Wikipedia

Potyczka pod Barnimiem

starcie zbrojne z 1627 roku

Potyczka pod Barnimiem[c] – starcie zbrojne stoczone 1 sierpnia 1627 roku[d] na Pomorzu Nadodrzańskim pomiędzy wojskami w służbie Królestwa Danii, a najemną ochotniczą formacją lekkiej jazdy polskiej (lisowczycy)[e] i polskim pospolitym ruszeniem[f]; walczącymi po stronie cesarskich sił Habsburgów[g] w trakcie wojny trzydziestoletniej; potyczka pod Barnimiem była preludium[12] do bitwy pod Granowem.

Potyczka pod Barnimiem
Wojna trzydziestoletnia
Czas

1 sierpnia 1627

Miejsce

Barnimie

Terytorium

Nowej Marchii, Pomorza, RP

Strony konfliktu
Armia króla Danii[a] Armia Cesarstwa[b]
Dowódcy
• Joachim von Mitzlaff więcej patrz tekst ↘ • Gabriel Pechmann von Schönau tekst ↘
Siły
• Mitzlaffa (ok. 4000) więcej patrz tekst ↘ • Pechmanna (1750) więcej patrz tekst ↘
Straty
patrz tekst ↘ patrz tekst ↘
Położenie na mapie gminy Drawno
Mapa konturowa gminy Drawno, blisko centrum na dole znajduje się punkt z opisem „miejsce bitwy”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, po lewej nieco u góry znajduje się punkt z opisem „miejsce bitwy”
Położenie na mapie województwa zachodniopomorskiego
Mapa konturowa województwa zachodniopomorskiego, na dole znajduje się punkt z opisem „miejsce bitwy”
Położenie na mapie powiatu choszczeńskiego
Mapa konturowa powiatu choszczeńskiego, po prawej znajduje się punkt z opisem „miejsce bitwy”
Ziemia53°10′35″N 15°48′20″E/53,176389 15,805556

Tło historyczne przed potyczką

edytuj

Działania poprzedzające

edytuj

Wojska cesarskie dowodzone przez pułkownika Gabriela Pechmanna von Schönau podjęły w 1627 roku działania przeciwko armii weimarskiej – jednej z dwóch armii duńskich, stacjonującej na Morawach i Śląsku, która zamierzała przebijać się na północ, a jej dowódcą był Joachim von Mitzlaff. Wskutek naporu wojsk cesarskich Duńczycy zostali przyparci do granic Rzeczypospolitej: ich główne siły przeszły polską granicę na wysokości Byczyny, a następnie podążyły wzdłuż lewego brzegu Prosny i granicy po stronie polskiej, co miało doprowadzić do pozbycia się pogoni[13]. W połowie lipca regiment weimarski zniszczył pod Odolanowem formowany w Rzeczypospolitej pułk księcia holsztyńskiego, przeznaczony do wsparcia wojsk cesarskich. Podczas marszu przez Wielkopolskę, mimo prób powstrzymania przez pospolite ruszenie, Duńczycy dotarli do pogranicza Rzeczypospolitej z Nową Marchią[14]. Niewielkie siły elektora brandenburskiego ograniczyły się w obronie do spalenia mostów w Skwierzynie i Drezdenku, co na dłużej nie mogło powstrzymać marszu żołnierzy weimarskich.

Działania, przebieg granic 1620-1648
 
Marchia Brandenburska ok. 1320
 
Rzeczpospolita w 1648

Wojska duńskie przeprawiły się przez Drawę, zajmując polskie zamki w Wieleniu i Człopie. Główną ich kwaterą stała się później wieś Granowo na obszarze Nowej Marchii[15]. 17 lipca 1627 roku, po szybkim marszu wzdłuż granic Rzeczypospolitej, cesarskie wojska Pechmanna, przeprawiły się przez Wartę i stanęły pod Gorzowem umieszczając swój siedmiotysięczny korpus w wioskach położonych na północ od miasta[14]. Korpus Pechmanna ścigając wojska duńskie korpusu Mitzlaffa przemieścił się pod Strzelce Krajeńskie. Wojska duńskie były już we wschodniej Nowej Marchii. Polskie chorągwie podążały za wojskami duńskimi, którymi dowodził Mitzlaff. Niebawem obydwie strony starły się w potyczce pod Barnimiem, a następnie w bitwie pod Granowem[16].

Przebieg granicy marchijsko-polskiej w okolicy Barnimia i Drawna

edytuj

Na podstawie źródeł z wieku XV i późniejszych granica odcinka wschodniego Nowej Marchii przebiegała południowo-zachodnim krańcem wsi Łowicz, dalej północną granicą wsi Korytnica, która zaliczała się do nowomarchijskiego powiatu choszczeńskiego, a po drugiej stronie granicy była położona wieś Sadowo. Dalej granica państwowa przebiegała północnym krańcem pól wsi Płociczno, która należała do Marchii i stąd granica państwowa dochodziła do strugi Modrzanek, która wpływa do Stawu Młyńskiego, noszącego również nazwę Lubicz, a stąd na wschód od wsi Krępa, na południe do jeziora Płociczno i do rzeczki Płocicznej, której cały dolny bieg, stanowił granicę państwową od średniowiecza. Dalej korytem Płocicznej na południe. Następnie wzdłuż koryta tej rzeczki, przepływającej przez duże jezioro Ostrowite, dochodziła do Drawy. Dopiero od rejonu Głuska rzeka Drawa była granicą państwową i tutaj był wbity w dno rzeki żelazny pal graniczny. Dalej granica biegła już korytem Drawy, do ujścia do Noteci, gdzie tkwił podobny pal w wodzie[17].

Lisowczycy

edytuj

W działaniach wojennych brały udział różnorodne oddziały najemne, opłacane przez zwaśnione strony. Należały do nich m.in. polskie oddziały lisowczyków, walczących w latach 1619–1620 na terytorium Węgier, a potem na ziemiach Cesarstwa (Czechy) i w krajach Rzeszy (Nadrenia). Kilka chorągwi polskich lisowczyków, dowodzonych przez rotmistrzów z pomocą porucznika i chorążego, przeszło przez Santok na polską stronę, gdzie stacjonowały resztki formacji duńskich i śląskich. Stoczyły tam potyczki w Wieleniu i Człopie[18]. Lisowczycy cieszyli się wielką sławą w Europie[h][20][21]. Na przeprawie w Wieleniu lisowczycy pod dowództwem rotmistrza Jana Rustrowskiego stawili zdecydowany opór regimentom pułkownika Kaldenhofa i Holcka[i]. Według zapisków kronikarza Adama Lehmana rotmistrz Rustrowski został pojmany, był torturowany i został zabity[8]. Lisowczycy mimo straty swojego dowódcy dalej prowadzili pościg za oddziałami Mitzlaffa i po walkach 21 lipca w Człopie, gdzie zginęło 50 lisowczyków i trzech żołnierzy przeciwnika, kontynuowali marsz aż do granicy Nowej Marchii nad Drawą, by stoczyć z oddziałami protestanckimi potyczkę pod miejscowością Barnimie[23][24].

Potyczka pod Barnimiem

edytuj

Przed potyczką

edytuj
 
Barnimie. Kościół z XV wieku pw. Najświętszego Serca Pana Jezusa

Na całym pograniczu brandenburskim, dogodne punkty przeprawowe, zostały wzmocnione na mocy układu sojuszniczego, który został zawarty 31 maja 1627 roku przez elektora brandenburskiego, i w ramach którego elektor oficjalnie zerwał porozumienia z Danią. Zobowiązał się także do wspólnej z wojskami cesarskimi obrony przed armią duńską oraz zezwolił na okupację przez wojska cesarskie Nowej Marchii i innych prowincji brandenburskich[25]. Na dowódcę wojsk brandenburskich elektor Jerzy Wilhelm Hohenzollern powołał pułkownika Hildenrata von Krachta[26], który swoimi wojskami oraz nowymi oddziałami, w tym kawalerią pospolitego ruszenia z rotmistrzem Hansem von Schönebeckiem, pospolitym ruszeniem powiatu choszczeńskiego, obsadził mosty i przejścia graniczne pod Gorzowem, Santokiem, Drezdenkiem, Osiecznem, Drawnem i Barnimiem[27]. Miało to uniemożliwić przejście korpusowi Mitzlaffa do Nowej Marchii. Wojska duńskie chcąc wkroczyć do Nowej Marchii, podążyły z Człopy pod Barnimie. Maszerowały przez Puszczę Miradzką i przekroczyły niebronioną granicę na Płocicznej, następnie w dniach 30–31 lipca 1627 roku znalazły się w Puszczy Drawskiej na przedpolu Drawna i Barnimia[28], na terenie z nielicznymi wzgórzami, jak Góra Chomętowska. Jako pierwsze dotarły tutaj regimenty pułkowników Holcka i Kaldenhofa[29].

