Adam Sędziwój Czarnkowski
Adam Sędziwój Czarnkowski herbu Nałęcz III (ur. w 1555 roku – zm. 18 września 1627[2] w Kaliszu) – wojewoda łęczycki, starosta generalny Wielkopolski, starosta pyzdrski, starosta międzyrzecki w 1623 roku[3], starosta kłecki w 1623 roku[4], starosta powidzki w 1592 roku[5], komandor komandorii poznańskiej zakonu maltańskiego[6].
| |
 Nałęcz III | |
| Rodzina | |
|---|---|
| Data urodzenia | |
| Data i miejsce śmierci | |
| Ojciec | |
| Matka |
Jadwiga z Sierpskich |
| Żona |
1. Jadwiga z Iwińskich |
| Dzieci |
z Anną ze Zborowskich: |
Urodzony w 1555[7] jako syn Wojciecha Sędziwoja, kasztelana santockiego, starosty generalnego Wielkopolski i Jadwigi z Gulczewa Sierpskiej.
W młodości, za panowania Stefana Batorego, uczestniczył w wojnach z Moskwą z własnym oddziałem liczącym 40 konnych. Politycznie zaliczał się do obozu Jana Zamoyskiego.
W 1587 roku podpisał elekcję Maksymiliana III Habsburga[8].
Poseł na sejm pacyfikacyjny 1589 roku z województwa poznańskiego, podpisał traktat bytomsko-będziński[9]. Poseł na sejm 1590 roku z województwa kaliskiego i województwa poznańskiego[10].
W 1593 po Andrzeju Opalińskim został starostą generalnym Wielkopolski i pełnił tę funkcję do śmierci. Po ojcu od 1593 do 1586 sprawował urząd komandora joannitów w Poznaniu. Był posłem na sejm w 1600 roku[11]. W 1605 został wojewodą łęczyckim. W 1611 pełnił funkcję marszałka Trybunału Głównego Koronnego.
7 października 1606 roku podpisał ugodę pod Janowcem[12]. Zwolennik rządów Zygmunta III Wazy. Przeciwny rokoszowi Zebrzydowskiego, organizował konfederację w Wielkopolsce w obronie króla. Brał udział w wojnach przeciwko Turcji i Szwecji wystawiając własnym sumptem nawet kilkusetosobowe oddziały zbrojnych. Walczył pod Chocimiem w 1621. Zwolennik wojny ze Szwecją. W lipcu 1627 zebrał własnych ludzi i ścigał wojska Mansfelda oraz księcia Bernarda Weimarskiego. W 1627 na sejmiku w Środzie zjednał szlachtę wielkopolską do wojny ze Szwedami.
Pełnił stałą funkcję rozjemcy między magnatami a królem, cieszył się zaufaniem, szlachty, często występował w roli mediatora na sejmach i sejmikach. Kilkukrotnie wybierany przez sejm i króla na komisarza w różnych sprawach m.in. w sprawie lenna pruskiego, ziemi wieluńskiej, w kwestii rozwiązania problemu niepłatnego wojska w Wielkopolsce po wojnach z Moskwą w latach 1612-1615, w 1626 powierzono mu przygotowania do obrony Wielkopolski, Pomorza i Śląska.
Jeden z najbogatszych magnatów w Wielkopolsce, posiadał 3 miasta, 49 wsi oraz części 17 wsi i 2 miast. Ponadto trzymał kilka starostw. W 1579 uzyskał starostwo pyzdrskie, następnie wolmińskie, powidzkie, międzyrzeckie (1617-1627), gnieźnieńskie, pietrzykowskie.
Dobrodziej oraz fundator kościołów i klasztorów. Wspierał finansowo Jezuitów w Krakowie u św. Barbary, Karmelitów Bosych w Poznaniu, Paulinów w Częstochowie[13]. W 1611 przyczynił się do erekcji kolegium jezuickiego w Poznaniu. Ukończył budowę obecnego barokowego kościoła parafialnego w Czarnkowie (1570-1580). W 1615 odzyskał z rąk luterańskich kościół w Pleszewie i go odbudował.
Zmarł 18 września 1627[14] w Kaliszu w wieku 72 lat, ceremonie pogrzebowe odbyły się 3 IV w Poznaniu, natomiast 5 IV został pochowany w kościele farnym w Czarnkowie. Został złożony w podziemiach kaplicy Biczowania Pana Jezusa w cynowym sarkofagu wykonanym przez poznańskiego konwisarza Jakuba Kanadeja. Wyryto na nim 6 medalionów przedstawiających czyny wojenne Czarnkowskiego oraz zamieszczono portret zmarłego namalowany na miedzianej blasze prawdopodobnie przez Macieja, nadwornego malarza Czarnkowskich. W latach 1925–1926 dokonano konserwacji sarkofagu i dorobiono brakujące wieko. Na pogrzebie mowę wygłosił kaznodzieja jezuicki Mateusz Bembus oraz dominikanin Jacek Choryński.
Trzykrotnie żonaty:
- przed 1586 z Jadwigą z Tomic Iwieńską (zm. po 1595),
- przed 1603 z Anną Zborowską (zm. przed 1615),
- przed 1616 z Katarzyną Leszczyńską (zm. 1639).
Z drugiego małżeństwa miał syna Władysława starostę kłeckiego, pyzdrskiego i bydgoskiego, po którego śmierci, imiennik, Władysław Czarnkowski opublikował w 1623 r. elegijne wiersze; oraz córki: Jadwigę – żona Pawła Działyńskiego, starosty bratiańskiego, Anną – żona Stanisława Przyjemskiego, marszałka nadwornego koronnego[15].
