Wikipedia

Michał Rola-Żymierski

marszałek Polski
(Przekierowano z Michał Żymierski)

Michał Rola-Żymierski, także Michał Żymierski, Michał Żymirski, ps. „Rola”, „Morski”, „Konrad”, „Zawisza”, właśc. Michał Łyżwiński[a][b] (ur. 4 września 1890 w Krakowie, zm. 15 października 1989 w Warszawie[1][2]) – polski wojskowy i działacz komunistyczny, oficer rezerwy Armii Austro-Węgier, generał brygady Wojska Polskiego w 1927 zdegradowany, dowódca Armii Ludowej (1944), Naczelny Dowódca Wojska Polskiego, kierownik i minister obrony narodowej (1944–1949) i przewodniczący Państwowej Komisji Bezpieczeństwa, marszałek Polski, poseł i członek Prezydium Krajowej Rady Narodowej (1944–1947), poseł na Sejm Ustawodawczy (1947–1952), członek Rady Państwa (1949–1952), wiceprezes Narodowego Banku Polskiego (od 1956), honorowy prezes Zarządu Głównego i Rady Naczelnej ZBoWiD, członek Komisji Wojskowej Biura Politycznego KC PZPR, nadzorującej ludowe Wojsko Polskie od maja 1949[3].

Michał Rola-Żymierski
Michał Łyżwiński
Michał Żymierski
Rola, Morski, Zawisza
Ilustracja
marszałek Polski marszałek Polski
Data i miejsce urodzenia

4 września 1890
Kraków, Austro-Węgry

Data i miejsce śmierci

15 października 1989
Warszawa, Polska

Przebieg służby
Lata służby

1911–1949

Siły zbrojne

Armia Austro-Węgier
Polski Korpus Posiłkowy
Wojsko Polskie
Gwardia Ludowa
Armia Ludowa
ludowe Wojsko Polskie

Formacja

Legiony Polskie

Jednostki

I Brygada Legionów Polskich
II Brygada Legionów Polskich
4 Dywizja Strzelców Polskich
II Brygada Piechoty Legionów
2 Dywizja Piechoty Legionów

Stanowiska

Dowódca 2 Pułku Piechoty
Dowódca 2 Pułku Strzelców Polskich
Dowódca II Brygady Piechoty Legionów
Dowódca 2 Dywizji Piechoty Legionów
Naczelny Dowódca Armii Ludowej
Naczelny Dowódca Wojska Polskiego
minister obrony narodowej
przewodniczący PKB

Główne wojny i bitwy

I wojna światowa
wojna polsko-bolszewicka
II wojna światowa

podpis
Odznaczenia
Odznaka honorowa za Rany i Kontuzje – trzykrotnie ranny
Order Budowniczych Polski Ludowej Krzyż Wielki Orderu Odrodzenia Polski Krzyż Wielki Orderu Virtuti Militari Order Krzyża Grunwaldu I klasy Order Sztandaru Pracy I klasy Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski Krzyż Srebrny Orderu Virtuti Militari Krzyż Walecznych (1920–1941, czterokrotnie) Krzyż Partyzancki Śląski Krzyż Powstańczy Medal 30-lecia Polski Ludowej Medal 40-lecia Polski Ludowej Medal za Warszawę 1939–1945 Medal za Odrę, Nysę, Bałtyk Medal Zwycięstwa i Wolności 1945 Medal Rodła Złoty Medal „Za zasługi dla obronności kraju” Złoty Medal „Za Zasługi dla Ligi Obrony Kraju” Odznaka im. Ludwika Waryńskiego Order „Zwycięstwo” Order Lenina Order Przyjaźni Narodów Medal jubileuszowy „Dwudziestolecia zwycięstwa w Wielkiej Wojnie Ojczyźnianej 1941–1945” Medal jubileuszowy „Trzydziestolecia zwycięstwa w Wielkiej Wojnie Ojczyźnianej 1941–1945” Medal jubileuszowy „Czterdziestolecia zwycięstwa w Wielkiej Wojnie Ojczyźnianej 1941–1945” Medal jubileuszowy „W upamiętnieniu 100-lecia urodzin Władimira Iljicza Lenina” Medal „Za umacnianie braterstwa broni” Główny Komandor Legii Zasługi (USA) Order Lwa Białego I klasy (CSRS) Order Bohatera Narodowego (Jugosławia) Krzyż Wielki Orderu Narodowego Legii Honorowej (Francja) Oficer Orderu Narodowego Legii Honorowej (Francja) Kawaler Orderu Narodowego Legii Honorowej (Francja) Order Korony Żelaznej III klasy (Austro-Węgry) Wielki Oficer Orderu Korony Włoch Komandor Orderu Korony (Belgia) Medal Zwycięstwa (międzyaliancki)
Odznaka Oficerska Związków Strzeleckich „Parasol” Odznaka „Za Zasługi dla ZBoWiD”
Multimedia w Wikimedia Commons
Michał Rola-Żymierski
Ilustracja
Data i miejsce urodzenia

4 września 1890
Kraków

Data i miejsce śmierci

15 października 1989
Warszawa

Minister obrony narodowej
Okres

od 5 lipca 1945
do 6 listopada 1949

Przynależność polityczna

Polska Partia Robotnicza / Polska Zjednoczona Partia Robotnicza

Poprzednik

Marian Kukiel (na uchodźstwie)

Następca

Konstanty Rokossowski

Wiceprezes Narodowego Banku Polskiego
Okres

od 1956
do 1967

Honorowy Prezes Zarządu Głównego Związku Bojowników o Wolność i Demokrację
Okres

od 1974
do 1989

Honorowy Prezes Rady Naczelnej Związku Bojowników o Wolność i Demokrację
Okres

od 1985
do 1989

Multimedia w Wikimedia Commons
Od lewej generałowie: Michał Rola-Żymierski, Marian Spychalski i Karol Świerczewski nad Nysą Łużycką (1945)

Życiorys

edytuj

Dzieciństwo i młodość

edytuj

Był synem urzędnika kolejowego Wojciecha Łyżwińskiego i Marii z domu Buczek[4][5][6]. Urodzony w krakowskiej rodzinie inteligenckiej. Od 1902 uczęszczał do Gimnazjum św. Anny w Krakowie (klasy I, III, Va, VIa i VIIIa zdał z odznaczeniem)[7]. W 1910 zdał maturę[7]. Podjął studia prawnicze na Uniwersytecie Jagiellońskim. Od 1909 działał w ruchu niepodległościowym[8]. Należał do organizacji „Zarzewie”, a później wstąpił do Polskich Drużyn Strzeleckich. We wrześniu 1911 zgłosił się do Armii Austro-Węgier jako tzw. jednoroczny ochotnik. Służbę odbywał w 2 Tyrolskim Pułku Strzelców Cesarskich w Bozen, gdzie ukończył także szkołę oficerów rezerwy. We wrześniu 1912 awansował na chorążego i został przeniesiony do rezerwy[9].

