Wybory do Sejmu Litwy Środkowej

Wybory do Sejmu Litwy Środkowej
Państwo	Litwa Środkowa
Rodzaj	wybory parlamentarne
Data przeprowadzenia	8 stycznia 1922
Data zarządzenia	30 listopada 1921; przez: gen. Lucjana Żeligowskiego
Podstawa prawna	Ordynacja wyborcza z 1 grudnia 1921
Ordynacja wyborcza	proporcjonalna
	Głosowanie
Frekwencja:
	64,35%
	Multimedia w Wikimedia Commons

Wybory do Sejmu Litwy Środkowej odbyły się 8 stycznia 1922 roku. Głosujący wybierali 106 posłów.

Wybory zarządził 30 listopada 1921 gen. Lucjan Żeligowski. Odbyły się one w dziesięciu okręgach wyborczych według ordynacji z 1 grudnia 1921 roku wprowadzonej dekretem prezesa Tymczasowej Komisji Rządzącej^[1], wzorowanej na ordynacji ogłoszonej przez Żeligowskiego 28 listopada 1920 roku^[2]. Prawo głosowania mieli obywatele, którzy ukończyli 21 lat, urodzili się na Wileńszczyźnie i mieszkali na niej co najmniej przez pięć lat przed 1914 rokiem. W trakcie wyborów porządku w lokalach wyborczych mieli pilnować nie policjanci ani wojsko, tylko Związek Bezpieczeństwa Kraju (ZBK). Miało to uchronić organizatorów wyborów przed zarzutem wywierania nacisku na wyborców. W dniu wyborów wyprowadzono także z Wilna wojsko tam stacjonujące^[3].

Sytuacja polityczna przed wyborami

Siły polityczne działające na terenie Litwy Środkowej przedstawiały dzieliły się na dwa obozy. Pierwszy dążył do udziału w wyborach i do zapewnienia jak największej frekwencji. Do tych środowisk należały przede wszystkim partie polskie oraz białoruski „Związek Krajowy”^[4]. Partie litewskie, żydowskie i część partii białoruskich zbojkotowały wybory. Nieliczna mniejszość rosyjska wystawiła w wyborach jedną listę w okręgu brasławskim. Inne mniejszości były raczej neutralne^[5].

Okręgi wyborcze

Numer	Obszar	Gminy	Liczba posłów
1	Szyrwinty^[a]	Dukszty^[b], Giedrojcie, Giełwany, Janiszki^[b], Kukuciszki, Łyngmiany^[b], Malaty, Muśniki, Owanta, Szyrwinty	–
2	Święciany	Daugieliszki, Janiszki^[b], Kiemieliszki, Łyngmiany^[b], Łyntupy, Michałowo, Nowe Święciany, Święciany, Zabłociszki, Żukojnie	11
3	Komaje	Dubatówka, Jasiew, Kobylnik, Komaje, Kukuciszki, Mielegiany, Szemetowszczyzna, Świr, Twerecz, Wiszniew, Wojstom, Zanarocze	8
4	Oszmiana	Bienica, Dziewieniszki, Graużyszki, Holszany, Krewo, Kucewicze, Oszmiana, Polany, Smorgonie, Soły	11
5	Troki	Landwarowo, Merecz^[b], Olkieniki^[b], Orany^[b], Rudziszki, Troki (gmina wiejska), Troki	6
6	Wysoki Dwór^[a]	Butrymańce^[b], Daugi^[b], Hanuszyszki, Jewie, Merecz^[b], Niedzingi, Olkieniki^[b], Orany^[b], Stokliszki^[b], Sumiliszki, Wysoki Dwór	–
7	Wilno Północ	Bystrzyca, Mejszagoła, Mickuny, Niemenczyn, Podbrzezie, Rzesza	8
8	Wilno Południe	Rudomino, Rukojnie, Soleczniki, Szumsk, Turgiele, Worniany	10
9	Wilno – miasto	Wilno	18
10	Lida	Bielica^[b], Bieniakonie, Dokudowo^[b], Ejszyszki, Honczary^[b], Lida (gmina wiejska), Lida, Poleckiszki, Raduń, Żyrmuny	12
11	Wasiliszki	Lack, Lebioda, Myto, Nowy Dwór, Orla^[b], Ostryna, Różanka, Sobakińce, Szczuczyn, Tarnowo, Wasiliszki, Zabłoć, Żołudek	13
12	Brasław	Brasław, Dryświaty, Dukszty^[b], Opsa, Plusy, Rymszany, Słobódka, Smołwy, Widze	9

