Wikipedia

Niszczyciele typu Sokoł

rosyjskie niszczyciele z przełomu XIX i XX wieku

Niszczyciele typu Sokoł – rosyjskie niszczyciele z przełomu XIX i XX wieku, pierwsze jednostki tej klasy w Marynarce Wojennej Imperium Rosyjskiego. W latach 1894–1904 w brytyjskiej stoczni Yarrow(inne języki) oraz krajowych stoczniach Crichton(inne języki), Zakładach Iżorskich(inne języki) i Zakładach Newskich(inne języki) zbudowano 27 okrętów tego typu. Jednostki weszły w skład Floty Bałtyckiej, Floty Czarnomorskiej i Eskadry Oceanu Spokojnego w latach 1895-1904 i wzięły udział w wojnie rosyjsko-japońskiej oraz I wojnie światowej. Dwie jednostki były po wojnie z lat 1904-1905 użytkowane przez Marynarkę Wojenną Japonii, a pięć trafiło po I wojnie światowej do Fińskiej Marynarki Wojennej.

Niszczyciele typu Sokoł
Ilustracja
Niszczyciele typu Sokoł w porcie przed 1914 r.
Kraj budowy

 Wielka Brytania
 Imperium Rosyjskie

Użytkownicy

 Rosyjska Carska MW
 Flota Czerwona
 Dai-Nippon Teikoku Kaigun
 Finlandia

Stocznia

Yarrow(inne języki), Londyn
Crichton(inne języki), Turku & Petersburg
Zakłady Iżorskie(inne języki), Kołpino
Zakłady Newskie(inne języki), Petersburg

Wejście do służby

1895-1904

Wycofanie

1904-1930

Zbudowane okręty

27

Dane taktyczno-techniczne
Wyporność

normalna: 220 ton
pełna: 240 t

Długość

57,91 metra

Szerokość

5,64 m

Zanurzenie

2,29 m

Napęd

2 maszyny parowe potrójnego rozprężania
4 lub 8 kotłów Yarrow
moc 3800 KM
2 śruby

Prędkość

26,5-29 węzłów

Zasięg

450-660 Mm przy prędkości 13 węzłów

Załoga

51-58

Uzbrojenie

1 działo kal. 75 mm
3 działka kal. 47 mm (3 x I)
2 wt kal. 381 mm (2 x I)

Multimedia w Wikimedia Commons

Projekt i budowa

edytuj

Pod koniec XIX wieku podejmowano próby skonstruowania okrętów jak najlepiej nadających się do zwalczania torpedowców, które stwarzały zagrożenie dla opancerzonych okrętów[1]. Powstawały w ten sposób także w Rosji kanonierki torpedowe, które nie miały jednak nad torpedowcami przewagi prędkości. W pierwszej połowie lat 90. dla wiodącej w świecie marynarki brytyjskiej (Royal Navy) zbudowano okręty nowej klasy – niszczycieli, szybszych i silniejszych od torpedowców[2]. W 1894 roku ukończono dwa pierwsze z nich, skonstruowane w stoczni Yarrow(inne języki): „Havock” i „Hornet”[2]. Royal Navy poza jeszcze trzema okrętami nie zamawiała jednak w tej stoczni dalszych niszczycieli, wobec czego właściciel firmy Alfred Yarrow szukał kontraktów eksportowych. Cesarstwo Rosyjskie już 30 maja 1894 roku zamówiło w stoczni Yarrow budowę dla marynarki rosyjskiej okrętu na wzór zmodyfikowanego „Horneta”, za cenę 36 tysięcy funtów szterlingów[2]. Miał on być ukończony w 14 miesięcy i przy wyporności normalnej 220 ton rozwijać jeszcze większą prędkość 29 węzłów[2]. Ze zmian, przede wszystkim zrezygnowano ze stałej dziobowej wyrzutni torped, zmieniono kształt dziobu na taranowy i zastosowano rosyjskie działa kalibrów 75 mm i 47 mm zamiast 76 mm i 57 mm[2]. Okręt o nazwie „Sokoł” został wodowany 10 sierpnia?/22 sierpnia 1894 roku, po czym podczas prób w tym miesiącu przekroczył prędkość kontraktową[2]. W październiku 1895 roku został przekazany Rosji i przyjęty do służby[3].