Michał Łyżwiński zaczął posługiwać się nazwiskiem Żymirski w 1913 roku, gdy jego brat Jan zamordował kierownika księgarni Gebethner i Wolff, zmiany nazwiska dokonał także jego brat Józef (również późniejszy oficer Wojska Polskiego)[10][11][12]. Po protestach rodziny Żymirskich zmodyfikował nazwisko na „Żymierski”[13]. Jako Artur Żymierski był delegatem Komendy Okręgu I Armii Polskiej we Lwowie[14].

Legiony Polskie i I wojna światowa

edytuj
 
Michał Żymierski jako oficer Legionów Polskich

W lipcu 1914 roku Żymierski, jako oficer rezerwy otrzymał wezwanie do wojska i został wysłany na front serbski. Złożył wówczas podanie o przeniesienie do 2 kompanii kadrowej Legionów Polskich. Przeniesienie do Galicji miał otrzymać w ciągu miesiąca, jednak nie chcąc czekać, Żymierski na własną rękę przedostał się do nowej jednostki[15]. Podczas I wojny światowej służył w Legionach Polskich, początkowo jako dowódca kompanii i batalionu I Brygady. Walczył m.in. pod Laskami i w okolicach Twierdzy Dęblin, gdzie 23 października 1914 został ciężko ranny i do lipca 1915 przebywał w wiedeńskim Allgemeines Krankenhaus na rekonwalescencji. 28 grudnia 1914 szpital w Wiedniu wizytował arcyksiążę Karol Stefan, z którym Żymierski zamienił kilka słów[16]. Latem 1915 w stopniu majora był komendantem Polskiej Organizacji Wojskowej, od 1916 dowódcą pułków w I i II Brygadzie. Od lipca 1917, po kryzysie przysięgowym w stopniu podpułkownika został dowódcą 2 pułku piechoty w Polskim Korpusie Posiłkowym. W lutym 1918 po traktacie brzeskim był inicjatorem buntu II Brygady Legionów i przebicia się jej przez front pod Rarańczą na Bukowinie. Następnie przekazał dowództwo tej formacji gen. Józefowi Hallerowi. Po przejściu frontu został szefem sztabu II Korpusu Polskiego w Rosji (w którego skład weszła II Brygada Legionów) w stopniu pułkownika. Po rozbrojeniu Korpusu przez Niemców po bitwie pod Kaniowem w maju 1918 służył na stanowiskach dowódczych w POW w Rosji. Był dowódcą 2 pułku piechoty w 4 Dywizji Strzelców Polskich.

Służba w II Rzeczypospolitej

edytuj

Od stycznia 1919 służył w Wojsku Polskim[17]. Został zweryfikowany w stopniu pułkownika piechoty ze starszeństwem z dniem 1 czerwca 1919[18].

W marcu 1919 mianowany dowódcą Ciechanowskiego Okręgu Wojskowego[19]. W sierpniu 1919, w związku z wybuchem I powstania śląskiego, został kierownikiem ekspozytury Naczelnego Dowództwa ds. powstania śląskiego z zadaniem kierowania akcją powstańczą na terenie Górnego Śląska. W latach 1919–1920 uczestniczył w wojnie polsko-bolszewickiej, gdzie objął odcinek frontu nad Berezyną pod Borysowem. Był dowódcą II Brygady, a następnie 2 Dywizji Piechoty Legionów. Za dowodzenie w tej fazie wojny został odznaczony orderem Virtuti Militari V klasy[20]. W latach 1922–1923 studiował w Wyższej Szkole Wojennej (franc. École superieur de guerre) w Paryżu[21], następnie odbył staż we francuskim Sztabie Generalnym. 1 grudnia 1924, w wieku 35 lat, został mianowany generałem brygady ze starszeństwem z dniem 15 sierpnia 1924 i 2. lokatą w korpusie generałów[22] (w 1928 przesunął się na lokatę 1.[23]). Wyznaczony na stanowisko zastępcy szefa Administracji Armii do spraw uzbrojenia[24] odpowiedzialnego za finanse – zakupy sprzętu wojskowego w Ministerstwie Spraw Wojskowych. Podwładnym jego był wówczas (jak i poprzednio w Legionach) późniejszy premier Felicjan Sławoj Składkowski, który w swych pisanych na emigracji wspomnieniach zwięźle skomentował jego talenty ekonomiczne[25]. W opinii o Żymierskim Śmigły-Rydz pisał (1921 r.): „Bardzo dobry oficer Sztabu Generalnego w wyższych dowództwach, zdolny, bardzo obowiązkowy, bardzo czynny, doskonały wychowawca korpusu oficerskiego, bardzo dobry administrator, o wielkiej inicjatywie”[26].

W czasie przewrotu majowego w 1926 stanął po stronie wojsk rządowych (m.in. nadzorował transport jednostek poznańskich w kierunku Warszawy oraz dowodził tzw. grupą Żymierskiego, która z okolic Sochaczewa podążała na stolicę[27]), po ich klęsce został aresztowany wraz z generałami Tadeuszem Rozwadowskim, Juliuszem Malczewskim i Włodzimierzem Zagórskim. Wkrótce jednak generałów przewieziono do wojskowego więzienia śledczego na Antokolu w Wilnie, podczas gdy Żymierskiego uwięziono w Warszawie. 20 sierpnia 1926 roku doprowadzony z więzienia do Belwederu odbył rozmowę z Piłsudskim[28]. Działał w Związku Oficerów Rezerwy RP, gdzie współpracował z mjr. Pawłem Piskozubem[29].

