Nowy Meksyk

stan Stanów Zjednoczonych

Nowy Meksyk (ang. New Mexico, wymowa: /nu: ˈmɛksɪkoʊ/; hiszp. Nuevo México; nawaho Yootó Hahoodzo) – stan na południowym zachodzie Stanów Zjednoczonych. Od południa graniczy z Meksykiem, natomiast z pozostałych stron z innymi amerykańskimi stanami (od zachodu z Arizoną, od północy z Kolorado, od wschodu z Oklahomą i Teksasem).

Nowy Meksyk
State of New Mexico
stan
47. stan od 6 stycznia 1912
Ilustracja
Pieczęć Flaga
Pieczęć Flaga
Dewiza: Crescit eundo
Państwo

 Stany Zjednoczone

Stolica

Santa Fe

Kod ISO 3166-2

US-NM

Gubernator

Michelle Lujan Grisham (D)

Powierzchnia

314 917 km²[1]

Populacja (2020)
• liczba ludności


2 117 552[2]

• gęstość

6,6 os./km²

Strefa czasowa

UTC-07:00
UTC-06:00

Języki urzędowe

de iure brak (de facto na równi angielski i hiszpański)

Położenie na mapie USA
Położenie na mapie
Strona internetowa

Stolicą stanu jest Santa Fe, a największym miastem Albuquerque. Nowy Meksyk ma najwyższy odsetek ludności latynoskiej w Stanach Zjednoczonych oraz drugi po Alasce odsetek rdzennych Amerykanów.

Symbole stanu

edytuj
  • Dewiza: Crescit Eundo („Rośnie sam”)
  • Przydomek: Land of Enchantment („Kraina Oczarowania”)
  • Symbole:

Historia

edytuj

Geografia

edytuj
 
Wąwóz rzeki Rio Grande

Klimat jest bardzo zróżnicowany w zależności od położenia i wysokości. Na południu przeważają pustynie, gdzie temperatury w lecie przekraczają 38 °C, a na północy śnieżne szczyty, gdzie temperatury zimą spadają wiele stopni poniżej zera.

Chociaż Nowy Meksyk jest piątym co do wielkości stanem USA pod względem powierzchni, to jest szóstym – najmniej zaludnionym. Około jedna czwarta ludności mieszka w mieście Albuquerque, w środkowej części stanu[3].

Nowy Meksyk ma wiele zalesionych dolin i szczytów w południowych Górach Skalistych, pustynnych kanionów na południu, a na wschodzie wysokich płaskowyżów Wielkich Równin[3]. Najwyższym szczytem jest Wheeler Peak, wznoszący się na wysokość 4013 m n.p.m.

Miejscowości

edytuj
Największe miasta w stanie Nowy Meksyk, powyżej 30 000 mieszkańców (2021)[4]
 
Centrum Albuquerque

Na terenie stanu Nowy Meksyk znajduje się 105 miast (city lub town) i wsi (village), w tym trzy o liczbie ludności przekraczającej 100 000, 19 powyżej 10 000 mieszkańców, a 61 powyżej 1000 mieszkańców (2021)[4].

Lista miejscowości zamieszkanych przez 500 lub więcej osób (2021 r.)[4]:

Demografia

edytuj

Spis ludności z roku 2020 stwierdza, że stan Nowy Meksyk liczy 2 117 522 mieszkańców, co oznacza wzrost o 58 343 (2,8%) w porównaniu z poprzednim spisem z roku 2010[5]. Dzieci poniżej piątego roku życia stanowią 5,8% populacji, 22,7% mieszkańców nie ukończyło jeszcze osiemnastego roku życia, a 18% to osoby mające 65 i więcej lat. 50,5% ludności stanu stanowią kobiety[6].

Język

edytuj

W 2010 roku najpowszechniej używanymi językami były[7]:

Rasy i pochodzenie

edytuj

Według danych z 2019 roku, 73,9% mieszkańców stanowiła ludność biała (36,8% nie licząc Latynosów), 9,5% to rdzenna ludność Ameryki, 3,5% miało rasę mieszaną, 2,3% to czarnoskórzy Amerykanie lub Afroamerykanie, 1,7% to Azjaci, 0,04% to Hawajczycy i mieszkańcy innych wysp Pacyfiku. Latynosi stanowią 49,3% ludności stanu[8].

Hiszpańscy Amerykanie stanowili większość populacji do lat 40. XX wieku. W 2019 roku największe grupy stanowiły osoby pochodzenia meksykańskiego (32,1%), niemieckiego (7,3%), hiszpańskiego (6,9%), angielskiego (6,2%), irlandzkiego (6,1%) i Nawahowie (5,6%). Inne duże grupy obejmują osoby pochodzenia „amerykańskiego” (94,4 tys.), szkockiego lub szkocko-irlandzkiego (45,2 tys.), włoskiego (41,3 tys.), francuskiego (38 tys.), europejskiego (37,9 tys.) i polskiego (21,4 tys.)[8].

