Wikipedia

Quarto (1911)

włoski krążownik zwiadowczy

Quarto – włoski szybki krążownik zwiadowczy(inne języki) (konstrukcyjnie krążownik pancernopokładowy) z czasów I wojny światowej i okresu dwudziestolecia międzywojennego. Okręt miał wyporność 3441 ton i osiągał prędkość 28 węzłów, a jego główne uzbrojenie stanowiło sześć dział kalibru 120 mm. Jednostka została zwodowana 19 sierpnia 1911 roku w Arsenale w Wenecji, a do służby w Regia Marina wcielono ją 31 marca 1913 roku.

Quarto
Ilustracja
„Quarto” w Warnie w 1932 roku
Klasa

krążownik zwiadowczy(inne języki) (krążownik pancernopokładowy)

Historia
Stocznia

Arsenał w Wenecji

Początek budowy

1909

Położenie stępki

14 listopada 1909

Wodowanie

19 sierpnia 1911

 Regia Marina
Wejście do służby

31 marca 1913

Wycofanie ze służby

5 stycznia 1939

Zatopiony

lipiec 1944

Dane taktyczno-techniczne
Wyporność

normalna: 3281 ton
pełna: 3441 ton

Długość

całkowita: 131,6 metra
126 metrów między pionami

Szerokość

12,84 metra

Zanurzenie

4,1 metra

Napęd
4 turbiny parowe Parsonsa o łącznej mocy 25 000 KM
10 kotłów, 4 śruby
Prędkość

28 węzłów

Zasięg

2300 Mm przy prędkości 15 węzłów

Uzbrojenie
6 dział kal. 120 mm (6 x I)
6 dział kal. 76 mm (6 x I)
ew. 200 min
Wyrzutnie torpedowe

2 x 450 mm (2 x I)

Opancerzenie
pokład 40 mm
wieża dowodzenia(inne języki) 100 mm
maski dział 80 mm
Załoga

247

Multimedia w Wikimedia Commons

„Quarto” wziął czynny udział w działaniach wojennych na Adriatyku, uczestnicząc m.in. w I bitwie pod Durazzo(inne języki). W okresie międzywojennym służył na Morzu Śródziemnym, Dalekim Wschodzie i na Czerwonym, uczestnicząc w wojnie włosko-abisyńskiej i hiszpańskiej wojnie domowej. Jednostka została wycofana ze służby 5 stycznia 1939 roku, po czym służyła do testów uzbrojenia. W lipcu 1944 roku kadłub krążownika został zatopiony przez Niemców w celu blokady wejścia do portu w Livorno.

Projekt i budowa

edytuj

Zbudowanie przez Wielką Brytanię na początku XX wieku krążownika zwiadowczego(inne języki) (ang. scout cruiser) HMS „Sentinel”(inne języki), przeznaczonego do wykonywania nie tylko zadań rozpoznawczych i łącznikowych, ale także do przewodzenia flotyllom niszczycieli i osłony ich przed wrogimi jednostkami tej klasy, spowodowało w wielu flotach rozpoczęcie prac projektowych nad podobnymi okrętami[1]. W porównaniu do wcześniejszych konstrukcji krążowników okręty te miały słabsze uzbrojenie i opancerzenie, rekompensując te parametry powiększoną prędkością i zasięgiem[1]. Z flot państw basenu Morza Śródziemnego pierwsza prace nad nowymi jednostkami podjęła Austro-Węgierska Marynarka Wojenna, czego efektem było rozpoczęcie w 1908 roku budowy krążownika SMS „Admiral Spaun”[1]. W tym samym roku również marynarka wojenna Królestwa Włoch podjęła decyzję o budowie pierwszego, eksperymentalnego okrętu tej klasy, który miał być prototypem niewielkiej serii jednostek klasy nazwanej Esploratori[1]. Konstruktorem okrętu był major korpusu inżynierów okrętowych Giulio Truccone, który w późniejszym czasie był projektantem m.in. niszczycieli typu Maestrale[1][2]. Według założeń miał powstać okręt o wyporności 3000 ton, rozwijający prędkość 28 węzłów i uzbrojony w sześć dział kalibru 120 mm[1].

Krążownik został zamówiony w 1908 roku w Arsenale w Wenecji, a pierwsze prace rozpoczęto przy nim w roku 1909[1]. Stępkę okrętu położono 14 listopada 1909 roku, a jego kadłub został zwodowany 19 sierpnia 1911 roku[2][3][a]. Nazwa Quarto w języku włoskim oznacza „czwarty” lub „ćwierć”[1]. Koszt budowy jednostki wyniósł około 10 mln lirów[1].

Podczas prób morskich przeprowadzonych w sierpniu 1912 roku uzyskano następujące wyniki: 2 sierpnia okręt osiągnął prędkość ekonomiczną 15,2 węzła przy średniej wyporności 3334 tony, a 7 sierpnia osiągnięto prędkość 22,2 węzła przy połowie mocy siłowni i wyporności 3211 ton; 20 sierpnia na wodach między Pianosa(inne języki) a Isole Tremiti przy przeciążeniu maszyn do 29 215 KM (przy 376,7 obr./min) jednostka osiągnęła prędkość 28,61 węzła, utrzymując ją prawie przez 10 godzin[3][4].

Dane taktyczno-techniczne

edytuj

Charakterystyka ogólna

edytuj

„Quarto” był zbudowanym głównie ze stali o wysokiej wytrzymałości krążownikiem pancernopokładowym o bardzo długim kadłubie z podwyższonym pokładem dziobowym (współczynnik długości do szerokości wynosił 10,26:1)[5]. Stewy, ramię steru oraz wsporniki wałów napędowych były stalowymi odlewami[6]. Konstrukcja kadłuba opierała się na 173 wręgach, które rozmieszczone były co 0,75 metra i numerowane od strony rufy od 0 do 169 (z numeracją wręgów pośrednich 0,5, 1,5, 2,5 i 3,5)[6]. Znajdowały się w nim dwa ciągłe pokłady: górny i mieszkalny, a od 116 wręgu zaczynał się pokład dziobowy, z zaokrąglonymi połączeniami z burtami[6]. Pokład mieszkalny wykonany był z blach o grubości 5 mm, zwiększającej się do 9 mm na wzdłużnikach[6]. Znajdowały się na nim m.in. pomieszczenia podoficerskie (na dziobie) oraz kabiny oficerskie (na rufie), a także prysznice, toaleta, pompy wody pitnej, dwie pompy do przetaczania paliwa, dwa parowniki i dwa destylatory[7].