Zwrot w życiorysie – korupcja i współpraca z NKWD

edytuj

6 września 1927 został skazany na 5 lat więzienia z degradacją, za nadużycia finansowe przy dostawach dla armii dokonywanych przez przedsiębiorstwo Protekta (maski przeciwgazowe)[30]. Według sądu Żymierski „użył świadomie swego stanowiska służbowego na szkodę interesu majątkowego Skarbu Państwa” w wysokości 150 tys. dolarów. Ze względu na celowe wstrzymanie dostawy gaśnic w ustawionym przetargu i pozbawienie w ten sposób budynków wojskowych ochrony przeciwpożarowej sąd skazał go na karę pięciu lat ciężkiego więzienia[13]. Żymierski został pozbawiony odznaczeń, zdegradowany i wydalony z zawodowej służby wojskowej, przebywał w więzieniu na warszawskim Mokotowie i w Cieszynie do 1931. Wówczas nawiązał pierwsze kontakty z komunistami, porzucając wyznawane wcześniej poglądy polityczne[31]. Karol Popiel twierdził później, że oskarżenie Żymierskiego o korupcję było rodzajem zemsty politycznej ze strony Józefa Piłsudskiego i miało pośrednio zdyskredytować Władysława Sikorskiego[32].

W późniejszym okresie przebywał we Francji (do 1938), gdzie wstąpił do Komunistycznej Partii Polski. W 1932 zwerbował go do współpracy sowiecki wywiad cywilny INO NKWD (lub Razwiedupr – wywiad Armii Czerwonej[33][34]), który następnie w 1937 roku (w chaosie spowodowanym terrorem wielkiej czystki) zerwał z nim kontakty, podejrzewając Żymierskiego o dezinformację. Żymierski dostarczał NKWD informacje na temat organizacji i wyszkolenia Wojska Polskiego, transakcji Ministerstwa Spraw Wojskowych we Francji, a także werbował agentów dla wywiadu ZSRR z korpusu oficerskiego WP[35].

W październiku 1938 wrócił do Polski.

II wojna światowa

edytuj

W 1939 bezskutecznie ubiegał się o powrót do wojska. W czasie okupacji niemieckiej utrzymywał kontakty z komunistyczną grupą „Młot i Sierp”. Jesienią 1939 wyrobił sobie fałszywe dokumenty na nazwisko Zwoliński – posługiwał się nim w czasie okupacji. Według oficjalnej biografii Żymierskiego, wydanej anonimowo w PRL w 1986 (ze wstępem gen. Wojciecha Jaruzelskiego), w lutym 1940 konspiracyjny sąd obywatelski złożony ze zdecydowanych antypiłsudczyków[36] uznał aresztowanie i wyrok z 1927 za polityczny i zrehabilitował Żymierskiego. Sąd obywatelski prawdopodobnie nie miał świadomości, iż Żymierski był wówczas agentem sowieckiego wywiadu NKWD, a decyzja sądu nie miała znaczenia i mocy prawnej w świetle obowiązującego prawa karnego II RP, gdyż jedynymi organami sądowniczymi mogącymi w warunkach okupacyjnych uniewinnić Żymierskiego był działający od maja 1940 system sądownictwa konspiracyjnego Polskiego Państwa Podziemnego (powołany z ramienia legalnego Rządu RP – kontynuatora przedwojennych struktur państwa polskiego) – np. działające w okupowanym kraju od listopada 1941 Wojskowe Sądy Specjalne lub utworzone w lipcu 1942 Cywilne Sądy Specjalne przy Delegaturze Rządu na Kraj.

 
Marszałek podczas odgruzowywania Warszawy

Po zakończonej II wojnie światowej usiłowano przedstawiać Żymierskiego jako ofiarę represji politycznych, nie odnosząc się do kryminalnych zarzutów przeciwko niemu. Niektórzy publicyści i badacze okresu PRL przemilczali ten epizod z życia Żymierskiego lub pisali, iż w 1927 „wyjechał z kraju”[35]. Również zdaniem polskiego historyka Andrzeja Garlickiego zaplecze polityczne skompromitowanego aferą korupcyjną Żymierskiego celowo usiłowało przedstawiać go wyłącznie jako ofiarę zemsty sanacji za udział Żymierskiego w walkach przeciwko Józefowi Piłsudskiemu w okresie zamachu majowego z 1926[37].

Według Norberta Michty udział Żymierskiego w obronie legalnego rządu nie mógł być powodem pozbawienia go wolności na dłuższy czas, dlatego sfabrykowano i wytoczono mu proces o rzekome nadużycia natury gospodarczej. Zanim jednak do niego doszło, Piłsudski usiłował przeciągnąć Żymierskiego na swoją stronę, obiecując mu nawet stanowisko komendanta Wyższej Szkoły Wojennej pod warunkiem jednakże „ujawnienia interesów jakie prowadził gen. Sikorski”. Piłsudski dostrzegał w Sikorskim groźnego rywala w walce o władzę nad wojskiem, a ponieważ nie mógł mu wytoczyć sprawy z okresu zamachu majowego, gdyż zajął on wówczas stanowisko neutralne, potrzebował innych powodów dla oskarżenia przeciwnika. Żymierski oświadczył, że nic nie wie o żadnych interesach gen. Sikorskiego, a praca w Ministerstwie Spraw Wojskowych pod kierunkiem tegoż była rzetelna i uczciwa[38].

W 1940 ponownie zaoferował swoje usługi wywiadowi sowieckiemu[35], lecz ten skontaktował się z nim dopiero w 1942 poprzez członka siatki NKWD Józefa Małeckiego ps. „Sęk”[35] (oficjalnie członka sztabu Gwardii Ludowej). Żymierski miał za zadanie dostarczanie informacji o polskim podziemiu niepodległościowym[35], próbując zostać członkiem organizacji konspiracyjnych (Związek Walki Zbrojnej, Bataliony Chłopskie, Narodowe Siły Zbrojne), nigdzie jednak nie udało mu się dostać z uwagi na wyrok z przeszłości. Żymierski nawiązał m.in. kontakt ze Związkiem Jaszczurczym, jednak po pewnym czasie zerwał z nim kontakty. W 1940 podjął kolejną próbę przeniknięcia do struktur podziemia, kontaktując się z Komendą Główną ZWZ, jednak gen. Stefan Rowecki „Grot” oferty tej nie przyjął. W 1941 ponownie skontaktował się z jednym z przedstawicieli ZWZ (za pośrednictwem jednego z działaczy Stronnictwa Ludowego), Stefanem Korbońskim (działającym w Politycznym Komitecie Porozumiewawczym przy ZWZ), który nie zgodził się na negocjacje z Żymierskim[39].