źródło^[6]^[7]

Przebieg wyborów

Głosowanie przebiegało spokojnie. Wybory odbywały się w komisjach o zróżnicowanym tle narodowościowym. Niższa frekwencja mogła wynikać z faktu, że lokale wyborcze były zlokalizowano często w odległości kilku kilometrów od wsi i były zorganizowane w chatach chłopskich. Wybory odbywały się w styczniu - w warunkach pogodowych silnego mrozu. W wyborach mężczyźni i kobiety głosowały na równi, jednak w praktyce włościanki często zostawały w domu opiekując się dziećmi. Incydenty wyborcze były nieliczne. W Oszmianie aresztowano jedną osobę próbującą agitować w lokalu wyborczym. Podobne zajścia miały miejsce w obwodzie wielbutowskim w gminie Graużyskiej^[8].

Wyniki wyborów i frekwencja

Mapa frekwencji wyborczej w wyborach do Sejmu Litwy Środkowej w 1922 roku

Wyniki


Lista		Głosy w miastach	Głosy na wsi	Suma głosów	% głosów	Mandaty
	Polski Centralny Komitet Wyborczy	39.287	50.342	89.629	36,29%	40
	Rady Ludowe	2.085	57.433	59.518	24,10%	29
	Polskie Stronnictwo Ludowe	1.667	22.705	24.372	9,87%	12
	Blok Demokratyczny	434	19.732	20.157	8,16%	9
	Polski Związek Ludowy „Odrodzenie”	745	21.268	22.013	8,91%	7
	Listy Lokalne	3.001	18.264	21.265	8,61%	6
	Polska Partia Socjalistyczna Litwy i Białorusi	5.451	60	5.511	2,23%	2
	Polski Demokratyczny Komitet Wyborczy	2.558	255	2.813	1,14%	1
	Związek Krajowy (Białoruskie Stronnictwo Ludowe)	10	1.702	1.712	0,69%	0
źródło^[6]		55.238	191.761	246.990	100%	106

Największy sukces w wyborach odniosła lista Polskiego Centralnego Komitetu Wyborczego, która grupowała stronnictwa silnie powiązane z ogólnopolskim obozem endeckim i chadeckim, opowiadająca się za bezwarunkową i szybką inkorporacją regionu w skład RP, bez żadnej autonomii lokalnej dla Białorusinów i Litwinów. Posłowie z tej listy zasiedli w klubie Zespołu Stronnictw i Ugrupowań Narodowych. Na drugim miejscu uplasowały się Rady Ludowe z 29 wybranymi parlamentarzystami. Kolejne miejsca zajęła lista Polskiego Stronnictwa Ludowego (związana z PSL „Piast”) – 12 miejsc, Blok Demokratyczny (koalicja autonomistów i federalistów startująca w Lidzie i Wasiliszkach) – 9 miejsc, Polski Związek Ludowy „Odrodzenie-Wyzwolenie” (związany z PSL „Wyzwoleniem”) – 7, Listy Lokalne (startujące w Brasławiu) – 6, PPS Litwy i Białorusi (autonomiczna część Polskiej Partii Socjalistycznej) – 2, Polski Demokratyczny Komitet Wyborczy – 1 miejsce. Żadnych mandatów nie udało się zdobyć białoruskiemu Związkowi Krajowemu.

Frekwencja

Frekwencja wyniosła 64,35% – największa była w okręgu Wilno Północ (78,85%), najmniejsza w Komajach – 52,36% i samym Wilnie (ze względu na bojkot ludności żydowskiej) – 54,80%^[9].

