Wikipedia:Artykuły na medal/Wrzesień i październik 2013

zajawka

Czarne obrazy – seria czternastu obrazów namalowanych przez Francisca Goyę w latach 1819–1823 na ścianach jego rezydencji nazywanej Domem Głuchego. Obrazy te nie były przeznaczone dla publiczności, ich wyjątkowo prywatny charakter związany jest najprawdopodobniej z osobistymi przeżyciami i lękami malarza. Stanowią przejmującą wizję upadku dawnego świata, obraz nędzy i rozpadu tradycyjnych wartości, zniszczenia i samozagłady. Są to dzieła bardzo bezpośrednie, namalowane ze swobodą środków wyrazu i obdarzone niezwykłą siłą ekspresji. Goya nie nadał im tytułów, co dodatkowo utrudnia interpretację. Malowidła wykonane bezpośrednio na ścianach domu niszczały w szybkim tempie. W latach 1874–1878 przy użyciu nowatorskiej techniki zostały przeniesione na płótna przez malarza Salvadora Martíneza Cubellsa i obecnie znajdują się w zbiorach Muzeum Prado. Dom, w którym powstały został wyburzony.

zajawka

Nimesulid – wielofunkcyjny organiczny związek chemiczny z grupy sulfonamidów, zbudowany ze szkieletu eteru difenylowego podstawionego grupą metanosulfonamidową i nitrową. Jest preferencyjnym inhibitorem cyklooksygenazy–2 (COX–2). Stosowany jako ogólnoustrojowy niesterydowy lek przeciwzapalny o dodatkowym działaniu przeciwbólowym i przeciwgorączkowym. Przy podaniu doustnym nimesulid wchłania się dobrze i szybko, jego działanie rozpoczyna się po około 15 minutach, maksymalny poziom we krwi osiąga po czasie 1–3 godzin. Lek metabolizowany jest w 99% w wątrobie, w której powstaje kilkanaście jego pochodnych, wydalanych głównie z moczem. W porównaniu do klasycznych niesterydowych leków przeciwzapalnych wykazuje mniejszą liczbę działań ubocznych w zakresie górnego odcinka przewodu pokarmowego, natomiast możliwe są rzadkie przypadki ciężkich powikłań ze strony wątroby.

zajawka

HMS Courageous – brytyjski krążownik liniowy z okresu I wojny światowej, przebudowany po jej zakończeniu na lotniskowiec, wiodący okręt typu Courageous. Zaprojektowany według wymagań ustalonych przez pierwszego lorda morskiego Admiralicji, admirała Johna Fishera, prawdopodobnie miał zostać wykorzystany do wsparcia forsowanego przezeń desantu na niemieckim wybrzeżu Morza Bałtyckiego. Był lekko opancerzony i uzbrojony w zaledwie cztery działa dużego kalibru. Do służby w Royal Navy wszedł pod koniec 1916 roku i do zakończenia I wojny światowej operował na Morzu Północnym, biorąc między innymi udział w II bitwie koło Helgolandu w listopadzie 1917 roku, oraz przyjmowaniu floty niemieckiej płynącej na internowanie w Scapa Flow rok później. Wycofany ze służby po zakończeniu działań wojennych, w połowie lat 20. XX wieku został, podobnie jak bliźniaczy „Glorious” i półsiostrzany „Furious”, przebudowany na lotniskowiec.

zajawka

Aga, kururu, ropucha olbrzymia – gatunek płaza z rodziny ropuchowatych pochodzący z Ameryki Środkowej i Południowej, introdukowany na licznych wyspach Oceanii i Karaibów. Jest to lądowa ropucha. Zalicza się do rodzaju Rhinella uznawanego niekiedy za podrodzaj rodzaju Bufo, obejmującego wiele różnorodnych ropuchowatych Ameryki Środkowej i Południowej. Jest bardzo płodna – samice składają skrzek w pojedynczym kłębie zawierającym tysiące jaj. Sukces reprodukcyjny wynika po części z oportunizmu w odżywianiu się: aga cechuje się nietypową wśród bezogonowych dietą, spożywając zarówno żywy, jak i martwy pokarm. Osobniki dorosłe osiągają 10–15 cm długości. Masa ciała najcięższego odnotowanego osobnika osiągnęła 2,65 kilograma, przy długości 38 cm (od czubka pyska do kloaki).

