Wikipedia

Pomniki w Olsztynie

Zgodnie ze stanem na czerwiec 2007 w Olsztynie znajdowało się 115 pomników i tablic pamiątkowych; w tym pomniki rzeźby i płaskorzeźby – 52, tablice pamiątkowe – 39, kamienie pamiątkowe – 17, pompy i fontanny – 7.[1]

Krzyże i figury

edytuj
Krzyże i figury w Olsztynie
 
Figura Chrystusa trzymającego kulę ziemską
 
Figura św. Jana Nepomucena (replika)
 
Figura św. Jakuba
 
Figura Św. Jakuba Apostoła wyrzeźbiona w lodzie
  •   Figura "Boża Męka", pochodząca z XVIII wieku z napisem w języku polskim Idź za mną. Przedstawia Chrystusa niosącego krzyż. Pierwotnie ustawiona była na Warszawskim Przedmieściu przy dawnym Targu Końskim (obecny pl. Roosevelta). W 1937 roku władze niemieckie przeniosły figurę poza miasto (obecnie skrzyżowanie alei Warszawskiej i ulicy Jagiellończyka). Figura ta prawdopodobnie powstała po epidemii dżumy z 1710 r.
  •   Figura Chrystusa z roku 1737. W wyniku epidemii dżumy z lat 1709-1710, miasto Olsztyn w znacznym stopniu się wyludniło (według kwestionariusza sporządzonego wiele lat po epidemii, zmarło dwa tysiące mieszkańców), a miasto było "opustoszałe. Z powodu zarazy zmarli wszyscy mieszkańcy wsi miejskich: Sądyty i Ostrzeszewo (Wieś Miejska). Na pamiątkę tego nieszczęścia, między grobami na cmentarzu istniejącym w XVIII wieku (przy placu Trzech Krzyży i miejsca pamiątkowego głazu – u zbiegu ulic 1 Maja i Linki) na dawny Górnym Przedmieściu ustawiono figurę (pomnik, posąg) Chrystusa trzymającego kulę ziemską. Pomnik w 1949 roku przeniesiono na skwer przy kościele Najświętszego Serca Jezusowego (odnowiona pod koniec XX wieku). Na cokole wyryty jest napis "Domine Qui salvas et nostri Salvador Miserere Ao 1737".
  • Krzyż drewniany postawiony w 1866 r., z polskojęzycznym napisem Od powietrza, głodu, ognia i wojny zachowaj nas Panie. Pamiątka wielkiej zarazy cholery ufundowana w 1866 przez byłego burmistrza miasta Jakuba Rarkowskiego[2]. Pierwotnie stał przy Hohensteiner-Straße (ul. Olsztynkowa, obecnie jako al. Warszawska (zaułek "Stara Warszawska"). W 1886 roku drewniany krzyż został zastąpiony krzyżem żelaznym na betonowym postumencie. Krzyż w 1975 został przeniesiony w pobliże Kaplicy Jerozolimskiej (przy ul. Grunwaldzkiej). Krzyż przeniesiono w związku z budową obiektów Olsztyńskiego Przedsiębiorstwa Instalacji Sanitarnych i Elektrycznych.
  • Figura św. Jana Nepomucena z 1869 r., autorstwa rzeźbiarz Wilhelma Jansena z Kolonii. Stała ongiś na moście Jana. Figura zaginęła w czasie II wojny światowej. W 1996 roku, staraniem Towarzystwa Miłośników Olsztyna ustawiono replikę, wykonana w brązie. Pierwotne tablice z cienkiej blachy miedzianej zostały uszkodzone. Obecna, nowa tablica z napisem jest granitowa.
  • Figura św. Jakuba, patrona Olsztyna, umiejscowiona na Targu Rybnym.

Pomniki

edytuj
Pomniki w Olsztynie
 
Baba pruska z Barcian na dziedzińcu zamkowym
 
Rzeźba Kobieta Iwony Kwiatkowskiej, 2016 r.
 
Rzeźba Układ Słoneczny Jean-Marie Becheta, 1972 r.
 
