Półrzeczki
Półrzeczki (daw. Pułrzyczki[5], Podrzeczki[6]) – wieś w Polsce, położona w województwie małopolskim, w powiecie limanowskim, w gminie Dobra[7][8].
| wieś | |
 Górna część Półrzeczek, w tle Jasień | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Powiat | |
| Gmina | |
| Wysokość |
560–1170[2] m n.p.m. |
| Liczba ludności (2021) |
610[3] |
| Strefa numeracyjna |
18 |
| Kod pocztowy |
34-643[4] |
| Tablice rejestracyjne |
KLI |
| SIMC |
0424266 |
Położenie na mapie gminy Dobra  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa małopolskiego  | |
Położenie na mapie powiatu limanowskiego  | |
 49°39′00″N 20°12′37″E/49,650000 20,210278[1]
| |
_a1.jpg)
W latach 1975–1998 wieś administracyjnie należała do województwa nowosądeckiego.
Powierzchnia miejscowości to 21,7 km² co stanowi 20,2% obszaru gminy (najwięcej pod względem powierzchni w gminie) oraz 2,27% powierzchni powiatu. Gęstość zaludnienia średnio wynosi 28 osób/km² (najmniejsza w gminie).
Położenie
edytujMiejscowość położona jest w Beskidzie Wyspowym w dolinie potoku Jurkówka, pomiędzy najwyższymi wzniesieniami; od wschodu: Mogielicy, Małego Krzystonowa (Skalna), Miśki, Krzystonowa, od południa: Skaliste, Kutrzycy - Jasienia, od zachodu: Kiczory (Kobylicy) i Kiczorki. Główna zabudowa wsi ciągnąca się (3,5 km) wzdłuż rzeki Łososiny leży 560–700 m n.p.m., centrum ok 610 m n.p.m. Najwyżej położone osiedla (Cyrla, Gronie, Palenica) sięgają 800–820 m n.p.m.[9] Półrzeczki leżą na południowym krańcu gminy Dobra i są jej najwyżej położoną miejscowością. Do sołectwa prowadzi droga od Jurkowa, która kończy się w rejonie osiedla Bulak pod masywem Jasienia.
Najdalsze zabudowania znajdują się w ciasnym i stromym wąwozie potoku Dziadówka, wcinającym się głęboko w zbocza pod przełęczą pomiędzy Mogielicą a Krzystonowem[10].
Miejscowość obszarowo graniczy z Chyszówkami, Jurkowem, Wilczycami (gmina Dobra), Łętowym, Lubomierzem (gmina Mszana Dolna), Szczawą (gmina Kamienica) oraz Słopnicami (gmina Słopnice)[11].
Odległość z centrum wsi do: Mszany Dolnej – 15 km, Limanowej – 22 km, Rabki-Zdroju – 27 km, Nowego Sącza – 45 km, Krakowa – 70 km[9].
Integralne części wsi
edytuj| części wsi | Bocony, Bolsęgi, Bulaki, Chomy, Cyrla, Do Rakoczego, Fudaleje, Gronie, Jarosze, Kaczory, Króle, Kuchty, Matacze, Miśki, Mordele, Mrózki, Mysze, Palenica, Pod Kuchtą, Polana, Potaśnia, Potoki, Rola, Rzepki, Sakta, Stefany, Stóse, Świstaki, Walczaki, Za Górką |
Struktura powierzchni
edytujNa powierzchnię Półrzeczek składają się :
- użytki rolne: 19,5%
- użytki leśne: 78,9%[12]
Użytki rolne stanowią najmniejszy udział w obszarze wsi w stosunku do wszystkich miejscowości w całej gminie. Grunty pod względem jakości należą do klas IV–VI (słabe). Lasy zajmują najwięcej terenu Półrzeczek (największa lesistość w gminie). Głównym gatunkiem drzewostanu jest buczyna karpacka, jodła i świerk, które porastają wznoszące się tu góry.