Wśród Polaków głosowało 80,8% uprawnionych, Litwinów poszło do urn jedynie 8,2%, Żydów 15,3%, a Białorusini stawili się do urn w niecałej połowie – 41%^[9].

Wybrani posłowie

Osobny artykuł: Posłowie na Sejm Litwy Środkowej.

W Sejmie Litwy Środkowej posłowie należeli do następujących klubów:


Klub		Liczba posłów
	Zespół Stronnictw i Ugrupowań Narodowych	43
	Rady Ludowe	27
	Polskie Stronnictwo Ludowe Ziemi Wileńskiej	13
	Grupa Włościańska	7
	Związek Ludowy „Odrodzenie-Wyzwolenie”	6
	Stronnictwo Demokratyczne	4
	Związek Ludowy Odrodzenie	3
	Polska Partia Socjalistyczna Litwy i Białorusi	3
źródło^[10]		106

Uwagi

↑ ^a ^b wybory nie odbyły się
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k ^l ^m ⁿ ^o ^p ^q ^r ^s częściowo

Przypisy

↑ Wybory do sejmu w Wilnie 1922 ↓, s. 23.
↑ Dziennik Urzędowy Tymczasowej Komisji Rządzącej 1920.11.28 R.1 nr 4
↑ A. Srebrakowski, Sejm Wileński 1922 roku. Idea i jej realizacja, Wrocław 1993, s. 77
↑ Wybory do sejmu w Wilnie 1922 ↓, s. 30-31.
↑ Wybory do sejmu w Wilnie 1922 ↓, s. 47.
↑ ^a ^b Wybory do sejmu w Wilnie 1922 ↓, s. 121-123.
↑ Wybory do sejmu w Wilnie 1922 ↓, s. 98.
↑ Wybory do sejmu w Wilnie 1922 ↓, s. 51-57.
↑ ^a ^b Wybory do sejmu w Wilnie 1922 ↓, s. 121-142.
↑ Sejm Wileński 1922: przebieg posiedzeń według sprawozdań stenograficznych w opracowaniu kancelarji sejmowej, Wilno: Wydawnictwo Księgarni Józefa Zawadzkiego, 1922, s. 10-12 (pol.).

Bibliografia

Wybory do sejmu w Wilnie 8 stycznia 1922: oświetlenie akcji wyborczej i jej wyników na podstawie źródeł urzędowych. Wilno: Generalny Komisarjat Wyborczy, 1922. (pol.).

[:0-6] wybory nie odbyły się

[:1-7] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k ^l ^m ⁿ ^o ^p ^q ^r ^s częściowo

[CITEREFWybory_do_sejmu_w_Wilnie192223-1] Wybory do sejmu w Wilnie 1922 ↓, s. 23.

[2] Dziennik Urzędowy Tymczasowej Komisji Rządzącej 1920.11.28 R.1 nr 4

[3] A. Srebrakowski, Sejm Wileński 1922 roku. Idea i jej realizacja, Wrocław 1993, s. 77

[CITEREFWybory_do_sejmu_w_Wilnie192230-31-4] Wybory do sejmu w Wilnie 1922 ↓, s. 30-31.

[CITEREFWybory_do_sejmu_w_Wilnie192247-5] Wybory do sejmu w Wilnie 1922 ↓, s. 47.

[CITEREFWybory_do_sejmu_w_Wilnie1922121-123-8] Wybory do sejmu w Wilnie 1922 ↓, s. 121-123.

[CITEREFWybory_do_sejmu_w_Wilnie192298-9] Wybory do sejmu w Wilnie 1922 ↓, s. 98.

[CITEREFWybory_do_sejmu_w_Wilnie192251-57-10] Wybory do sejmu w Wilnie 1922 ↓, s. 51-57.

[CITEREFWybory_do_sejmu_w_Wilnie1922121-142-11] Wybory do sejmu w Wilnie 1922 ↓, s. 121-142.

[12] Sejm Wileński 1922: przebieg posiedzeń według sprawozdań stenograficznych w opracowaniu kancelarji sejmowej, Wilno: Wydawnictwo Księgarni Józefa Zawadzkiego, 1922, s. 10-12 (pol.).

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[a]

[b]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]