Kadłub podzielony był za pomocą dziewięciu grodzi wodoszczelnych na 10 przedziałów, dochodzących do wysokości górnego pokładu; na całej długości miał dno podwójne, również podzielone na 30 przedziałów wodoszczelnych[6]. Pomiędzy 28 a 135 wręgą w pobliżu burt znajdowały się sięgające do wysokości pokładu mieszkalnego grodzie wzdłużne; między nimi a poszyciem znajdowały się zbiorniki paliwa, wody i zasobnie węglowe[6]. W części podwodnej zainstalowano po obu stronach długie stępki przechyłowe[6]. Masa kadłuba wynosiła 1630,27 tony[7].

W części dziobowej pokładu górnego znajdowały się: skrajnik dziobowy, szpital okrętowy, kabiny podoficerskie, umywalnie załogi, toaleta i pomieszczenie kabestanu[7]. Niewysokie nadbudówki zainstalowano na niemal całej długości pokładu: w dwupoziomowej dziobowej znajdowały się pomieszczenia windy amunicyjnej, magazyn i kabina nawigacyjna (na dolnej kondygnacji) oraz opancerzone stanowisko dowodzenia(inne języki) i pomost bojowy, wyposażone w koło sterowe i telegraf maszynowy (na górnej)[8]. Tuż za uskokiem dziobowym na śródokręciu znajdowała się długa, podłużna nadbudówka o szerokości trzech metrów, mieszcząca przewody dymowe i wentylacyjne, kambuz, radiostację, pomieszczenia mieszkalne, warsztaty, sklep okrętowy, kancelarię i lodówkę[7][b]. Nadbudówka ta na rufie łączyła się z mierzącą 13,5 metra długości i osiem metrów szerokości nadbudówką rufową z zapasowym stanowiskiem dowodzenia, dalmierzem i platformami[7]. Pod pokładem nadbudówki rufowej znajdowały się zasuwy cumownicze, kabestan z napędem elektrycznym oraz windy amunicyjne[7]. Na okręcie zainstalowano dwa wysokie maszty z platformami reflektorów[6][c].

Okręt miał długość całkowitą wynoszącą 131,6 metra (126 metrów między pionami i 130,5 metra na wodnicy), maksymalną szerokość 12,84 metra i maksymalne zanurzenie 4,1 metra[3][9]. Wysokość kadłuba (od stępki do pokładu górnego) na wręgu nr 64 wynosiła 7,88 metra[6]. Wysokość środka ciężkości nad poziomem stępki wynosiła 2,31 metra, a jego odległość od dziobowego pionu liczyła 61,56 metra[6]. Wyporność normalna wynosiła 3281 ton, a pełna 3441 ton[9][10][d].

Załoga okrętu składała się 13 oficerów i 234 podoficerów i marynarzy[2][3][e]. Masa przewidziana na załogę wynosiła 30,94 tony, zapasy żywności ważyły 35,72 tony, a zapas wody pitnej wynosił 15 ton[11].

Urządzenia napędowe i pomocnicze

edytuj

Okręt był napędzany dwoma zestawami turbin parowych systemu Parsonsa(inne języki) produkcji zakładów Odero(inne języki), pracującymi na cztery linie wałów zakończonych trójłopatowymi śrubami napędowymi o średnicy 2,1 metra i skoku 1,9 metra, wykonanymi z brązu[12][13]. Pojedynczy zespół turbin składał się z turbiny wysokiego ciśnienia, podłączonej do zewnętrznego wału napędowego i turbiny niskiego ciśnienia z wbudowanym stopniem biegu wstecznego, poruszającej wał wewnętrzny; pracę ich zabezpieczał skraplacz Beir-Uniflox, dwie pompy cyrkulacyjne, dwie pompy próżniowe, chłodnica oleju, podgrzewacze wody i pompy olejowe[12]. Turbiny zostały umieszczone w dwóch sąsiadujących przedziałach, pomiędzy którymi znajdowała się gródź wodoszczelna[12]. Dziobowy zespół turbin napędzał wały prawoburtowe, zaś rufowy poruszał wałami lewoburtowymi; kierunek obrotu śrub prawoburtowych był przeciwny do kierunku obrotu śrub lewoburtowych[12]. Średnica zewnętrznych wałów napędowych wynosiła 240 mm, a wewnętrzne miały średnicę o połowę mniejszą (120 mm)[12].

Parę dostarczało 10 kotłów wodnorurkowych systemu Blechynden-Odero z opalaniem mieszanym (osiem kotłów opalanych było paliwem płynnym – mazutem, a dwa mogły być opalane węglem bądź paliwem płynnym), rozmieszczonych w czterech kotłowniach usytuowanych przed przedziałami turbin[12]. W każdej kotłowni zainstalowane były przy burtach po dwa kotły opalane paliwem płynnym, a dwie pierwsze (licząc od dziobu) kotłownie miały dodatkowo po jednym kotle z opalaniem mieszanym[12]. Spaliny odprowadzane były do trzech niewysokich, umieszczonych w równych odległościach od siebie kominów: do pierwszego, o przekroju owalnym, trafiały spaliny z dwóch kotłów z opalaniem mieszanym, natomiast do dwóch pozostałych, o przekroju okrągłym, trafiały spaliny z ośmiu kotłów opalanych paliwem płynnym[14]. W kotłowniach znajdowały się ponadto pompy zasilające, wentylatory nawiewowe, filtry i podgrzewacze paliwa[12]. Każdy z kotłów o ciśnieniu roboczym 17 at wyposażony był w 10 palników systemu Megani i miał powierzchnię grzewczą wynoszącą 2465 m² (kotły z możliwością opalania węglem miały dodatkowo palenisko o powierzchni 212,16 m²)[15]. Wymiana powietrza w przedziałach siłowni i maszynowni odbywała się za pomocą 28 wentylatorów (20 wyciągowych i sześciu nawiewowych stałych oraz dwóch przenośnych)[4]. Odpowiednie ciśnienie w kotłowniach (o maksymalnej różnicy 0,13 at) utrzymywane było przez 10 turbowentylatorów parowych typu Sirocco o łącznej wydajności 620 000 m³ na godzinę[4]. Rezerwa wody kotłowej wynosiła 60 ton[7]. Łączna masa układu napędowego ze wszystkimi urządzeniami pomocniczymi wynosiła 751,5 tony, a zajmowana przez niego powierzchnia 552 m²[4].