Według relacji Józefa Światły, Żymierski z polecenia sowieckich przełożonych miał nawiązać w Warszawie współpracę z niemiecką tajną policją państwową Gestapo[35][40], dopiero wtedy przeszedł do działań w PPR (jako członek niejawny[41]).

Od wiosny 1943 związany z Polską Partią Robotniczą (był członkiem niejawnym), Gwardią Ludową, a później Armią Ludową. Od maja 1943 doradca ds. wojskowych w Sztabie Głównym GL jako generał „Józef”. 1 stycznia 1944 mianowany naczelnym dowódcą Armii Ludowej pod pseudonimem „Rola”. Od 21 lipca 1944 generał broni (z pominięciem stopnia generała dywizji) i Naczelny Dowódca Wojska Polskiego.

Polska Ludowa

edytuj

Był członkiem Prezydium Krajowej Rady Narodowej, od 1944 kierownik Resortu Obrony Narodowej Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego, w latach 1945–1949 minister obrony narodowej – podwładni Żymierskiego twierdzili, iż pełniąc tę funkcję, sprzeciwiał się sowietyzacji polskiego wojska[42]. W większości przypadków wyroki śmierci wydane przez sądy wojskowe z przyczyn politycznych Żymierski zmieniał na karę więzienia[43].

3 maja 1945 nadano mu stopień marszałka Polski[44][45].

8 maja 1945 na posiedzeniu Rady Ministrów (z udziałem prezydenta Krajowej Rady Narodowej Bolesława Bieruta) proponował ustanowienie Narodowego Święta Zwycięstwa i Wolności na dzień 8 maja[46].

15 czerwca 1945, gdy nasiliły się kontrowersje odnośnie do ustalenia granicy z Czechosłowacją, Rola-Żymierski, zastępujący nieobecnego w kraju premiera, postawił stronie czechosłowackiej ultimatum. Po jego odrzuceniu oddziały polskie wkroczyły na Śląsk Cieszyński (rozkaz operacyjny nr 00336) i zapowiedziano dalsze posuwanie się oddziałów za Olzę[47]. Rozkaz został wstrzymany decyzją władz politycznych[41].

Uczestnik konferencji poczdamskiej w składzie delegacji polskiej. Jako naczelny dowódca WP i minister obrony narodowej (1944–1949), przewodniczący Państwowej Komisji Bezpieczeństwa (od 1946) – w okresie stalinizmu był współodpowiedzialny[48] za użycie wojska do pacyfikacji społeczeństwa, prześladowania żołnierzy podziemia niepodległościowego, żołnierzy ludowego Wojska Polskiego wcześniej służących w Armii Krajowej lub Polskich Siłach Zbrojnych na Zachodzie oraz cywilów skazywanych z powodów klasowych, etnicznych lub politycznych na kary wieloletniego więzienia, wywózkę do łagrów w ZSRR i obozów NKWD w Polsce (m.in. w Skrobowie) lub śmierć (np. przez Wojskowe Sądy Rejonowe na podstawie dekretów PKWN)[13]. Michał Rola-Żymierski osobiście zatwierdzał[41] liczne wyroki śmierci na przedwojennych oficerów Wojska Polskiego, którzy zostali osądzeni przez sądy komunistyczne (jego podpis widnieje na ok. 100 wydanych wyrokach śmierci). W listopadzie 1949 został członkiem Ogólnokrajowego Komitetu Obchodu 70-lecia urodzin Józefa Stalina[49].

 
Grób Michała Żymierskiego i jego żony Zofii na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach w Warszawie

W 1949 usunięty z funkcji ministra obrony narodowej. W latach 1953–1955 ponownie znalazł się w więzieniu z powodów politycznych, w ramach czystek stalinowskich został aresztowany i poddany przesłuchaniom przez Informację Wojskową, po czym oskarżony o współpracę z obcym wywiadem[50]. 19 sierpnia 1955 został zwolniony i zrehabilitowany. Śledztwo zostało umorzone w kwietniu 1956.

Po zwolnieniu nie odegrał już istotnej roli w wydarzeniach w kraju, zajmując od grudnia 1956 do 1967 stanowisko wiceprezesa Narodowego Banku Polskiego i jednocześnie od 1956 do 1966 stanowisko prezesa Rady Banku Handlowego. W 1981 poparł publicznie wprowadzenie stanu wojennego w Polsce[51]. Pozostawał członkiem Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej aż do śmierci, jednak fakt jego członkostwa w tej partii ujawniono publicznie dopiero w 1981, kiedy na IX Nadzwyczajnym Zjeździe PZPR wszedł w skład Komitetu Centralnego (był członkiem KC w latach 1981–1986). W październiku 1981 powołany przez Plenum Komitetu Centralnego PZPR w skład Zespołu dla przygotowania naukowej syntezy dziejów polskiego ruchu robotniczego[52]. W grudniu 1985 wszedł w skład Zespołu do przygotowania projektu "Programu PZPR" na X Zjazd PZPR, który odbył się w lipcu 1986[53]. Był wieloletnim członkiem Prezydium Zarządu Głównego ZBoWiD[54]. W maju 1972 został wiceprezesem Rady Naczelnej[55], w 1974 został honorowym prezesem Zarządu Głównego Związku Bojowników o Wolność i Demokrację, a w 1985 honorowym prezesem Rady Naczelnej ZBoWiD. Od 1971 był członkiem Obywatelskiego Komitetu Odbudowy Zamku Królewskiego w Warszawie[56].

W latach 70. i 80. często uczestniczył w uroczystościach państwowych i rocznicowych jako senior środowiska kombatanckiego, wizytował także jednostki wojskowe. W latach 1982–1985 był honorowym przewodniczącym Społecznego Komitetu Budowy Pomnika Poległym w Służbie i Obronie Polski Ludowej[57]. 11 listopada 1988 wszedł w skład Honorowego Komitetu Obchodów 70. rocznicy Odzyskania Niepodległości przez Polskę, którego przewodnictwo objął I sekretarz KC PZPR gen. armii Wojciech Jaruzelski.

W 1983 r. ukazała się jego obszerna biografia firmowana przez Wojskowy Instytut Historyczny pt. Marszałek Polski Michał Żymierski[58].

