oficer gospodarczy i aptekarz) wcielić do kompanii sanitarnej konnej. W myśl rozkazu majora Chrzanowskiego zaimprowizowana kompania sanitarna konna pełniła funkcję kompanii sanitarnej 38 DP[15].
Uwagi
edytuj- ↑ W nawiasach podano stanowiska służbowe oficerów dywizji zajmowane przed mobilizacją.
- ↑ Ppłk lek. dr Stefan Łubkowski ur. 10 listopada 1894 w Mościskach, w Galicji, w rodzinie Władysława. W 1913 złożył maturę w Zakładzie Naukowo-Wychowawczym Ojców Jezuitów w Bąkowicach pod Chyrowem. Do Wojska Polskiego został przyjęty z byłej armii austro-węgierskiej w stopniu podporucznika sanitarnego. Do mobilizacji był kierownikiem pracowni dentystycznej 6 Szpitala Okręgowego we Lwowie. Zmarł 7 sierpnia 1946. Został pochowany na cmentarzu Wrexham[14].
- ↑ Ryszard Dalecki, Armia „Karpaty” w wojnie obronnej 1939 r. s. 136, 236, 261 i 271. Ryszard Rybka, Kamil Stepan, Najlepsza broń ... s. CXL-CXLI twierdzą, że z wyjątkiem kompanii sanitarnej nie zdążono przygotować mobilizacji żadnego z pododdziału służby zdrowia 38 DP. Z prac wymienionych autorów oraz Piotra Zarzyckiego, Plan mobilizacyjny „W”... wynika, że pododdziały służby zdrowia mobilizowane przez 6 Szpital Okręgowy nosiły numery zaczynające się od cyfry sześć. Prawdopodobnie chodzi o Szpital Polowy nr 61 sformowany ósmego dnia mobilizacji (7 września) w mobilizacji powszechnej, w Przemyślu, przez 10 Szpital Okręgowy.
Przypisy
edytuj- ↑ Zawilski 2019 ↓, s. 797.
- ↑ a b c d Prochwicz i 4/1994 ↓, s. 9.
- ↑ Prochwicz 2003 ↓, s. 150.
- ↑ Jurga 1975 ↓, s. 260.
- ↑ Marian Porwit „Komentarze do historii polskich działań obronnych 1939 roku”, Wyd. Czytelnik Warszawa 1983, tom 2, strony 473, 476, 481
- ↑ Prochwicz 2003 ↓, s. 372.
- ↑ a b c d e f Leonard 1991 ↓, s. 244.
- ↑ Artur Ochał: Aleksander Kazimierz Siwkowski. Muzeum Polskich Formacji Granicznych. [dostęp 2023-09-28].
- ↑ W nawiasach podano nazwy jednostek mobilizujących.
- ↑ Księga Cmentarna Charkowa 2003 ↓, s. 239.
- ↑ Księga Cmentarna Charkowa 2003 ↓, s. 184.
- ↑ Księga Cmentarna Charkowa 2003 ↓, s. 411.
- ↑ Ryszard Dalecki, Armia „Karpaty” w wojnie obronnej 1939 r. s. 136.
- ↑ Wykaz poległych 1952 ↓, s. 215.
- ↑ Ryszard Dalecki, Armia „Karpaty” w wojnie obronnej 1939 r. s. 409
Bibliografia
edytuj- Wykaz poległych i zmarłych żołnierzy Polskich Sił Zbrojnych na obczyźnie w latach 1939-1946. Londyn: Instytut Historyczny im. gen. Sikorskiego, 1952.
- Jerzy Ciesielski, Zuzanna Gajowniczek, Grażyna Przytulska, Wanda Krystyna Roman, Zdzisław Sawicki, Robert Szczerkowski, Wanda Szumińska: Charków. Księga Cmentarna Polskiego Cmentarza Wojennego. Jędrzej Tucholski (red.). Warszawa: Oficyna Wydawnicza RYTM, 2003. ISBN 83-916663-5-2.
- Tadeusz Jurga: Wojsko Polskie: krótki informator historyczny o Wojsku Polskim w latach II wojny światowej. Regularne jednostki Wojska Polskiego w 1939: organizacja, działania bojowe, uzbrojenie, metryki związków operacyjnych, dywizji i brygad. T. 7. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1975.
- Władysław Leonard: Dowództwa i łączność. Obsada we wrześniu 1939. [w:] B.I.9c [on-line]. IPMS, styczeń 1991. [dostęp 2018-10-31].
- Jerzy Prochwicz: Formacje Korpusu Ochrony Pogranicza w 1939 roku. Warszawa: Wydawnictwo Neriton, 2003. ISBN 83-88973-58-4.
- Jerzy Prochwicz. Korpus Ochrony Pogranicza w przededniu wojny, Część II. Przemiany organizacyjne i przygotowania wojenne KOP w 1939 roku. „Wojskowy Przegląd Historyczny”. 4 (150), s. 148-160, 1994. Warszawa: Wydawnictwo „Czasopisma Wojskowe”. ISSN 0043-7182.
- Ryszard Dalecki, Armia „Karpaty” w wojnie obronnej 1939 r., Krajowa Agencja Wydawnicza, Rzeszów 1989, wyd. II, ISBN 83-03-02830-8
- Apoloniusz Zawilski: Bitwy polskiego września. Kraków: Znak Horyzont, 2019. ISBN 978-83-240-5692-7.
- Piotr Zarzycki, Plan mobilizacyjny „W”. Wykaz oddziałów mobilizowanych na wypadek wojny, Oficyna Wydawnicza „Ajaks” i Zarząd XII Sztabu Generalnego Wojska Polskiego, Pruszków 1995, ISBN 83-85621-87-3
- Ryszard Rybka, Kamil Stepan, Najlepsza broń. Plan mobilizacyjny „W” i jego ewolucja, Oficyna Wydawnicza „Adiutor”, Warszawa 2010, ISBN 978-83-86100-83-5