zajawka

Armenia bierze udział w Konkursie Piosenki Eurowizji od 2006 roku. Od czasu debiutu konkursem w kraju zajmuje się nadawca Public Television of Armenia (ARMTV). Przez pierwsze pięć lat uczestnictwa Armenia zawsze zajmowała miejsca w pierwszej dziesiątce finałowej. Najlepsze miejsce – czwarte – zajęła w 2008 roku Sirusho. Jedyną ormiańską reprezentantką, która nie zakwalifikowała się do finału, jest Emmy. W 2011 roku z utworem „Boom Boom” zajęła 12. miejsce w pierwszym półfinale. Kraj raz zrezygnował z udziału w festiwalu – w 2012 roku. Powodem wycofania się z konkursu był brak gwarancji bezpieczeństwa dla reprezentanta Armenii spowodowanego nierozstrzygniętym konfliktem między Armenią a Azerbejdżanem (organizatorem festiwalu) dotyczącym Górskiego Karabachu. Rok później powróciła do stawki konkursowej.

zajawka

Albania uczestniczy w Konkursie Piosenki Eurowizji od 2004 roku. Krajowy nadawca publiczny Radio Televizioni Shqiptar (w skrócie: RTSH) zainteresowany był już udziałem w 2003 roku, jednak z powodu zbyt dużej liczby państw chcących zadebiutować, Albanii odmówiono. Reprezentanci państwa wybierani są w grudniu, podczas popularnego albańskiego festiwalu Festivali i Këngës, który rozpoczyna tzw. sezon eurowizyjny, ponieważ odbywa się najwcześniej spośród wszystkich innych europejskich selekcji. Od czasu debiutu Albania uczestniczy w każdej edycji konkursu. Najwyższym wynikiem kraju jest 5. miejsce, które w 2012 roku zajęła Rona Nishliu z utworem „Suus”.

zajawka

Podole Małe – wieś sołecka w Polsce położona w województwie pomorskim, w powiecie słupskim, w gminie Dębnica Kaszubska, na terenie Wysoczyzny Polanowskiej. W latach 1975-1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa słupskiego. Najstarsza wzmianka o Podolu Małym pochodzi z roku 1405. Przez kilka wieków wieś była lennem rodu von Zitzewitz. W XVIII wieku, na krótki okres, przeszła w posiadanie rodziny von Miltitz. W 1931 r. miejscowość należała do Niemieckiej Spółki Kolonialnej GmbH z Białogardu. 1 września 1945 we wsi zamieszkali repatrianci z Ukrainy, Białorusi i Wileńszczyzny. W Podolu Małym są: świetlica wiejska, jednostka Ochotniczej Straży Pożarnej i zabytkowa kuźnia z początku XIX wieku. Do zabytków znajdujących się we wsi należą: grodzisko wczesnośredniowieczne i park dworski z pomnikowymi drzewami. W miejscowości funkcjonuje klub sportowy Smoki Podole Małe. Zamieszkuje ją 229 osób.

zajawka

Szwecja uczestniczy w Konkursie Piosenki Eurowizji od 1958 roku i do tej pory wzięła w nim udział 52 razy. Od 1959 do 1979 roku konkursem w Szwecji zajmował się nadawca Sveriges Radio, natomiast obecnie tę funkcję pełni Sveriges Television. Od 1959 roku szwedzki reprezentant wybierany jest w trakcie corocznego konkursu telewizyjnego, znanego od 1967 roku jako Melodifestival, a od 1998 roku (ze względu na kilka koncertów eliminacyjnych) jako Melodifestivalen. Konkurs Piosenki Eurowizji odbył się w Szwecji pięć razy: dwukrotnie w Sztokholmie (1975 i 2000) i w Malmö (1992 i 2013) oraz raz w Göteborgu (1985). Szwecja była jednym z pięciu krajów, które jako pierwsze wprowadziły głosowanie telewidzów podczas Konkursu Piosenki Eurowizji 1997.