Zmarł 15 października 1989 w wieku 99 lat. Pochowany 20 października 1989 w Alei Zasłużonych Cmentarza Wojskowego na Powązkach w Warszawie (kwatera A19-lewe półkole-10/11)[59]. W pogrzebie udział wzięli: prezydent PRL gen. armii Wojciech Jaruzelski, marszałek Sejmu prof. Mikołaj Kozakiewicz, prezes Rady Naczelnej ZBoWiD prof. Henryk Jabłoński, minister obrony narodowej gen. armii Florian Siwicki, wicepremier, minister spraw wewnętrznych gen. broni Czesław Kiszczak, generałowie Jerzy Skalski, Józef Użycki, Antoni Jasiński i inni. W imieniu żołnierzy WP przemówienie wygłosił minister obrony narodowej gen. armii Florian Siwicki.

Jego grób na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach w Warszawie nieznani sprawcy dwukrotnie profanowali, oblewając czerwoną farbą[42].

Kalendarium

edytuj
  • 1949–1952 – członek Rady Państwa
  • 1953–1955 – więziony z powodów politycznych
  • 1956–1967 – po rehabilitacji wiceprezes Narodowego Banku Polskiego
  • 1943–1952 – poseł do Krajowej Rady Narodowej i na Sejm Ustawodawczy
  • 1981 – po wprowadzeniu stanu wojennego publicznie poparł gen. Wojciecha Jaruzelskiego
  • 1981–1986 – w ostatnich latach życia był m.in. członkiem Komitetu Centralnego PZPR oraz członkiem Prezydium Ogólnopolskiego Komitetu Frontu Jedności Narodu (1981–1983)
  • 1983 – wybrany w skład Prezydium Krajowej Rady Towarzystwa Przyjaźni Polsko-Radzieckiej
  • 1985 – powołany na honorowego prezesa Rady Naczelnej Związku Bojowników o Wolność i Demokrację
  • 1989 – zmarł jako ostatni dotychczas Polak posiadający stopień marszałka
  • 1991 – utracił tytuł Honorowego Obywatela Miasta Bielsko-Biała, otrzymany w 1948.
  • Na początku lat 90. utracił tytuł honorowego obywatela Krakowa[60]
  • 5 czerwca 2006 Rada Miasta Włocławek pozbawiła Michała Rolę-Żymierskiego tytułu Honorowego Obywatela Miasta[61], stwierdzając iż ten dopuścił się czynu, wskutek którego stał się nadania niegodny, Rada Miasta w wydanej uchwale wymieniła m.in.: odpowiedzialność Żymierskiego za śmierć 100 żołnierzy Armii Krajowej, na których wyroki śmierci podpisywał osobiście, zdobywanie stanowisk dzięki wyjątkowej lojalności wobec Stalina i polityki Związku Radzieckiego względem Polaków i Polski, udział w malwersacjach finansowych i skazanie za te czyny prawomocnym wyrokiem na karę więzienia i grzywny, fakt iż Michał Rola-Żymierski działał przeciwko państwu Polskiemu jako agent radzieckiego wywiadu, fakt, iż Żymierski był autorem pomysłu przeniesienia aresztowanych żołnierzy podziemia niepodległościowego do specjalnie utworzonych „obozów izolacyjnych”, czego skutkiem było utworzenie takich obozów m.in. w Skrobowie koło Lubartowa. W tym obozie do końca 1944 uwięziono ponad 500 oficerów, podoficerów i żołnierzy Wojska Polskiego należących wcześniej do Armii Krajowej, oraz inne niegodne czyny[61]
  • 29 czerwca 2011 Rada Miasta Płocka przegłosowała pozbawienie Michała Roli-Żymierskiego tytułu Honorowego Obywatela Miasta Płocka[62]
  • 22 lipca 2019 Rada Miasta Chełm podjęła uchwałę w sprawie odebrania Michałowi Roli-Żymierskiemu honorowego obywatelstwa Miasta Chełm[63]
  • 19 marca 2021 Rada Miasta Bydgoszczy przyjęła uchwałę pozbawiającą Michała Roli-Żymierskiego tytułu Honorowego Obywatela Miasta Bydgoszczy[64].

Życie prywatne

edytuj

Jego hobby: jazda konna, polowania, muzea, teatr, kolekcjonowanie dzieł sztuki. Był żonaty z Zofią Żymierską z domu Cybulską (1903–1991), która również była represjonowana w latach 1953–1955. Miał córkę Zofię (1934–2020), lekarza medycyny. Jego trzej bracia: Józef (1902–1982), płk WP oraz Stanisław, major Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie i Jan byli również represjonowani po wojnie[65][66].

Upamiętnienie

edytuj
  • W spektaklu telewizyjnym Sprawa Polska 1944 (1974) w rolę Michała Roli-Żymierskiego wcielił się aktor Zygmunt Kęstowicz[67].

Awanse

edytuj
  • chorąży (niem. Fähnrich) – 30 września 1912[c]
  • podporucznik rezerwy (niem. Leutnant) – lipiec 1914[d]
  • porucznik (niem. Oberleutnant) – 29 września 1914
  • kapitan (niem. Hauptmann) – 9 października 1914[71]
  • major – 6 listopada 1914
  • podpułkownik (niem. Oberstleutnant) – 1 listopada 1916[72]
  • pułkownik – 22 maja 1920 zatwierdzony z dniem 1 kwietnia 1920, w piechocie, w „grupie byłych Legionów Polskich”, 3 maja 1922 zweryfikowany ze starszeństwem z dniem 1 czerwca 1919
  • generał brygady – 1 grudnia 1924 ze starszeństwem z dniem 15 sierpnia 1924 i 2. lokatą w korpusie generałów[22]
  • generał broni – 22 lipca 1944
  • marszałek Polski – 3 maja 1945[73]

Odznaczenia i wyróżnienia (lista niepełna)

edytuj

Był jako jedyny Polak odznaczony I klasami wszystkich orderów nadawanych w PRL, radzieckim Orderem „Zwycięstwo” i I klasą amerykańskiej Legii Zasługi. W sumie otrzymał 23 wojskowe odznaczenia zagraniczne[74].

