Tadeusz Białoszczyński

Tadeusz Białoszczyński
	; Tadeusz Białoszczyński w filmie Kościuszko pod Racławicami (1938)
Data i miejsce urodzenia	25 listopada 1899 ; Tamanowice
Data i miejsce śmierci	24 stycznia 1979 ; Warszawa
Zawód	aktor
Współmałżonek	Jadwiga Kossocka (aktorka)
	Odznaczenia
	Multimedia w Wikimedia Commons

Tadeusz Białoszczyński (ur. 25 listopada 1899 w Tamanowicach, zm. 24 stycznia 1979 w Warszawie) – polski aktor teatralny, filmowy, telewizyjny i radiowy.

Życiorys

Młodość

Urodził się w rodzinie Jana, rolnika, urzędnika skarbowego, i Marii z Sieńczaków. Ukończył Gimnazjum św. Jacka i Miejską Szkołę Dramatyczną w Krakowie. 25 czerwca 1921 wystąpił w roli Gustawa we fragmencie Dziadów – spektaklu wystawionego w szkole.

Debiut na scenie

Oficjalnie na scenie zadebiutował 10 września 1921 w przedstawieniu Burmistrz Stylmondu w roli Karola von Schaunberg na deskach Teatru Miejskiego im. Juliusza Słowackiego w Krakowie. Z teatrem tym związany był do 1924, po czym przeniósł się do Teatru Miejskiego w Łodzi, gdzie występował do 1927. W latach 1927–1929 był aktorem teatrów warszawskich: Polskiego i Małego, a później przez rok występował w Wilnie w Teatrze na Pohulance i Teatrze Lutnia. Od 1927 współpracował także z Polskim Radiem.

W latach 1923–1926, 1931–1932 i 1936–1937 był aktorem łódzkiego Teatru Miejskiego^[1], występując też gościnnie w Warszawie. następnie występował kolejno w Teatrach Miejskich we Lwowie (1932–1936) oraz równolegle w Teatrze Narodowym i Nowym w Warszawie (1937–1939). W filmie zadebiutował w 1937.

II wojna światowa

W czasie II wojny światowej imał się różnych zajęć, pracując jako szatniarz, robotnik i urzędnik. Grał też w jawnych teatrach – Komedia, Maska i Nowości. Po powstaniu warszawskim został przetransportowany do obozu w Zakroczymiu.

Okres powojenny

W 1945 musiał poddać się leczeniu, które odbył w Łodzi i Zakopanem. Następnie związał się z teatrami krakowskim, a w 1952 przeniósł się do Warszawy. Wystąpił w wielu słuchowiskach Teatru Polskiego Radia i spektaklach Teatru Telewizji. 1 września 1975 przeszedł na emeryturę, ale występował jeszcze gościnnie. 9 września 1976 obchodził pięćdziesięciolecie pracy na scenie. Pochowany na cmentarzu Powązkowskim w Warszawie (kwatera 167-3-4)^[2].

Zapamiętany został jako aktor obdarzony głosem o pięknym brzmieniu i świetną dykcją, co często doceniali krytycy^[3].

Role w filmach oraz serialach telewizyjnych

Znany jest też z ról w filmach i serialach telewizyjnych, m.in. z roli księcia mazowieckiego Janusza I w polskim filmie historycznym Krzyżacy w reż. Aleksandra Forda (1960), wystąpił także w Czarnych chmurach, Ziemi obiecanej i Pannach z Wilka. Partnerował Zofii Lindorf w przedwojennym melodramacie Trzy serca (kamerdyner Aleksander i jego żona Michalinka), grając w tej produkcji z Elżbietą Barszczewską, Jerzym Pichelskim i Aleksandrem Żabczyńskim. Jedną z jego najbardziej znanych ról była rola pułkownika Herberta Reinera w odcinku pt. Żelazny Krzyż w serialu telewizyjnym Stawka większa niż życie.

