Analgetyki
Analgetyki, leki przeciwbólowe, środki przeciwbólowe – substancje chemiczne powodujące analgezję, czyli zniesienie czucia bólu. Należą do nich związki o różnej budowie oraz sile i mechanizmie działania. Zgodnie z drabiną analgetyczną dzielą się na leki opioidowe oraz nieopioidowe[1].
Opioidy
edytujZasady działania
edytujLeki opioidowe doprowadzają do zamknięcia kanału wapniowego i otwarcia kanału potasowego w receptorach opioidowych, co prowadzi do zmniejszenia przewodnictwa komórkach nerwowych w rogach tylnych rdzenia kręgowego[1]. Większość receptorów opioidowych występuje w rdzeniu kręgowym oraz układzie nerwowym, ale można spotkać je też w mięśniach gładkich i komórkach układu odpornościowego[2].
Podział
edytujLeki opioidowe dzielimy na słabe i silne[1].
Słabe opioidy: tramadol, kodeina.
Silne opioidy: morfina, heroina[3], fentanyl, oksykodon, metadon, buprenorfina.
Morfina
edytuj
Związek chemiczny o silnym działaniu agonistycznym dla receptorów μ[1], działający przeciwbólowo, przeciwkaszlowo i przeciwbiegunkowo[4]. Oprócz oddziaływania na receptory opioidowe doprowadza do skurczu mięśni gładkich w naczyniach krwionośnych, jelitach i drogach moczowych oraz uwolnienia histaminy[4].
Historia
edytujMorfinę uzyskał po raz pierwszy Friedrich Sertürner w 1803 roku[5]. Wyodrębnił ją z opium[6].
Działania niepożądane
edytujDziałania niepożądane morfiny to[4][7][8]:
- działanie neurotoksyczne
- działanie hepatotoksyczne
- suchość w ustach
- świąd skóry
- nasilenie objawów alergicznych (efekt działania histaminy)
- pocenie się
- drżenie
- senność
- sinica
- oddech Cheyne’a-Stokesa lub porażenie ośrodka oddechowego
- objawy podrażnienia układu pokarmowego:
- przy inhalacji dużej ilości morfiny:
Heroina
edytuj
Heroina (diacetylomorfina) to pochodna morfiny niedziałająca bezpośrednio na receptory opioidowe, ale po wprowadzeniu do organizmu zmieniająca się w morfinę[3], co doprowadza do pobudzenia receptorów opioidowych.
Historia
edytujHeroina została otrzymana przez Aldera Wrighta w 1874 w wyniku gotowania bezwodnego alkaloidu morfiny z bezwodnikiem octowym. Zdobyła ona popularność jako lek dopiero w 1897, kiedy to ponownie uzyskał ją chemik Felix Hoffmann. Nazwę nadano jej z powodu relacji robotników, na których ją testowano, mówiących, że czuli się „heroicznie”. W 1899 Bayer produkował około tony heroiny rocznie. Wkrótce odkryto, iż w organizmie człowieka rozkłada się ona na morfinę, co doprowadziło do zakazu jej sprzedaży bez recepty w 1914[5].
Działania niepożądane
edytujDziałania niepożądane heroiny to[3][8]:
- uzależnienie
- euforia
- skurcz oskrzeli
- obrzęk płuc
- nudności i wymioty
- zaparcie
- sinica
- zwężenie źrenic
- podwójne widzenie
- zawroty głowy
- senność
- śpiączka
- oddech Cheyne’a-Stokesa lub zatrzymanie oddechu
- śmierć
Leki nieopioidowe
edytujNiesteroidowe leki przeciwzapalne
edytujDziałanie NLPZ opiera się na hamowaniu produkcji prostaglandyn. Dochodzi do tego na skutek działania na cyklooksygenazy. Istnieją trzy formy cyklooksygenaz: COX-1 (cyklooksygenaza konstytutywna) i COX-2 (cyklooksygenaza indukowana), a także COX-3, odkryta u psów cyklooksygenaza powstająca z tego samego genu co COX-1, ale z zachowanym intronem 1[9]. Działanie przeciwzapalne NLPZ jest spowodowane głównie inhibicją działania dwóch pierwszych.