Wojska duńskie rozłożyły się częściowo w lesie i w okolicznych miejscowościach[30]. Oddziały Mitzlaffa[j] były „zdemoralizowane”[31], splądrowały trzy wsie[32], w tym 31 lipca 1627 roku Barnimie, w którym przetrwał stary kościół protestancki[33], podpaliły Chłopowo[3] i zbezcześciły ewangelicki kościół[32][3], zniszczyły okolice Bierzwnika[34]. Oddziały Mitzlaffa nie zajęły kwater we wsi Barnimie, miejsce na obozowisko wybrały w okolicy tej wsi oraz w pobliskim Podegrodziu, Dominikowie i w Niemieńsku. Dawało ono dogodne warunki dla organizacji obozu obronnego i do prowadzenia rozpoznania w celu wyboru optymalnego miejsca dla przejścia Drawy. Poczynania oddziałów Mitzlaffa obserwowane były przez chorągwie polskich lisowczyków[32][35].

Oddziały tyłowe korpusu Mitzlaffa pod Barnimie nadeszły rano 1 sierpnia 1627 roku. Za nimi maszerowały spod Człopy polskie chorągwie kozackie (lisowczyków). Jednocześnie w Dobiegniewie grupowało się pospolite ruszenie szlachty, mieszczan, oddziały domowe starosty Adama Sędziwoja Czarnkowskiego, a przy nim Tuczyńscy – Wedlowie z Tuczna i Blanckenburgowie z Mirosławca[33]. Oddziały przegrupowano do pobliskiego Starego Osieczna i Barnimia[27], gdzie zostały także przemieszczone wielkopolskie oddziały pospolitego ruszenia. Przejścia przez Drawę były blokowane[5]. Lisowczycy poruszali się za przeciwnikiem i atakując tyły, wypierali korpus Mitzlaffa z granic Rzeczypospolitej do Nowej Marchii. Podczas tych zaciętych walk prowadzonych między Człopą, a Barnimiem zadali Duńczykom duże straty, w liczbie 300 poległych[36][37].

Organizacja, taktyka, formacje, uzbrojenie

edytuj
 
Lisowczycy podczas bitwy[38]

W potyczce pod Barnimiem starły się oddziały posiadające na stanie uzbrojenie typu zachodnioeuropejskiego. W armii cesarskiej, pojawiły się siły uzbrojone w stylu wschodnio – i południowoeuropejskim, reprezentowane przez oddziały Polaków i Chorwatów z regimentu Isolana[k][40]. Największym atutem lisowczyków w potyczce pod Barnimiem były wszechstronnie wyszkolone konie[l][43]. W oddziałach polskich lisowczyków (chorągwiach kozackich) na wyposażeniu znajdowały się kolczugi w kształcie długiej koszuli z rozcięciem. Lisowczycy w potyczce pod Barnimiem działali w zagonach na terytorium wroga, w tym przypadku na tyłach oddziałów duńskich w Barnimiu, walczyli bez taborów, zaopatrując się podczas ciągłych rabunków w terenie, na którym operowali[41]. Poruszali się, podobnie jak Tatarzy, komunikiem, tzn. nie mieli wozów, tylko po kilka koni do jazdy wierzchem, a wyposażenie i żywność przewozili na koniach jucznych[44].

Jednostką taktyczną w potyczce pod Barnimiem i Drawnem w kawalerii i piechocie była kompania nazywana też chorągwią, rotą albo kornetem (60-100 ludzi). Kompania piechoty żołnierzy Mitzlaffa wynosiła od 70-120, a cesarskich od 150-300 żołnierzy. Organizacja regimentu konnego czy pieszego składała się z dziesięciu kompanii. Czasami niektóre z regimentów składały się z dwóch, trzech lub czterech kompanii. Półregimenty posiadały pięć kompanii. Regiment kawalerii liczył przeważnie 1000 jeźdźców, a w sztabie było 40 kawalerzystów[45].

Żołnierze Mitzlaffa i wojsk cesarskich stanowili piechotę uzbrojoną w piki i muszkiety wraz z kawalerią. Formację wojsk duńskich i cesarskich stanowili arkebuzerzy[m], rajtaria[n], lekka kawaleria[o], dragoni, piechota[p], artyleria[q]. Na czele danego regimentu stali oficerowie posiadający oznakę swego zwierzchnictwa w postaci partyzany lub halabardy, obok w szyku ustawiali się werbliści i fleciści[46].

Uczestnicy potyczki pod Barnimiem

edytuj

Strona cesarska – oddziały polskie

edytuj

Rzeczpospolita Obojga Narodów oficjalnie nie udzieliła wsparcia władzy cesarskiej, jednak polskie oddziały lisowczyków (8–10 tysięcy żołnierzy) uczestniczyły w konflikcie[47], za zgodą króla Zygmunta III Wazy. Były to chorągwie lisowczyków, które były podporządkowane wojskom chorwackim, których dowódcą był płk Hector Lodovico Isolano[r][s] i był podległy dowódcy korpusu pułkownikowi Gabrielowi Pechmannowi von Schönau. Lisowczycy brali udział w potyczce pod Barnimiem i odegrali w niej główną rolę[50].

 
Lisowczyk – mal. Juliusz Kossak (ok. 1860–1865)
 
A. Sędziwój Czarnkowski
Herb/Nazwa Dowódcy Miejsce Ilość wojska Uzbrojenie Rodzaj wojska
 

Chorągiew wojsk Polskich

pod dowództwem[t] – ↘

1. rotmistrz Rogulski

2. rotmistrz Górski

3. rotmistrz Dembiński

4. rotmistrz Plecki

Barnimie

1. 100

2. 100

3. 100

4. 100


• szabla, łuk refleksyjny
• pika, rohatyna
• pistolet, rusznica
• arkebuz, bandolet
• nadziak, czekan, koncerz
• polska kawaleria kozacka lisowczyków
 

Chorągiew Nałęcz III

pod dowództwem –
• Czarnkowskiego 		Barnimie 200
• rapier, sztylet, tasak, pika, halabarda, noże, sierpy
• kosa, broń myśliwska
• widły, topór, siekiera, sierp
• pospolite ruszenie
• wojsko wojewódzkie
 

Chorągiew przyboczna

pod dowództwem –
• Tuczyńscy-Wedlowie

z Tuczna

Barnimie 100
• kosa, broń myśliwska, widły, topór, siekiera, sierp, tasak, sztylet
• pika, rapier, halabarda, nóż
• pospolite ruszenie
 

Chorągiew wojsk ziemi poznańskiej pospolitego ruszenia i wojsk wojewódzkich

pod dowództwem –
• Adama Sędziwója Czarnkowskiego 		Barnimie 1000
• kosy, broń myśliwska, widły, topór
• siekiera, sierp, tasak, sztylet, pika, rapier, halabarda
• pospolite ruszenie
 

Chorągiew wojsk Blanckenburgów z Mirosławca

pod dowództwem –
• komisarza Henryka i Jana Wedlów[51] 		Barnimie 200
• tasak, sztylet, pika
• rapier, tasak, halabarda
• pospolite ruszenie

Strona cesarska

edytuj

W składzie armii cesarskiej w potyczce pod Barnimiem i Drawnem wchodziły wojska, które bezpośrednio uczestniczyły w starciu oraz oddziały, które tylko przegrupowywały się przez Barnimie i Drawno w kierunku Granowa, byli to: Walonowie, Hiszpanie, Włosi, Szkoci, Chorwaci, Albańczycy i inni. Służyli tutaj przedstawiciele wszystkich krajów monarchii habsburskiej i podległych władzy cesarskiej. Byli także Austriacy, Niemcy, w tym Brandenburczycy i Pomorzanie, Węgrzy i nadesłani przez króla Zygmunta III Wazę – Polacy (chorągwie lisowczyków)[52].

 
Johann von Merode
 
H. Ulryk von Schaffgotsch

Korpus Gabriela Pechmanna von Schönau[u]:

Herb/Nazwa Dowódcy Miejsce Ilość wojska Uzbrojenie Rodzaj formacji Narodowość Herb
  Chorągiew wojsk

cesarskich

pod dowództwem – płka Gabriela Pechmanna von Schönau

↘ 1. Daniel von Hebron

2. Johann von Merode

3. Johann Hans Ernest von Scherffenberg[v]

4. Hans Ulryk von Schaffgotsch

5. hrabia Jakub Strozzi di Firenze[w]

6. baron Betino Ricardia de la Trappola[x]

7. Johann Peter Coronina

8. Hector Lodovico Isolano

Barnimie


• 1000

(10 k.n.a)[56][57]

1. 2000

(20 k. (10 k.n.a.) + 10 k.d.[58][57])

2. 1000

(10 k.w.r.)[59][57]

3. 1000

(10 k.c.a.)[60][57]

4. 500

(5k.a.)[61][55]

5. 1000 (10k.a.)

6. 800 (8k.a.)

7. 500 (5k.a.)