Pomnik Stefana Jaracza
 
Pomnik Mikołaja Kopernika
 
Ławeczka z Kopernikiem
 
Nieistniejący już niemiecki pomnik plebiscytowy
 
Pomnik Wyzwolenia Ziemi Warmińsko-Mazurskiej
 
Pomnik Linki
  • Rzeźba Baba pruska w kamieniu na dziedzińcu zamku Kapituły Warmińskiej. Tę archaiczną rzeźbę o nieustalonej jednoznacznie symblice znaleziono we wsi Barciany niedaleko Kętrzyna.
  • Rzeźba Kobieta dłuta Iwony Kwiatkowskiej z roku 2016. Stoi przy placu Jana Pawła II przy ratuszu. Jak wynika z tablicy informacyjnej, autorka uczyła się w klasie rzeźby w Państwowym Liceum Plastycznym w Olsztynie i była to jej praca końcowa.
  • Rzeźba Macierzyństwo dłuta Kazimierza Zielińskiego z roku 1978. Zdobi pl. Jana Pawła II przed ratuszem.
  • Rzeźba Układ Słoneczny dłuta Jean-Marie Becheta z roku 1972. Znajduje się na ul. Zamkowej przed dawną siedzibą Okręgu Olsztyńskiego Związku Polskich Artystów Plastyków. Powstała podczas II Międzynarodowego Pleneru Warmia-Ziemia Kopernika.
  • Rzeźba Wiosna dłuta Balbiny Świtycz-Widackiej z lat '60 XX w. Pomnik stoi w Parku Zamkowym i jest jednym z dwóch dzieł artystki w tym miejscu, obok fontanny Ryba z dzieckiem.
  • Pomnik cesarza Wilhelma I. Wybudowany przed szkołą ówczesną podstawową (obecnie I L.O. im. A. Mickiewicza), na terenie zasypanego bagna (mały zbiornik okresowy) i urządzonego tam skweru. Pomnik postawiono w 1901, wykonany z brązu, autorstwa Petera von Woedtke – głuchoniemego rzeźbiarza z Berlina. Przedstawiał cesarza Wilhelma I w wojskowym mundurze, z pikielhaubą na głowie, z lornetką w dłoni. Napis Wilhelm der Grosse, 1871-1888. Po drugiej wojnie światowej pomnik usunięto. W 1965 na cokole umieszczono popiersie Adama Mickiewicza, patrona pobliskiej ulicy i I Liceum Ogólnokształcącego.
  • Pomnik Hermana Schultze-Delitzscha, niemieckiego działacza bankowego i gospodarczego (1808-1883). Pomnik stał przy Placu Beliana (niem. Belianplatz) a obecnym placu Jedności Słowiańskiej (przy ul. Pieniężnego, naprzeciw budynku poczty). Pomnik powstał w 1910 w związku z odbywającą się w Olsztynie wystawa przemysłową. Istniał do 1946. Przedstawiał czworościenną iglicę, na dole znajdowały się płaskorzeźby z podobizną Schultze-Delitzscha (lewy półprofil) oraz napisami w języku niemieckim. U podstawy znajdowała się fontanna, w kształcie misy, wsparta na czterech kolumnach. W 1946 pomnik przerobiony został na pomnik upamiętniający bojowników o polskość Warmii i Mazur – usunięto płaskorzeźby z podobizną Schultze-Delitzscha oraz napisami w języku niemieckim, a zastąpiono napisem Bohaterom którzy zginęli na polu walki za Warmię i Mazury, Wdzięczni Rodacy, Rok 1946. W 1966 obelisk usunięto, ponieważ odsłoniętą specjalną tablicę brązową, umieszczoną na ścianie olsztyńskiego zamku. Obramowanie pomnika jeszcze dłuższy czas pozostawiono na skwerze. Marmurowy fragment fontanny znajduje się w podwórzu zamku, złożony pod murami.
  • Pomnik Władysława Broniewskiego – popiersie, które znajduje się na terenie Szkoły Podstawowej nr 10 im. W. Broniewskiego mieszczącej się przy alei Niepodległości.
  • Popiersie Stefana Jaracza, przy ul. 1 Maja, naprzeciw teatru dramatycznego im. S. Jaracza. Popiersie brązowe na cokole, postawione w miejscu, gdzie wcześniej stał pomnik żołnierza niosącego rozwiany sztandar – pomnik ku czci żołnierzy niemieckich poległych w wojnie francusko-pruskiej z 1895 roku.
