Strzelce Krajeńskie
Strzelce Krajeńskie (niem. Friedeberg in der Neumark[2]) – miasto w Polsce, w województwie lubuskim, siedziba powiatu strzelecko-drezdeneckiego i gminy miejsko-wiejskiej Strzelce Krajeńskie.
| miasto w gminie miejsko-wiejskiej | |||||
 Strzelce Krajeńskie, baszta czarownic (2021) | |||||
| |||||
| Państwo | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Województwo | |||||
| Powiat | |||||
| Gmina | |||||
| Data założenia |
1272 rok | ||||
| Burmistrz |
Mateusz Feder | ||||
| Powierzchnia |
5,54[1] km² | ||||
| Populacja (30.06.2024) • liczba ludności • gęstość |
|||||
| Strefa numeracyjna |
(+48) 95 | ||||
| Kod pocztowy |
66-500 | ||||
| Tablice rejestracyjne |
FSD | ||||
Położenie na mapie gminy Strzelce Krajeńskie  | |||||
Położenie na mapie Polski  | |||||
Położenie na mapie województwa lubuskiego  | |||||
Położenie na mapie powiatu strzelecko-drezdeneckiego  | |||||
 52°52′32″N 15°31′55″E/52,875556 15,531944
| |||||
| TERC (TERYT) |
0806044 | ||||
| SIMC |
0935742 | ||||
| Hasło promocyjne: Strzelce Krajeńskie oczarowują | |||||
Urząd miejski al. Wolności 4866–500 Strzelce Krajeńskie | |||||
| Strona internetowa | |||||
| BIP | |||||
Położenie
edytujMiasto położone jest w północno-wschodniej części województwa lubuskiego, na prawobrzeżnej ziemi nadnoteckiej, nad jeziorami: Klasztornym Górnym, Młyńskim oraz Jeziorem Dolnym do którego wpada potok Młynówka, w pasie Pojezierza Południowopomorskiego (w tym, w południowo-zachodniej części Pojezierza Dobiegniewskiego)[3], na północny wschód od Gorzowa Wielkopolskiego.
Na rondzie w centrum miasta krzyżują się: droga krajowa nr 22 oraz droga wojewódzka nr 156.
Pierwotnie obszar, na którym położone jest miasto, należał do Wielkopolski[4] jako część kasztelanii santockiej[5], po czym w drugiej połowie XIII wieku został opanowany przez Brandenburgię i włączony do Nowej Marchii, w granicach której leżał do 1945 roku, a w latach 1402–1454 miasto należało do zakonu krzyżackiego[6]. Przymiotnik Krajeńskie dodano po II wojnie światowej dla odróżnienia od innych miejscowości o podobnych nazwach (np. Strzelce Opolskie), jednak nie ma podstaw historyczno-geograficznych, gdyż miasto nigdy nie było związane z Krajną[7].
Miasto zajmuje powierzchnię 4,94 km² (1 stycznia 2011)[8].
Historia
edytuj
Najstarsza wzmianka, która dotyczy miejscowości określanej jako: Strzelzi, Strzelecz, Strzelcze, jest związana ze zniszczeniem w 1272 r. gródka margrabiego brandenburskiego Konrada I przez wielkopolskiego księcia Przemysła II[9]. Po zniszczeniu tej fortyfikacji margrabiowie zdecydowali się w latach 1272–1286 lokować miasto, które postanowili nazwać Friedeberg[10]. Wkrótce po lokacji miejskiej, podjęto prace fortyfikacyjne w wyniku których w latach 1272–1290, powstał wokół miasta mur kamienny, wał ziemny i podwójne fosy[9]. Potwierdza to wzmianka z 1290 r. dotycząca fundacji na rzecz zakonu augustianów-eremitów klasztoru obok murów miejskich[9]. W ramach fortyfikacji miejskich zbudowano Bramę Młyńską (Drezdenecką lub Wschodnią) i Gorzowską (Brzozowską) oraz 37 baszt łupinowych[9]. W trakcie wojny polsko-krzyżackiej pod miastem w 1433 r. stanęły wojska husyckie Jana Čapka, które wspierały oddziały polskie dowodzone przez Piotra Szafrańca. Po dwudniowym szturmie, 7 czerwca, atakujący przez podkop zdobyli miasto, które spalili[9].