Rosyjskie Ministerstwo Morskie zdecydowało po wynikach prób podjąć budowę okrętów tego typu w Rosji. Początkowo zakładano budowę serii we współpracy ze stocznią Yarrow, która mogła dostarczać istotne podzespoły[3]. Ostatecznie jednak, pod wpływem rosyjskiego przemysłu, zdecydowano nie współpracować z Yarrowem i skopiować oraz produkować okręty samodzielnie[3]. 19 marca 1896 roku złożono pierwsze zamówienie w zakładach Crichton(inne języki) w Abo[3]. Przy czym, okręty klasyfikowane były początkowo w Rosji jako torpedowce (ros. minonosiec) i tylko nieoficjalnie nazywane były niszczycielami (ros. istriebitiel) lub kontrtorpedowcami, a dopiero w 1907 roku zaliczono je do nowo wyodrębnionej klasy niszczycieli (ros. eskadriennyj minonosiec, dosłownie: torpedowiec eskadrowy)[3].

Spośród 26 seryjnych okrętów tego typu dwa zbudowane zostały w stoczni Crichton w Abo, siedem powstało w Zakładach Iżorskich(inne języki) w Kołpino, cztery zbudowała stocznia Crichton w Petersburgu, a trzynaście wykonano w Zakładach Newskich(inne języki) w Petersburgu[4][5]. Budowę okrętów rozpoczęto w latach 1894–1903, zostały zwodowane w latach 1895–1903, a do służby w Marynarce Wojennej przyjęto je w latach 1895–1904 (12 niszczycieli, które były przeznaczone do wysłania na Daleki Wschód, zostały złożone, wodowane i ukończone w Port Artur)[4][5]. 9 marca 1902 roku, przed ukończeniem większości okrętów, zmieniono ich nazwy z nazw ptaków na oznaczające cechy[4][5].

Prototypowy „Sokoł” był w chwili wejścia do służby jednym z najnowocześniejszych niszczycieli świata i decyzja o jego szybkim zamówieniu była uzasadniona[6]. Rozwój okrętów na świecie spowodował jednak, że już w ciągu kilku lat nowo projektowane niszczyciele były większe, silniejsze i szybsze, i projekt ten stał się przestarzały[6]. Z tego punktu widzenia za błąd uważana jest decyzja o budowie w Rosji tak długiej serii, a tym bardziej własnymi siłami, co spowodowało znaczne opóźnienie i pogorszenie jakości okrętów[6]. Wchodziły one do służby pięć do dziewięciu lat po prototypie i żaden nawet podczas prób nie osiągał prędkości 28 węzłów[7]. W konsekwencji, były najliczniejszymi rosyjskimi niszczycielami podczas wojny z Japonią w 1904 roku, lecz ustępowały szybszym i lepiej uzbrojonym niszczycielom japońskim nowszych brytyjskich projektów[6].