8. 800

(4 k. Chorwatów, 4 k. Polaków)[50]


• szabla
• lekki miecz
• krótka broń palna
• muszkiet
• rusznica
• arkebuz
• pika
• rapier
• sztylet
• halabarda
• łuk refleksyjny
• pika
• rohatyna
• pistolet
• bandolet
• nadziak
• czekan
• koncerz 		1. Arkebuzerzy[y]
• Niemcy (5,400)
• Czesi (1000)
• Włosi (800)

2. Rajtaria[z]
• Walonia (1000)

3. Lekka kawaleria
• Chorwacy (600)
• Polacy (200?)
• inna kawaleria (brak danych)

4. Dragoni[aa]
• Niemcy (1000)

5. Piechota
• (brak danych)

6. Artyleria
• (brak danych)

1. Niemcy ↘
• Austriacy
• Pomorzanie
• Ślązacy

(4929)

2. Walonowie (1000)

3. Włosi (800)

4. Czesi (800)

5. Chorwaci (600)

6. Polacy (200)

7. Branderburczycy (?)[ab]

8. Szkoci (?)

9. Hiszpanie (?)

1.

 

 

 

2. 

3. 

4. 

5. 

6. 

7. 

8. 

9. 

Strona duńska

edytuj

W potyczce pod Barnimiem i Drawnem walczyli lub się tylko przegrupowywali żołnierze różnych narodowości[66]. Do armii Mansfelda[ac] i weimarskiego księcia Jana Ernesta, a po ich śmierci komisarza wojennego Joachima von Mitzlaffa, werbowano żołnierzy o wielu narodowościach, byli to: Niemcy, Francuzi, Szwajcarzy, Włosi, Czesi (regiment czeskich emigrantów politycznych, liczący 500 żołnierzy z dowódcą pułkownikiem Bubną), Morawianie, Holendrzy (regiment holenderski pułkownika Farenze), Anglicy, Szkoci oraz Niemcy z różnych krajów Rzeszy, a najwięcej z Weimaru, Saksonii, Turyngii, Brandenburgii, Holsztynu, Palatynatu, Śląska i z Pomorza[ad][68][69].

Korpus Joachima von Mitzlaffa[ae]:

 
płk Henryk von Holck
Herb/Nazwa Dowódcy Miejsce Ilość, rodzaj wojska Uzbrojenie Rodzaj formacji Narodowość Herb
 

Chorągiew wojsk króla Danii

pod dowództwem –
• komisarza wojennego Joachima von Mitzlaffa[af]

↘

1. płk Wolf Henryk von Baudis vel Baudissin (r.)[ag]

2. płk Henryk Holck (r.)

3. płk Daniel von Herbon (r.)

4. płk Andreasa Kochcicki (r.)

5. płk Kaldenhof (r.)

6. płk Ercken (r.)

7. płk Daniel du Meny vel Dumeni (r.)[ah]

8. płk Balthazar Adrian von Flodorp (r.)

9. płk Kinsky (r.)

10. płk Jurgen von Rohr (r.)[ai]

11. płk Schlammersdorf (r.)

12. płk Bubna (r.)

13. mjr Kugkler (d.)[aj]

14. kpt. Brönck (d.)

15. płk Rantzau (p.)

Barnimie

Drawno

100 (sztab)

↘

1.1000 (10 k.r.)[ak]

2. 1000 (10k.r.)

3. 600 (6k.r.)

4. 400 (4k.r.)

5. 200 (4k.r.)

6. 300 (3k.r.)

7. 120 (1k.r.)

8. 100 (1k.r.)

9. 80 (1k.r.)

10. 400 (4k.r.)

11. 200 (2k.r.)

12. 500 (5k.r.)

13.400 (4k.d.)[al]

14. 200 (5k.d.)

15. 800 (5k.d.)


• rapier, szabla
• muszkiet
• pistolet
• rusznica
• arkebuz, pika
• rohatyna
• bandolet
• nadziak, czekan
• koncerz
• lekki miecz
• krótka broń palna
• sztylet, halabarda 		1.

Arkebuzerzy
• (brak danych)

2.

Rajtaria
• (4,900)

3.

Lekka kawaleria
• (brak danych)

4.

Dragoni
• (600)

5.

Piechota
• (800)

6.

Artyleria
• (5 dział)

1. Niemcy ↘

Weimarscy

Pomorzanie

Ślązacy

Brandeburczycy

inni ↘

(2200)

2. Duńczycy (2000)

3. Czesi (2020)

4. Szkoci (?)

5. Anglicy (?)

6. Polacy (?)

7. Francuzi (?)

8. Holendrzy (?)

1.  

1.  

1.  

1.  

2.  

3.  

4.  

5.  

6.  

7.  

8.  

Przebieg potyczki

edytuj

Atak lekkiej jazdy kozackiej pod Barnimiem nastąpił rano w niedzielę 1 sierpnia 1627 roku[am][77][78]. Lisowczycy w sile dwóch chorągwi natarli z rejonu Drawnika[an][80]. Chorągwie lisowczyków poruszały się traktem leśnym, omijając szlaki komunikacyjne, mosty i brody co uniemożliwiło ich osaczenie[ao]. W decydującej fazie natarcia przeszły do szarży podjazdowej. Lisowczycy uderzyli z zaskoczenia w szyku zwartym w okolicy tamy przy moście w Barnimiu na tyłowe oddziały kawalerii duńskiej, powodując zaskoczenie i ruch w ich pododdziałach. Napieranie przez lisowczyków na tyły wojsk Mitzlaffa spowodowało, że główne siły kawalerii i piechoty nieprzyjaciela rozpoczęły przegrupowanie, a następnie natarły na przejście w okolicy w Barnimia, które było bronione przez oddziały polskiego pospolitego ruszenia. Jednocześnie wojska Mitzlaffa podjęły próby wdarcia się do Drawna mostem[ap] położonym w mieście[82][36].

Potyczka pod Barnimiem
 
Lisowczycy podczas jednej z bitew[83]
 
Armia Mansfelda
 
Most Polski w Drawnie. Miejsce przeprawy i walk sił brandenburskich z weimarskimi 1 sierpnia 1627
 
płk Hildebbrand von Kracht
 
Rzeka Drawa z mostem w Barnimie. Prawdopodobne miejsce przeprawy i walk polskich oddziałów z duńskimi 1 sierpnia 1627

Żołnierze marchijscy i Wedlów bronili szańców usytuowanych na rozłogach Drawna oraz postawili obronę na moście[31]. Oddziały Mitzlaffa uderzyły w tym miejscu w celu rozpoznania, ruszyły do przodu w celu sforsowania Drawy przez most w Drawnie. Doszło do walk na moście między siłami brandenburskimi, a weimarskimi. Wojska Mitzlaffa napotkały na opór obrońców Drawna, którymi dowodził Rüdiger von dem Borne[aq], zadając wojskom duńskim duże straty (100 poległych)[36][24]. Pod Barnimiem trwały walki w okolicy mostu z tamą na Drawie. Doszło do zaciętego starcia we wsi Barnimie. Oddziały Mitzlaffa związały się w walce z oddziałami polskimi i brandenburskimi, doprowadzając do przełamania obrony na moście z tamą w Barnimiu oraz miejsc przeprawowych w okolicy Barnimia[84][24]. Lisowczycy po wykonaniu szarży wykonali szybki manewr odskoku od wojsk duńskich przemieszczając się w kompleks leśny w rejonie Barnimia, a następnie przegrupowali się w kierunku Bierzwnika podążając za wojskami Mitzlaffa i nękając ich pododdziały tyłowe. Równocześnie trwały potyczki podczas przeprawy w miejscach innych brodów rzeki Drawy w okolicy Podegrodzia[79], Konotopia i między Barnimiem, a Radęcinem[36].

Z informacji Ernesta von Brederlowa[ar] wynika, że główna cześć wojsk Mitzlaffa przeprawiła się do zmierzchu 1 sierpnia 1627 roku; znajdując się na drugim brzegu, żołnierze zatrzymywali się na odpoczynek w leśnych miejscach, w tym w okolicy Bierzwnika[84]. W meldunku brandenburski porucznik Rüdiger von dem Borne informował o objęciu dowodzenia, gdyż kapitan Jurgen Ernest von Vedel[as] został wzięty do niewoli oraz meldował, że część wojsk elektorskich, jak kilka chorągwi rajtarów, jest na przerwanej tamie w Barnimiu. Porucznik Rüdiger von dem Borne podawał, że sam ma nadal do dyspozycji dziewięć chorągwi i utrzymywał przejście, choć miał obawy o utrzymanie tych jazów. W meldunku apelował do szlachty o jak najliczniejsze zasilanie jego oddziału[at]. Pisał także o udziale w walkach pospolitego ruszenia powiatu choszczeńskiego. Borne zamierzał bronić okolicznych miejscowości, liczył nie tylko na miejscowych, ale też na wsparcie pułkownika Hildebranda von Krachta[au][84].