W 1945 roku miejscowość włączono do Polski. Administracja polska używała początkowo nazwy Strzelce bez przymiotnika Krajeńskie[11], który dodano w 1946[12]. W latach 1975–1998 w woj. gorzowskim.
Demografia
edytujMiasto ma 9683 mieszkańców (30 czerwca 2024)[13].
Piramida wieku mieszkańców Strzelec Krajeńskich w 2014 roku[14].
Ludzie związani ze Strzelcami Krajeńskimi
edytujZabytki
edytujDo wojewódzkiego rejestru zabytków wpisane są[15]:
- stare miasto, układ urbanistyczny
- kościół filialny pod wezwaniem Matki Bożej Różańcowej[16], mariacki z 1300 roku, z XV wieku, XIX wieku, lat 1957–1973
- mury miejskie obronne z 36 basztami, z XIII wieku. Zbudowane zostały z kamienia w latach 1272–1290. Długość: 1640 m, grubość: 1 m, wysokość: do 8 m. Mury otaczają teren Starego Miasta o pow. 24 ha. Niegdyś fortyfikacje składały się z 38 czatowni, dwóch bram – Gorzowskiej i Młyńskiej – oraz baszty zwanej Więzienną lub Czarownic. Mury zachowały się prawie na całej długości, przetrwała także Brama Młyńska i Baszta Więzienna:
- brama Młyńska – Wschodnia, z XIV wieku, inna nazwa: Brama Drezdenkowska, przy końcu ul. Młyńskiej. Została wzniesiona w stylu gotyckim, w XV w. Posiada cztery kondygnacje i zamknięty ostrym łukiem przejazd. Brama zwieńczona jest ażurowymi sterczynami. Obecnie mieści się tu Państwowa Szkoła Muzyczna I stopnia
- baszta Więzienia, pochodzi z XIV w. Niższe partie zbudowane zostały z kamienia na planie prostokąta, wyższe z cegły – na planie spłaszczonego koła. Zwieńczenie stanowi spiczasty, ceglany hełm, który okolony jest platformą widokową. Wnętrze baszty podzielone jest na trzy kondygnacje. Obecnie budowla nie jest użytkowana. Do baszty przylega Nowa Brama
- domy, ul. Brygady Saperów nr 19, 20, 25, 34 i budynek gospodarczy – szachulcowy, murowano-szachulcowe, z XVIII wieku, z połowy XIX wieku
- dom, ul. Krasińskiego 11, murowano-szachulcowy
- domy, ul. Ludowa nr 16 szachulcowy; nr 31 i budynek gospodarczy, szachulcowy, z połowy XIX wieku
- dom, ul. Mickiewicza 18, szachulcowy, z połowy XIX wieku, nie zachował się
- domy, ul. Południowa nr 13, nr 17 – szachulcowe, z połowy XIX wieku; nr 38
- domy, ul. Północna nr 36 szachulcowy, nr 38, z XVIII / XIX wieku
- spichlerz przy bramie Wschodniej, ul. Wojska Polskiego 1, murowano-szachulcowy, z 1764 roku, w 2020 został wyremontowany[17].
- dom, ul. Wojska Polskiego 4, z połowy XIX wieku
Inne zabytki:
- cmentarz żydowski
- kościół parafialny pw. św. Franciszka z Asyżu z 1929 r., z którego codziennie o godzinie 12 grany jest hejnał miasta[18][19][16]
- ratusz, zbudowany został w latach 1870–1872 w stylu neorenesansowym, na miejscu wcześniejszego ratusza. Projekt sporządził Koehler z Frankfurtu nad Odrą oraz Asmund Schulz. Fasadę budynku ozdabia balkon z tralkową balustradą, tondo z herbem miasta oraz maszt flagowy z motywem smoka. Obecnie budynek jest siedzibą Sądu Rejonowego w Strzelcach Krajeńskich.