Spektakle teatralne (wybór)

Teatr Miejski im. J. Słowackiego w Krakowie

1921: Burmistrz Stylmondu jako Karol von Schaunberg
1922: Ulica Dziwna jako Aptekarz; Abel (reż. Teofil Trzciński)
1923: Janosik jako Kuba (reż. T. Trzciński)
1923: Cyd jako Don Arias (reż. Stanisława Wysocka)
1924: Świerszcz za kominem (reż. S. Wysocka)

Teatr Polski w Warszawie

1928: Ostatnia nowość jako Feliks (reż. Jerzy Leszczyński)
1929: Cudowny pierścień jako Leśny Dziadek (reż. Janusz Warnecki)
1929: Samuel Zborowski jako Wapowski; Poseł; Żołnierz (reż. Leon Schiller)
1929: Opera za trzy grosze jako Matyjas Kikut (reż. L. Schiller)
1932: Samuel Zborowski jako Lucyfer, Adwokat sprawy (reż. Wacław Radulski)

Teatr Wielki we Lwowie

1932: Tak było i będzie jako ojciec (reż. Jerzy Gołaszewski)
1932: Powrót Odysa jako Eumej (reż. Janusz Strachocki)
1932: Weimar jako Konrad (reż. J. Gołaszewski)
1932: Rozkosz uczciwości jako Angelo Baldowino (reż. Bronisław Dąbrowski)
1933: Samum jako Laurency (reż. J. Gołaszewski)
1933: Zbójcy jako Franciszek (reż. W. Radulski)
1933: Cezar i Kleopatra jako Juliusz Cezar (reż. J. Strachocki)
1933: Opera za trzy grosze jako pastor (reż. W. Radulski)
1933, 1935: Fräulein Doktor jako porucznik Engel (reż. J. Warnecki)
1933: Kapitan z Koepenick jako Hoprecht (reż. B. Dąbrowski)
1933: Cyd (reż. J. Strachocki)
1933: Bachantki jako Dionizos (reż. W. Radulski)

Teatr Rozmaitości we Lwowie

1933: Poszukujemy zdolnego włamywacza jako Leo (reż. Władysław Krasnowiecki)

Teatr Komedia w Warszawie

1943: Z miłości – niedostatecznie jako Petrowicz (reż. Zygmunt Chmielewski)
1943: Matura jako dyrektor Hoffenreich (reż. Stanisława Perzanowska)

Stary Teatr im. Heleny Modrzejewskiej w Krakowie

1945: Masław jako Masław (reż. J. Warnecki)
1945: Nowy rok bieżący jako Tadeusz Kościuszko (reż. J. Warnecki)
1946: Jason jako Jack Jason (reż. Krystyna Zelwerowicz)
1946: Orfeusz jako Orfeusz (reż. Władysław Woźnik)
1947: Odys u Feaków jako Demodok (reż. Józef Karbowski)
1948: Harry Smith odkrywa Amerykę jako Harry Smith (reż. Władysław Krzemiński)
1949: Odwety jako Jagmin (reż. Roman Zawistowski)
1949: Niemcy jako profesor Sonnenbruch (reż. B. Dąbrowski)

Teatr im. Juliusza Słowackiego w Krakowie

1947: Dom otwarty jako Władysław Żelski (reż. zespołowa)
1947: Chory z urojenia jako Molier (reż. Wacław Nowakowski)
1947: Judasz z Kariothu jako Joazar (reż. J. Karbowski)
1948: Sen nocy letniej jako Oberon (reż. B. Dąbrowski)
1950: Balladyna jako Fon Kostryn (reż. B. Dąbrowski)
1952: Zemsta jako Rejent Milczek (reż. Henryk Szletyński)

Teatr Polski w Poznaniu

1950: Hamlet jako Hamlet (reż. Wilam Horzyca)