- NLPZ I generacji (klasyczne) – hamujące COX-1, stosowane głównie w zakażeniach górnych dróg oddechowych[11]
- NLPZ II generacji – działają inhibitująco w większości na COX-2 (w mniejszym stopniu na COX-1)
- NLPZ III generacji – działają jedynie na COX-2, zarejestrowane do leczenia reumatoidalnego zapalenia stawów[11]. Wywierają one mniej drażniący wpływ na błonę śluzową układu pokarmowego niż inne NLPZ[12].
Działania niepożądane niesteroidowych leków przeciwzapalnych
edytujDziałania niepożądane niesteroidowych leków przeciwzapalnych to[13][11]:
Ze strony układu krążenia i powikłania hematologiczne (z wyjątkiem kwasu acetylosalicylowego):
- powikłania zakrzepowo-zatorowe
- zastoinowa niewydolność serca u chorych z nadciśnieniem tętniczym.
- hemoliza u chorych z niedoborem dehydrogenazy glukozo-6-fosforanowej[14]
- niedokrwistość aplastyczna
Ze strony układu pokarmowego:
- krwawienia
- nudności
- biegunki
- niestrawność
Ze strony nerek:
Ze strony wątroby:
- działanie hepatotoksyczne (zwiększone prawdopodobieństwo przy stosowaniu więcej niż jednego typu NLPZ)
Inne: oszołomienie, duszność, palpitacja, bóle i zawroty głowy, obrzęki, senność lub bezsenność, ból lub osłabienie mięśni, rzadziej hiperkaliemia.
Ostre zatrucie
edytujObjawy ostrego zatrucia to[15]:
- ból brzucha, nudności i wymioty
- senność
- drżenie
- drgawki
- zawroty głowy
- hipotensja
- tachykardia
- zaburzenia widzenia
- rzadko śpiączka
Paracetamol
edytuj
Stosowany głównie w leczeniu bólu o łagodnym lub umiarkowanym nasileniu, a także migrenowych bólów głowy i gorączki[16][17].
Działanie
edytujParacetamol jest słabym inhibitorem produkcji prostaglandyn[17][18], lecz mechanizm takiego działania nie jest jasny.
Paracetamol jako NLPZ III generacji
edytujJedna z teorii o mechanizmie działania paracetamolu zakłada, że jest on selektywnym inhibitorem COX-2. Dokonuje tego w sytuacji, kiedy stężenie kwasu arachidowego jest niskie. Świadczy o tym podobne działanie jak NLPZ III generacji (zmniejszanie obrzęku po operacjach jamy ustnej i zapalenia u myszy i szczurów), ale w przeciwieństwie do nich nie leczy procesu zapalnego w reumatoidalnym zapaleniu stawów. Działanie przeciwbólowe wynika natomiast z aktywacji zstępujących dróg serotoninergicznych[19].
Cyklooksygenaza 3
edytujW 2002 roku została odkryta cyklooksygenaza 3 (COX-3), uważana za odmianę cyklooksygenazy 1 (COX-1). Znajduje się ona głównie w OUN[1] i w sercu[9]. Porównanie aktywności psiej COX-3 z mysią COX-1 i COX-2 dowodzi, iż niektóre leki przeciwzapalne (w tym paracetamol) doprowadzają do jej inhibicji, co może być podstawą działania przeciwbólowego i przeciwgorączkowego[9]. Jej odkrycie przyczyniło się do powstania hipotezy kontinuum cyklooksygenaz, według której możliwe jest powstawanie COX o różnym mechanizmie regulowania ekspresji[13]. Teoria ta jest jednak podważana przez niektórych autorów, którzy uważają, że inhibicja COX-3 nie ma żadnego wpływu na organizm[19].
Historia
edytujParacetamol został odkryty w 1948 przez chemików Juliusa Axelroda i Bernarda Brodiego. Uzyskali go oni jako produkt rozkładu acetanilidu[5].
Ostre zatrucie paracetamolem
edytujObjawy ostrego zatrucia paracetamolem to[15]:
- ból brzucha
- nudności i wymioty
- uszkodzenie wątroby:
- hepatomegalia
- żółtaczka
- martwica wątroby
- niewydolność nerek.
