Wikipedia

Zakład Naukowo-Wychowawczy Ojców Jezuitów w Chyrowie

(Przekierowano z Zakład Naukowo-Wychowawczy Ojców Jezuitów w Bąkowicach pod Chyrowem)

Zakład Naukowo-Wychowawczy Ojców Jezuitów w Chyrowie – klasztor oraz placówka naukowa, ze szkołą o statusie gimnazjum, założona i prowadzona przez jezuitów w Chyrowie k. Przemyśla w latach 1886–1939[1]. Chyrowski zakład naukowo-wychowawczy uważany był czasach II Rzeczypospolitej za czołowe męskie gimnazjum w Polsce.

Zakład Naukowo-Wychowawczy Ojców Jezuitów w Chyrowie
Gimnazjum męskie
Ilustracja
Zabudowania placówki przed 1939
Państwo

 Polska

Miejscowość

Bąkowice pod Chyrowem

Data założenia

1886

Data zamknięcia

1939

Patron

św. Józef

Położenie na mapie Polski w 1939
Mapa konturowa Polski w 1939, na dole znajduje się punkt z opisem „Zakład Naukowo-Wychowawczy Ojców Jezuitów w Chyrowie”
49,527°N 22,850°E/49,526667 22,850000
Multimedia w Wikimedia Commons
Widok współczesny
Widok współczesny

Historia

edytuj

Zakład ten nawiązywał do tradycji Akademii Połockiej działającej już od 1580 i prowadzonej przez jezuitów od 1820 funkcjonującej Akademii Tarnopolskiej. Został założony z inicjatywy księży: Mariana Ignacego Morawskiego (1845–1901) i Henryka Jackowskiego (1834–1905)[2]. W 1883 jezuici zakupili majątek Franciszka Topolnickiego w Bąkowicach pod Chyrowem k. Przemyśla w zaborze austriackim. W 1886 został tam otwarty Zakład Naukowo-Wychowawczy Ojców Jezuitów[2][3]. Jesienią roku 1918 stanowił kwaterę kompanii Stanisława Maczka, co opisał w swoich pamiętnikach[4].

Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości i nastaniu II Rzeczypospolitej rozporządzeniem Ministra Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego z 5 grudnia 1925 Gimnazjum Męskie oo. Jezuitów otrzymało pełna prawa gimnazjów państwowych[5]. W latach 20. Gimnazjum funkcjonowało pod nazwą Konwikt św. Józefa w Chyrowie[2]. Właścicielem szkoły pozostawała polska prowincja zakonu oo. Jezuitów[2]. Szkoła posiadała pełne prawa gimnazjum państwowego[2]. Wówczas Gimnazjum było szkołą typu klasycznego[2]. W 1926 w Gimnazjum było osiem klas z czternastoma oddziałami, w których uczyło się łącznie 471 uczniów wyłącznie płci męskiej[2].

Wyposażenie

edytuj

Zakład był jedną z najlepszych szkół w Polsce i w Europie. Rozległe zabudowania szkoły zawierały przestronne klasy, zaopatrzone znakomicie w pomoce naukowe, pracownie przedmiotowe, bibliotekę z ok. 30 tysiącami książek, bogate zbiory geograficzne i historyczne (w tym archeologiczne i numizmatyczne), przyrodnicze (własny ogród botaniczny), sale gimnastyczne i inne obiekty sportowe (4 korty tenisowe i 8 boisk), wyposażone w sprzęt do różnych dyscyplin sportowych i zabaw. Działał też szkolny teatr. Szkoła miała nawet własne obserwatorium astronomiczne[6]. Znakomite były warunki socjalne, pomieszczenia sypialne, olbrzymia jadalnia i aula, sieć wodociągowa i kanalizacyjna, własna elektrownia, szpital, młyn z piekarnią, pralnia parowa, ślusarnia, stolarnia, własne folwarki. Wszystko to znajdowało się w znakomicie skomponowanym otoczeniu, pełnym parków, klombów i ogrodów.

Budynki zakładu wzniesiono według projektów Antoniego Łuszczkiewicza, a po jego śmierci Jana Zakrzewskiego. Rozbudowano go w pierwszych latach XX wieku według założeń Edgara Kovatsa. Było w nim 327 pokoi mieszkalnych i sal wykładowych, przeznaczonych dla 400 wychowanków.