Polskie:

Zagraniczne:

Zobacz też

edytuj

Uwagi

edytuj
  1. ↑ Jak podaje historyk dr Bogusław Kopka z Instytutu Historycznego UW, cytując informacje z krakowskiej gazety „Czas” z 1–8 października 1913, Michał Łyżwiński przybrał nazwisko Żymierski po tym, jak jego brat Jan Łyżwiński współuczestniczył w napadzie bandyckim i mordzie rabunkowym na kierowniku krakowskiej księgarni Gebethner i Wolff 30 września 1913. Początkowo przybrane nazwisko brzmiało Żymirski, jednak gdy okazało się, że wywołało to oburzenie zasłużonego dla kraju rodu Żymirskich, którego znany członek generał Franciszek Żymirski brał udział w bitwie pod Olszynką Grochowską w 1831, Michał Łyżwiński dodał do nazwiska literę „e”, przybierając ostatecznie nazwisko Żymierski. Nie była to formalna zmiana nazwiska (zgodnie z postępowaniem cywilnoprawnym), a tylko Michał Łyżwiński zaczął podpisywać się wpierw jako Michał Żymirski, a potem Michał Żymierski: dr Bogusław Kopka „Michał Żymierski”: Encyklopedia Białych Plam, Polskie Wydawnictwo Encyklopedyczne, Radom 2001, s. 315 (tom 18), ISBN 83-912068-0-7.
  2. ↑ Księżna Maria Lubomirska, która poznała Żymierskiego w Warszawie w 1917, napisała w swych wspomnieniach: Żymierski, unieśmiertelniony pędzlem Malczewskiego, który młodą twarz tę podniósł do godła „czynu”... Kim jest Żymierski, nie wiemy, ma brata mordercę, przeto walczy pod cudzym nazwiskiem. Jerzy Mycielski uratował mu życie, wypielęgnował ze strasznych, beznadziejnych ran. (Pamiętnik 1914–1918, s. 499, zapisek z 8 maja 1917)
  3. ↑ Po odbyciu jednorocznej ochotniczej służby wojskowej stopień chorążego lub inny stopień, na który żołnierz został mianowany po odbyciu służby, nadawano 30 września.
  4. ↑ Chorążych rezerwy, którym wcześniej nie nadano stopnia oficerskiego, mianowano przy okazji ogłoszenia mobilizacji na stopień podporucznika.