Okręt Stocznia Początek budowy Wodowanie Wejście do służby Flota
„Sokoł” („Prytkij”) Yarrow listopad 1894 22 sierpnia 1895 październik 1895 Bałtycka
„Krieczet” („Pyłkij”) Crichton 1897 1 października 1899 lipiec 1900
„Korszun” („Posłusznyj”) 1898 maj 1898
„Procznyj” (ex-„Jastrieb”) Z. Iżorskie październik 1896 1 października 1898 maj 1902
„Porażajuszczij” (ex-„Nyrok”) 1896 15 listopada 1898
„Pronzitielnyj” (ex-„Bierkut”) lipiec 1897 29 czerwca 1899
„Prozorliwyj” (ex-„Gagara”) Z. Newskie 1898 8 lipca 1899
„Riezwyj” (ex-„Woron”) 1899 31 sierpnia 1899
„Rietiwyj” (ex-„Filin”) 22 czerwca 1900
„Rjanyj” (ex-„Sowa”) 7 lipca 1900
„Podwiżnyj” (ex-„Albatros”) Z. Iżorskie październik 1899 3 czerwca 1901
„Strogij” (ex-„Lebied´”) Crichton sierpień 1899 2 sierpnia 1901 wrzesień 1902 Czarnomorska
„Smietliwyj” (ex-„Pielikan”) 2 sierpnia 1901
„Swiriepyj” (ex-„Pawlin”) 7 września 1901
„Striemitielnyj” (ex-„Fazan”) 1 października 1901
„Rieszytielnyj” (ex-„Kondor”) Z. Newskie / Port Artur 1900 / kwiecień 1901 26 lipca 1901 lipiec 1902 Oceanu Spokojnego
„Sierdityj” (ex-„Biekas”) 1901 / 1901 4 listopada 1901 czerwiec 1903
„Smiełyj” (ex-„Gorlica”) 10 lutego 1902 wrzesień 1903
„Storożewoj” (ex-„Gracz”) 31 marca 1902
„Stierieguszczij” (ex-„Kulik”) 1901 / 1902 22 czerwca 1902
„Raziaszczij” (ex-„Drozd”) Z. Iżorskie / Port Artur 10 grudnia 1902
„Rastoropnyj” (ex-„Diatieł”) 1900 / marzec 1902 12 marca 1903 listopad 1903
„Silnyj” lipiec 1902 / 1903 21 czerwca 1903 grudzień 1903
„Skoryj” Z. Newskie / Port Artur grudzień 1902 / 1903 17 maja 1903
„Strasznyj” 1902 / 1903 1903 marzec 1904
„Strojnyj”
„Statnyj” 21 listopada 1903 lipiec 1904

Dane taktyczno–techniczne

edytuj
 
Rzuty niszczycieli typu Sokoł

Okręty były niewielkimi, czterokominowymi niszczycielami z taranowym dziobem[8]. Długość całkowita wykonanego ze stali niklowej(inne języki) kadłuba wynosiła 57,91 metra, szerokość 5,64 metra i zanurzenie 2,29 metra[9][10][a]. Wyporność normalna wynosiła 220 ton, a pełna 240 ton[5][10][b]. Okręty napędzane były przez dwie maszyny parowe potrójnego rozprężania o mocy 3800 KM, do których parę dostarczało cztery lub osiem kotłów Yarrow[4][5]. Dwuśrubowy układ napędowy pozwalał osiągnąć jednostkom seryjnym prędkość 26,5-27,5 węzła, podczas gdy prędkość maksymalna prototypowego „Sokoła” wynosiła 29 węzłów[4][5][c]. Okręty mogły zabrać zapas węgla o masie 58-80 ton, co zapewniało zasięg wynoszący od 450 do 660 Mm przy prędkości 13 węzłów[4][d].

Okręty wyposażone były w dwie pojedyncze wyrzutnie torped kalibru 381 mm, umieszczone na rufie, z zapasem sześciu torped[4][9]. Dwie torpedy były w wyrzutniach, a cztery były przenoszone z głowicami oddzielnie w dziobowym kubryku[11]. 17-stopowe torpedy Whiteheada wzór 1898 miały masę 430 kg, w tym 64 kg głowica bojowa[11]. Główne uzbrojenie artyleryjskie stanowiło pojedyncze działo kal. 75 mm Canet o długości 50 kalibrów (L/50), z maską ochronną, umieszczone na platformie nad pomostem bojowym[12]. Działo strzelało pociskami o masie 4,9 kg, a zapas amunicji wynosił 160 pocisków przeciwpancernych[12]. Uzbrojenie uzupełniały trzy pojedyncze działa kal. 47 mm Hotchkiss M1885 L/40 (dwa na burtach za mostkiem i jedno na pokładzie rufowym)[12]. Strzelały pociskami o masie 1,5 kg, a zapas amunicji wynosił 800 sztuk[12].