  • Pomnik Mikołaja Kopernika. W 1871 Andrzej Samulowski postulował wzniesienie w Olsztynie pomnika Mikołajowi Kopernikowi. Następnie pomysł wybudowania pomnika zgłosił w 1903 ks. Bernhard Gigalski w czasie obchodów 550-lecia nadania praw miejskich Olsztynowi. W następnym roku rozpoczęła się zbiórka pieniędzy. W 1913 r. cesarz Wilhelm II wyasygnował na ten cel 10 tys. marek. Pomnik wykonał berliński rzeźbiarz Johannes Götz w 1914. Uroczystość odsłonięcia odbyła się w listopadzie 1916. Popiersie Kopernika, umieszczone na cokole umieszczone było pod architektonicznym baldachimem w stylu neogotyckim. Ostrołukowe arkady były wsparte na masywnych filarach. Zwieńczenie całości stanowił czterospadowy dach z analogicznymi wieżyczkami w czterech rogach. Napis, autorstwa radcy sądowego Friedricha Grahsa brzmiał: Geistesgewaltig wiesest zuerst du dir Bahne der Erde; dieser Stadt und der Burg brachtest du Segen und Schulz. Popiersie ustawiono przed olsztyńskim zamkiem, na rogu obecnej ul. Zamkowej i Okopowej. Przed wkroczeniem Armii Czerwonej pomnik zdemontowano i ukryto w piwnicy zamku. W maju to samo popiersie umieszczono na cokole z drugiej strony zamku, na skwerze (znajduje się tam obecnie). Zdjęto napis niemiecki i umieszczono napis Obrońcy grodu olsztyńskiego przed najeźdźcą krzyżackim. Wielkiemu Polakowi Mikołajowi Kopernikowi – wdzięczni rodacy. W latach 90. XX wieku tablica z napisem była zdemontowana.
  • Ławeczka z Kopernikiem, pomnik znajdujący się przy zbiegu ulic Zamkowej i Okopowej na Starym Mieście, przed zamkiem i przy kościele ewangelickim.
  • Pomnik Wojciecha Kętrzyńskiego – Jaroty.
  • Pomnik Bogumiła Linki. Pomnik powstał w 1973 wraz z parkiem, założonym po dawnym cmentarzu ewangelickim koło Jakubowa (powstał w 1872), obecnie przy Alei Wojska Polskiego.
  • Popiersie Michała Lengowskiego, skwer przy pl. Jedności Słowiańskiej i ul. Seweryna Pieniężnego na miejscu pomnika ku czci bohaterów, którzy walczyli o wolność Warmii i Mazur, zwanego iglicą. Popiersie w metalu na cementowym cokole, na nim napis w reliefie wypukłym w 5 linijkach: Michał / Lengowski / 1873-1967 / poeta ludowy / Warmii i Mazur.
  • Popiersie generała lejtnanta Nikołaja Oślikowskiego, na wysokim postumencie, odsłonięte w 1977 r. na placu Konstytucji 3 Maja i przed halą nowego Dworca Głównego PKP i PKS. Generał Oślikowski był dowódcą 3. Korpusu Kawalerii Gwardii Armii Czerwonej, którego oddziały w nocy z 21 na 22 stycznia 1945, opanowały Olsztyn, w tym dworzec kolejowy. Wkrótce po odsłonięciu popiersie zaczęło niszczeć. Na skutek niekorzystnego działania czynników atmosferycznych głowa zaczęła wyglądać mało estetycznie – przebarwiała się i pokrywała czymś w rodzaju liszaja. Niebawem pomnik usunięto. Według jednych opinii winę ponosił wykonawca, według innych wadliwy był materiał. Złośliwi dodawali, że to fatum ciążące nad tym miejscem i kara za gwałt na mieście i jego mieszkańcach, jakiego w 1945 dopuścili się żołnierze z oddziałów generała.
  • Pomnik Adama Mickiewicza, autorstwa Balbiny Świtycz-Widackiej skwer u zbiegu ulicy Dąbrowszczaków i Mickiewicza, przed budynkiem I LO im. A. Mickiewicza. Ustawiony w 1965.
  • Niemiecki pomnik plebiscytowy w parku na Jakubowie (obecnie w tym miejscu stoi pomnik Bohaterom Walki o Wyzwolenie Narodowe i Społeczne Warmii i Mazur). Powstał wiosną 1928 r., wykonany przez firmę niemiecką "Wais i Freitag" z Królewca. Monument w atmosferze wielkiego festynu poświęcono 8 lipca 1928. Tuż po II wojnie światowej pomnik został zburzony, a w jego miejscu urządzono skwer. W 1972 zbudowano tu okazały pomnik Bohaterom Walki o Wyzwolenie Narodowe i Społeczne Warmii i Mazur).
  • Pomnik bojowników o polskość Warmii i Mazur. Początkowo na skwerze na placu Jedności Słowiańskiej. W 1946 pomnik przerobiony został na pomnik upamiętniający bojowników o polskość Warmii i Mazur – usunięto płaskorzeźby z podobizną Schultze-Delitzscha oraz napisami w języku niemieckim, a zastąpiono napisem Bohaterom którzy zginęli na polu walki za Warmię i Mazury, Wdzięczni Rodacy. 1946. Nazywany był "iglicą" (ze względu na kształt) lub "bojowników". W 1966 obelisk usunięto, ponieważ odsłoniętą specjalną tablicę brązową, umieszczoną na ścianie olsztyńskiego zamku. Obramowanie pomnika jeszcze dłuższy czas pozostawiono na skwerze.
  • Pomnik pamięci żołnierzom radzieckim, marmurowy, wybudowany w 1949, ku pamięci pogrzebanych na cmentarzu w zbiorowej mogile ponad 4 tys. żołnierzy, ekshumowanych w różnych latach w różnych miejscach Warmii i Mazur.