Program nauczania

edytuj

Program nauczania zakładu pokrywał się programem zalecanym dla klasycznych gimnazjów państwowych, jednak w różnych okresach próbowano go rozszerzyć (np. do 1890 w niektórych klasach usiłowano prowadzić w języku niemieckim lekcje z historii powszechnej, jednak wobec braku spodziewanych wyników z innowacji tej zrezygnowano). W latach 1909–1917 wprowadzono na statusie przedmiotów nadobowiązkowych zajęcia z języków ojczystych oraz języków: ukraińskiego, rosyjskiego, francuskiego, angielskiego, a także rysunków odręcznych, kaligrafii oraz gry na instrumentach. Prowadzenie systemu zajęć nadobowiązkowych umożliwiało uczęszczanie do gimnazjum uczniów mniej zamożnych, chociaż liczba uczniów wywodzących się z warstw średnich nie była zbyt liczna.

System wychowawczy

edytuj

Jak wspomina jeden z wychowanków Zakładu Andrzej Rostworowski: Na dwu piętrach były tam w sumie dwa kilometry korytarzy. Każda z klas miała oddzielną sypialnię, salę do nauki, salę do rekreacji. Przemarsze przez korytarze odbywały się w milczeniu w dwóch szeregach. „W milczeniu wchodziło się do jadalni na 550 osób i dopiero na dzwonek prefekta generalnego, który jadał obiad razem z nimi, wolno było rozmawiać. Na koniec obiadu, na sygnał dzwonka trzeba było zamilknąć, co nie zawsze się udawało zrobić równocześnie”. Pobudka była o szóstej rano, cisza nocna o pół do dziesiątej. Lekcje trwały od 9 rano do pierwszej, z trzema kwadransami dużej pauzy i od czwartej do pół do szóstej. Przygotowanie lekcji zajmowało 4 godziny w trzech porcjach, z których pierwsza trwała od 8 do 9 rano. Na rekreację poświęcano dwie i pół godziny w dwu ratach. We wtorki i czwartki zamiast poobiednich rekreacji i lekcji odbywały się wycieczki-spacery. Zimą: łyżwy, narty, sanki. Latem kąpiele w rzece.

 
Tablica upamiętniająca stulecie powstania konwiktu i gimnazjum Jezuitów w Chyrowie, kościół św. Barbary w Krakowie

Dyrektorzy

edytuj

Wychowawcy

edytuj

(Na podstawie materiału źródłowego[8])

Według stanu z 1926 wszyscy nauczyciele gimnazjum byli członkami zakonu oo. Jezuitów[2].

Wychowankowie

edytuj

Do chyrowskiego gimnazjum uczęszczali synowie ziemiaństwa, urzędników państwowych i samorządowych z ziem dawnej Rzeczypospolitej, a także Śląska (pruskiego i cieszyńskiego), oraz z Austrii, Czech i Węgier. Przez tę elitarną szkołę męską, która istniała 53 lata, przewinęło się około 6170 uczniów (nazywanych Chyrowiakami, stanowiących trzy pokolenia polskiej inteligencji i ziemiaństwa), w tym 1260 maturzystów. Wychowankowie gimnazjum należeli do elity społeczeństwa polskiego. Działali oni w różnych dziedzinach (duchowni, urzędnicy państwowi, dyplomaci, parlamentarzyści, wojskowi, pracownicy nauki, prawnicy, artyści, literaci), spośród nich rekrutowali się twórcy niepodległego państwa polskiego, uczestnicy kampanii wrześniowej, ruchu oporu, Polskich Sił Zbrojnych, a także osoby tworzące historię zagospodarowania Ziem Zachodnich i Północnych.

Gimnazjum chyrowskie ukończyli m.in.:

Tymczasowo uczniem zakładu był późniejszy ks. Zdzisław Peszkowski[11].

Administratorem Zakładu w latach 1930–1933 był Paweł Dzieduszycki, wcześniejszy ordynat Ordynacji Dzieduszyckich, dochody której przeznaczone były na utrzymanie i rozwój Muzeum Przyrodniczego im. Dzieduszyckich we Lwowie.

II wojna światowa i okres powojenny

edytuj

W czasie pierwszej okupacji sowieckiej (wrzesień 1939 – czerwiec 1941) w pomieszczeniach zakładu były koszary Armii Czerwonej, po zajęciu tych terenów przez Niemców (w czerwcu 1941) umieszczono tam obóz jeniecki, zaś od drugiej połowy 1943 do końca okupacji niemieckiej (sierpień 1944) – szpital wojskowy.