Maszyny osiągały łączną projektowaną moc 25 000 KM, co pozwalało na osiągnięcie prędkości maksymalnej 28 węzłów[16][13]. Normalny zapas paliwa płynnego wynosił 400 ton (maksymalnie okręt mógł zabrać 479 ton), a mieściło się ono w 56 zbiornikach (12 w dnie podwójnym i 44 w zbiornikach burtowych)[4]. Prócz tego w czterech zasobniach mieściło się 50 ton węgla dla kotłów o opalaniu mieszanym[4]. Napełnianie zbiorników paliwem możliwe było dzięki dwóm pompom o napędzie elektrycznym o wydajności 150 ton na godzinę, a do przepompowywania paliwa służyła pompa o wydajności 90 ton na godzinę[4]. Zasięg wynosił 2300 Mm przy ekonomicznej prędkości 15 węzłów lub 588 Mm przy prędkości maksymalnej[2][4][f].

Energia elektryczna (prąd stały o napięciu 110 V) wytwarzana była przez trzy turbogeneratory AEG o mocy 40 kW każdy (jeden z nich stanowił rezerwę)[17].

Na rufie znajdował się pojedynczy, półzrównoważony ster o powierzchni 10,8 m², poruszany za pomocą parowej maszyny sterowej umiejscowionej w skrajniku rufowym pod pokładem pancernym[17]. Sterowanie okrętem odbywało się z pomostu i głównego stanowiska dowodzenia (istniała możliwość awaryjnego ręcznego sterowania z przedziału sterowego)[17].

Uzbrojenie

edytuj

Główną bronią artyleryjską krążownika było sześć pojedynczych dział kalibru 120 mm A1909 L/50 produkcji brytyjskich zakładów Armstrong, osłoniętych maskami[7][18]. Działa takie, oznaczone przez producenta jako typ EE, trafiły również na uzbrojenie włoskich drednotów: „Dante Alighieri” i typu Conte di Cavour, a także krążowników typu Nino Bixio(inne języki)[19]. Dwie armaty znajdowały się na podwyższonym pokładzie dziobowym, obok siebie, a cztery umieszczono w części rufowej (po jednym na pokładzie z każdej burty i dwa na nadbudówce)[20]. Zastosowany układ pozwalał w teorii na prowadzenie ognia przez cztery działa artylerii głównej zarówno na każdą z burt, jak i w kierunku dziobu i rufy[7]. Masa działa z maską pancerną wynosiła 11,68 tony, w tym część ruchoma 3,49 tony[7]. Długość działa wynosiła 6212 mm, a masa gwintowanej lufy (36 bruzd o skoku 1:30) z zamkiem wynosiła 3,721 tony[7][21]. Działa wykorzystywały amunicję rozdzielnego ładowania: pociski burzące o masie 22,13 kg (w tym ładunek wybuchowy 1,23 kg) lub szrapnele o masie 25,12 kg (w tym ładunek wybuchowy 0,3 kg), wystrzeliwane za pomocą ładunków miotających o masie 6,65 kg[7][22]. Maksymalna donośność wystrzeliwanego z prędkością początkową 850 m/s pocisku przy maksymalnym kącie podniesienia lufy +30° wynosiła 13 000 metrów[7][22]. Szybkostrzelność teoretyczna wynosiła do 15, a praktyczna sześć strzałów na minutę[7][22].

Artylerię drugiego kalibru stanowiło sześć pojedynczych półautomatycznych dział kalibru 76 mm V1909 L/50 produkcji brytyjskich zakładów Vickers[7][18]. Armaty te, oznaczone przez producenta jako typ ZZ1, zaprojektowane dla brytyjskiego pancernika HMS „Agincourt”, trafiły też podobnie jak działa kalibru 120 mm na uzbrojenie włoskich pancerników „Dante Alighieri” i typu Conte di Cavour, a także krążowników typu Nino Bixio[23]. Działa umieszczone zostały na górnym pokładzie na śródokręciu, po trzy na każdej burcie[7]. Masa działa ze stanowiskiem wynosiła 2458 kg, w tym część ruchoma 1145 kg[7]. Długość działa wynosiła 3988 mm[7]. Działa wykorzystywały naboje scalone o masie 11,92 kg (w tym pocisk 7 kg)[7]. Maksymalna donośność wystrzeliwanego z prędkością początkową 750 m/s pocisku przy maksymalnym kącie podniesienia lufy +20° wynosiła 10 000 metrów[24]. Szybkostrzelność wynosiła do 10 strzałów na minutę[12]. Łączna masa artylerii wynosiła 87,63 tony, wyposażenia komór amunicyjnych 18,54 tony, a amunicji 66,08 tony[7]. Uzbrojenie artyleryjskie uzupełniały dwa karabiny maszynowe Colt kalibru 6,5 mm, które w razie potrzeby mogły być zainstalowane na mostku[12].

Kierowanie ogniem odbywało się z wykorzystaniem dwóch dalmierzy brytyjskiej firmy Barr & Stroud(inne języki) – pierwszy znajdował się na górnym pomoście ponad stanowiskiem dowodzenia, a drugi na platformie na nadbudówce rufowej[12].

Broń torpedową stanowiły dwie pojedyncze obracalne w zakresie 15° nadwodne wyrzutnie kalibru 450 mm, umieszczone na pokładzie mieszkalnym na wysokości wręgi nr 82, strzelające przez otwory w burtach[2][12]. Łączna masa uzbrojenia torpedowego wynosiła 11,86 tony[7]. Okręt mógł też zabrać na pokład maksymalnie 200 min[2][3].