Oddziały polskie i brandenburskie, w tym pospolitego ruszenia powiatu choszczeńskiego[31] prowadziły walki w okolicy tamy na moście w Barnimiu oraz na drugim brzegu Drawy i ostatecznie zostały wyparte z rejonów obrony. Oddziały brandenburskie Rüdigera von dem Borne zabezpieczały miejsca innych przejść rzeki Drawy, w tym w rejonie Jaworza, Żółwina i Puszczy Drawskiej[28] i niewykluczone, że i tutaj mogło dojść do walk, gdyż pododdziały Mitzlaffa były rozproszone i działały na znacznym obszarze[24]. Wojska brandenburskie starły się na moście w Drawnie z duńską rajtarią i dragonami, natomiast oddziały jazdy lisowczyków szarżowały na tyłowe oddziały duńskie na tamie przy moście w Barnimiu oraz na drugim brzegu, gdzie się przegrupowały z zamiarem dalszych starć z nacierającą kawalerią i piechotą duńską[28]. Żołnierze Mitzlaffa po zaciętych walkach ostatecznie przełamali linię obrony pod Barnimiem i Drawnem i zmusili wojska przeciwnika do wycofania się z rejonów obrony na mostach i brodach na rzece Drawie. Oddziały Mitzlaffa po zakończonych walkach w okolicy mostów nie prowadziły dalej działań zaczepnych, przeszły jedynie mostami przez miasto Drawno i Barnimie[37]. W trakcie walk na przejściu przez rzekę w Barnimiu poległ rotmistrz z korpusu von Mitzlaffa[87].

Rüdiger von dem Born na wiadomość o porażce sił marchijskich pod Barnimiem wezwał na pomoc oddziały pułkownika Hildebranda von Krachta[28]. Były to jednak plany działań, a nie faktyczne działania zbrojne przeciw oddziałom duńskim, które wkroczyły do Nowej Marchii[37]. Wielkopolskie oddziały pospolitego ruszenia, oddziały wojewódzkie i wojsko prywatne Adama Sędziwója Czarnkowskiego i Tuczyńskich nie podjęły dalszej walki, gdyż znajdując się już na terenach Nowej Marchii wycofały się do Polski. Zadaniem polskiej jazdy nie było pokonanie wroga, lecz przesunięcie go do przodu i zablokowanie mu drogi odwrotu[82]. Za oddziałami Mitzlaffa poszli dalej jedynie lisowczycy i brali udział w dalszych utarczkach[36]. Oddziały Mitzlaffa od 30 lipca do 2 sierpnia 1627 roku przemieszczały się wraz z taborami przez Drawę, dokonywały tego etapami, wraz z docieraniem do Drawy kolejnych regimentów[88].

Straty

edytuj

Pod Barnimiem zginęło pięciu Duńczyków i blisko 50 Polaków[82][79]. Brandenburskie źródła mówią o 3 żołnierzach weimarskich i pięćdziesięciu Polakach[3][11]. Natomiast dr Grzegorz Jacek Brzustowicz podaje, że w potyczce pod Barnimiem i Drawnem poległo 100 żołnierzy[av] wojsk Mitzlaffa oraz wskazuje o braku informacji co do strony polskiej i wojsk brandenburskich[11]. Dowodzi to o ogniowej sile przeciwnika, a jednocześnie ukazuje jak niebezpieczne byłoby połączenie się Duńczyków ze zmagającymi się z Polakami Szwedami. Do tych strat należy dodać trzystu Duńczyków zabitych przez Polaków w walkach prowadzonych między Człopą, a Barnimiem[11].Lisowczycy i pozostałe wojska polskie podjęły próbę wyparcia oddziałów protestanckich do Nowej Marchii[5].

Rajd od Barnimia po Granowo

edytuj

Oddziały Mitzlaffa po przekroczeniu Drawy, ruszyły na południe przez puszczę do Radęcina, potem przez Słowin, maszerowali poniżej amtu Bierzwnik, przez Chłopowo, skąd podążyli do Krzęcina i pod Granowo[89]. Tam 3 sierpnia 1627 rozegrała się bitwa, która była największą na Pomorzu Zachodnim (wtedy Nowej Marchii), w czasie toczącej się wojny trzydziestoletniej, a unicestwienie w jej wyniku jednej z dwóch armii, dopełniło niepowodzeń Danii w tej wojnie[90].

Osobny artykuł: Bitwa pod Granowem.

Wojska cesarskie przerzucono na północny zachód i do końca 1627 wyparto Duńczyków z obszaru niemal całych Niemiec[91].

Badania, potyczka w literaturze i jej znaczenie

edytuj

Badania naukowe, potyczka w literaturze

edytuj

Potyczkę pod Barnimiem w pracach historycznych po raz pierwszy ukazał w 1899 roku Paul Schwartz w swojej dwutomowej pracy o Nowej Marchii podczas wojny trzydziestoletniej. Badacz pisał o dotarciu wojsk weimarskich z Człopy nad Drawę koło Barnimia w dniu 21 lipca (s.s.), czyli 31 lipca (n.s.) oraz że koło miejscowości Barnimie doszło do starcia z polskimi oddziałami, w której poległo trzech żołnierzy weimarskich i pięćdziesięciu Polaków. Paul Schwartz skorzystał z dokumentów proweniencji brandenburskiej[92].

Według arnswaldzkiego badacza historii Karla Berga walki toczyły się nad brzegiem Drawy, bezpośrednio w korycie oraz w puszczy. Wtedy też Duńczycy i Ślązacy obrali kierunek południowy i przeszli przez puszczę, w której na trasie ich przemarszu, znajdowano w następnych wiekach liczne kule do muszkietów oraz fragmenty zbroi[92].

W 1937 profesor gimnazjalny Walter Schumacher z Choszczna w wydanej publikacji o przeszłości powiatu choszczeńskiego pisał o starciu w Barnimiu pomiędzy weimarskimi rajtarami, a Polakami pod datą 27 lipca 1627[aw].

Falerystyk, regionalista, kolekcjoner, podpułkownik WP Andrzej Szutowicz popularyzując starcie zbrojne wojsk polskich z duńskimi w roku 2019 pisał[94]:

Pod Barnimiem zmierzające w marszu odwrotowym z Czech wojska króla duńskiego po zniesieniu broniących przeprawy Brandenburczyków i w chwili przekraczania rzeki Drawy, zostały zaatakowane przez polską jazdę wspartą pospolitym ruszeniem z Wielkopolski. (...) Biorąc pod uwagę warunki terenowe, można pokusić się o postawienie hipotezy, że Duńczycy zorganizowali w rejonie Podegrodzia także przeprawę na Drawie. Jest mało prawdopodobne, by Polacy zaatakowali ich w jej trakcie, gdyż wiedzieli, że szanse na sukces były niemal żadne. Można wysnuć wniosek, że zaatakowali dopiero na drugim brzegu rzeki; mogło to nastąpić z rejonu Barnimia lub Drawnika.

Profesor Zygmunt Szultka w roku 2009 wskazywał możliwość nawet kilku potyczek nad Drawą koło Barnimia. Ostatecznie nie wiadomo czy podczas bitwy doszło do współdziałania polskich oddziałów, w tym lisowczyków z wojskami brandenburskimi[24]. Jednak wszystko wskazuje na to, że operacja wojsk wielkopolskich nie była zsynchronizowana z działaniem sił brandenburskich[36]. Armia duńska, uderzając na przejścia koło Barnimia i Drawna, natrafiła na wojska polskie i brandenburskie, starając się ich początkowo powstrzymać, a potem przełamać[10].

Walki Duńczyków z Polakami przedstawił w roku 2019 dr Zbigniew Mieczkowski[95], emerytowany pułkownik WP[ax], autor wielu artykułów i publikacji z zakresu historii regionalnej. Pisał w swoim opracowaniu[97]:

Duńskie siły główne z Człopy sforsowały Płocicznę koło Werder (Ostrowca) i skierowały się na Barnimie, gdzie po moście przeszły na zachodni brzeg Drawy. Tu zajęły wcześniej rozbudowaną rubież (szańce) i urządziły obóz w celu obrony tutejszej przeprawy. Prawdopodobnie wykorzystano wówczas rubieże szańców na prawym brzegu Drawy, w pobliskim Drawniku i Moczelach (Sitnicy) do obrony tamtejszych przepraw przez Drawę. Do Barnimia dotarł podjazd lisowczyków i stoczył potyczkę z Duńczykami. Rozdzielająca walczących Drawa spowodowała, że po stronie atakujących Polaków poległo 50 kawalerzystów, a tylko 3 wśród wojsk protestanckich.

Doktor nauk humanistycznych – historyk Grzegorz Jacek Brzustowicz podjął tematykę przedmiotową w publikacji z roku 2007 – Bitwa pod Granowem. Studium historyczne z dziejów Nowej Marchii i Księstwa Zachodniopomorskiego w czasach wojny trzydziestoletniej. W 2022 roku do tematu powrócił publikacją – Bitwa pod Granowem. 3 sierpnia 1627 r.[98].