Przypisy

edytuj
  1. ↑ Michał Rola-Żymierski [online], timenote.info [dostęp 2019-07-23] (pol.).
  2. ↑ marszałek Polski Michał Rola-Żymierski [online], geni_family_tree [dostęp 2019-07-23] (pol.).
  3. ↑ Sławomir Cenckiewicz, Długie ramię Moskwy. Wywiad wojskowy Polski Ludowej 1943–1991 (wprowadzenie do syntezy), Poznań 2011, s. 73.
  4. ↑ Maria Łyżwińska [online], geni_family_tree [dostęp 2019-07-23] (pol.).
  5. ↑ Wojciech Łyżwiński [online], geni_family_tree [dostęp 2019-07-23] (pol.).
  6. ↑ Paweł Stachnik, Jak „mały biskup” został komunistycznym marszałkiem [online], Dziennik Polski, 2 lipca 2016 [dostęp 2019-07-23] (pol.).
  7. ↑ a b Sprawozdanie 1910 ↓, s. 101.
  8. ↑ Dane osoby z katalogu kierowniczych stanowisk partyjnych i państwowych PRL. katalog.bip.ipn.gov.pl. [dostęp 2019-07-24].
  9. ↑ Marszałek Polski Michał Żymierski, Warszawa 1983, s. 19.
  10. ↑ Józef Żymierski. 7dak.pl. [dostęp 2016-02-10]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-04-24)].
  11. ↑ Rola-Żymierski, Michał. 1890–1989. wyborcza.pl, 1999-09-30. [dostęp 2016-02-10].
  12. ↑ Marszałek Michał Rola-Żymierski (1945). torun.pl. [dostęp 2016-02-10].
  13. ↑ a b c Anna Zechenter: Brudne imię. Dziennik Polski, 3 września 2010.
  14. ↑ Alojzy Zielecki. Polski ruch niepodległościowy w Sanoku i regionie na tle wydarzeń krajowych przełomu XIX i XX wieku. „Rocznik Sanocki”. IX, s. 199–200, 2006. Towarzystwo Przyjaciół Sanoka i Ziemi Sanockiej. ISSN 0557-2096. 
  15. ↑ Pałka J., Pokosiński J., Michał Żymierski 1890–1989, Warszawa 2015 s. 26.
  16. ↑ Pałka J., Pokosiński J., Michał Żymierski 1890–1989, Warszawa 2015, s. 34.
  17. ↑ Przyjęty dekretem Naczelnego Wodza z dnia 4 marca 1919.
  18. ↑ Rocznik Oficerski 1923 ↓, s. 395.
  19. ↑ Dziennik Rozkazów Wojskowych 1919, 20 marca, nr 31 pkt 1017, s. 790.
  20. ↑ Jarosław Pałka, Jerzy Poksiński „Michał Żymierski 1890–1989“, IPN 2015, ISBN 978-83-7629-807-8, s. 91.
  21. ↑ Rocznik Oficerski 1923 ↓, s. 128.
  22. ↑ a b Rocznik Oficerski 1924 ↓, s. 119.
  23. ↑ Rocznik Oficerski 1928 ↓, s. 12.
  24. ↑ Rocznik Oficerski 1924 ↓, s. 15.
  25. ↑ Nie ostatnie słowo, s. 67: „Żymierski miał zmysł gospodarczy (może za duży!)”.
  26. ↑ Jarosław Pałka, Jerzy Poksiński „Michał Żymierski 1890–1989“, IPN 2015, ISBN 978-83-7629-807-8, s. 103.
  27. ↑ Jarosław Pałka, Jerzy Poksiński „Michał Żymierski 1890–1989“, IPN 2015, ISBN 978-83-7629-807-8, s. 137–138.
  28. ↑ Jarosław Pałka, Jerzy Poksiński „Michał Żymierski 1890–1989“, IPN 2015, ISBN 978-83-7629-807-8, s. 151.
  29. ↑ Pałka 2014 ↓, s. 352.
  30. ↑ Jerzy Poksiński – Sprawa karna Michała Żymierskiego.
  31. ↑ Jarosław Pałka, Gen. Rola-Żymierski – informator czy dezinformator [online], www.polityka.pl, 2014 [dostęp 2019-07-23] (pol.).
  32. ↑ Proces generała Żymierskiego, [w:] Karol Popiel, Wspomnienia polityczne, Warszawa: Wydawnictwo Ośrodka Dokumentacji i Studiów Społecznych (ODiSS), 1983, s. 53–57.
  33. ↑ Jerzy Węgierski: Okupacja sowiecka ziem polskich 1939–1941: Zdrajcy, załamani, zagadkowi (próba oceny zachowań wybranych oficerów konspiracji polskiej w Małopolsce Wschodniej, aresztowanych w latach 1939–1941). Rzeszów: Instytut Pamięci Narodowej. Komisja Ścigania Zbrodni Przeciwko Narodowi Polskiemu, 2005, s. 17–30. ISBN 83-89078-78-3.
  34. ↑ Wówczas wywiadem wojskowym ZSRR zajmował się Razwiedupr, w związku z NKWD.
  35. ↑ a b c d e f Piotr Gontarczyk: Polska Partia Robotnicza. Droga do władzy 1941–1944. Warszawa: Wydawnictwo Fronda, 2006, s. 316, 410. ISBN 83-60335-75-3.
  36. ↑ Według oficjalnej biografii wydanej w 1986 w PRL, w skład sądu weszli m.in.: Wacław Wiktor Januszewski (przewodniczący), Marian Borzęcki (były komendant główny Policji Państwowej w 1926) oraz Wincenty Bryja (członek władz naczelnych Stronnictwa Ludowego): Marszałek Polski Michał Żymierski, Wydawnictwo MON, Warszawa, 1986, s. 88–89.
  37. ↑ Andrzej Garlicki: Historia 1939–1997/98. Polska i świat. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe „Scholar”, 1998, s. 101. ISBN 83-87367-23-0.
  38. ↑ Norbert Michta, Prawda i fałsz o procesie generała M. Żymierskiego, „Głos Kombatanta Armii Ludowej”, 9 (106), wrzesień 2002, s. 8, ISSN 1233-6067.
  39. ↑ Stefan Korboński: W imieniu Rzeczypospolitej. Warszawa: Wydawnictwo Bellona, 1991, s. 230–231.
  40. ↑ Zbigniew Błażyński: Mówi Józef Światło. Za kulisami bezpieki i partii 1940-1955. Warszawa: Wydawnictwo LTW, 2003, s. 55. ISBN 83-88736-34-5. Cytat: Żymierski przekazywał raporty i materiały dla Gestapo (...) przyszły wódz naczelny wojska polskiego oddawał w ręce Gestapo z polecenia sowieckiego nie tylko własne raporty, ale materiały przychodzące bezpośrednio z Moskwy.
  41. ↑ a b c Paweł Dubiel, Józef Kozak: Polacy w II wojnie światowej: kim byli, co robili. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Rytm”, 2003, s. 199. ISBN 83-7399-054-2.
  42. ↑ a b Piotr Lipiński: Towarzysze Niejasnego. Warszawa: Wydawnictwo Prószyński i Spółka, 2003, s. 29, 37. ISBN 83-7337-310-1.
  43. ↑ Jarosław Pałka, Jerzy Poksiński „Michał Żymierski 1890 – 1989“, IPN 2015, ISBN 978-83-7629-807-8, str. 256
  44. ↑ Legalnym rządem polskim był wówczas Rząd RP na Uchodźstwie, któremu uznanie cofnięto dopiero 5 lipca 1945 i który takiej nominacji nie dokonał ani nigdy nie zatwierdził; przeciwko mianowaniu zaprotestowała Delegatura Sił Zbrojnych na Kraj, wydając drukiem ulotkę w której potępiła Żymierskiego jako zdrajcę w służbie sowieckiej, zarzucając mu brak kompetencji dowódczych oraz obwiniając za 60% straty 1 Armii Wojska Polskiego w czasie walk z Niemcami na Pomorzu – "Armia Krajowa w dokumentach 1939–1945" Studium Polski Podziemnej, Londyn: Wydawnictwo Zakład Narodowy imienia Ossolińskich Wrocław-Warszawa-Kraków 1991, isbn = 83-0403-667-3, s. 470–471 (tom 6).
  45. ↑ Jego buławę marszałkowską zaprojektował łódzki artysta-malarz – Henryk Plich, podówczas dekorator miasta Prezydium Rady Miejskiej w Łodzi<http://www.henrykplich.com/biografia.html>