Po wojnie Chyrów znalazł się poza granicami Polski, więc gimnazjum nie mogło być reaktywowane. W obiektach zakładu mieściły się do 1992 koszary wojsk sowieckich, a do 2004 ukraińskich. Budynki poklasztorne, jak i późniejsze koszary wojskowe wymagają obecnie generalnego remontu. Władze Chyrowa zgodziły się początkowo na utworzenie tam ukraińsko-polskiego instytutu badawczego. Radni Chyrowa przyjęli uchwałę popierającą koncepcję utworzenia instytutu, jednak później zmienili zdanie i wydzierżawili budynki prywatnemu przedsiębiorcy, który chce tam otworzyć ośrodek wypoczynkowy lub park rozrywki. 4 lutego 1996 kaplicę Zakładu konsekrowano jako greckokatolicką cerkiew pod wezwaniem św. Mikołaja.

24 marca 2018 w zabudowaniach dawnego kolegium wybuchł pożar[12]

Zobacz też

edytuj

Przypisy

edytuj
  1. ↑ Szkolnictwo jezuickie w Polsce - Polona [online], polona.pl [dostęp 2024-02-24] (pol.).
  2. ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q Zygmunt Zagórowski: Spis nauczycieli szkół wyższych, średnich, zawodowych, seminarjów nauczycielskich oraz wykaz zakładów naukowych i władz szkolnych. Rocznik II. Warszawa-Lwów: Książnica-Atlas, 1926, s. 131.
  3. ↑ Topij Stempińska, Beata: Uczniowie Jezuickich Instytucji Edukacyjnycj w Galicji w XIX Wieku - Portret Zbiorowy". Kraków: Wydawnictwo Naukowe Akademii Ignatium w Krakowie, 2019. ISBN 978-83-7614-4146.
  4. ↑ Stanisław Maczek: Od podwody do czołga. Wspomnienia wojenne 1918-1945. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1990. ISBN 83-04-03659-2.
  5. ↑ Organizacja szkół. Szkolnictwo średnie. „Dziennik Urzędowy Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego Rzeczypospolitej Polskiej”. Nr 3, s. 46, 1 lutego 1926. 
  6. ↑ Urania nr 2/1938 - artykuł „W Chyrowie powstaje obserwatorium szkolne” na str. 31. [dostęp 2013-10-08]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-10-08)].
  7. ↑ a b c Anna Królikowska, Chyrowski Zakład Naukowo-Wychowawczy w "Sprawozdaniach". Studia Paedagogica Ignatiana. Rocznik Wydziału Pedagogicznego Akademii "Ignatianum" w Krakowie 19/2, 105-121, 2016.
  8. ↑ Sprawozdanie Dyrekcji Zakładu Naukowo-Wychowawczego OO. Jezuitów w Bąkowicach pod Chyrowem za rok szkolny 1936/37. Przemyśl: 1937, s. 8-18.
  9. ↑ Karol Rund. bibliotekapiosenki.pl. [dostęp 2015-02-18].
  10. ↑ Kazimierz Junosza-Stępowski
  11. ↑ Edward Zając, Obywatele Honorowi Królewskiego Wolnego Miasta Sanoka, Sanok 2002, s. 103.
  12. ↑ Pożar słynnego kolegium w Chyrowie na Ukrainie. rmf24.pl, 2018-03-24. [dostęp 2018-10-25].

Bibliografia

edytuj
  • Sprawozdanie Zakładu Naukowo-Wychowawczego OO. Jezuitów w Bąkowicach pod Chyrowem za rok szkolny 1914/15 i 1915/16. Przemyśl: 1916, s. 98.
  • Karol Lewicki - Chyrowskie popioły, Wrocław 1989.
  • ks. Jan Niemiec, Zakład Naukowo-Wychowawczy OO. Jezuitów w Chyrowie 1886–1939, Rzeszów-Kraków 1998.
  • Chyrowiacy, pod red. Ludwika Grzebienia SJ, Kraków 1990.
  • Słownik biograficzny wychowanków Zakładu Naukowo-Wychowawczego OO. Jezuitów w Chyrowie, 1886–1939, Kraków 2000.
  • Maciej Żurek, Zakład Naukowo-Wychowawczy OO. Jezuitów w Chyrowie 1886–1939, Papieska Akademia Teologiczna, Wydział Historii Kościoła.

Linki zewnętrzne

edytuj
Źródło: „https://pl.wiki.x.io/w/index.php?title=Zakład_Naukowo-Wychowawczy_Ojców_Jezuitów_w_Chyrowie&oldid=74804785”