Zobacz też
edytuj
Przypisy
edytuj- ↑ a b c d e f Aleksandra Kotlińska-Lemieszek, Jacek Łuczak. Analgetyki nieopioidowe i opioidowe stosowane w leczeniu bólu nowotworowego. „Nowa Medycyna – Ból i Opieka Paliatywna”. I, sierpień 1999. [dostęp 2013-05-13].
- ↑ Receptory opioidowe – BioInf [online], bioinfo.imdik.pan.pl [dostęp 2017-06-10].
- ↑ a b c Pubchem, Diacetylmorphine | C21H23NO5 – PubChem [online], pubchem.ncbi.nlm.nih.gov [dostęp 2017-06-13] (ang.).
- ↑ a b c Aleksandra Kotlińska-Lemieszek, Jacek Łuczak, The principles of cancer pain treatment-based on the recommendation of Wealth Health Organisation and European Association for Palliative Care, „Nowa Medycyna”, 0 [dostęp 2017-06-19].
- ↑ a b c Jack Challoner i inni, 1001 wynalazków które zmieniły świat, 2009, ISBN 978-83-245-9604-1.
- ↑ Chandrasekhar Krishnamurti i SSC Chakra Rao, The isolation of morphine by Serturner, [w:] The Isolation of Morphine, Indian J Anaesth, 2016, PMCID: PMC5125194 [dostęp 2017-06-16] (ang.).
- ↑ Pubchem, morphine | C17H19NO3 – PubChem [online], pubchem.ncbi.nlm.nih.gov [dostęp 2017-06-13] (ang.).
- ↑ a b Franciszek Kokot, Choroby Wewnętrzne, Państwowy Zakład Wydawnictw Lekarskich, 1991, s. 773, ISBN 83-200-1551-0.
- ↑ a b c N.V. Chandrasekharan i inni, COX-3, a cyclooxygenase-1 variant inhibited by acetaminophen and other analgesic/antipyretic drugs: Cloning, structure, and expression, „Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America”, 99 (21), 2002, s. 13926–13931, DOI: 10.1073/pnas.162468699, ISSN 0027-8424, PMID: 12242329, PMCID: PMC129799 [dostęp 2017-06-16].
- ↑ Karolina Gęgotek, Niesteroidowe leki przeciwzapalne NLPZ [online], prezi.com [dostęp 2017-06-19].
- ↑ a b c Artur Gadomski, Non-steroidal anti-inflamatory drugs in a medicine chest, „Medycyna Rodzinna”, 20 czerwca 2006 [dostęp 2017-06-19].
- ↑ J. Sternon, [The coxibs, third generation of non-steroidal anti-inflammatory agents], „Journal De Pharmacie De Belgique”, 56 (3), 2001, s. 57–61, ISSN 0047-2166, PMID: 11508259 [dostęp 2017-06-19].
- ↑ a b Jarosław Woroń, Racjonalne stosowanie niesteroidowych leków przeciwzapalnych w terapii bólu [online] [dostęp 2017-06-10].
- ↑ Reinhard Larsen, Anestezjologia, t. 2, 2013, ISBN 83-7609-892-6.
- ↑ a b Witold S. Gumułka., Wojciech Rewerski, Encyklopedia zdrowia, wyd. 6, t. I, Wydawnictwo Naukowe PWN, 1998, s. 2086, ISBN 83-01-11680-3.
- ↑ Acetaminophen Monograph for Professionals – Drugs.com, „Drugs.com” [dostęp 2017-06-10] (ang.).
- ↑ a b DrugBank (red.), Acetaminophen [online], DrugBank, 15 czerwca 2017 [dostęp 2017-06-16].
- ↑ Graham i inni, Mechanism of Action of Paracetamol: American Journal of Therapeutics, „LWW” [dostęp 2017-06-16] [zarchiwizowane z adresu 2021-03-22] (ang.).
- ↑ a b Garry G. Graham, Kieran F. Scott, Mechanism of action of paracetamol, „American Journal of Therapeutics”, 12 (1), 2005, s. 46–55, ISSN 1075-2765, PMID: 15662292 [dostęp 2017-06-19].