Teatr Współczesny w Warszawie

1952: Droga do Czarnolasu jako wojewoda (reż. Erwin Axer)
1953: Domek z kart jako Bruno Sztorc (reż. E. Axer)
1954: Pensja pani Latter jako Eugeniusz Arnold Latter (reż. E. Axer)

Teatr Narodowy

1955: Niemcy jako profesor Sonnenbruch (reż. E. Axer)
1955: Maria Stuart jako Wilhelm Cecil (reż. W. Krasnowiecki)
1956: Kordian jako I osoba prologu (reż. E. Axer)
1958: Wyzwolenie jako Konrad (reż. W. Horzyca)

Teatr Domu Wojska Polskiego w Warszawie

1955: Wesele jako Gospodarz (reż. Maryna Broniewska, Jan Świderski)

Teatr Polski w Warszawie

1959: Mewa jako Piotr Sorin (reż. R. Zawistowski)
1960: Noc listopadowa jako Chłopicki (reż. Kazimierz Dejmek)
1960: Improwizacja paryska jako Jouvet (reż. Zbigniew Hübner)
1961: Wesele jako Wernyhora (reż. Jerzy Rakowiecki)
1962: Dwa teatry jako dyrektor teatru (reż. Kazimierz Braun)
1963: Profesja pani Warren jako Samuel Gardner (reż. Władysław Hańcza)
1964: Makbet jako Rosse (reż. E. Axer)
1966: Irydion jako Masynissa (reż. Jery Kreczmar)
1968: Lilla Weneda jako Harfiarz (reż. August Kowalczyk)

Teatr Powszechny w Warszawie

1975: Sprawa Dantona jako Fabre (reż. Andrzej Wajda)
1976: Odpocznij po biegu jako zakonnik (reż. Z. Hübner)
1978: Burza jako Gonzalo (reż. Ryszard Major)

Filmografia

Filmy (lata 1937–1939)

1937: Dziewczęta z Nowolipek jako Różycki
1937: Płomienne serca jako kapitan Śmigielski
1938: Florian jako graf von Freden
1938: Kościuszko pod Racławicami jako Tadeusz Kościuszko
1939: Trzy serca jako lokaj Aleksander

Filmy (od 1951)

1951: Młodość Chopina jako Joachim Lelewel
1954: Domek z kart jako Bruno Sztorc
1954: Uczta Baltazara jako Tomczyński
1956: Pożegnanie z diabłem jako Bartoszek
1956: Trzy kobiety jako kapitan Roman Obersztyn
1957: Król Maciuś I jako premier
1958: Dwoje z wielkiej rzeki jako szyper Kujawa „Wiślak”
1959: Sygnały jako profesor Biernacki
1960: Krzyżacy jako Janusz I Mazowiecki
1961: Historia żółtej ciżemki jako Kazimierz IV Jagiellończyk
1961: Przeciwko bogom jako lekarz wojskowy
1963: Daleka jest droga jako generał brytyjski
1963: Mansarda jako hrabia
1965: Powrót doktora von Kniprode jako stryj Helmuta von Kniprode
1968: Ortalionowy dziadek jako pan Aleksander
1970: Epilog norymberski jako Wilhelm Keitel
1971: Agent nr 1 jako metropolita Damaskinos
1971: Złote Koło jako profesor Krauswert, patolog
1972: Droga w świetle księżyca jako Łukasz, lokaj Starzeńskich
1974: Gniazdo jako margrabia Geron
1974: Koniec wakacji jako profesor Pilarski „Parasol”
1974: Ziemia obiecana jako ojciec Karola
1975: Opadły liście z drzew jako profesor
1976: Zagrożenie jako sędzia
1977: Sprawa Gorgonowej jako Alfred Jendl, przewodniczący składu sędziowskiego w Krakowie
1979: Panny z Wilka jako wuj Wiktora