Opancerzenie

edytuj

Głównym elementem opancerzenia okrętu był wewnętrzny pokład pancerny ze skosami o grubości 40 mm (część pozioma, wykonana z dwóch warstw stali pancernej) i 30 mm (skosy, także wykonane z dwóch warstw)[3][7][g]. Pozioma część pancerza na przeważającej długości znajdowała się na wysokości około 50 cm poniżej pokładu mieszkalnego (ze wzniosem na dziobie i rufie, m.in. w celu ochrony urządzeń sterowniczych)[7]. Kąt pochylenia skosów pancerza wynosił 40° na śródokręciu oraz 60° na dziobie i rufie; skosy sięgały jednego metra poniżej linii wodnej w części środkowej jednostki, dochodząc do niej na dziobie i rufie z powodu wzniosu części poziomej pancerza[7]. Stanowisko dowodzenia(inne języki) chronione było pancerzem o grubości 100 mm, a maski dział głównego kalibru osłonięte były od czoła pancerzem o grubości 80 mm[2][7].

Wyposażenie

edytuj

Na okręcie zamontowano trzy reflektory bojowe, z czego dwa znalazły się na maszcie przednim, a trzeci na maszcie tylnym[17]. Krążownik wyposażony był w dwie stalowe kotwice Halla o masie po 2,5 tony, umieszczone w kluzach po obu stronach burt; jako rezerwowe przewożono dwie kotwice admiralicji o masie 500 i 800 kg[17]. Kotwice opuszczane i podnoszone były za pomocą kabestanu napędzanego przez znajdującą się na górnym pokładzie maszynę parową o mocy 50 KM[17]. Łańcuchy kotwiczne z ogniwami o średnicy 45 mm miały łączną długość 675 metrów[17]. Jako środki ratownicze i komunikacyjne początkowo na okręcie znajdowały się: 10-metrowy kuter parowy, 9,5-metrowa szalupa wiosłowa, 8,5-metrowa szalupa niezatapialna, trzy jole (dwie o długości 5,25 metra i jeden 3,8-metrowy), 3,5-metrowa płaskodenna łódź robocza oraz składana szalupa o długości 4 metrów, umieszczone na rostrach między kominami[17]. Opuszczanie i podnoszenie łodzi możliwe było dzięki 7-tonowemu dźwigowi o napędzie elektrycznym, zamontowanemu między pierwszy a drugim kominem[25].

Służba

edytuj

Okres przed I wojną światową

edytuj

Po zakończeniu prób morskich „Quarto” został wcielony do służby w Regia Marina 31 marca 1913 roku[2][3][h]. Okręt został pomalowany na kolor ciemnoszary[16]. W tym roku na okręcie doszło do pożaru, w wyniku którego uszkodzony został kadłub i jednostka trafiła do stoczni na remont[26]. 3 maja 1914 roku w Genui krążownik otrzymał sztandar bojowy i motto, które brzmiało „Ho confidenza in Dio e nel corragio” (pol. „Wierzę w Boga i męstwo”)[26]. W 1914 roku okręt wziął udział w wielu rejsach szkoleniowych na wodach Morza Adriatyckiego i Jońskiego, zawijając m.in. do Wenecji, Triestu, Brindisi, Durazzo i Augusty[26]. W tym roku dwa kotły o opalaniu mieszanym zostały przystosowane do wyłącznego opalania paliwem płynnym[4]. W sierpniu 1914 roku „Quarto” wchodził w skład 2 Dywizjonu Krążowników, stacjonując w Tarencie, a jego dowódcą był kmdr por. (wł. capitano di fregata) G. Nicastro[26].

I wojna światowa

edytuj
 
Łódź latająca Lohner L(inne języki) zamocowana u burty „Quarto”

23 maja 1915 roku, kiedy Królestwo Włoch wypowiedziało wojnę Austro-Węgrom przystępując do I wojny światowej, „Quarto” należał do składu Dywizjonu Rozpoznawczego (m.in. wraz z krążownikami „Nino Bixio”(inne języki), „Marsala”(inne języki), „Libia”(inne języki) i „Agordat”(inne języki) oraz krążownikami pomocniczymi „Città di Messina(inne języki)”, „Città di Palermo”(inne języki) i „Città di Siracusa(inne języki)”), dowodzonego przez kontradmirała (wł. contrammiraglio) Enrico Millo(inne języki)[26][27]. W nocy z 31 maja na 1 czerwca jednostka wraz z brytyjskim krążownikiem HMS „Dublin”(inne języki) w eskorcie niszczycieli wzięła udział w ostrzale radiostacji i latarni morskiej na wyspie Lissa, unikając torped wystrzelonych przez zanurzony okręt podwodny, a w drodze powrotnej zdobywając i zabierając na pokład austro-węgierską łódź latającą Lohner L(inne języki) nr L39, która wodowała przymusowo[26][i]. 5 czerwca „Quarto” wraz z niszczycielami „Animoso”(inne języki), „Ardente”(inne języki), „Audace”(inne języki) i „Ardito”(inne języki) ostrzelał punkt obserwacyjny położony na wyspie Meleda[28][29]. 9 czerwca krążowniki „Quarto”, „Nino Bixio”, HMS „Dublin” i „Città di Messina” w eskorcie niszczycieli wzięły udział w ataku na stację semaforową na przylądku Rodoni(inne języki)[30].

Od 11 lipca krążownik uczestniczył w operacji opanowania wyspy Pelagosa, najpierw zabezpieczając wraz z niszczycielami północne podejście do wyspy i osłaniając przewożący oddział desantowy krążownik pomocniczy „Città di Palermo”, a trzy dni później niszcząc wrogą radiostację nieopodal Ragusy[31][32]. 17 i 18 lipca jednostka spędziła na patrolu na wodach między Ragusą a Zatoką Kotorską, wysadzając drugiego dnia 50-osobowy desant w celu zniszczenia radiostacji na wyspie Giuppana[31][33]. 11 sierpnia „Quarto” wraz z brytyjskim krążownikiem HMS „Topaze”(inne języki), w eskorcie trzech włoskich i czterech francuskich niszczycieli zabezpieczały od wschodu podejścia do Pelagosy w związku z możliwym atakiem ze strony wrogich krążowników[31]. Tydzień później okręt wraz z niszczycielami osłaniał ewakuację wojsk włoskich z wyspy[31].