- Wieża ciśnień (zabytek z ewidencji zabytków)[20]
-
Baszta Czarownic (1959) -
Kościół Mariacki (XV, XIX w., 1957–1973) -
mury obronne wraz z 36 basztami z XIII w. -
Ul. Północna 36 – dom z przeł. XVIII / XIX w. -
Spichrz z 1764 roku, ul. Wojska Polskiego 1 -
Ratusz, Urząd Miasta i Gminy (1870–1872)
.jpg)
.jpg)
Edukacja
edytuj- Żłobek Samorządowy
- Przedszkole Samorządowe Nr 1
- Przedszkole Samorządowe Nr 2 „Smerfy”
- Specjalny Ośrodek Szkolno-Wychowawczy im. Janusza Korczaka (w tym: Szkoła Podstawowa Specjalna, Szkoła Specjalna Przysposabiająca do Pracy, Przedszkole Specjalne nr 3)
- Ochotnicze Hufce Pracy
- Szkoła Podstawowa nr 2
- Szkoła Podstawowa nr 1
- Zespół Szkół (Liceum Ogólnokształcące im. Macieja Rataja i Technikum Gastronomiczne)
- Zespół Szkół Centrum Kształcenia Ustawicznego w Strzelcach Krajeńskich im. Stefana Biedrzyckiego – jeden z największych zespołów szkół na terenie miasta. Mieści się w zespole budynków przy al. Wolności 7. Budynek szkoły wzniesiony z czerwonej cegły, powstał na początku XX wieku. Organizowano w nim zajęcia, zakładając we Friedeberg początkowo Seminarium Nauczycielskie, a następnie gimnazjum niemieckie. Po II wojnie światowej, gdy Friedeberg stał się polskim miastem pod nazwą Strzelce Krajeńskie, w budynku zorganizowano szkołę średnią. Biorąc pod uwagę rolniczy charakter Strzelec utworzono szkołę kształcącą kadry dla rolnictwa. Placówka ta była wtedy jedną z nielicznych szkół kształcących pracowników obsługi technicznej dla Państwowych Gospodarstw Rolnych[21].
- Wydział Szczecińskiej Akademii Rolniczej
- Państwowa Szkoła Muzyczna I stopnia
Sport
edytujOd 1945 w Strzelcach Krajeńskich działa klub piłkarski Miejski Klub Sportowy „Łucznik” Strzelce Krajeńskie. Zespół mecze rozgrywa na Stadionie Miejskim[22]. W 2014 roku w leżących nieopodal Strzelcach Klasztornych powstał tor kartingowy, którego pomysłodawcą jest Fundacja Wierczuk Race Promotion, zajmująca się promocją młodych adeptów wyścigów samochodowych. W roku 2022 działalność toru została zakończona.
Wspólnoty wyznaniowe
edytujWspółpraca międzynarodowa
edytujMiasta i gminy partnerskie:[25]
Przypisy
edytuj- ↑ a b c Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2024 roku [online], Główny Urząd Statystyczny, 22 grudnia 2024 [dostęp 2024-11-25].
- ↑ Wiktor Fenrych, Nowa Marchia w dziejach politycznych Polski w XIII i XIV wieku, Poznań: Wydawnictwo Poznańskie, 1959, s. 6.
- ↑ Jerzy Kondracki, Andrzej Richling: Atlas Rzeczypospolitej Polskiej. Warszawa: Centralny Ośrodek Dokumentacji Geodezyjnej i Kartograficznej, 1994.