Seriale telewizyjne

1965: Podziemny front jako stryj Helmuta von Kniprode
1968: Stawka większa niż życie jako pułkownik Herbert Reiner
1969: Gniewko, syn rybaka jako Bogusza, sędzia pomorski
1973: Czarne chmury jako chorąży Odrowąż
1974: Ile jest życia jako przeor klasztoru w Nowej Hucie

Polski dubbing

1958: Diabelski wynalazek jako Artigas
1959: Marianna moich marzeń jako Rycerz
1970: Kremlowskie kuranty jako Zabielin

Ordery i odznaczenia

Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski (1964)
Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski (22 lipca 1952)^[4]
Medal 10-lecia Polski Ludowej (19 stycznia 1955)^[5]
Odznaka "Zasłużony dla Teatru Polskiego" (1976)^[6]

Nagrody

1953: Nagroda Państwowa III stopnia (zespołowa) za udział w realizacji (rola Brunona Sztorca) przedstawienia Domek z kart Emila Zegadłowicza i Marii Koszyc w Teatrze Współczesnym w Warszawie
1978: nagroda prezesa Komitetu ds. PRiTV za całokształt działalności artystycznej w programach PR i TVP

Przypisy

↑ W gronie zespołu Teatru Miejskiego w Lodzi; [w:] „Łódź w Ilustracji”, 14 IX 1924, nr 4, s. 1.
↑ Cmentarz Stare Powązki: TADEUSZ BIAŁOSZCZYŃSKI, [w:] Warszawskie Zabytkowe Pomniki Nagrobne [dostęp 2019-10-31] .
↑ Tadeusz Białoszczyński, [w:] Encyklopedia teatru polskiego (osoby) [dostęp 2009-03-07] .
↑ M.P. z 1952 r. nr 70, poz. 1076 „za zasługi w dziedzinie kultury i sztuki”.
↑ M.P. z 1955 r. nr 101, poz. 1400 - Uchwała Rady Państwa z dnia 19 stycznia 1955 r. nr 0/196 - na wniosek Ministra Kultury i Sztuki.
↑ Wyróżnienia dla wybitnych artystów i zasłużonych pracowników, "Trybuna Ludu", nr 217, 10 września 1976, s. 9.

Bibliografia

Słownik Biograficzny Teatru Polskiego 1900–1980, t. II, PWN, Warszawa 1994.

Linki zewnętrzne

Tadeusz Białoszczyński w bazie IMDb (ang.)
Tadeusz Białoszczyński w bazie Filmweb
Tadeusz Białoszczyński w bazie filmpolski.pl
Tadeusz Białoszczyński, [w:] Encyklopedia teatru polskiego (osoby) [dostęp 2021-04-09] .
Tadeusz Białoszczyński na zdjęciach w bazie Filmoteki Narodowej „Fototeka”
Tadeusz Białoszczyński w bazie Akademii Polskiego Filmu
Tadeusz Białoszczyński na zdjęciach w bibliotece Polona

[1] W gronie zespołu Teatru Miejskiego w Lodzi; [w:] „Łódź w Ilustracji”, 14 IX 1924, nr 4, s. 1.

[2] Cmentarz Stare Powązki: TADEUSZ BIAŁOSZCZYŃSKI, [w:] Warszawskie Zabytkowe Pomniki Nagrobne [dostęp 2019-10-31] .

[3] Tadeusz Białoszczyński, [w:] Encyklopedia teatru polskiego (osoby) [dostęp 2009-03-07] .

[4] M.P. z 1952 r. nr 70, poz. 1076 „za zasługi w dziedzinie kultury i sztuki”.

[5] M.P. z 1955 r. nr 101, poz. 1400 - Uchwała Rady Państwa z dnia 19 stycznia 1955 r. nr 0/196 - na wniosek Ministra Kultury i Sztuki.

[6] Wyróżnienia dla wybitnych artystów i zasłużonych pracowników, "Trybuna Ludu", nr 217, 10 września 1976, s. 9.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]