zajawka

Medal of Honor: Allied Assault – gra komputerowa z gatunku first-person shooter osadzona w realiach II wojny światowej, wyprodukowana przez amerykańskie studio 2015, Inc. i wydana przez Electronic Arts na komputery osobiste. Jej światowa premiera odbyła się w Stanach Zjednoczonych 22 stycznia 2002 roku, natomiast w Polsce – 15 lutego 2002 roku. Jest to pierwsza część serii gier komputerowych Medal of Honor wydana na komputery osobiste. W Medal of Honor: Allied Assault gracz przejmuje kontrolę nad żołnierzem amerykańskich sił specjalnych Rangers Mikiem Powellem, który w służbie Office of Strategic Services wykonuje działania wywiadowcze i sabotażowe na terenach okupowanych przez III Rzeszę. Gra przyczyniła się do rozwoju gatunku ze względu na inspirowany filmem Szeregowiec Ryan etap lądowania na plaży „Omaha”, w którym następuje rzeź szturmujących umocnienia żołnierzy amerykańskich.

zajawka

Piosenka dla Europy 2009 – polskie preselekcje do 54. Konkursu Piosenki Eurowizji, który odbył się w Olympic Indoor Arena w Moskwie (Rosja). Finał eliminacji odbył się 14 lutego 2009 roku w Studiu 5 w siedzibie TVP przy ul. Woronicza 17, a wygrała je Lidia Kopania z utworem „I Don’t Wanna Leave”. Telewizja Polska planowała, by polskie preselekcje do Konkursu Piosenki Eurowizji poprowadzili wspólnie Radosław Brzózka, Paulina Chylewska oraz Artur Orzech. Ostatecznie zdecydowano się na dwójkę prowadzących, bez Artura Orzecha.

zajawka

Bóbr europejski – gatunek ziemnowodnego gryzonia z rodziny bobrowatych (Castoridae). Jest największym gryzoniem Eurazji. Jest zwierzęciem silnie terytorialnym, rodzinnym i zasadniczo monogamicznym. Wiedzie nocny tryb życia. Należy do nielicznego grona gatunków, które potrafią przystosować środowisko do własnych potrzeb. Dzięki wyjątkowo silnym siekaczom bobry potrafią ściąć bardzo grube drzewa, o średnicy nawet do 1 metra. Do najbardziej charakterystycznych śladów funkcjonowania bobrów w środowisku należą budowane przez nie tamy i żeremia. W przeszłości zasięg występowania gatunku obejmował całą strefę umiarkowanej Europy i Azji. Obecnie bóbr wyginął w wielu regionach Europy. Można go spotkać w północnej części Eurazji: od Francji, przez Europę Środkową, Skandynawię, po Rosję, wraz z azjatycką jej częścią, a także w chińskim regionie Sinciang i w zachodniej Mongolii. W większości krajów europejskich Castor fiber podlega ochronie. W Polsce jest gatunkiem częściowo chronionym.

zajawka

Gruzja zadebiutowała na Konkursie Piosenki Eurowizji podczas 52. edycji zorganizowanej w 2007 roku. Krajowym nadawcą festiwalu jest telewizja Georgian Public Broadcasting (GPB), która została aktywnym członkiem Europejskiej Unii Nadawców (EBU) w sierpniu 2005 roku. Do 2013 państwo to wzięło udział w konkursie sześć razy. W 2009 roku gruziński nadawca wycofał się z festiwalu, kiedy Europejska Unia Nadawców (EBU) nakazała zmianę tekstu piosenki „We Don’t Wanna Put In” zespołu Stephane & 3G, który pośrednio nawiązywał do rosyjskiego premiera Wladimira Putina. Powrócił jednak do udziału rok później.