Znaczenie potyczki pod Barnimiem

edytuj

Przewaga liczebna armii duńskiej spowodowała, że wojska duńskie szybko przełamały linię obrony pod Barnimiem i Drawnem i zmusiły wojska brandenburskie do porzucenia obrony na Drawie. Dla elektora brandenburskiego walki w potyczce pod Barnimiem i Drawnem miało istotne znaczenie polityczne. Była wydarzeniem świadczącym o aktywnej postawie wojsk elektorskich przeciwko Duńczykom[99]. Szarża oddziałów polskich (lisowczycy) na przejściu przez rzekę Drawę pod Barnimiem oraz działania zaczepne i obronne wojsk polskich była przykładem, że służąc w tym przypadku wojskom cesarskim bronili także polskiej racji stanu[5].

Upamiętnienie

edytuj

Walki pod Barnimiem i Drawnem, a ostatecznie pod Granowem zostały upamiętnione koło kościoła w Granowie tablicą pamiątkową, poświęconą wszystkim walczącym i poległym. W 2007 roku zorganizowano pierwsze obchody rocznicowe w związku z 380. rocznicą tych wydarzeń. Po dziesięciu latach Urząd Gminy w Krzęcinie zorganizował obchody 390. rocznicy bitwy pod Granowem, a zarazem potyczki pod Barnimiem[12]. W czasie obchodów odbyła się uroczysta msza święta w intencji poległych w Gralewie i w Barnimie. Zorganizowano wystawy, odbyła się konferencja popularnonaukowa oraz polsko-niemieckie warsztaty kulturalno-naukowe „Krajobraz Kulturowy Gminy Krzęcin: Pogranicze Nowej Marchii i Pomorza Zachodniego”[100][101].

 
Tablica pamiątkowa upamiętniająca bitwę w Granowie i potyczkę w Barnimie

Zaprezentowano także widowisko „Zapomniani bohaterowie”, które zostało przygotowane przez nauczycieli i uczniów ZS nr 1 w Choszcznie. W epilogu widowiska wybrzmiały słowa[102]:


O tej potyczce i bitwie krwawej, jeszcze nasze dzieci
Bedą opowiadać, pisać, wnukom dadzą księgi
By o weteranach, słyszał kraj daleki
By nie zapomnieli o nich, nasi następcy na wieki
Będą pokarmem legend i baśni
Pomnikiem chwały i ludzkiej waśni
Zatopionym w cierpieniu i polnych wrzosach
Symbolem śmierci w okrutnych czasach[103]

Pierwszy dzień obchodów zakończył apel poległych i salwa honorowa kompanii honorowej pododdziału z Choszczna 12 Brygady Zmechanizowanej[104]. W drugim dniu obchodów odbył się pokaz musztry i ćwiczeń żołnierskich oraz zaprezentowano rekonstrukcję bitwy, w której uczestniczyła prawie stuosobowa grupa z Czech pod dowództwem Ilji Freiberga i Piotra Duszy. Działania żołnierzy rekonstruktorów spowodowały huk wystrzałów armatnich, strzały z muszkietów, szczęk broni białej, dźwięki trąb bojowych. Żołnierze nosili błyszczące hełmy, byli ubrani w bufiaste kolorowe kaftany, nieśli na ramieniu muszkiety lub włócznie. Mieszkańcy Barnimia podczas rekonstrukcji mogli wyobrazić sobie wydarzenia, które rozegrały się nad rzeką przed wiekami[105]. Efekty pirotechniczne oddawały nastrój sprzed 390 lat. Żołnierze rekonstruktorzy śpiewali pieśni i wznosili okrzyki wojenne, słychać było stukot ciężkich żołnierskich butów[106]. Na zakończenie odbył się koncert Izabeli Trojanowskiej, zespołu Classic oraz belgijskiego wykonawcy Danzela. Wydarzenia te stały się stałym elementem pamięci historycznej w regionie oraz zajmują ważne miejsce w eventach organizowanych przez Gminę Krzęcin[107].

1 i 3 sierpnia 2022, minęła 395., a w 2027 400. minie rocznica wydarzeń pod Barnimiem, Drawnem i Granowem[108].