Religia

edytuj
 
Katolicki kościół św. Filipa Neri w Albuquerque

Dane z 2014 r.[9]:

Gospodarka

edytuj
 
Kopalnia miedzi Chino w Santa Rita

Głównymi pracodawcami w Nowym Meksyku są opieka zdrowotna, handel detaliczny, hotelarstwo i usługi edukacyjne. Około jedna czwarta produktu krajowego brutto (PKB) stanu pochodzi z działań rządowych, w tym federalnych przedsiębiorstw cywilnych, takich jak Departament Energii w Los Alamos National Laboratory[3].

Przemysł i energia

edytuj

Nowy Meksyk jest ósmym co do wielkości producentem energii w kraju, głównie ze względu na produkcję ropy naftowej, gazu ziemnego i węgla. Stan nie posiada elektrowni jądrowych, ale ma drugą pod względem wielkości rezerwę uranu w kraju. Mimo że obecnie nie pracuje żadna kopalnia uranu, znaczne ilości uranu wydobyto w tym stanie w latach 1948–2002. Nowy Meksyk ma znaczne zasoby odnawialne, zwłaszcza z wiatru i energii słonecznej[3].

Rolnictwo

edytuj

Nowy Meksyk konsekwentnie plasuje się w czołówce trzech stanów produkujących najwięcej pekanu i ma jedne z największych stad mlecznych w kraju[11]. Do innych głównych upraw należą cebula, papryka chili, bawełna, kukurydza, pszenica i sorgo. Znaczny dochód przynosi także produkcja siana z lucerny[12].

Turystyka

edytuj
 
Zabytkowy kościół Quarai, pozostałości XVII-wiecznej hiszpańskiej misji franciszkańskiej

Turystyka jest jedną z głównych gałęzi gospodarki w Nowym Meksyku. Stan znany jako „Kraina Oczarowania” przyciąga miliony turystów każdego roku[13]. Do głównych atrakcji należą indiańskie ruiny i ceremonie, górskie i pustynne krajobrazy, wiele parków narodowych i zabytków o znaczeniu kulturalnym, historycznym i naukowym[13]. Park Narodowy Carlsbad Caverns, który zawiera ponad 100 jaskiń ma co roku ponad 400 tys. odwiedzin[14].

Albuquerque International Balloon Fiesta, który odbywa się zawsze w październiku, jest jednym z największych festiwali baloniarskich na świecie[13].

Uczelnie

edytuj

Interesujące miejsca

edytuj

Pomniki narodowe

edytuj

Przypisy

edytuj
  1. State Area Measurements and Internal Point Coordinates. U.S. Census Bureau. [dostęp 2018-04-09]. (ang.).
  2. U.S. Census Bureau QuickFacts: New Mexico [online], www.census.gov [dostęp 2022-06-09] (ang.).
  3. a b c d New Mexico – State Energy Profile Analysis – U.S. Energy Information Administration (EIA) [online], www.eia.gov [dostęp 2019-01-29].
  4. a b c City and Town Population Totals: 2020–2021. U.S. Census Bureau. [dostęp 2023-04-22]. (ang.).
  5. Change in Resident Population of the 50 States, the District of Columbia, and Puerto Rico: 1910 to 2020 [online], 2020 Census Apportionment Results [dostęp 2022-06-09].
  6. U.S. Census Bureau QuickFacts: New Mexico; United States [online], www.census.gov [dostęp 2022-06-09] (ang.).
  7. Data Center Results [online], apps.mla.org [dostęp 2019-01-29].
  8. a b 2019: ACS 1-Year Estimates Data Profiles – New Mexico [online], data.census.gov [dostęp 2022-06-09].
  9. Adults in New Mexico. Pew Research Center, 2014. [dostęp 2019-01-16].
  10. State Membership Report. The ARDA. [dostęp 2019-01-16].
  11. Articles, facts & infographics about New Mexico Agriculture [online], Farm Flavor [dostęp 2020-06-21] (ang.).
  12. Brittany Stovall, New Mexico’s Top 10 Agriculture Commodities [online], Farm Flavor, 2019 [dostęp 2019-01-29] (ang.).
  13. a b c New Mexico, [w:] Encyclopædia Britannica [dostęp 2019-01-30] (ang.).
  14. Creepy but captivating Carlsbad Caverns [online], www.thebeaconnewspapers.com, 14 listopada 2014 [dostęp 2019-01-30] (ang.).
  15. White Sands. NPS. [dostęp 2014-05-23]. (ang.).
  16. Bandelier National Monument. NPS. [dostęp 2014-05-23]. (ang.).
  17. Gila Cliff Dwellings National Monument. NPS. [dostęp 2014-05-23]. (ang.).

Linki zewnętrzne

edytuj