  • Pomnik poświęcony ofiarom II wojny światowej (dawniej pomnik Ofiarom terroru hitlerowskiego). Za budynkami polikliniki (między ul. Baczewskiego i al. Sybiraków) w latach 1948–1953 przenoszono szczątki ludzkie, ekshumowane z różnych olsztyńskich cmentarzy oraz miejsc, gdzie istniały pojedyncze i zbiorowe groby z ostatniej wojny, w tym z Kortowa. Wbrew napisowi zdecydowana większość stanowiły ofiary Armii Czerwonej, głównie ludność cywilna. Napis na pomniku głosi 4670 ofiar terroru faszystowskiego, pomordowanych, rozstrzelanych w lagrach, obozach, w szpitalach w Olsztynie, w Starych Jabłonkach, Iławie, Królikowie. Jednakże w zbiorowym grobie znaleźli się także pacjenci i personel szpitali olsztyńskich, wymordowani przez żołnierzy Armii Czerwonej. Znaleźli się tu także mieszkańcy Olsztyna, którzy w różny sposób stracili życie w 1945. W 1995 z inicjatywy Społecznego Komitetu Ratowania Dawnych Cmentarzy na Warmii i Mazurach, przy udziale duchowieństwa trzech wyznań i w obecności sporej grupy Niemców wywodzących się z Olsztyna i regionu, poświęcono drewniany krzyż (stoi obok pomnika), upamiętniający wszystkie ofiary roku 1945.
  • Pomnik "Bohaterom Walki o Wyzwolenie Narodowe i Społeczne Warmii i Mazur", w parku na Jakubowie. Wybudowany w 1972 w 50. rocznicę powstania Związku Polaków w Niemczech, dłuta Bolesława Marschalla. Pomnik jest usytuowany w miejscu, gdzie od 1928 stał niemiecki pomnik zwycięstwa plebiscytowego[3].
  • Głaz 40-lecia powrotu Warmii i Mazur do Macierzy (przy placu Inwalidów Wojennych – czyli rondzie na skrzyżowaniu Al. Marsz. J. Piłsudskiego i ul. Dworcowej).
  • Pomnik strażaków – pomnik zawierający drabinę i strażaka stojącego na drabinie. Pomnik znajduje się przy zbiegu alei Niepodległości oraz ulicy Śliwy przy budynkach Wojewódzkiej Jednostce Ratowniczo-Gaśniczej nr 1 Państwowej Straży Pożarnej mającej główne budynki przy alei Niepodległości.
  • Pomnik Bohaterom Powstania Warszawskiego (plac Powstańców Warszawy).
  • Kolumna Orła Białego na pl. Konsulatu Polskiego. Odsłonięta 3 maja 2002 z inicjatywy Andrzeja Sassyna, prezesa Towarzystwa Miłośników Olsztyna. Autorem kolumny jest Andrzej Matyka, natomiast orła Urszula i Ryszard Szmytowie[4].
  • Pomnik Wolności Ojczyzny (plac Solidarności, róg Al. Piłsudskiego i ul. Kościńskiego), 2003, inicjator – Stowarzyszenie Pro Patria.
  • Pomnik poświęcony wszystkim pochowanym w Kortowie. Powstał w październiku 1997 z inicjatywy kortowskiej "Solidarności", usytuowany na skraju dawnego cmentarza, w pobliżu budynku Instytutu Rybactwa Śródlądowego. Poświęcony jest wszystkim pogrzebanym na kortowskim cmentarzu, zarówno pacjentom niegdysiejszego szpitala psychiatrycznego, jak i ofiarom zbrodni (Armia Czerwona wymordowała ok. 400 pacjentom i personelu szpitala wojskowego). Na pomnik składa się duży głaz z fragmentem metalowego krzyża, u dołu fragment wiersza Adama Asnyka Ale nie depczcie przeszłości ołtarzy. Obok głazu rozrzucone fragmenty nagrobków.
  • Pomnik lotników francuskich, ze słynnego pułku Normandie-Niemen, ufundowany w 2003. Cmentarz wojskowy przy ul. Szarych Szeregów.
  • Pomnik Wyzwolenia Ziemi Warmińsko-Mazurskiej (tzw. Szubienice), autorstwa Xawerego Dunikowskiego, odsłonięty w 1954 roku jako Pomnik Wdzięczności Armii Radzieckiej przy ówczesnym placu Armii Czerwonej. W 2007 rozpoczęła się debata społeczna nad przeniesieniem pomnika w inne miejsce, a na jego miejscu postawienie innego, np. pomnika marszałka Józefa Piłsudskiego.
  • Pomnik żołnierza – pomnik ku czci żołnierzy niemieckich poległych w wojnie francusko-pruskiej, ku pamięci tych, którzy zginęli pod Sedanem. Pomnik odsłonięto latem 1895, (obecnie w tym miejscu stoi pomnik Stefana Jaracza). Pomnik odlany z brązu w Friedrichshafen w Badenii-Wirtembergii, przedstawiał żołnierza niosącego rozwiany sztandar. Na tablicach znajdujących się na cokole umieszczono nazwiska tych, co zginęli w wojnie. Pomnik usunięty po II wojnie światowej.

