Wikipedia

Dziady (dramat)

cykl dramatów romantycznych Adama Mickiewicza

Dziady – cykl dramatów romantycznych Adama Mickiewicza publikowany w latach 1823–1860. Składają się na niego trzy luźno powiązane części oraz część pierwsza, wydana pośmiertnie, mająca charakter nieukończony:

Dziady
Autor

Adam Mickiewicz

Typ utworu

cykl dramatów romantycznych

Wydanie oryginalne
Język

polski

Data wydania

1822

Multimedia w Wikimedia Commons
Teksty w Wikiźródłach
Cytaty w Wikicytatach
Scena z Dziadów w inscenizacji Stanisława Wyspiańskiego (Teatr Miejski w Krakowie, premiera 31 października 1901)

Oprócz dramatów, w skład II części wchodzi wiersz Upiór publikowany początkowo jako osobny utwór, zaś w skład III części rozległy Ustęp – epicki komentarz ukazujący obraz carskiej Rosji, zakończony słynnym wierszem Do przyjaciół Moskali.

Elementem spajającym te części jest obrzęd Dziadów – zaobserwowanych przez Adama Mickiewicza w okolicy Solecznik[1] – dokładnie przedstawiony w części II, wspominany przez Gustawa w cz. IV i odbywający się w scenie IX cz. III. W utworze znajdują się liczne wątki autobiograficzne, zawarte są w nim idee romantyzmu, także polskiego, związanego z walką narodowowyzwoleńczą z rosyjskim zaborcą.

Pełny tekst: Dziadów w Wikiźródłach
Pobierz jako: EPUB  • PDF  • MOBI 

Opis utworów

edytuj

Dziady część II

edytuj

II część Dziadów, chronologicznie pierwsza, powstawała w latach 1820–1821[2], w okresie wileńsko-kowieńskim życia Adama Mickiewicza (stąd określenie Dziady wileńsko-kowieńskie). Została opublikowana po raz pierwszy w II tomie Poezji. Utwór poprzedza balladowy wiersz Upiór.

Akcja toczy się w Dzień Zaduszny (w nocy) w kaplicy, gdzie zebrała się grupa ludzi z pobliskiej wioski. Trwa ludowy obrzęd dziadów, któremu przewodniczy Guślarz. Zebrani wzywają kolejno dusze czyśćcowe, chcąc ulżyć im w cierpieniu. Na ich wezwanie przybywają trzy rodzaje duchów: lekkie, ciężkie i pośrednie[3].

Kiedy obrzęd dobiega końca, nieoczekiwanie zjawia się jednak kolejny duch, który nie reaguje na wezwania i przekleństwa Guślarza i reszty zgromadzonych. Duch ten zmierza w stronę jednej z wieśniaczek i wskazuje na swoje zranione serce. Chłopi wyprowadzają wieśniaczkę, a widmo podąża za nimi[3].

Zjawienie się tajemniczego ducha w pewien sposób tłumaczy wiersz Upiór dołączony do Dziadów przez Mickiewicza. Tytułowy bohater tego utworu – postać o nieokreślonym statusie egzystencjalnym – nie żyje, ale i nie umarł ostatecznie, jest duchem skazanym za grzech (samobójstwo) na karę corocznego powtarzania swego cierpienia na świecie. Cierpienie to jest związane z nieszczęśliwą miłością i życiem wśród ludzi, którzy go nie rozumieją[3].

Dziady część IV

edytuj

Ta część Dziadów, chronologicznie druga, powstała w latach 1821–1822 i została opublikowana w II tomie Poezji[4]. Wraz z częścią II jest nazywana Dziadami wileńsko-kowieńskimi. Jest to dramat o tematyce miłosnej, w którym głównym bohaterem jest nieszczęśliwy kochanek – Akcja utworu toczy się w dzień zaduszny między godziną dziewiątą wieczorem a północą, natomiast miejscem akcji jest dom księdza, który w przeszłości był nauczycielem głównego bohatera.

Osobowość Gustawa została ukształtowana poprzez lekturę Nowej Heloizy Rousseau oraz Cierpień młodego Wertera Goethego[4]. Utwory te uczyniły z niego indywidualistę, a nawet pchnęły go do samobójstwa. Kochanka głównego bohatera jest określana jako nadludzka dziewica, została bowiem uwznioślona i uświęcona. Jest dla niego przeznaczeniem i darem niemalże nadprzyrodzonym. Jednak od momentu poślubienia jej przez osobę bogatą i utytułowaną dla Gustawa rozpoczyna się godzina rozpaczy[5], przepełniona egzaltacją, miłosnym cierpieniem, udręką zazdrości. Cierpienie to zostało wyrażone językiem jak na owe czasy bardzo nowoczesnym[5]. Ta część jest uważana przez badaczy m.in. za studium psychologiczne[5].