Budownictwo
edytujCharakterystycznym elementem dla krajobrazu zagórzańskiego, który w Półrzeczkach łatwo zaobserwować są skupiska domów wraz z zabudowaniami gospodarskimi. Oddzielone są od siebie polami i łąkami, a każde z nich łączy się poprzez osiedlową drogę z główną szosą. Sanowią tzw osiedla, biorące swoją nazwę od nazwisk pierwszych osadników bądź nazw zawodów. Zabudowa ta znacznie się różni od lachowskiej, m.in rozproszonej w Sróży czy Woli Skrzydlańskiej lub zwartej, gęstej która ukształtowała się w Dobrej.[13]
Historia
edytujPowstanie Półrzeczek związane jest głównie z migracją osadników wołoskich w XV i XVI wieku. Grupa przybyszów zajmujących się pasterstwem dotarła w Beskid Wyspowy, wypasając swe stada na zboczach (polanach) Mogielicy i Jasienia. Uprawiający gospodarkę pasterską, którą prowadzili w surowych warunkach klimatycznych, zasiedlali niedostępne, wyżej położone obszary górskie (dom oznaczony numerem 1 znajdował się na Cyrli). Ich działania były wspierane przez okolicznych włodarzy (Pieniążków i Lubomirskich). Ślady osadnictwa wołoskiego można zaobserwować po dzień dzisiejszy w nazewnictwie geograficznym (Beskid, Kiczora), określeniach związanych z pasterstwem (bryndza, żętyca, bacówka), czy też w nazwach osiedli często wywodzących się od pierwszych osadników (Homy, Rakocze)[14].
Osiedle Białe (obecnie należące do Szczawy zamieszkałe przez grupę etnograficzną Białych Górali) położone w dolinie Kamienicy, po wschodniej stronie Krzystonowa stanowiło kiedyś część wsi Półrzeczki[14].
Z miejscowością związana była dr Janina Banachowska, pracująca i mieszkająca tu przez ponad 30 lat, autorka książki „Dochtórko, ratujcież” (2007) opisującej przygody wiejskiego lekarza w górskiej wsi, mentalność jej mieszkańców, czy zwyczaje panujące tu przed kilkudziesięcioma laty[15].
Obecnie we wsi znajduje się Szkoła Filialna im. Wincentego Pola, którą oddano do użytku w 2004 r. W roku 1982 rozpoczęto budowę murowanej kaplicy pod wezwaniem Św. Jana Chrzciciela[16]. Miejscowość jest siedzibą leśnictwa „Skalne” obejmującego obszar 950,65 ha. W Półrzeczkach znajduje się stacja meteo IMGW (na osiedlu Stefany, 655 m n.p.m.)[17]. We wsi zachowało się jeszcze – już nieliczne – dawne, drewniane budownictwo.
Ludność
edytujZ etnograficznego punktu widzenia Półrzeczki (podobnie jak Jurków czy Chyszówki) zamieszkują Zagórzanie, których stolicą jest Mszana Dolna. Do dziś zachowali oni góralską gwarę, tradycje i zwyczaje[18][19].
Klimat
edytujPanuje tu klimat typu górskiego. Charakteryzują go znaczne opady oraz gruba i długo utrzymująca się pokrywa śnieżna. Maksymalna suma dobowa 164,7 l/m2 zanotowana została 18 lipca 1970 r[20]. W maju 2014 w ciągu 3 dni spadło 269,4 l/m2[21]. W ostatnich latach : min temp -31 °C (luty 2012), max temp ok. 35 °C, pokrywa śnieżna 91 cm (styczeń 2019).
11 lipca 2024 między godziną 12 a 13, w ciągu godziny tutejsza stacja IMGW zanotowała opad 65,2 l/m², z czego 60l/m² w 30 minut, a 25l/m² w zaledwie 10 minut[22]. Burza poczyniła wiele szkód, także w sąsiednim Jurkowie[23]. Łososiną przetoczyła się gwałtowna fala wezbraniowa - na wysokości Piekiełka poziom wody w kilkanaście minut wzrósł z 121 cm do 322 cm. Był to klasyczny przykład powodzi błyskawicznej - nawalny opad (tzw oberwanie chmury) w krótkim czasie plus górski teren potęgujący zniszczenia.
W Półrzeczkach można zaobserwować efekt opadu orograficznego, czyli zwiększone opady po nawietrznej, w tym przypadku zachodniej stronie pasma Mogielica–Jasień. Między 16 a 19 lipca 2018 na stacji telemetrycznej IMGW Półrzeczki (655 m) zanotowano 181,7 mm opadu, w Olszówce-Jasionów (735 m) 101,2 mm, w Roztoce (810 m) 137,4 mm[24]. 16 maja 2014 w jedną dobę spadło w Półrzeczkach 162,3 mm opadu a w Roztoce 93,8 mm[25].
Demografia
edytuj
Źródło: Wieś Półrzeczki w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2016-09-02], liczba ludności na podstawie danych GUS.
Turystyka
edytujMiejscowość jest doskonałym punktem wypadowym do zwiedzania szczytów Beskidu Wyspowego.