zajawka

Piosenka dla Europy 2008 – polskie preselekcje do 53. Konkursu Piosenki Eurowizji, który odbył się w Belgrade Arena w Belgradzie (Serbia). Finał eliminacji odbył się 23 lutego 2008 roku w Studiu 5 w siedzibie TVP przy ul. Woronicza 17, a wygrała je Isis Gee z utworem „For Life”. Zwycięzcę preselekcji wybierano w stosunku 50:50 (50% głosów należało do jurorów i 50% – do telewidzów, którzy głosowali za pomocą systemu audio-tele). Polskie preselekcje „Piosenka dla Europy 2008” obejrzało średnio 2,7 miliona widzów.

zajawka

Azerbejdżan zadebiutował na Konkursie Piosenki Eurowizji w 2008 roku po dołączeniu azerskiej telewizji publicznej İctimai TV (İTV) do Europejskiej Unii Nadawców (EBU) podczas 58. Rady Generalnej zorganizowanej w Stambule latem 2007 roku. W latach 2008–2010 reprezentanci wybierani byli podczas krajowego festiwalu „Land of Fire”, od 2011 roku organizowane są eurowizyjne preselekcje „Milli seçim turu”. Azerbejdżan jest jedynym krajem biorącym udział w konkursie, który zawsze zajmował miejsca w finałowej dziesiątce.

zajawka

Rzeź Woli – masowa eksterminacja mieszkańców warszawskiej dzielnicy Wola, dokonana przez oddziały SS i policji niemieckiej w pierwszych dniach powstania warszawskiego. Ofiarą masakry, której punkt szczytowy przypadł w dniach 5–7 sierpnia 1944, padło od 38 tys. do 65 tys. polskich mężczyzn, kobiet i dzieci. Rzeź Woli stanowiła bezpośrednią realizację rozkazu Adolfa Hitlera, nakazującego zburzenie Warszawy i wymordowanie wszystkich jej mieszkańców. Masowa i systematyczna rzeź ludności Woli rozpoczęła się na pełną skalę w dniu 5 sierpnia 1944. Dzień ten przeszedł do historii jako „czarna sobota”. Od godziny 7:00 rano oddziały Reinefartha i Dirlewangera szturmowały polskie barykady na ulicach Wolskiej i Górczewskiej, których bronili żołnierze AK i AL.

zajawka

Dupuy de Lôme – francuski krążownik pancerny z końca XIX wieku, jedyny okręt swojego typu. Był pierwszym francuskim krążownikiem pancernym i jest uważany za pierwszą dojrzałą konstrukcję krążownika pancernego na świecie. Projektowany był przede wszystkim z myślą przeciwstawienia się brytyjskiej żegludze, ale nigdy nie został użyty w walce. „Dupuy de Lôme” został sprzedany Peru w 1912 roku i przemianowany na „Commandante Aguirre”, lecz ostatecznie nie wszedł do służby peruwiańskiej. W 1919 roku sprzedano go do Belgii i przebudowano na statek handlowy o nazwie „Peruvier”. Po krótkiej eksploatacji, został złomowany. „Dupuy de Lôme” wprowadził nowość w postaci pełnego opancerzenia burt w części nadwodnej i w trakcie budowy jego projekt budził dużą sensację wśród specjalistów morskich. Innymi nowoczesnymi rozwiązaniami było uzbrojenie główne w postaci długolufowych armat, w całości umieszczone w wieżach (dwie armaty kalibru 194 mm i sześć armat kalibru 164 mm) oraz brak pomocniczego ożaglowania. Budowa okrętu, rozpoczęta w 1888 roku, przeciągnęła się do prawie siedmiu lat z powodu problemów z kotłami.