Jesienią 1915 roku okręty Dywizjonu Rozpoznawczego zostały przebazowane do Brindisi, a „Quarto” otrzymał zadanie eskortowania konwojów z zaopatrzeniem dla wojska serbskiego, płynących do Durazzo[31]. 29 grudnia okręt wziął udział w I bitwie pod Durazzo(inne języki), podczas której zespół jednostek ententy (prócz „Quarto” i „Nino Bixio” tworzyły go brytyjskie krążowniki HMS „Dartmouth”(inne języki) i HMS „Weymouth”(inne języki) oraz pięć francuskich i cztery włoskie niszczyciele) starł się z zespołem austro-węgierskim, składającym się początkowo z krążownika SMS „Helgoland” i pięciu niszczycieli typu Tátra[31][34]. Podczas potyczki „Quarto” próbował dogonić wrogi krążownik płynąc niemal jego śladem torowym, jednak po wystrzeleniu przez „Helgoland” torpedy musiał zrobić unik i odległość między okrętami zwiększyła się uniemożliwiając ostrzał[35]. Następnie okręt ostrzeliwał uchodzący z pola bitwy niszczyciel SMS „Csepel”, jednak nie uzyskał trafień[31][36]. Mimo przewagi liczebnej zespołowi alianckiemu nie udało się zniszczyć słabszego przeciwnika, mimo utraty przez niego dwóch niszczycieli[31][37].

23 lutego 1916 roku krążowniki „Quarto”, „Libia”, „Puglia”(inne języki) i brytyjski HMS „Liverpool”(inne języki) w eskorcie czterech niszczycieli osłaniały konwój płynący do Durazzo[31]. 23 marca okręt wraz z niszczycielami „Commandant Rivière” i „Pilade Bronzetti”(inne języki) uczestniczył w ostrzale celów na przylądku Pali[31]. 3 maja „Quarto” ubezpieczał stawiające zagrodę minową krążownik „Puglia” i stawiacz min HMS „Latona”(inne języki)[31]. W nocy z 8 na 9 lipca okręt wyszedł z Brindisi w celu ochrony stawiających miny w rejonie Orsery torpedowców 1PN i 24OS[31][j]. Nocą z 23 na 24 sierpnia „Quarto” i „Nino Bixio” osłaniały konwój płynący na trasie Tarent – Valona[31]. 22 grudnia okręt wraz z torpedowcami wyszedł w morze w celu przechwycenia wrogiego konwoju, jednak nie doszło do kontaktu[31].

12 marca 1917 roku krążownik, eskortowany przez niszczyciele „Impavido”(inne języki) i „Irrequieto”, przeszedł z Brindisi do Valony, a 31 marca z pokładu okrętu (eskortowanego przez francuskie niszczyciele „Faulx” i „Commandant Lucas”) dokonano inspekcji blokady Cieśniny Otranto[31]. Pod koniec wojny „Quarto” przeszedł do Ankony i po zawarciu rozejmu uczestniczył w zabezpieczeniu przejścia byłych okrętów Kaiserliche und Königliche Kriegsmarine pod kontrolę aliantów[31].

Podczas wojny okręt został wyposażony w tratwy ratunkowe, które przymocowano do ścian nadbudówek, a także zmieniono jego malowanie na kolor jasnoszary[16]. Ogółem podczas wojny krążownik uczestniczył w 63 rejsach bojowych (w tym dziewięć razy eskortował konwoje) w łącznym czasie 1336 godzin (kolejne 141 godzin trwały przebazowania jednostki); okręt spędził też 2663 godziny w gotowości 60-minutowej i 2336 godzin w gotowości 30-minutowej[31].

Okres międzywojenny

edytuj

Po zakończeniu działań wojennych dziobowy mostek „Quarto” został powiększony o drugą kondygnację[16]. Okręt aktywnie służył na Morzu Adriatyckim, a w sierpniu 1919 roku odbył rejs do Palestyny, zapewne w celu ubezpieczania powrotu do kraju kontyngentu włoskich żołnierzy[31]. Na początku lat 20. okręt został pomalowany na kolor ciemnoszary z białymi szczytami masztów[16]. 12 września 1925 roku „Quarto” został okrętem flagowym 2 Dywizjonu Torpedowego (w skład którego wchodziły ponadto duże niszczyciele „Aquila”(inne języki) i „Carlo Mirabello”(inne języki))[38]. W 1925 roku krążownik odwiedził porty w Zarze, Lagoście i Portolago[38]. Między 1925 a 1927 rokiem okręt wziął udział we wszystkich ćwiczeniach włoskiej floty, zajmując w 1927 roku pierwsze miejsce w przygotowaniu do nocnych strzelań[38]. W latach 1926–1927 na pokładzie „Quarto” użytkowano dwupłatową łódź latającą Macchi M.18AR(inne języki)[2][12]. 1 marca 1927 roku 2 Dywizjon Torpedowy został włączony do składu 2. Eskadry, a krążownik dalej pełnił rolę jednostki flagowej[38]. W drugiej połowie lat 20. dziobowy dalmierz został zdjęty z dachu stanowiska dowodzenia i przeniesiony na platformę na fokmaszcie; powiększono też „bocianie gniazdo”[16].

W kwietniu 1928 roku „Quarto” znalazł się w składzie delegacji włoskiej floty, przybyłej do Villefranche-sur-Mer w związku z odsłonięciem pomnika żołnierzy poległych w Wielkiej Wojnie, a następnie odbył rejs po wodach Morza Tyrreńskiego[38]. Na początku 1929 roku krążownik został pomalowany na kolor jasnoszaro-niebieski, który pozostał niezmienny do końca służby[16]. W tym roku jednostka odbyła rejs po portach zachodniej części Morza Śródziemnego, zawijając do Kartageny, Gibraltaru, Kadyksu, Lizbony, Almeríi i Trypolisu[38]. W listopadzie tego roku krążownik trafił pod bezpośrednią jurysdykcję Ministerstwa Marynarki, co miało związek z próbami dotyczącymi ochrony okrętów przed bronią gazową[38]. Między 1930 a 1932 rokiem okręt służył na Adriatyku, uczestnicząc w ćwiczeniach i manewrach[38]. Na początku lat 30. dokonano modernizacji uzbrojenia jednostki: na górny pokład za uskokiem dziobówki przeniesiono wyrzutnie torpedowe (zamontowane dotychczas na pokładzie mieszkalnym), dzięki czemu ich sektor ognia powiększył się do 30° na każdą burtę, a także zdemontowano cztery działa kalibru 76 mm (pozostawiono jedynie dwa na wysokości drugiego komina)[12][k]. W czerwcu 1932 roku „Quarto” wraz z niszczycielami „Fratelli Cairoli”(inne języki), „Angelo Bassini”(inne języki), „Giuseppe La Farina”(inne języki) i „Enrico Cosenz”(inne języki) odbył rejs na Morze Czarne, zatrzymując się między 15 a 22 czerwca w Warnie[38].