Kamienie pamiątkowe

edytuj
Kamienie pamiątkowe w Olsztynie
 
Kamień pamiątkowy poświęcony NSZZ "Solidarności"
 
Kamień upamiętniający pobyt Napoleona Bonaparte w Olsztynie w 1807 roku

Tablice pamiątkowe

edytuj
Tablice pamiątkowe w Olsztynie
 
Tablica upamiętniająca rocznicę 650-lecia miasta
 
Tablica upamiętniająca 200 rocznicę Mazurka Dąbrowskiego
 
Tablica upamiętniająca miejsce więzienia W. Kętrzyńskiego za pomoc w organizacji powstania styczniowego

Przypisy

edytuj
  1. ↑ Magda Brzezińska, Tomasz Kurs. Dużo pomników, za mało troski. „Gazeta Wyborcza w Olsztynie”. 12 maja 2007.  (ostatnia aktualizacja 2007-06-12 18:41).
  2. ↑ Rocznica śmierci burmistrza Olsztyna, Jakuba Rarkowskiego. kultura.wm.pl, 9 grudnia 2009. [dostęp 2009-12-09].
  3. ↑ Jerzy Sikorski: Galopem przez stulecia : Olsztyn 1353-2003. red. i wybór il. Tomasz Śrutkowski. Olsztyn: Edytor „Wers”, 2003, s. 193. ISBN 83-919110-0-4.
  4. ↑ Jerzy Sikorski: Galopem przez stulecia : Olsztyn 1353-2003. red. i wybór il. Tomasz Śrutkowski. Olsztyn: Edytor „Wers”, 2003, s. 215. ISBN 83-919110-0-4.
  5. ↑ Jerzy Sikorski: Galopem przez stulecia : Olsztyn 1353-2003. red. i wybór il. Tomasz Śrutkowski. Olsztyn: Edytor „Wers”, 2003, s. 208. ISBN 83-919110-0-4.
  6. ↑ Wesoły dziś dzień nam nastał!. [dostęp 2009-03-17].

Bibliografia

edytuj
Źródło: „https://pl.wiki.x.io/w/index.php?title=Pomniki_w_Olsztynie&oldid=74494096”