Z trzeciego małżeństwa miał syna Kazimierza Franciszka, kasztelana poznańskiego, córki: Annę – wyszła za Jana Leszczyńskiego, Teresę – wyszła za Krzysztofa Opalińskiego, wojewodę poznańskiego.
Przypisy
edytuj- ↑ Zbigniew Anusik, Dwa ostatnie pokolenia Tęczyńskich herbu Topór. Kilka korekt i uzupełnień dotyczących genealogii rodu, w: Przegląd Historyczny,111, 2020, 4, s. 736-737.
- ↑ Krzysztof Chłapowski, Starostowie niegrodowi w Koronie 1565-1795 Materiały źródłowe, Warszawa, Bellerive-sur-Allier 2017, s. 153.
- ↑ w tym roku uzyskał dożywocie na starostwo międzyrzeckie, Krzysztof Chłapowski, Starostowie niegrodowi w Koronie 1565-1795 Materiały źródłowe, Warszawa, Bellerive-sur-Allier 2017, s. 109.
- ↑ miał dożywocie na starostwie kłeckim po śmierci Anny z Zebrzydowskich Czarnkowskiej, kasztelanowej śremskiej, Krzysztof Chłapowski, Starostowie niegrodowi w Koronie 1565-1795 Materiały źródłowe, Warszawa, Bellerive-sur-Allier 2017, s. 153.
- ↑ w tym roku uzyskał dożywocie na starostwo powidzkie wraz z Jadwigą Iwińską, Starostowie niegrodowi w Koronie 1565-1795 Materiały źródłowe, Warszawa, Bellerive-sur-Allier 2017, s. 163.
- ↑ Paweł Czerwiński, Zakon Maltański i jego stosunki z Polską na przestrzeni wieków, Londyn 1962, s. 86.
- ↑ Włodzimierz Dworzaczek, Genealogia..., podaje datę ok. 1565.
- ↑ Akt elekcji arcyksięcia Maksymiliana Habsburga na króla polskiego z 22 VIII 1587 roku, AGAD. [dostęp 2016-06-04]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-07-01)].
- ↑ Posłowie ziemscy koronni 1493-1600, pod red. Ireny Kaniewskiej, Warszawa 2013, s. 311.
- ↑ Posłowie ziemscy koronni 1493-1600, pod red. Ireny Kaniewskiej, Warszawa 2013, s. 325.
- ↑ Andrzej Radman, Marek Ferenc, Rejestr senatorów i posłów na sejmie walnym warszawskim 9 lutego – 21 marca 1600 r., w: Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego. MCCLXVII – 2004. Prace Historyczne, z. 131, s. 94.
- ↑ Alexander Rembowski, Rokosz Zebrzydowskiego : materyały historyczne poprzedzone przedmową i rozprawą pod tytułem Konfederacya i rokosz w dawnem prawie państwowem polskiem, Warszawa 1893, s. 213.
- ↑ Maria B. Topolska, Czarnkowski Adam..., s. 216, podaje, iż był on fundatorem jezuitów w Krakowie, Karmelitów Bosych w Poznaniu i Bernardynów w Częstochowie. W tym ostatnim mieście bernardyni pojawili się dopiero w 1993, zapewne chodziło o klasztor paulinów. Wanda Dobrowolska, Czarnkowski z Czarnkowa..., s. 214, mówi jedynie o przekazywaniu jałmużny dla tych klasztorów, w przypadku Częstochowy nie podaje nazwy klasztoru.
- ↑ Włodzimierz Dworzaczek, Genealogia..., oraz Maria B. Topolska, Czarnkowski Adam..., s. 216, jako rok zgonu przyjmują 1628. Wanda Dobrowolska, Czarnkowski z Czarnkowa..., s. 214, czas zgonu określa na koniec roku 1627. Dokładną datę podaje Eustachy Marylski, Wspomnienia zgonu zasłużonych w narodzie Polaków, Warszawa 1829, s. 199, za nim przyjmuje praca Urzędnicy wielkopolscy XVI-XVIII wieku. Spisy, opracował Adam Bieniaszewski, Wrocław 1987, s. 165, nr 1186.
- ↑ Maria B. Topolska, Czarnkowski Adam..., s. 126, podaje dwóch synów i trzy córki, przy czym nie wymienia ich imion. Obok Kazimierza wspomina o Andrzeju zmarłym dzieckiem. Pozostałe opracowania wymieniają tylko jednego syna i dwie córki.
Bibliografia
edytuj- Wanda Dobrowolska, Czarnkowski z Czarnkowa, Adam Sędziwój h. Nałęcz, [w:] Polski słownik biograficzny, t. 4, Kraków 1938, s. 214-215.
- Włodzimierz Dworzaczek, Genealogia. Tablice, Warszawa 1959, tablica 106 – Czarnkowscy – h. Nałęcz.
- Joanna Eckhard, Sarkofag cynowy Adama Sędziwoja Czarnkowskiego, dzieło konwisarza poznańskiego, [w:] Studia renesansowe, t. 1, pod redakcją Michała Walickiego, Wrocław 1956, s. 332-358.
- Maria B. Topolska, Czarnkowski Adam Sędziwój h. Nałęcz (zm. 1628), [w:] Wielkopolski słownik biograficzny, pod red. Antoniego Gąsiorowski, Jerzego Topolskiego, Warszawa-Poznań 1981, s. 126.