W 1933 roku krążownik udał się na wody Dalekiego Wschodu, docierając 13 marca do Szanghaju[38]. Okręt stał się jednostką flagową dowództwa sił włoskich w tym regionie, zastępując krążownik „Libia”[38]. „Quarto” służył na tych wodach przez dwa lata, reprezentując włoską banderę i ochraniając żeglugę handlową[38]. W końcu 1935 roku, po wybuchu wojny włosko-abisyńskiej, jednostkę skierowano na Morze Czerwone, gdzie weszła w skład stacjonującej w Massawie tzw. lekkiej eskadry Morza Czerwonego i Oceanu Indyjskiego (wraz z krążownikami „Ancona”(inne języki) i „Bari”(inne języki), pięcioma torpedowcami, pięcioma okrętami podwodnymi, czterema kanonierkami i stawiaczem min)[38][39]. Głównym zadaniem okrętów Dywizji było eskortowanie włoskich statków handlowych płynących przez Kanał Sueski i Morze Czerwone do Somali Włoskiego i Erytrei, a w przypadku wybuchu konfliktu zbrojnego z Wielką Brytanią także zwalczanie okrętów Royal Navy i przerwanie brytyjskich linii komunikacyjnych na Morzu Czerwonym[38][40]. „Quarto” uczestniczył w tych działaniach do lutego 1936 roku, kiedy powrócił do Włoch kontynentalnych[41]. W tym roku na jednostce zamontowano dwa podwójnie sprzężone wielkokalibrowe karabiny maszynowe Breda M1931 kalibru 13,2 mm L/76, zainstalowane na platformach za drugim kominem[12]. Wymieniono też środki ratownicze i komunikacyjne, które stanowiły od tej pory: 12,5-metrowy barkas motorowy, 10- i 7-metrowy kuter motorowy, 10,5-metrowy welbot, 8,7-metrowa szalupa wiosłowa, dwie 8,6-metrowe szalupy motorowe, 5,25-metrowy jol i 3-metrowa tratwa robocza[16].

Po wybuchu hiszpańskiej wojnie domowej, 7 września 1936 roku krążownik pod dowództwem kmdra por. Giovanniego Galatiego opuścił bazę La Spezia i popłynął do Hiszpanii, zawijając do Barcelony i dopływając 9 września do Alicante, gdzie zastąpił niszczyciel „Ugolino Vivaldi”[41]. 16 października okręt, po zaokrętowaniu personelu ambasady włoskiej w Madrycie, wyruszył nazajutrz do ojczyzny, docierając 18 października do La Spezii („Quarto” został zmieniony przez niszczyciel „Giovanni da Verrazzano”)[41]. 9 listopada krążownik ponownie wyruszył do Hiszpanii, przez Barcelonę i Palmę de Mallorca docierając 18 listopada do Tangeru (gdzie zmienił krążownik „Alberico da Barbiano”(inne języki))[41]. Po oficjalnym uznaniu przez Włochy rządu Francisco Franco „Quarto” stał się jednostką flagową zespołu włoskich okrętów stacjonujących nieopodal Cieśniny Gibraltarskiej, w skład którego wchodziły ponadto niszczyciele „Alvise da Mosto” i „Giovanni da Verrazzano” (wymienione następnie pod koniec listopada na niszczyciele „Aquila” i „Audace”(inne języki))[42]. W kwietniu 1937 roku „Quarto” został okrętem flagowym zespołu włoskiej floty stacjonującego w Palma de Mallorca[42]. 24 i 25 maja włoskie okręty stały się celem nalotu republikańskich bombowców SB-2, które pierwszego dnia zrzuciły niecelne bomby nieopodal miejsca postoju „Quarto”, „Carlo Mirabello” i krążownika pomocniczego „Barletta”, a nazajutrz uszkodziły „Quarto” i trafiły „Barlettę”[42][43]. 17 wrześnie na pokładzie krążownika gościł brytyjski admirał James Somerville[42].

1 stycznia 1938 roku „Quarto” został jednostką flagową 6 Dywizjonu, który grupował włoskie okręty operujące na wodach hiszpańskich[42]. 25 maja w Kadyksie na pokład okrętu weszła hiszpańska delegacja z generałem Milianem Astraiem na czele, która została przewieziona dwa dni później do Civitavecchia, gdzie wzięła udział w uroczystościach na cześć sojuszu frankistowsko-włosko-niemieckiego[44]. 3 czerwca krążownik zawinął do Neapolu, a 15 czerwca powrócił do Palma de Mallorca[44]. 1 sierpnia na wychodzącym w morze okręcie doszło do wybuchu dolnego kolektora jednego z kotłów, w wyniku którego zginęło dwóch podoficerów i 11 marynarzy, a wielu innych odniosło rany[44]. Wobec niemożliwości naprawy uszkodzeń na miejscu 16 sierpnia „Quarto” wypłynął w eskorcie krążownika „Muzio Attendolo”(inne języki) do Włoch, dopływając 18 sierpnia do La Spezii[44]. W czasie służby na wodach hiszpańskich na maskach dział i dachu nadbudówki dziobowej okręt miał wymalowane czerwono-biało-zielone pasy identyfikacyjne[16].