Załoga pojedynczego okrętu liczyła od 51 do 58 oficerów, podoficerów i marynarzy[4][5].

Służba

edytuj

W momencie wybuchu wojny rosyjsko-japońskiej na Dalekim Wschodzie bazowało 12 niszczycieli typu Sokoł, wchodzących w skład 2. Flotylli Niszczycieli I Eskadry Oceanu Spokojnego[13][14]. Podczas działań wojennych utracono osiem jednostek: „Stierieguszczij” został zatopiony 10 marca 1904 roku nieopodal Port Artur przez japońskie niszczyciele[15][16]; jego los podzielił 13 kwietnia 1904 roku „Strasznyj”[17][18]; 12 sierpnia 1904 roku „Rieszytielnyj” podczas procedury internowania w chińskim porcie Chefoo został niespodziewanie zaatakowany przez niszczyciele „Asashio”(inne języki) i „Kasumi”(inne języki), których załogi zdobyły abordażem rosyjską jednostkę, którą następnie wcielono w skład Cesarskiej Marynarki Wojennej pod nazwą „Akatsuki” (暁), po remoncie w 1906 roku zmienioną na „Yamabiko” (山彦)[19][20]. 13 listopada 1904 roku „Strojnyj” wszedł na postawioną nieopodal Port Artur przez japońskie okręty minę i zatonął[21][22], a 16 listopada 1904 roku „Rastoropnyj” został samozatopiony na redzie Chefoo, aby uniknąć losu niszczyciela „Rieszytielnyj”[23][24]. Trzy niszczyciele („Storożewoj”, „Raziaszczij” i „Silnyj”) zostały samozatopione przed kapitulacją Port Artur w nocy z 1 na 2 stycznia 1905 roku, przy czym „Silnyj” został później przez Japończyków podniesiony i w 1906 roku wcielony w skład Cesarskiej Marynarki Wojennej pod nazwą „Fumizuki” (文月)[10][20], a czterem udało się przedrzeć do portów neutralnych i zostały internowane („Sierdityj”, „Smiełyj”, „Skoryj” i „Statnyj”)[10][e].

W latach 1909–1912 na ocalałych okrętach dokonano modernizacji uzbrojenia: zdemontowano obie wyrzutnie torped kal. 381 mm i wszystkie działa kal. 47 mm, instalując w zamian dwie pojedyncze wyrzutnie torped kal. 450 mm[f] oraz drugą armatę kal. 75 mm (usytuowaną w pobliżu rufy) i dwa pojedyncze karabiny maszynowe kal. 7,62 mm[4]. Prócz tego okręty przystosowano do przenoszenia 10 min[4][5]. W momencie wybuchu I wojny światowej kilka okrętów przystosowano do pełnienia funkcji okrętów łącznikowych, a część przebudowano na trałowce[4][8]. W wyniku rewolucji październikowej okręty Floty Bałtyckiej zostały przejęte przez bolszewików, a w 1918 roku trzy zostały skierowane na Morze Kaspijskie[25]; pięć jednostek pozostawionych przez bolszewików w Helsinkach („Rjanyj”, „Prozorliwyj”, „Posłusznyj”, „Riezwyj” i „Podwiżnyj”) zostało 13 kwietnia 1918 roku zdobytych przez Finów i weszło w skład Marynarki Wojennej Finlandii pod nazwami S1 – S5[4][26]. Z czterech niszczycieli służących we Flocie Czarnomorskiej dwa („Smietliwyj” i „Striemitielnyj”) zostały samozatopione 18 czerwca 1918 roku w Noworosyjsku, by uniknąć przejęcia przez Niemców[5][27], a dwa po epizodycznej służbie we flocie Białych trafiły w 1920 roku do Floty Czerwonej („Strogij”, od 1922 roku nazwany „Marti” i „Swiriepyj”, nazwany w 1922 roku „Lejtnant Szmidt”)[4].