Ksiądz, słuchacz historii Gustawa, jest przez niego postrzegany za uosobienie racjonalizmu, zdrowego rozsądku i konformizmu[5]; potrafi posługiwać się tylko maksymami, powiedzeniami o charakterze popularnych porzekadeł, np. Pan Bóg daje, Pan Bóg bierze!, po smutkach wesele[5]. Z kolei nieszczęśliwy kochanek reprezentuje romantyczny spirytualizm.

Dziady część III

edytuj
 
Tablica upamiętniająca więzienie Adama Mickiewicza w klasztorze bazylianów w Wilnie

Trzecia, ostatnia ukończona część dramatu, została napisana wiosną 1832 roku[6] i nazywana jest Dziadami drezdeńskimi (wiąże się to z pobytem Mickiewicza w Dreźnie). Tekst opublikowano po raz pierwszy w 1832 roku jako IV tom Poezji (w wydaniu zbiorowym) oraz rok później w edycji osobnej[6]. Przez badaczy ta część Dziadów jest uważana za arcydzieło polskiego dramatu romantycznego[7], m.in. ze względu na połączenie w jednym utworze problematyki polityczno-historycznej z metafizyczną.

Charakterystycznymi cechami tego dramatu są jego nieciągłość, fragmentaryczność i otwarta, swobodna kompozycja. Żaden z licznych wątków fabularnych nie został ukończony, losy bohaterów są niedopowiedziane (z wyjątkiem Doktora, który ginie od uderzenia piorunem)[8]. Do całego cyklu nawiązuje scena IX (obrzęd tytułowych Dziadów).

Mickiewicz poszukiwał nowej formy dramatu, odmiennego od konstrukcji utworów Szekspira, Calderona, Goethego czy Schillera[8]. Entuzjastycznie przyjął pojawienie się dramatów Dittmera i Cavé pt. Les soirées de Neuilly, esquisse dramatiques et historiques (1827)[8], w których dostrzegał nowatorstwo.

Plan historyczny utworu dzieli się na dwie części: jawną (oficjalny wymiar rzeczywistości) i ukrytą (martyrologia, spiski i walka narodowowyzwoleńcza)[9]. W części jawnej (Dom wiejski pode Lwowem, Salon Warszawski, Pan Senator) poeta staje się bezlitosnym analitykiem i krytycznym obserwatorem zaprezentowanej w utworze zbiorowości. Zbiorowość ta dzieli się na „lewą” i „prawą” stronę. W części ukrytej autor zawarł swoją drezdeńską koncepcję martyrologicznej historii Polski[10].

Jedną z cech charakterystycznych dla tej części Dziadów jest mesjanizm, polegający na eksploatowaniu paraleli pomiędzy cierpieniem Jezusa a ofiarą Polaków pozbawionych własnej państwowości i prześladowanych. Ofiara ta ma mieć, według Mickiewicza, charakter uniwersalny, stanowi bowiem powtórzenie odkupienia Chrystusa[11]. Wyrazicielem takiej postawy w utworze jest Ks. Piotr, który posiada zdolność przewidywania przyszłości („widzenia”). Jego przepowiednie mają charakter optymistyczny, chociaż ich treść jest bardzo nieprecyzyjna (np. liczba 44)[12]; podjęto wiele różnych prób interpretacji tych wizji[13]. Przeciwieństwem ks. Piotra w utworze jest Konrad, którego cechują indywidualizm, świadomość własnej wyjątkowości, a nawet duma urastająca do pychy[14]. Źródło takiej postawy tkwi w przekonaniu, że jest wielkim poetą, dzięki czemu dysponuje wyjątkową mocą (Ja czuję nieśmiertelność, nieśmiertelność tworzę, / Cóż ty większego mogłeś zrobić – Boże?, sc. II, w. 54-55)[15]. Posiada zdolność do odczuwania bólu za cały naród polski. W Wielkiej improwizacji podnosi bunt przeciwko Bogu, żądając od Niego władzy nad światem, aby urządzić go lepiej. Oskarża Boga w ten sposób o całe zło, a do tak gwałtownych żądań popycha Konrada odczuwanie cierpień własnego narodu (Ja i ojczyzna to jedno. / Nazywam się Milijon – bo za milijony / Kocham i cierpię katusze, w. 259-261). Żąda od Stwórcy całkowitej kontroli nad ludźmi, dlatego też marzenie o szczęściu i pokoju na Ziemi nosi cechy tyranii[16]. Jednak Konrad nie zostaje wyraźnie w utworze potępiony[15].