Zobacz też

edytuj

Uwagi

edytuj
  1. ↑ Armia króla duńskiego Chrystiana IV, biorąca udział w działaniach na terenie Rzeszy w latach 1625–1627, przez współczesnych i historyków była nazywana armią mansfeldzką, mansfeldzko-weimarską, armią duńską, armią duńsko-śląską, a także armią duńską i emigrancką. Profesor Szultka wskazał, aby przyjąć nazwę korpus lub oddziały Mitzlaffa, który był z nominacji króla duńskiego naczelnym dowódcą i generalnym komisarzem wojennym. Zgrupowanie o wielobarwnej mozaice narodowościowej[1].
  2. ↑ Katolicyzm reprezentowały państwa podległe Habsburgom (Austria, Hiszpania), niektóre księstwa I Rzeszy (m.in. Bawaria, niemieckie księstwa biskupie, m.in.: arcybiskupstwo Kolonii, arcybiskupstwo Moguncji oraz arcybiskupstwo Trewiru)[2].
  3. ↑ Źródła dr Brzustowicza i prof. Szultki wskazują starcie pod Barnimiem jako potyczkę, natomiast regionalista historyk Andrzej Szutowicz stwierdza, że określenie „bitwa pod Barnimiem” jest wygórowane, ale mówienie, że była to potyczka jakby minimalizuje rolę tego wydarzenia[3][4][5].
  4. ↑ Potyczka pod Barnimiem według kalendarza obecnie obowiązującego (n.s.) w kalendarzu gregoriańskim, lub 22 lipca 1627 według starego stylu (s.s.)[6][7].
  5. ↑ Pod Barnimiem w potyczce brały udział po stronie wojsk cesarskich dwie chorągwie kozaków (lisowczyków) - Rogulskiego, Górskiego lub Dembińskiego i Pleckiego. Trzecią, a może i czwartą chorągwią dowodził jeden z czterech wymienionych rotmistrzów. Literatura przedmiotowego tematu nie wskazuje przyporządkowania danego rotmistrza do konkretnej chorągwi, podaje, że w potyczce pod Barnimiem brało udział 3 lub cztery chorągwie. Nieliczne źródła podają błędną informację, że w potyczce pod Barnimiem chorągwią lisowczyków dowodził rotmistrz Jan Rustrowski. Był w Wieleniu pojmany, następnie był torturowany i został zabity[8][9].
  6. ↑ W potyczce pod Barnimiem uczestniczyły wojska pospolitego ruszenia na czele których były: wojska prywatne - Adam Sędziwój Czarnkowski i Tuczyńscy - Wedlowie z Tuczna oraz wojska Blanckenburgów z Mirosławca[10].
  7. ↑ W potyczce uczestniczyły także wojska brandenburskie, którymi dowodzili Rüdiger von dem Borne i Rüdiger von Wedel[11].
  8. ↑ Niezrównana w szybkości jazda, charakteryzowała się błyskawicznym przemieszczaniem (dziennie do 150 km), wynikającym ze sposobu jazdy, stosowaniem taktyki podstępów i forteli wojennych, niezwykłą odwagą oraz straszliwym pustoszeniem i rabowaniem terenów, na których przebywali. Ich wyszkolenie jeździeckie i bojowe wzbudzało podziw cudzoziemców. Wyróżniali się dzielnością, ale także okrucieństwem i szczególnym zamiłowaniem do rabunku[19].
  9. ↑ Jak podaje w swoim opracowaniu regionalista historyk Andrzej Szutowicz - płk Pechmann wysłał za Duńczykami podległe mu polskie szwadrony lekkiej jazdy (sześć?) pod komendą kpt. Rustrowskiego wskazując, że jak chce tradycja, byli to lisowczycy. Polacy pod Wieleniem zaatakowali stanowiska regimentów płk. Holcka i Kaldenhofa, zostali jednak odparci. Część oddziałów duńskich przegrupowała się do oddalonej ponad 22 km Człopy, pozostałe wojsko duńskie kierowało się na stary szlak w kierunku Barnimia. Polskie szwadrony lekkiej jazdy poruszały się za nimi wsparte elementami pospolitego ruszenia[22].
  10. ↑ Były mieszanką narodowości, w której przeważali Duńczycy, drugą grupą narodowościową byli Czesi. Składały się z oddziałów: regiment Mitzlaffa, regiment płk Baudisa, regiment Holcka, płk Kaldenhofa, płk Kochcickiego, płk Daniela, pół-regiment czeskich emigrantów i kompania śląsko-morawskich protestantów. Regiment kawalerii liczył 1000 ludzi. Sztab dysponował 40 żołnierzami. W skład regimentu wchodziło 10 kompanii (60 – 100 ludzi). Były także pięciokompanijne półregimenty[22].
  11. ↑ W potyczce pod Barnimiem uzbrojenie lisowczyków oraz ich ubiór było przez nich dowolnie stosowane, zależnie od stopnia zamożności. Nosili pełniące funkcję miękkiej zbroi pikowane żupany, baczmagi, czapki typu kołpak. Nosili charakterystyczne obcisłe spodnie. Nie używali metalowych zbroi, niektórzy nosili misiurki lub kolety, korzystali ze zdobycznych kałkanów. Stosowali uzbrojenie zaczepne, które składało się z szabli, łuku refleksyjnego, który chowali w sajdaku (pokrowiec na łuk z kołczanem). Używali także krótkich pik lub rohatyn. Zamiennie z łukami nieraz używali pistoletów, rusznic, arkebuzów lub bandoletów. Natomiast oficerowie posiadali dodatkowo nadziak bądź czekan i niekiedy koncerz lub pałasz troczony przy siodle, zazwyczaj pod lewym kolanem[39].
  12. ↑ Lisowczycy manewrowali końmi głównie dosiadem i dotykiem, a nie rozbudowanym kiełznem jak inne rodzaje wojsk. Pod Barnimiem zastosowali najazd na tyły oddziałów duńskich przy dużej szybkości z jednoczesnym atakiem szablą. Podczas szarży włączali elementy jazdy kozackiej tzw. „dżygitówki” oraz jazdę galopem tzw. „synchroniczną” w bliskości sąsiednich koni poprzez zamykanie strefy ataku. Źródła nie podają czy w potyczce pod Barnimiem zastosowali swój ulubiony styl walki tzw. „tatarski taniec”, czyli pozorowaną ucieczkę, aby po zwrocie na zadzie gwałtownie zaatakować goniącego wroga[41][42].
  13. ↑ Jazdę średnią stanowili arkebuzerzy mający na wyposażeniu arkebuz (broń palna). Na wyposażeniu mieli jeszcze pistolety i lekki miecz. Arkebuzerzy byli używani przy wstępnej wymianie ognia, aby osłabić nim przeciwnika, a potem do ataku szli kirasjerzy. Uczestniczyli w przegrupowaniu pod Barnimiem[45].
  14. ↑ Była to jazda, którą dysponowali w dużej liczbie wojska cesarskie. Rajtaria była ciężką jazdą, która walczyła bez uzbrojenia ochronnego, w kapeluszach i w koletach skórzanych, z rapierami oraz krótką bronią palną. Uczestniczyli w potyczce i przegrupowaniu pod Barnimiem[40].
  15. ↑ Kawaleria była cięższa i lżejsza. Kirasjerzy i lansjerzy należeli do jazdy lekkiej. Kawaleria cięższa to pułki rajtarskie, które używały hełmów zamkniętych z przyłbicą oraz otwartych (szturmak i szyszak). Jazdę średnią stanowili arkebuzerzy mający na wyposażeniu arkebuz (broń palna). Na wyposażeniu mieli jeszcze pistolety i lekki miecz. Arkebuzerzy byli używani przy wstępnej wymianie ognia, aby osłabić nim przeciwnika, a potem do ataku szli kirasjerzy. Uczestniczyli w przegrupowaniu pod Barnimiem[45].
  16. ↑ Żołnierze piechoty posiadali miecz oraz okrągłą tarczę. Muszkieterzy posiadali broń palną - muszkiet i strzelali pociskami ołowianymi o kalibrze od 18–20 mm, trafiając w szeregi przeciwnika nie dalej niż na 150-200 jardów. Pikinierzy byli uzbrojeni w piki dochodzące do długości pięciu metrów. Uczestniczyli w potyczce pod Barnimiem[45].
  17. ↑ Źródła Brzustowicza i Szultki - wskazują, że korpus Mitzlaffa posiadał 15 funtowe działa, pięć małych i 10 dużych dział, nie podają o ich użyciu w potyczce pod Barnimiem czy Drawnem, więc prawdopodobnie nie były użyte[45].
  18. ↑ Johann Ludwig Hektor Graf von Isolani (włoski: Gioan Lodovico Hector Isolano) pochodził z cypryjskiej rodziny szlacheckiej i podobnie jak jego ojciec wstąpił do cesarskiej służby wojskowej Habsburgów. Walczył od 1600 do 1606 w Chorwacji przeciwko tureckim armiom Osmanów. W 1602 został złapany, poczym uciekł do Siedmiogrodu. 22 czerwca 1625 cesarz Ferdynand II dał Isolaniemu dowództwo nad 600-osobowym chorwackim pułkiem kawalerii. Ścigał wojska Petera Ernsta II von Mansfelda. Podległa mu była kozacka kawaleria lisowczyków. Jego oddziały brały udział w walkach pod Barnimiem oraz pod Granowem. Jego żołnierze byli znani z okrucieństw wobec ludności cywilnej[48].