Uwagi

edytuj
  1. ↑ Według Navypedii długość okrętów mieściła się między 57,9 a 61 metrów[4].
  2. ↑ Według Navypedii wyporność normalna seryjnych okrętów wynosiła 250 ton, a pełna 305 ton[4].
  3. ↑ Na próbach „Sokoł” osiągnął prędkość 30,2 węzła przy przeciążeniu maszyn do 4500 KM, będąc w tym czasie najszybszym na świecie niszczycielem[4][8].
  4. ↑ Według Conway’s All The World’s Fighting Ships 1860-1905 zapas węgla wynosił 60 ton[5].
  5. ↑ W listopadzie 1905 roku internowane okręty zostały zwrócone Rosji; podczas I wojny światowej bazowały we Władywostoku, a następnie zostały przejęte przez Japończyków w 1918 roku i przekazane Białym, po czym, zdewastowane, zostały złomowane w 1922 roku[4][25].
  6. ↑ Według Afonin 2009 ↓, s. 79, 83, kaliber wyrzutni torpedowych pozostał ten sam (381 mm)

Przypisy

edytuj
  1. ↑ Afonin i Bałakin 2004 ↓, s. 2.
  2. ↑ a b c d e f Afonin i Bałakin 2004 ↓, s. 3.
  3. ↑ a b c d e Afonin i Bałakin 2004 ↓, s. 4-5.
  4. ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q Ivan Gogin: KRECHET torpedo boats (1900-1904). Navypedia. [dostęp 2017-11-19]. (ang.).
  5. ↑ a b c d e f g h i j Roger Chesneau, Eugene Kolesnik: Conway’s All The World’s Fighting Ships 1860-1905. London: 1979, s. 206.
  6. ↑ a b c d Afonin i Bałakin 2004 ↓, s. 29.
  7. ↑ Afonin i Bałakin 2004 ↓, s. 9.
  8. ↑ a b c Roger Chesneau, Eugene Kolesnik: Conway’s All The World’s Fighting Ships 1860-1905. London: 1979, s. 205.
  9. ↑ a b Roger Chesneau, Eugene Kolesnik: Conway’s All The World’s Fighting Ships 1860-1905. London: 1979, s. 205-206.
  10. ↑ a b c d Piotr Olender: Rosyjsko-japońska wojna morska 1904-1905. T. 2: Bitwa pod Cuszimą. Sandomierz: 2012, s. 247.
  11. ↑ a b Afonin i Bałakin 2004 ↓, s. 11-12.
  12. ↑ a b c d Afonin i Bałakin 2004 ↓, s. 11.
  13. ↑ Piotr Olender: Rosyjsko-japońska wojna morska 1904-1905. T. 1: Port Artur. Sandomierz: 2011, s. 15.
  14. ↑ T.A. Brassey (red.): The Naval Annual, 1905. Portsmouth: 1905, s. 331.
  15. ↑ Piotr Olender: Rosyjsko-japońska wojna morska 1904-1905. T. 1: Port Artur. Sandomierz: 2011, s. 38-39.
  16. ↑ Józef Wiesław Dyskant: Port Artur 1904. Warszawa: Wydawnictwo Bellona, 1996, s. 81.
  17. ↑ Piotr Olender: Rosyjsko-japońska wojna morska 1904-1905. T. 2: Bitwa pod Cuszimą. Sandomierz: 2012, s. 43.
  18. ↑ Józef Wiesław Dyskant: Port Artur 1904. Warszawa: Wydawnictwo Bellona, 1996, s. 100.
  19. ↑ Piotr Olender: Rosyjsko-japońska wojna morska 1904-1905. T. 2: Bitwa pod Cuszimą. Sandomierz: 2012, s. 79.
  20. ↑ a b Ivan Gogin: FUMIZUKI destroyers (1902-1903/1904-1905). Navypedia. [dostęp 2017-11-19]. (ang.).
  21. ↑ Piotr Olender: Rosyjsko-japońska wojna morska 1904-1905. T. 1: Port Artur. Sandomierz: 2011, s. 86-87.
  22. ↑ Józef Wiesław Dyskant: Port Artur 1904. Warszawa: Wydawnictwo Bellona, 1996, s. 265.
  23. ↑ Piotr Olender: Rosyjsko-japońska wojna morska 1904-1905. T. 1: Port Artur. Sandomierz: 2011, s. 86.
  24. ↑ Józef Wiesław Dyskant: Port Artur 1904. Warszawa: Wydawnictwo Bellona, 1996, s. 266.
  25. ↑ a b J. Gozdawa-Gołębiowski, T. Wywerka Prekurat: Pierwsza wojna światowa na morzu. Warszawa: 1994, s. 573.
  26. ↑ Edmund Kosiarz: Pierwsza wojna światowa na Bałtyku. Gdańsk: 1979, s. 376-377.
  27. ↑ J. Gozdawa-Gołębiowski, T. Wywerka Prekurat: Pierwsza wojna światowa na morzu. Warszawa: 1994, s. 430.