Dziady część I

edytuj
 
Fragment niezrealizowanego pomnika Adama Mickiewicza, dłuta Henryka Kuny, przedstawiający scenę z Dziadów

Pierwsza część Dziadów nie została ukończona ani wydana za życia artysty. Utwór powstawał prawdopodobnie na początku 1821 roku[17]. Autorski tytuł brzmiał: Dziady. Widowisko[17]. Po raz pierwszy do druku trafiła w wydanym w Paryżu w 1860 roku podsumowaniu ważniejszych dzieł Mickiewicza. Zawiera zbiór niepowiązanych ze sobą scen. Pierwsza część Dziadów przez niektórych jest traktowana jako początek cyklu, a przez innych jako jego zakończenie.

W utworze pojawiają się, podobnie jak w części II: postać Guślarza, opis obrzędu cmentarnego oraz Chór młodzieńców i Chór młodzieży. Część badaczy uważa, że te Chóry stanowią literacką kreację filomatów, z którymi Mickiewicz w okresie pisania utworu prowadził spór filozoficzno-światopoglądowy[18].

Historycy literatury nie potrafią odpowiedzieć na pytanie, dlaczego autor ani nie ukończył tej części Dziadów, ani nie zniszczył rękopisu. Niektórzy badacze utrzymują, że ten utwór jest ukończoną całością, złożoną z luźnych fragmentów[19].

Niektóre inscenizacje Dziadów

edytuj
 
Andrzej Mielewski w roli Gustawa-Konrada w Dziadach w inscenizacji Stanisława Wyspiańskiego (Teatr Miejski w Krakowie, premiera 31 października 1901)

W Polsce

edytuj

Za granicą

edytuj

Spektakle Teatru Telewizji

edytuj

Film

edytuj

Filmowej adaptacji dramatu dokonał w 1989 r. Tadeusz Konwicki. Lawa. Opowieść o „Dziadach” Adama Mickiewicza oprócz treści zawartych w tekście Mickiewicza odwołuje się do XX-wiecznej historii Polski (obrazy męczeństwa narodu z czasów II wojny światowej, pielgrzymka papieża Jana Pawła II, obrazy współczesnej Warszawy). Rola Gustawa–Konrada rozpisana została na dwóch aktorów: Gustawa Holoubka i Artura Żmijewskiego. W ogromnej obsadzie filmu znaleźli się też m.in. Teresa Budzisz-Krzyżanowska, Maja Komorowska, Henryk Bista, Piotr Fronczewski, Grażyna Szapołowska i Jan Nowicki.

Dziady w kulturze

edytuj

Austriacki filozof, pisarz i poeta Siegfried Lipiner na zlecenie polskiego arystokraty hrabiego Karola Lanckorońskiego dokonał przekładu Dziadów na język niemiecki, które ukazały się drukiem w 1887 roku w Lipsku pod tytułem Todtenfeier[28] (Święto zmarłych, Uroczystość żałobna). Kompozytor Gustav Mahler „czekał” na ten tekst[29]. Na karcie tytułowej utworu, który zaczął komponować dał taki właśnie tytuł „Totenfeier”. W zamyśle kompozytora był to poemat symfoniczny. Po śmierci Hansa von Bülowa Mahler zmienił koncepcję dzieła i tak powstała II Symfonia c-moll „Zmartwychwstanie”[30]. „Totenfeier” stało się teraz pierwszą częścią II Symfonii. Mahler oddzielił wyraźnie I część symfonii od pozostałych ogniw, żądając w partyturze „przynajmniej pięciominutowej przerwy”[31].

Fragment z Dziadów Adama Mickiewicza ukazał się również w grze komputerowej Wiedźmin 3: Dziki Gon firmy CD Projekt Red w zadaniu pobocznym o tytule „Dziady”.