  19. ↑ W skład formacji zbrojnej pułkownika Isolana wchodziły, oprócz żołnierzy saskich i różnorodnych najemników z innych krajów niemieckich, oddziały Czarnogórców, mające wówczas złą sławę wśród ludności. Do kawalerii cesarskiej trafiali również Słowacy, Hiszpanie, Walonowie (pochodzili z południowych ziem dzisiejszej Belgii), Szkoci i Irowie. Na służbę cesarską stawił się Jan baron von Merode-Waroux z kontyngentem walońskiej kawalerii. Wyróżniającym się oficerem cesarskim był pułkownik Daniel Hebron, z pochodzenia Pomorzanin, który wraz z regimentem szkockim pułkownika Argylla, czeskim regimentem Pechmana służył w korpusie Wallensteina. Nie wykluczone, gdyż źródła Brzustowicza, Szultki i Szutowicza wskazują, że Ci dowódcy i oddziały mogli uczestniczyć w potyczce pod Barnimiem lub się tylko przegrupowywali w kierunku Granowa[49].
  20. ↑ W potyczce pod Barnimiem uczestniczyły dwie chorągwie kawalerii kozackiej w sile ok. 300 żołnierzy i 200 lisowczyków[11].
  21. ↑ Oddziały cesarskie, które uczestniczyły w działaniach obronnych, zaczepnych podczas potyczki pod Barnimiem i Drawnem oraz w starciach w miejscach przepraw w tym rejonie przez Drawę[53].
  22. ↑ Przedstawiciel szlachty tyrolskiej. W 1616 na czele tysiąca arkebuzerów uczestniczył w wojnie Gradiski, w 1623 uczestniczył w bitwie pod Stadtohn. Jako cesarski pułkownik i dowódca półregimentu złożonego z 500 Czechów uczestniczył w pogoni za Duńczykami, był w rejonie potyczki pod Barnimiem nie biorąc czynnego udziału, po przegrupowaniu swoich wojsk uczestniczył w bitwie pod Granowem. Zmarł w swoim majątku na Morawach w 1662 roku[54].
  23. ↑ Jako pułkownik cesarski dowodził w 1619 regimentem kawalerii złożonym z 500 Walonów. W 1627 jako dowódca cesarskiego regimentu uczestniczył w pogoni za Duńczykami, wziął udział w potyczce pod Barnimiem, a potem w bitwie pod Granowem[55].
  24. ↑ Pułkownik kawalerii cesarskiej. Uczestniczył w potyczce pod Barnimiem i w bitwie pod Granowem. Dowodził ośmioma kompaniami. Poległ w jednym ze starć z armią duńską 15 października 1627[55].
  25. ↑ Jazda lub piechota uzbrojona w arkebuz jako broń palną, formacja występująca głównie w zachodnioeuropejskich wojskach XVI i XVII wieku (od fr. arquebusier)[62].
  26. ↑ Jazda kawalerii używającej w walce przede wszystkim pistoletów (od niem. Reiter – „jeździec”)[63].
  27. ↑ Żołnierze formacji zwanej dragonią, utworzonej we Francji przez Henryka IV w końcu XVI wieku. Walczyli pieszo (jako rodzaj piechoty), a poruszali się konno[64].
  28. ↑ W skład wojsk brandenburskich wchodziły także wydzielone wojska z regimentu płk Hildebranda von Krachta[65].
  29. ↑ Komisarz wojenny korpusu duńskiego armii króla duńskiego Chrystiana IV, biorącej udział w działaniach na terenie Rzeszy w latach 1625–1627. Uczestniczył w wojnie trzydziestoletniej, w tym w potyczce pod Barnimiem i w bitwie pod Granowem. Potem osiadł na Górnym Śląsku w Białej Prudnickiej, która w latach 1626–1627 wchodziła w granice enklawy duńskiej. Zmarł 14 sierpnia 1666 r.[67]
  30. ↑ Źródła wskazują, w tym Brzustowicza, że oddziały tych państw wchodzące w skład korpusu Mitzlaffa uczestniczyły w potyczce pod Barnimiem, natomiast niektóre mogły się tylko przegrupowywać przez przejścia przez Drawę w tym przez Barnimie w kierunku Granowa[66].
  31. ↑ Oddziały duńskie Mitzlaffa, które uczestniczyły w potyczce pod Barnimiem i Drawnem oraz oddziały nie uczestniczące, ale przegrupowujące się po potyczce przez Barnimie, Drawno i przez miejscowe w tej okolicy przeprawy przez Drawę[70].
  32. ↑ Siły militarne duńskiej ekspedycji dywersyjnej składały się z dwóch korpusów, pierwszy pod dowództwem księcia sasko-weimarskiego Jana Ernesta I Młodszego i drugi pod dowództwem hrabiego Piotra Ernesta II von Mansfelda-Friedennburga, złożony z oddziałów koalicyjnych. Po śmierci Ernesta i Mansfelda dowództwo nad całą wyprawą w grudniu 1626 objął Joachim von Mitzlaff[71].
  33. ↑ Dowodził regimentem rajtarów. Pochodził ze starej rodziny szlacheckiej, wywodzącej się z łużyckiego Budziszyna. Jego regiment wojsk duńskich brał udział w potyczce pod Barnimiem i w bitwie pod Granowem[72].
  34. ↑ Francuz w służbie duńskiej. Brał udział w potyczce pod Barnimiem i w bitwie pod Granowem, w której po klęsce wydostał się i dalej pełnił służbę w Szwecji[73].
  35. ↑ W 1625 dowodził jako kapitan w armii duńskiej dwunastą kompanią w regimencie płk Filipa von der Lippe. Awansował na dowódcę regimentu rajtarów w wojskach korpusu Mansfelda w 1626. 1 sierpnia 1627 jego regiment walczył w potyczce pod Barnimiem[74].
  36. ↑ W potyczce pod Barnimiem 1 sierpnia 1627 dowodził regimentem dragonów w sile 4 kompanii (400 dragonów[74]).
  37. ↑ W potyczce pod Barnimiem w skład regimentu wojsk duńskich wchodziły kompanie rajtarów[74].
  38. ↑ W potyczce pod Barnimiem w skład regimentu wojsk duńskich wchodziły kompanie dragonów[74].
  39. ↑ Źródła: dr Brzustowicza, prof. Szultki, dr Mieczkowskiego wskazują, że w potyczce pod Barnimiem brała udział lekka jazda kozacka (lisowczycy). Regionalista historyk Andrzej Szutowicz w Biuletynie Kawaleria nr 4/2015 wskazuje, że była to lekka jazda i możliwe, że byli to lisowczycy[75][24][76].
  40. ↑ Regionalista historyk Andrzej Szutowicz podaje, że atak nastąpił z Drawna lub Drawnika[5][79].
  41. ↑ Przemieszczali się kłusem z rejonu Drawnika o trudnym leśnym terenie dla przegrupowania lekkiej jazdy, przechodzili w niektórych miejscach w galop z kierunkiem na Barnimie. Na przodzie w celu rozpoznania poruszał się patrol składający się z kompanii towarzyszy. Przed Barnimiem, wychodząc z obszaru leśnego, przeszli w cwał będąc w szyku luźnym, zachowując odstępy, by móc w razie potrzeby obrócić się koniem w miejscu[81].
  42. ↑ Chodzi o most usytuowany od strony miasta z nazwą „Most Polski”[36].
  43. ↑ Porucznik/rotmistrz i szlachcic z powiatu drawskiego, pan Studnicy i Ziemska[84][31].
  44. ↑ Syn Joachima von Brederlow z Przekolna. Znany od 1608 jako pan Gardźca i Przekolna w Księstwie Pomorskim[85].
  45. ↑ Kapitan brandenburski z Drawna i Dębska, dowódca nowomarchijskiego pospolitego ruszenia w 1627. Syn Joachima Starszego von Wedel dyrektora powiatu choszczeńskiego[86].
  46. ↑ Oddział Rüdigera von dem Borne to 300 konnych i tyleż muszkieterów, w sumie 600 ludzi[28].
  47. ↑ W lipcu 1627 pułkownik Kracht miał do swojej dyspozycji: ok. 1000 kawalerzystów, 900 żołnierzy piechoty, około 237 ludzi pospolitego ruszenia szlachty oraz 704 mieszczan. Razem około 2850 ludzi[25].
  48. ↑ Liczby strat wydają się zdecydowanie zawyżone, co nie wyklucza udziału marchijskiego pospolitego ruszenia w walce na moście z tamą w Barnimiu i na moście w Drawnie[24].
  49. ↑ Błędna data starcia pod Barnimiem utrwaliła się w niemieckiej powojennej literaturze regionalnej. Podobna chronologia została początkowo przyjęta przez polską historiografię w 1976, ale ostatecznie ustalono prawidłową chronologię na 1 sierpnia 1627 roku[93].
  50. ↑ W armii zajmował liczne stanowiska. Najdłużej, bo 17 lat spędził na poligonie drawskim. Posiada stopień doktora uzyskany w AON. Wykładowca Wyższej Szkoły im. Pawła Włodkowica w Płocku. Jedną z jego pasji jest historia. Zbigniew Mieczkowski jest autorem książki o Linownie, wydał monografię poligonu drawskiego[96].