Bibliografia

edytuj
  • T.A. Brassey (red.): The Naval Annual, 1905. Portsmouth: J. Griffin and Co., 1905. (ang.).
  • Roger Chesneau, Eugene Kolesnik: Conway’s All The World’s Fighting Ships 1860-1905. London: Conway Maritime Press, 1979. ISBN 978-0-85177-133-5. (ang.).
  • Józef Wiesław Dyskant: Port Artur 1904. Warszawa: Wydawnictwo Bellona, 1996. ISBN 83-11-08517X.
  • Ivan Gogin: FUMIZUKI destroyers (1902-1903/1904-1905). Navypedia. [dostęp 2017-11-19]. (ang.).
  • Ivan Gogin: KRECHET torpedo boats (1900-1904). Navypedia. [dostęp 2017-11-01]. (ang.).
  • Jan Gozdawa-Gołębiowski, Tadeusz Wywerka Prekurat: Pierwsza wojna światowa na morzu. Warszawa: Lampart, 1994. ISBN 83-902554-2-1.
  • Robert Jackson: Niszczyciele, fregaty i korwety. Warszawa: Wydawnictwo Bellona, 2001. ISBN 83-1109-273-7.
  • Edmund Kosiarz: Pierwsza wojna światowa na Bałtyku. Gdańsk: Wydawnictwo Morskie, 1979. ISBN 83-215-3234-9.
  • Piotr Olender: Rosyjsko-japońska wojna morska 1904-1905. T. 2: Bitwa pod Cuszimą. Sandomierz: Stratus, 2012. ISBN 978-83-61421-56-6.
  • Piotr Olender: Rosyjsko-japońska wojna morska 1904-1905. T. 1: Port Artur. Sandomierz: Stratus, 2011. ISBN 978-83-61421-55-9.
  • Nikołaj Afonin, Siergiej Bałakin. Minonoscy tipa «Sokoł». „Morskaja Kollekcyja”. nr 2/2004 (59), 2004. (ros.). 
  • Nikołaj Afonin: Minonosiec «Sokoł» i «sokoły». Sankt Petersburg: Gangut, 2009, seria: Midel-Szpangout. nr 18. ISBN 978-5-904180-07-2. (ros.).
Źródło: „https://pl.wiki.x.io/w/index.php?title=Niszczyciele_typu_Sokoł&oldid=75079674”