- Szlak turystyczny
– z Półrzeczek do studenckiej bazy namiotowej Polana Wały na Polanie Wały pod Krzystonowem. Szlak łączy się z przebiegającym pobliskimi szczytami szlakiem żółtym.- Niebieski szlak rowerowy Półrzeczki-Chyszówki – trasa rozpoczyna się na ostatnim przystanku PKS Sakta w Półrzeczkach i biegnie drogami stokowymi pod grzbietem Jasienia, Krzystonowa i Mogielicy. Trasa liczy ok. 15 km i kończy się na przełęczy Rydza-Śmigłego w Chyszówkach[26].
- Trasy Mogielica – wokół szczytu Mogielicy przygotowane jest ok. 21 km tras dla amatorów "biegówek", dodatkowo 2 km trasa na polanie Stumorgowej. Z Półrzeczek, osiedla Mrózki (parking Polany) ok. 3 km do głównej pętli tras Mogielica[27].
Ruch turystyczny wspomaga kursowanie busów na liniach z Półrzeczek: do Limanowej (przez Dobrą) oraz do Wieliczki (przez Wiśniową)[28].
Przypisy
edytuj- ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 9 stycznia 2024, identyfikator PRNG: 109815
- ↑ https://www.geoportal.gov.pl
- ↑ Wieś Półrzeczki w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2023-01-14], liczba ludności na podstawie danych GUS.
- ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 1031 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22].
- ↑ Archiwum Narodowe w Krakowie, Search archives, 1845 [zarchiwizowane z adresu 2020-02-28].
- ↑ Słownik miejscowości i elity wiejskiej zachodniej Małopolski [online], gospodarka-galicji.pl [dostęp 2023-01-23].
- ↑ a b Rozporządzenie Ministra Administracji i Cyfryzacji z dnia 13 grudnia 2012 r. w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200)
- ↑ a b GUS. Rejestr TERYT
- ↑ a b Mapy Google [online], Mapy Google [dostęp 2020-01-31].
- ↑ Beskid Wyspowy 1:50 000. Mapa turystyczna. Kraków: Wyd. Compass, 2006. ISBN 83-89165-86-4.
- ↑ Mapy terytorialne – powiat limanowski [online], mapyonline.pl [dostęp 2020-01-31].
- ↑ https://gminadobra.pl > MPZP2016
- ↑ Budownictwo i mieszkanie wiejskie - Górale Zagórzańscy - Etnozagroda [online], www.etnozagroda.pl [dostęp 2024-07-24].
- ↑ a b Jak w Jurkowie kościół zbudowano, ks. W.Węglarz SDS; 2013 Wyd. Salwator, ISBN 978-83-7580-362-4
- ↑ Dochtórko ratujcież, J.Banachowska; Wyd. Sanitas 2007, ISBN 83-911246-2-2
- ↑ Historia [online], parafiajurkow.pl [dostęp 2020-01-31] (pol.).
- ↑ Index [online], monitor.pogodynka.pl [dostęp 2020-01-31].
- ↑ Dariusz Gacek, Beskid Wyspowy. Przewodnik, Oficyna Wydawnicza „Rewasz”, 2012, ISBN 978-83-62460-25-0 [dostęp 2020-04-01] (pol.).
- ↑ Andrzej Matuszczyk, Beskid Wyspowy - ziemia ciągle obiecana: przewodnik, Oficyna Wydawnicza „Rewasz”, 2008, ISBN 978-83-89188-78-6 [dostęp 2020-04-01] (pol.).
- ↑ Index [online], monitor.pogodynka.pl [dostęp 2020-01-31].
- ↑ Pogoda na żywo: Piątek, 23.05 [online], twojapogoda.pl [dostęp 2020-01-31] [zarchiwizowane z adresu 2020-01-31] (pol.).
- ↑ {{{tytuł}}} [online], hydro.imgw.pl [dostęp 2024-07-11].
- ↑ l, Liczne interwencje straży po gwałtownych burzach [online], limanowa.in [dostęp 2024-07-11] (pol.).
- ↑ 19 lipca, 2018 [online], METEOprognoza [dostęp 2020-03-28] (pol.).
- ↑ Pogotowie: sytuacja stabilna [online], Limanowa.in [dostęp 2020-03-28].
- ↑ Przeglądaj turystyczne szlaki górskie, piesze, rowerowe, kajakowe i inne | TRAIL.PL [online], trail.pl [dostęp 2020-02-03].
- ↑ Góry dla Ciebie | Najciekawsze wycieczki górskie, ferraty, rowery, narty – Mogielica na narty biegowe [online], Góry dla Ciebie | Najciekawsze wycieczki górskie, ferraty, rowery, narty [dostęp 2020-02-03] (ang.).
- ↑ Biuletyny Informacji Publicznej [online], bip.malopolska.pl [dostęp 2022-03-19].