Przypisy

edytuj
  1. ↑ Szultka 2009 ↓, s. 165–166.
  2. ↑ Szutowicz 2015 ↓, s. 13–16.
  3. ↑ a b c d Szultka 2009 ↓, s. 178.
  4. ↑ Brzustowicz 2022 ↓, s. 357;372.
  5. ↑ a b c d e Szutowicz 2015 ↓, s. 16.
  6. ↑ Szultka 2009 ↓, s. 165.
  7. ↑ Brzustowicz 2022 ↓, s. 47.
  8. ↑ a b Brzustowicz 2022 ↓, s. 328.
  9. ↑ Brzustowicz 2022 ↓, s. 385; 386.
  10. ↑ a b Brzustowicz 2022 ↓, s. 385–386.
  11. ↑ a b c d e Brzustowicz 2022 ↓, s. 386.
  12. ↑ a b Szutowicz 2015 ↓, s. 17.
  13. ↑ Brzustowicz 2007 ↓, s. 95–123.
  14. ↑ a b Brzustowicz 2022 ↓, s. 325.
  15. ↑ Brzustowicz 2022 ↓, s. 324.
  16. ↑ Brzustowicz 2022 ↓, s. 326.
  17. ↑ Brzustowicz 2022 ↓, s. 381.
  18. ↑ Brzustowicz 2007 ↓, s. 147.
  19. ↑ Semkowicz 1899 ↓, s. 53–54.
  20. ↑ R. Sikora, Wojskowość polska..., s. 83–91.
  21. ↑ Leszczyński 2014 ↓, s. 8–10.
  22. ↑ a b Szutowicz 2015 ↓, s. 15–16.
  23. ↑ Brzustowicz 2007 ↓, s. 134.
  24. ↑ a b c d e f g Szultka 2009 ↓, s. 183.
  25. ↑ a b Brzustowicz 2022 ↓, s. 361–363.
  26. ↑ Brzustowicz 2022 ↓, s. 361.
  27. ↑ a b Brzustowicz 2022 ↓, s. 365.
  28. ↑ a b c d e Szultka 2009 ↓, s. 181.
  29. ↑ Brzustowicz 2022 ↓, s. 382.
  30. ↑ Brzustowicz 2022 ↓, s. 382–383.
  31. ↑ a b c d Szultka 2009 ↓, s. 182.
  32. ↑ a b c Brzustowicz 2007 ↓, s. 149.
  33. ↑ a b Brzustowicz 2022 ↓, s. 383.
  34. ↑ Brzustowicz 2007 ↓, s. 148.
  35. ↑ Szutowicz, Brycki 2016 ↓, s. 5–30.
  36. ↑ a b c d e f g Brzustowicz 2022 ↓, s. 384.
  37. ↑ a b c Szultka 2009 ↓, s. 182–183.
  38. ↑ Akwarela Juliusza Kossaka przedstawia lekką jazdę lisowczyków podczas jednej z bitew.
  39. ↑ T. Nowak, Dzieje oręża polskiego..., s. 205–206.
  40. ↑ a b Brzustowicz 2022 ↓, s. 457.
  41. ↑ a b Mała encyklopedia wojskowa 1970 ↓, s. 188.
  42. ↑ Wisner 2013 ↓, s. 32–316.
  43. ↑ Brzustowicz 2022 ↓, s. 317.
  44. ↑ Brzustowicz 2022 ↓, s. 458–459.
  45. ↑ a b c d e Brzustowicz 2022 ↓, s. 457–458.
  46. ↑ Brzustowicz 2022 ↓, s. 458.
  47. ↑ Wereszycki 1986 ↓, s. 87.
  48. ↑ Bücheler 1994 ↓, s. 106;108;110.
  49. ↑ Brzustowicz 2022 ↓, s. 455–457.
  50. ↑ a b Brzustowicz 2022 ↓, s. 451.
  51. ↑ Frydland, [w:] Słownik historyczno-geograficzny ziem polskich w średniowieczu, Instytut Historii Polskiej Akademii Nauk, 2010–2014.
  52. ↑ Brzustowicz 2022 ↓, s. 456.
  53. ↑ Brzustowicz 2022 ↓, s. 357–387;450–457.
  54. ↑ Brzustowicz 2022 ↓, s. 449–450.
  55. ↑ a b c Brzustowicz 2022 ↓, s. 450.
  56. ↑ Kompania niemieckich arkebuzerów.
  57. ↑ a b c d Brzustowicz 2022 ↓, s. 449.
  58. ↑ Kompania dragonów.
  59. ↑ Kompania walońskich rajtarów.
  60. ↑ Kompania czeskich arkebuzerów.
  61. ↑ Kompania arkebuzerów.
  62. ↑ Kwaśniewicz 1987 ↓, s. 8.
  63. ↑ Jarymowicz 2012 ↓, s. 163–166.
  64. ↑ Koziej 2011 ↓, s. 68.
  65. ↑ Brzustowicz 2022 ↓, s. 378;384;386.
  66. ↑ a b Brzustowicz 2022 ↓, s. 453.
  67. ↑ Brzustowicz 2022 ↓, s. 579–581.
  68. ↑ Brzustowicz 2022 ↓, s. 443–462.
  69. ↑ Brzustowicz 2022 ↓, s. 453–456.
  70. ↑ Brzustowicz 2022 ↓, s. 357–387;443–462.
  71. ↑ Brzustowicz 2022 ↓, s. 79.
  72. ↑ Brzustowicz 2022 ↓, s. 443.
  73. ↑ Brzustowicz 2022 ↓, s. 446–447.
  74. ↑ a b c d Brzustowicz 2022 ↓, s. 447.
  75. ↑ Brzustowicz 2022 ↓, s. 383–384.
  76. ↑ Szutowicz 2015 ↓, s. 13–17.
  77. ↑ Brzustowicz 2022 ↓, s. 371.
  78. ↑ Szultka 2009 ↓, s. 165;178–179.
  79. ↑ a b c Szutowicz, Łukasik 2019 ↓, s. 40.
  80. ↑ Brzustowicz 2022 ↓, s. 372.
  81. ↑ Brzustowicz 2022 ↓, s. 382–386.
  82. ↑ a b c Szutowicz 2015 ↓, s. 15.
  83. ↑ Nad Renem. Akwarela Juliusza Kossaka.
  84. ↑ a b c d Brzustowicz 2022 ↓, s. 378.
  85. ↑ Brzustowicz 2022 ↓, s. 377.
  86. ↑ Brzustowicz 2022 ↓, s. 359.
  87. ↑ Brzustowicz 2022 ↓, s. 385.
  88. ↑ Brzustowicz 2022 ↓, s. 357–387.
  89. ↑ Brzustowicz 2022 ↓, s. 390.
  90. ↑ Brzustowicz 2022 ↓, s. 388–489.
  91. ↑ Wójcik 2002 ↓, s. 377–378.
  92. ↑ a b Brzustowicz 2022 ↓, s. 373.
  93. ↑ Brzustowicz 2022 ↓, s. 374.
  94. ↑ Brzustowicz 2022 ↓, s. 375.
  95. ↑ Monografia poligonu przekazana dla ŻW [online], powiatdrawski.pl [dostęp 2022-06-29].
  96. ↑ Historia: Bezimienna mogiła sprzed 70 lat koło Drawska Pomorskiego. pkl.org.pl. [dostęp 2022-06-13].
  97. ↑ Brzustowicz 2022 ↓, s. 175.
  98. ↑ Brzustowicz 2022 ↓, s. 5.
  99. ↑ Brzustowicz 2022 ↓, s. 387.
  100. ↑ Brzustowicz 2022 ↓, s. 584–586.
  101. ↑ Skrycki 2009 ↓, s. 173–174.
  102. ↑ Brzustowicz 2022 ↓, s. 584; 589.
  103. ↑ Brzustowicz 2022 ↓, s. 589.
  104. ↑ Brzustowicz 2022 ↓, s. 584–589.
  105. ↑ Szuba 2000 ↓, s. 25.
  106. ↑ Pamięć o tragicznej bitwie. wp.mil.pl. [dostęp 2022-07-01].
  107. ↑ Brzustowicz 2022 ↓, s. 587–588.
  108. ↑ Brzustowicz 2022 ↓, s. 588.

Bibliografia

edytuj
  • Grzegorz Jacek Brzustowicz, Bitwa pod Granowem. 3 sierpnia 1627 r., Krzęcin: Gmina Krzęcin 2022, 2022, ISBN 978-83-964907-0-4.
  • Grzegorz Jacek Brzustowicz, Bitwa pod Granowem. Studium historyczne z dziejów Nowej Marchii i Księstwa Zachodniopomorskiego w czasach wojny trzydziestoletniej, Choszczno: Kombinat Artystyczny Asz (Artur Szuba), 2007, ISBN 978-83-924801-0-5.
  • Zbigniew Anusik, Gustaw II Adolf, Wrocław: Ossolineum, 1996, ISBN 83-04-04308-4.
  • Adam Kersten, Historia powszechna: wiek XVII, Warszawa: Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, 1987, ISBN 83-02-00506-1.
  • Tadeusz M. Nowak, Jan Wimmer: Historia oręża polskiego 963-1795. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1981. ISBN 83-214-0133-3.
  • Henryk Wereszycki: Historia Austrii. Wyd. 2. Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk-Łódź: Zakład Narodowy Imienia Ossolińskich, 1986. ISBN 83-04-01680X.
  • Zbigniew Wójcik, Historia powszechna XVI-XVII wiek, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2002, ISBN 83-01-13837-8.
  • Włodzimierz Kwaśniewicz, 1000 słów o dawnej broni palnej, Warszawa: Ministerstwo Obrony Narodowej, 1987, ISBN 83-11-07350-3.
  • Roman Jarymowicz: Historia kawalerii od jazdy klasycznej do pancernej. Warszawa: Bellona, 2012, s. 163–166. ISBN 978-83-11-12335-9.
  • Stanisław Koziej: Teoria sztuki wojennej. Warszawa: „Bellona”, 2011. ISBN 978-83-11-12122-5.
  • Heinrich Bücheler, Od Pappenheim do Piccolomini. Sześć postaci z obozu Wallensteina, Sigmaringen 1994, ISBN 3-7995-4240-X.
  • Zygmunt Szultka (red.), Przegląd Zachodniopomorski, Szczecin: Uniwersytet Szczeciński, 2009, s. 178, ISSN 0552-4245.
  • Andrzej Szutowicz (red.), Biuletyn Kawaliera Nr 4/2015, Stowarzyszenie Saperów Polskich w Drawnie, 2015, s. 13–17.
  • A. Szutowicz, A. Łukasik, Przewodnik po Drawnie i okolicach, Drawno: Urząd Miejski w Drawnie, 2019, ISBN 978-83-948546-0-7.
  • Andrzej Szutowicz, Jan Brycki: W zbroi i mundurze po ziemi drawieńskiej. Piła: PPR Tongraf, 2016, s. 3–270. ISBN 978-83-62581-95-5.
  • Adam Leszczyński (red.), Lisowczycy postrach Europy, „Ale Historia”, Agora SA, 22 września 2014 (pol.).
  • Agnieszka Szuba (red.), Szwedzkie szańce pod Barnimiem, „Kurier Ziemi Choszczeńskiej”, Agencja Wydawniczo-Reklamowa Stanisława Skoniecznego z Chłopowa, 3 lipca 2022 (pol.).
  • Aleksander Semkowicz, Opowieści z Dziejów Powszechnych, Lwów: Towarzystwo Nauczycieli Szkół Wyższych. Drukarnia Katolicka Józefa Chęcińskiego, 1899.
  • Radosław Skrycki (red.), Bitwa pod Granowem 1627. Studium z dziejów Nowej Marchii i Księstwa Zachodniopomorskiego w czasach wojny trzydziestoletniej, „Rocznik Chojeński 1, 173-176 2009”, Choszczno: Stowarzyszenie Historyczno-Kulturalne „Terra Incognita” w Chojnie, 2009, s. 173–174, ISSN 2080-9565 [dostęp 2022-07-10] (pol.).
  • Henryk Wisner: Lisowczycy: Łupieżcy Europy. Warszawa: Wydawnictwo Bellona, 2013. ISBN 978-83-11-12890-3.
  • Mała encyklopedia wojskowa. T. 2 (K-Q). Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1970.

Linki zewnętrzne

edytuj
Źródło: „https://pl.wiki.x.io/w/index.php?title=Potyczka_pod_Barnimiem&oldid=75195888”