zajawka

Parazaurolof – rodzaj dinozaura kaczodziobego żyjącego w Ameryce Północnej w epoce kredy późnej około 76,5–73 milionów lat temu. Żywił się roślinami, poruszał się na dwóch oraz czterech łapach. Szczątki znajdywano w kanadyjskiej Albercie oraz amerykańskich Nowym Meksyku i Utah. Pierwszego opisu rodzaju dokonał w 1922 William Parks dzięki czaszce i niekompletnemu szkieletowi z Alberty. Parazaurolof należy do rzadszych hadrozaurów, znany jest jedynie z nielicznych okazów zachowanych w dobrym stanie. Rodzaj wyróżnia się wielkim, wydłużonym grzebieniem na głowie, który w przypadku najbardziej okazałych znalezisk tworzy długą, zakrzywioną tubę wystającą z czaszki do tyłu i w górę. Chiński charonozaur, mogący być najbliższym krewnym parazaurolofa, miał podobną czaszkę i prawdopodobnie podobny grzebień. Twór ten był przedmiotem wielu dociekań i dyskusji wśród badaczy. Wedle konsensusu jego główne funkcje obejmowały ułatwienie wzrokowego rozpoznawania osobników różnych gatunków i płci, działanie w roli komory rezonansowej przy wydawaniu dźwięków oraz termoregulację.

zajawka

Francisco José de Goya y Lucientes (ur. 30 marca 1746 w Fuendetodos, zm. 16 kwietnia 1828 w Bordeaux) – hiszpański malarz, grafik i rysownik okresu romantyzmu, nadworny malarz Karola III Burbona, Karola IV Burbona i Ferdynanda VII Burbona, portrecista i malarz scen rodzajowych. Kariera artystyczna Goi rozciąga się mniej więcej pomiędzy 1771, kiedy namalował swój pierwszy fresk w Bazylice del Pilar w Saragossie, a 1827, kiedy powstała jedna z jego ostatnich prac Mleczarka z Bordeaux. W ciągu ponad pół wieku jego pracy zawodowej powstało około 700 malowideł, 280 grafik i około tysiąca rysunków.

zajawka

Ambondro – rodzaj ssaka żyjącego w okresie jurajskim (jura środkowa, około 167 milionów lat temu) na Madagaskarze. Wyróżnia się w nim jeden gatunek A. mahabo, znany z fragmentarycznej żuchwy z trzema zębami, uważanymi za ostatni przedtrzonowiec i dwa pierwsze trzonowce. Każdy z zębów ma wydatne cingulum (obręcz). Trzonowce mają dwie grupy guzków: trigonid trzech guzków na przedzie i talonid z głównym guzkiem, mniejszym guzkiem i grzebieniem z tyłu. Talonid sugeruje, że Ambondro miał trzonowce trybosfeniczne. To podstawowe rozmieszczenie trzonowców występuje też u torbaczy i łożyskowców. Ambondro był przypuszczalnie ssakiem o trybosfenicznym uzębieniu, wyprzedzającym kolejnego znanego posiadacza tego typu uzęnienia o około 25 milionów lat.

zajawka

Civilization IV – komputerowa strategiczna gra turowa wyprodukowana przez amerykańskie studio Firaxis Games i wydana przez Take-Two Interactive. Jej premiera odbyła się w 2005 roku na platformach Microsoft Windows i OS X. Jest to czwarta część serii gier komputerowych Civilization. W Civilization IV gracz przejmuje kontrolę nad wybraną przez siebie cywilizacją, dążąc na przestrzeni tysiącleci do panowania nad losowo generowanym światem. Cel ten osiąga się poprzez zakładanie i rozbudowę miast, które wytwarzają technologie, kumulują przychody państwa oraz służą do produkcji jednostek i wznoszenia budowli. W miarę rozwoju rozgrywki gracz styka się z konkurencyjnymi cywilizacjami, z którymi może zawierać układy dyplomatyczne, ale też toczyć wojny. W stosunku do poprzednich części serii Civilization IV została rozbudowana o całkiem nowe elementy, na przykład możliwość specjalizacji miast, szerzenia religii czy też ustanawiania ustroju poprzez kombinację opcji obywatelskich.