- ↑ Edward Rymar, Strzelce (Krajeńskie) i okolice na przestrzeni wieków (do 1945 roku), Strzelce Krajeńskie: Sonar, 2011, s. 43, ISBN 978-83-63189-14-3.
- ↑ Iwona Sandach, Kościół farny z XIII wieku w Strzelcach Krajeńskich, Władysław Filipowiak (red.), „Materiały Zachodniopomorskie”, t. 23, Muzeum Narodowe w Szczecinie, 1977, s. 197, ISSN 0076-5236.
- ↑ Strzelce Krajeńskie, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2021-08-25] [zarchiwizowane z adresu].
- ↑ Edward Rymar, Strzelce (Krajeńskie) i okolice na przestrzeni wieków (do 1945 roku), Strzelce Krajeńskie: Sonar, 2011, s. 46, ISBN 978-83-63189-14-3.
- ↑ Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2013 r.. Warszawa: Główny Urząd Statystyczny, 2013-07-26. ISSN 1505-5507.
- ↑ a b c d e „Lubuskie Materiały Konserwatorskie”, tom 17, Wojewódzki Urząd Ochrony Zabytków w Zielonej Górze, 2020, s. 39, ISSN 1733-0491.
- ↑ Kazimierz Jasiński, Recenzja książki Stanisława Bobińskiego „Urbanistyka polskich miast przedlokacyjnych”, Warszawa 1975, „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej”, R. 25 (1977) z. 1.
- ↑ Dz.U. 1945 nr 33 poz. 196
- ↑ Zarządzenie Ministrów: Administracji Publicznej i Ziem Odzyskanych z dnia 7 maja 1946 r. (M.P. z 1946 r. nr 44, poz. 85).
- ↑ Strzelce Krajeńskie (lubuskie) » mapy, nieruchomości, GUS, noclegi, szkoły, regon, atrakcje, kody pocztowe, wynagrodzenie, bezrobocie, zarobki, tabele, edukacja, przedszkola, demografia [online], Polska w liczbach [dostęp 2024-11-06].
- ↑ Strzelce Krajeńskie w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2016-01-09], liczba ludności na podstawie danych GUS.
- ↑ Rejestr zabytków nieruchomych woj. lubuskiego – stan na 31.12.2012 r.. Narodowy Instytut Dziedzictwa. s. 62–63. [dostęp 2013-02-09].
- ↑ a b Miejski szlak historyczny. Strzelec Krajeńskie miasto i gmina. [dostęp 2011-01-23]. [zarchiwizowane z tego adresu (2011-02-09)]. (pol.).
- ↑ Spichlerz idzie do remontu [online], Zachód [dostęp 2021-02-09].
- ↑ Naczelny, Strzelce: Hejnał i dzwony zabrzmią z wieży kościoła [online], e-Strzelce [dostęp 2020-10-05].
- ↑ Skomponował hejnał miasta w 15 minut [online], Gazeta Lubuska, 7 stycznia 2009 [dostęp 2020-10-05].
- ↑ komunalna wodociągowa wieża ciśnień [online], Zabytek [dostęp 2022-02-14] (pol.).
- ↑ strona szkoły. zsckustrzelce.neostrada.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2009-03-06)]..
- ↑ Miejski Klub Sportowy Łucznik Strzelce Krajeńskie. 90 Minut. [dostęp 2011-09-01]. (pol.).
- ↑ Dekanat zielonogórski [online], cerkiew.net.pl [dostęp 2023-06-12].
- ↑ Dane według wyszukiwarki zborów, na oficjalnej stronie Świadków Jehowy jw.org [dostęp 2019-10-12].
- ↑ Współpraca zagraniczna [online], Strzelce Krajeńskie – Miasto i Gmina [dostęp 2021-02-09] (pol.).
Linki zewnętrzne
edytuj- Oficjalna strona miasta
- Friedeberg (niem.) 4, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. II: Derenek – Gżack, Warszawa 1881, s. 409.
- Strzelce Krajeńskie na niemieckim filmie z 1939 roku