Przypisy

edytuj
  1. ↑ Anna Pieszko, XXXI Międzynarodowy Festiwal Poezji „Maj nad Wilią” w nowej odsłonie. Program tegorocznej edycji spotkań – Kurier Wileński [online], kurierwilenski.lt, 18 czerwca 2024 [dostęp 2024-06-19] (pol.).
  2. ↑ Alina Witkowska, Ryszard Przybylski: Romantyzm. Warszawa: 1999, s. 252.
  3. ↑ a b c Repetytorium z języka polskiego. Kraków: 1996, s. 67.
  4. ↑ a b Alina Witkowska, Przybylski: Romantyzm. Warszawa: 1999, s. 255.
  5. ↑ a b c d e Alina Witkowska, Ryszard Przybylski: Romantyzm. Warszawa: 1999, s. 256.
  6. ↑ a b Alina Witkowska, Ryszard Przybylski: Romantyzm. Warszawa: 1999, s. 276.
  7. ↑ Alina Witkowska, Ryszard Przybylski: Romantyzm. Warszawa: 1999, s. 277.
  8. ↑ a b c Alina Witkowska, Ryszard Przybylski: Romantyzm. Warszawa: 1999, s. 279.
  9. ↑ Alina Witkowska, Ryszard Przybylski: Romantyzm. Warszawa: 1999, s. 280.
  10. ↑ Alina Witkowska, Ryszard Przybylski: Romantyzm. Warszawa: 1999, s. 281.
  11. ↑ Alina Witkowska, Ryszard Przybylski: Romantyzm. Warszawa: 1999, s. 282.
  12. ↑ Alina Witkowska, Ryszard Przybylski: Romantyzm. Warszawa: 1999, s. 283–284.
  13. ↑ Jerzy A. Kowalski, op. cit.
  14. ↑ Alina Witkowska, Ryszard Przybylski: Romantyzm. Warszawa: 1999, s. 284.
  15. ↑ a b Alina Witkowska, Ryszard Przybylski: Romantyzm. Warszawa: 1999, s. 286.
  16. ↑ Alina Witkowska, Ryszard Przybylski: Romantyzm. Warszawa: 1999, s. 285.
  17. ↑ a b Alina Witkowska, Ryszard Przybylski: Romantyzm. Warszawa: 1999, s. 253.
  18. ↑ Alina Witkowska, Ryszard Przybylski: Romantyzm. Warszawa: 1999, s. 254.
  19. ↑ Alina Witkowska, Ryszard Przybylski: Romantyzm. Warszawa: 1999, s. 254–255.
  20. ↑ Dziady – reż. Konrad Swinarski – Stary Teatr w Krakowie. teatry.art.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2010-08-11)].. teatry.art.pl.
  21. ↑ Dziady (całość) [online], Teatr Polski we Wrocławiu [dostęp 2021-01-25] (pol.).
  22. ↑ Leonard Drożdżewicz, „DZIADY” W LEŚNEJ GŁUSZY. ĆWIERĆWIECZE TEATRU WIERSZALIN, „Znad Wilii”, nr 4 (68), 2016, s. 41-45 [dostęp 2021-01-18].
  23. ↑ Kurator Nowak: „Dziady” w Teatrze Słowackiego „szkodliwe dla dzieci i uczniów” [online], 23 listopada 2021 [dostęp 2021-11-24].
  24. ↑ Radny PiS żąda „stanowczych działań” wobec dyrekcji teatru. Sprawy „Dziadów” ciąg dalszy [online], 23 listopada 2021 [dostęp 2021-11-24].
  25. ↑ Dorota Sokołowska, „Dziady - Noc pierwsza" Teatru Wierszalin na antenie TVP Kultura [online].
  26. ↑ „Dziady. Noc pierwsza” i „Dziady. Noc druga” – dyptyk teatru Wierszalin w TVP Kultura [online], TVP Kultura, 17 listopada 2020.
  27. ↑ Dziady. Śladami Adama Mickiewicza [online], FilmPolski [dostęp 2023-10-31] (pol.).
  28. ↑ Obecna pisownia Totenfeier.
  29. ↑ Mieczysław Tomaszewski – tekst w książeczce do płyty „muzyka i Mickiewicz in music”, Engram, 1998, DDD/ADD, EG 443601.
  30. ↑ Chylińska Teresa, Haraschin Stanisław, Schaeffer Bogusław – Przewodnik koncertowy, PWM, Kraków, 1991, s. 554; Golianek Ryszard Daniel – Przewodnik po muzyce Mahlera, Akademia Muzyczna im. Grażyny i Kiejstuta Bacewiczów w Łodzi, Łódź 2012, s. 27–31.
  31. ↑ Chylińska Teresa, Haraschin Stanisław, Schaeffer Bogusław – Przewodnik koncertowy, PWM, Kraków, 1991, s. 555.

Bibliografia

edytuj

Linki zewnętrzne

edytuj
Źródło: „https://pl.wiki.x.io/w/index.php?title=Dziady_(dramat)&oldid=75144434”