Dowództwo włoskiej marynarki uznało remont krążownika za nieopłacalny i królewskim dekretem nr 161 z 5 stycznia 1939 roku „Quarto” został wycofany ze służby[44][45]. Jednostkę przeholowano do Livorno, gdzie służyła następnie jako okręt-baza, a na początku 1941 roku testowano na niej nowe pociski kalibru 120 i 152 mm, a także sprawdzano skuteczność ładunków wybuchowych[2][44]. Na wpół zniszczony okręt stał się miejscem treningu płetwonurków-dywersantów szkolących się w obsłudze żywych torped SLC[44][46]. Po zawarciu przez Włochy rozejmu Livorno zostało zajęte przez Niemców, którzy zdobyli zniszczony kadłub krążownika[44]. Został on przez nich zatopiony w lipcu 1944 roku, aby zablokować północne wejście do portu w Livorno[44][l].

Ocena

edytuj

W porównaniu do swoich austro-węgierskich odpowiedników („Admirala Spauna” i jego ulepszonych następców, czyli jednostek typu Novara) „Quarto” nieznacznie przewyższał je pod względem osiąganej prędkości maksymalnej przy porównywalnym zasięgu[44]. Należy jednak wspomnieć, że przewagi tej włoski okręt nie był w stanie udowodnić podczas jedynego starcia z krążownikiem tej klasy (SMS „Helgoland”) pod Durazzo, kiedy to jednostka przeciwnika nie dała się dogonić osiągając przy przeciążeniu maszyn prędkości między 28 a 29 węzłów[47]. „Quarto” przewyższał austro-węgierskie jednostki pod względem zainstalowanego uzbrojenia (działa kalibru 120 mm o większym zasięgu i większej masie pocisków wobec armat kalibru 100 mm), mimo mniejszej ich liczby (sześć wobec od siedmiu do dziewięciu na pokładach okrętów przeciwnika)[44]. Mankamentem włoskiej jednostki był natomiast brak pancerza burtowego (który został zamontowany na „Admirale Spaunie” i jego następcach) i mniejsza grubość pancerza pokładowego, przez co okręt miał znacznie słabszą ochronę bierną[48]. W porównaniu do swoich następców – krążowników typu Nino Bixio(inne języki) – mimo mniejszej wyporności dysponował większą prędkością i zasięgiem, a także niezawodną siłownią („Quarto” do ostatnich lat swojej służby był w stanie rozwinąć prędkość 28 węzłów)[2][49].

Uwagi

edytuj
  1. ↑ Identycznie podają Gardiner i Chesneau 1980 ↓, s. 285, Miramar ↓ i Gogin 2022 ↓. Natomiast Celikow 2013a ↓, s. 16 podaje, że stępkę okrętu położono 11 listopada 1909 roku, zaś wodowanie odbyło się 9 sierpnia 1911 roku.
  2. ↑ Instalacja chłodnicza o napędzie parowym mogła wytworzyć 200 kg lodu w ciągu 10 godzin[4].
  3. ↑ Wysokość fokmasztu od poziomu wodnicy wynosiła 27 metrów[6].
  4. ↑ Gardiner i Gray 1985 ↓, s. 263, Fraccaroli 1970 ↓, s. 49 i Gogin 2022 ↓ podają, że wyporność standardowa wynosiła 2271 ton, a pełna 3442 tony, a Gardiner i Chesneau 1980 ↓, s. 285 podaje wyporność pełną 3388 ton. Natomiast Moore 1990 ↓, s. 211 podaje wyporność wynoszącą 3280 ton, zaś Brassey 1912 ↓, s. 220 – 3250 ton.
  5. ↑ Identycznie podaje Gogin 2022 ↓. Natomiast Celikow 2013a ↓, s. 24 podaje, że załoga liczyła 323 osoby (w tym 12 oficerów), Moore 1990 ↓, s. 211 – 253 osoby, zaś Brassey 1912 ↓, s. 220 podaje, że liczyła 197 osób.
  6. ↑ Moore 1990 ↓, s. 211 podaje, że zasięg wynosił 3270 Mm przy prędkości 10 węzłów i 1220 Mm przy prędkości 25,7 węzła.
  7. ↑ Gozdawa-Gołębiowski 1994 ↓, s. 615 podaje, że grubość pancerza pokładowego wynosiła 50 mm.
  8. ↑ Identycznie podają Miramar ↓ i Gogin 2022 ↓. Natomiast Celikow 2013b ↓, s. 31 podaje, że okręt wszedł do służby 11 maja 1912 roku.
  9. ↑ Informacji o ataku okrętu podwodnego na krążownik nie potwierdzają Gozdawa-Gołębiowski 1994 ↓, s. 250 i Csonkaréti 2004 ↓, s. 75-77; ten ostatni podaje natomiast, że okręt był nieskutecznie bombardowany przez łodzie latające L32 i L43.
  10. ↑ Gozdawa-Gołębiowski 1994 ↓, s. 317-318 i Csonkaréti 2004 ↓, s. 186 podają, że „Quarto” wraz z niszczycielami „Impetuoso”(inne języki) i „Irrequieto(inne języki)” wziął wtedy udział w nieudanym pościgu za krążownikiem SMS „Novara”.
  11. ↑ Gardiner i Gray 1985 ↓, s. 263 i Gogin 2022 ↓ podają, że przeniesienie wyrzutni torpedowych odbyło się niedługo po wprowadzeniu do służby, a działa kalibru 76 mm (trzy) zdemontowano w 1936 roku, by zrobić miejsce dla wkm Breda.
  12. ↑ Gardiner i Chesneau 1980 ↓, s. 315 podają, że okręt został zniszczony w 1940 roku w wyniku prób z motorówkami wybuchowymi typu MTM.

Przypisy

edytuj
  1. ↑ a b c d e f g h i Celikow 2013a ↓, s. 16.
  2. ↑ a b c d e f g h i j k Gardiner i Gray 1985 ↓, s. 263.
  3. ↑ a b c d e f g Fraccaroli 1970 ↓, s. 49.
  4. ↑ a b c d e f g h i j Celikow 2013a ↓, s. 22.
  5. ↑ Celikow 2013a ↓, s. 16-17.
  6. ↑ a b c d e f g h i j k Celikow 2013a ↓, s. 17.
  7. ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u v w x y Celikow 2013a ↓, s. 20.
  8. ↑ Celikow 2013a ↓, s. 17, 20.
  9. ↑ a b Celikow 2013a ↓, s. 17, 24.
  10. ↑ Gozdawa-Gołębiowski 1994 ↓, s. 615.
  11. ↑ Celikow 2013a ↓, s. 20, 24.
  12. ↑ a b c d e f g h i j k l m n o Celikow 2013a ↓, s. 21.
  13. ↑ a b Moore 1990 ↓, s. 211.
  14. ↑ Celikow 2013a ↓, s. 17, 20-21.
  15. ↑ Celikow 2013a ↓, s. 21-22.
  16. ↑ a b c d e f g h i Celikow 2013a ↓, s. 24.
  17. ↑ a b c d e f g h Celikow 2013a ↓, s. 23.
  18. ↑ a b Gogin 2022 ↓.
  19. ↑ Friedman 2011 ↓, s. 197.
  20. ↑ Celikow 2013a ↓, s. 18-20.
  21. ↑ Chodnicki 2018 ↓, s. 213.
  22. ↑ a b c Chodnicki 2018 ↓, s. 214.
  23. ↑ Friedman 2011 ↓, s. 228.
  24. ↑ Celikow 2013a ↓, s. 20-21.
  25. ↑ Celikow 2013a ↓, s. 23-24.
  26. ↑ a b c d e f Celikow 2013b ↓, s. 31.
  27. ↑ Csonkaréti 2004 ↓, s. 277.
  28. ↑ Celikow 2013b ↓, s. 31-32.
  29. ↑ Gozdawa-Gołębiowski 1994 ↓, s. 250-251.
  30. ↑ Csonkaréti 2004 ↓, s. 77.
  31. ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r Celikow 2013b ↓, s. 32.
  32. ↑ Csonkaréti 2004 ↓, s. 97.
  33. ↑ Csonkaréti 2004 ↓, s. 80, 98.
  34. ↑ Gozdawa-Gołębiowski 1994 ↓, s. 254-255.
  35. ↑ Csonkaréti 2004 ↓, s. 107.
  36. ↑ Gozdawa-Gołębiowski 1994 ↓, s. 255.
  37. ↑ Gozdawa-Gołębiowski 1994 ↓, s. 256-257.
  38. ↑ a b c d e f g h i j k l m n Celikow 2013b ↓, s. 33.
  39. ↑ Franz 2016a ↓, s. 64.
  40. ↑ Dyskant 1983 ↓, s. 257.
  41. ↑ a b c d Celikow 2013b ↓, s. 34.
  42. ↑ a b c d e Celikow 2013b ↓, s. 35.
  43. ↑ Dyskant 1983 ↓, s. 336.
  44. ↑ a b c d e f g h i j k Celikow 2013b ↓, s. 36.
  45. ↑ Gardiner i Chesneau 1980 ↓, s. 285.
  46. ↑ Franz 2016b ↓, s. 275.
  47. ↑ Csonkaréti 2004 ↓, s. 108.
  48. ↑ Celikow 2013b ↓, s. 36-37.
  49. ↑ Celikow 2013b ↓, s. 37.

Bibliografia

edytuj
  • Károly Csonkaréti: Marynarka wojenna Austro-Węgier w pierwszej wojnie światowej 1914–1918. Kraków: Wydawnictwo Arkadiusz Wingert, 2004. ISBN 83-918940-3-7.
  • Jewgienij Celikow. „Quarto” – weteran włoskiej floty. Część I. „Okręty Wojenne”. Nr 5 (121), 2013. Wydawnictwo Okręty Wojenne, Tarnowskie Góry. ISSN 1231-014X. 
  • Jewgienij Celikow. „Quarto” – weteran włoskiej floty. Część II. „Okręty Wojenne”. Nr 6 (122), 2013. Wydawnictwo Okręty Wojenne, Tarnowskie Góry. ISSN 1231-014X. 
  • Maciej Chodnicki: Amerykańskie ciężkie okręty artyleryjskie na tle konstrukcji innych państw. Wyd. 2. T. 2: Pierwsze drednoty. Warszawa: ACAD, 2018. ISBN 978-83-66163-02-7.
  • Conway’s All the World’s Fighting Ships 1906–1921. Robert Gardiner, Randal Gray (red.). London: Conway Maritime Press, 1985. ISBN 0-85177-245-5. (ang.).
  • Conway’s All the World’s Fighting Ships 1922–1946. Robert Gardiner, Roger Chesneau (red.). London: Conway Maritime Press, 1980. ISBN 0-85177-146-7. (ang.).
  • Józef Wiesław Dyskant: Konflikty i zbrojenia morskie 1918–1939. Gdańsk: Wydawnictwo Morskie, 1983. ISBN 83-215-3243-8.
  • Aldo Fraccaroli: Italian Warships of World War I. London: Ian Allan Ltd., 1970. ISBN 0-7110-0105-7. (ang.).
  • Maciej Franz: Burza nad Morzem Śródziemnym. Wojna się rozpoczyna. T. 1. Oświęcim: Wydawnictwo Napoleon V, 2016. ISBN 978-83-65495-67-9.
  • Maciej Franz: Burza nad Morzem Śródziemnym. Zmagania o panowanie na morzu. T. 2. Oświęcim: Wydawnictwo Napoleon V, 2016. ISBN 978-83-65652-74-4.
  • Norman Friedman: Naval Weapons of World War One. Guns, Torpedoes, Mines and ASW Weapons of All Nations. Great Britain: Seaforth Publishing, 2011. ISBN 978-1-84832-100-7. (ang.).
  • Ivan Gogin: QUARTO scout cruiser (1913). Navypedia. [dostęp 2022-08-06]. (ang.).
  • Jan Gozdawa-Gołębiowski, Tadeusz Wywerka Prekurat: Pierwsza wojna światowa na morzu. Warszawa: Lampart, 1994. ISBN 83-902554-2-1.
  • Jane’s Fighting Ships of World War I. John Moore (red.). London: Studio Editions, 1990. ISBN 1-85170-378-0. (ang.).
  • QUARTO (6104345). miramarshipindex.nz. [dostęp 2022-08-06]. (ang.).
  • The Naval Annual, 1912. T.A. Brassey (red.). Portsmouth: J. Griffin and Co., 1912. (ang.).
Źródło: „https://pl.wiki.x.io/w/index.php?title=Quarto_(1911)&oldid=75090020”