  46. ↑ Jak Moskwa narzuciła nam 9 maja jako Dzień Zwycięstwa i jak świętowaliśmy ten dzień tuż po wojnie [online], www.polityka.pl [dostęp 2017-11-25] (pol.).
  47. ↑ Anna Sobór–Świderska „Jakub Berman. Biografia komunisty”, IPN Warszawa 2009, s. 166–168 ISBN 978-83-7629-090-4.
  48. ↑ Encyklopedia wojskowa. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN i Dom Wydawniczy Bellona, 2007, s. 573 (tom 2). ISBN 978-83-01-15175-1.
  49. ↑ Życie Warszawy, nr 306 (1808), 6 listopada 1949, s. 1.
  50. ↑ Michał Żymierski 1890–1989 [online], dzieje.pl [dostęp 2019-07-23] (pol.).
  51. ↑ Witold Pronobis: Świat i Polska w XX wieku. Warszawa: Editions Spotkania, 1996, s. 592. ISBN 83-8680-211-1.
  52. ↑ Trybuna Robotnicza, nr 208, 19 października 1981, s. 2.
  53. ↑ Skład Komisji Zjazdowej Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej [w:] „Trybuna Robotnicza”, nr 300, 27 grudnia 1985, s. 2.
  54. ↑ Nowe władze ZBoWiD [w:] Głos Słupski, nr 251, 22 września 1969, s. 1-2.
  55. ↑ Trybuna Robotnicza, nr 108 (8784), 8 maja 1972, s. 2.
  56. ↑ "Biuletyn Zamek", nr 17a, 19 czerwca 1971, s. 5.
  57. ↑ Głos Pomorza, nr 167 (9984), 16 lipca 1984, s. 1.
  58. ↑ Palka Jarosław, Historia pewnej biografii, [w:] „Polityka”, 2013, nr 34, s. 52–54. Ze wstępu: „Politycznie „słuszna” biografia marszałka ludowej Polski Michała Żymierskiego powstawała ponad 10 lat i w końcu pod opublikowaną w 1983 r. książką nie podpisał się żaden z jej autorów. To wzorcowy przykład niemożliwości pogodzenia doraźnej polityki historycznej z faktami”.
  59. ↑ Wyszukiwarka cmentarna – Warszawskie cmentarze.
  60. ↑ Tamara Barriga: Niechciani honorowi obywatele. Miasta zmagają się z przeszłością. tvn24.pl, 6 kwietnia 2015. [dostęp 2016-03-23].
  61. ↑ a b Uchwała Nr 56/XLIX//2006 Rady Miasta Włocławek z dnia 5 czerwca 2006 roku. bip.um.wlocl.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2007-09-28)].
  62. ↑ Radni Płocka przegłosowali pozbawienie godności „Honorowego Obywatela Miasta Płocka” Michała Żymierskiego. „Walka zakończona”. wpolityce.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2011-07-03)].
  63. ↑ Chełm odebrał honorowe obywatelstwo Roli-Żymierskiemu [online], wiadomosci.dziennik.pl [dostęp 2019-07-22].
  64. ↑ Baza Aktów Własnych [online], prawomiejscowe.pl [dostęp 2023-03-17].
  65. ↑ Janusz Królikowski, Generałowie i admirałowie Wojska Polskiego 1943-1990 t. IV:S-Z, Toruń 2010, s. 357
  66. ↑ Wyszukiwarka cmentarna – Warszawskie cmentarze
  67. ↑ SPRAWA POLSKA 1944 [online], FilmPolski [dostęp 2019-07-20] (pol.).
  68. ↑ NASZ MARSZAŁEK [online], FilmPolski [dostęp 2019-07-20] (pol.).
  69. ↑ a b c d Marszałek Michał Rola-Żymierski (1945) [online], www.torun.pl [dostęp 2019-07-23] (pol.).
  70. ↑ Biuletyn Informacji Publicznej [online], www.bip.um.sosnowiec.pl [dostęp 2024-01-12].
  71. ↑ Pałka J., Pokosiński J., Michał Żymierski 1890-1989, Warszawa 2015, s 30
  72. ↑ Ostatnie nowiny. Wojskowe. „Głos Stolicy”, s. 3, nr 20 z 18 grudnia 1916. 
  73. ↑ a b „Marszałek Polski Michał Żymierski” W.I.H.
  74. ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p Wojciech Kicman. Zbigniew Puchalski Dzieje polskich znaków zaszczytnych – recenzja. „Biuletyn Numizmatyczny”. Nr 1 (321)/2001, s. 73. PTN. 
  75. ↑ M.P. z 1945 r. nr 6, poz. 25.
  76. ↑ Uchwałą Prezydium Krajowej Rady Narodowej za umiejętne dowodzenie i zwycięskiej zakończenie wojny z niemieckim najeźdźcą. Uchwała o odznaczeniu Marszałka Polski Michała Żymierskiego Wielkim Krzyżem Orderu „Virtuti Militari”. „Polska Zbrojna”, s. 1, 12 maja 1945.  Por. Kazimierz Konieczny, Henryk Wiewióra: Karol Świerczewski Walter. Zbiory Muzeum Wojska Polskiego w Warszawie. Warszawa: Wydawnictwo „Nasza Księgarnia”, 1971, s. 263.
  77. ↑ Dekret Wodza Naczelnego L. 3390 z 1921 r. (Dziennik Personalny z 1921 r. Nr 41, s. 1608).
  78. ↑ a b c d e Wojciech Stela: Polskie ordery i odznaczenia (Vol. II). Warszawa: 2008, s. 119.
  79. ↑ Wręczenie odznaczeń w Belwederze. „Nowiny”, s. 2, nr 170 z 20 lipca 1964. 
  80. ↑ 19 lipca 1946 „w II rocznicę P.K.W.N. w wyróżnieniu zasług na polu pracy nad odrodzeniem państwowości polskiej, nad utrwaleniem jej podstaw demokratycznych i w odbudowie kraju” M.P. z 1947 r. nr 74, poz. 490.
  81. ↑ Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych nr 123 z 20.11.1925.
  82. ↑ „W zamian za otrzymane wstążeczki biało-amarantowe b. armii gen. Hallera”, Rozkaz Ministra Spraw Wojskowych L. 2097 z 1921 r. (Dziennik Personalny z 1921 r. Nr 42, s. 1666).
  83. ↑ Dziennik Personalny Ministra Spraw Wojskowych nr. 31 z 16 września 1922.
  84. ↑ M.P. z 1946 r. nr 116, poz. 216 „w uznaniu dla wielkich zasług położonych w czasie najazdu niemieckiego lat 1939-1945 przy organizowaniu oddziałów partyzanckich i prowadzeniu nieprzerwanej walki z najeźdźcą”.
  85. ↑ M.P. z 1946 r. nr 26, poz. 43.
  86. ↑ Wojskowy Przegląd Historyczny, nr 3 (39), 1966, s. 410.
  87. ↑ Uhonorowani pamiątkowymi medalami /w/ "Trybuna Robotnicza", nr 307, 30 grudnia 1983, s. 3
  88. ↑ Dziennik Urzędowy Rady Narodowej m.st. Warszawy, nr 13, 15 sierpnia 1967, s. 1-2.
  89. ↑ Serdeczne życzenia dla jubilata /w/ "Trybuna Robotnicza", nr 174, 6 września 1982, s. 2
  90. ↑ Zbigniew Dunin-Wilczyński: Legia Honorowa. Zarys historii orderu. Ostrołęka 1997, s. 62.
  91. ↑ Dziennik Personalny Ministra Spraw Wojskowych nr 35 z 25.03.1925.
  92. ↑ Decyzja Naczelnika Państwa L. 3625.22 G. M. I. z 1922 r. (Dziennik Personalny z 1922 r. Nr 8, s. 250).
  93. ↑ a b Rocznik oficerski 1928. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1928, s. 12. [dostęp 2015-04-09].
  94. ↑ Decyzja Naczelnika Państwa z 12 grudnia 1921 r. (Dziennik Personalny z 1922 r. Nr 9, s. 267).
  95. ↑ Dziennik Personalny Ministra Spraw Wojskowych nr 4 z 16.01.1926.
  96. ↑ Wręczał generał Dwight Eisenhower we Frankfurcie.
  97. ↑ Delegacja czechosłowacka wyjechała do Pragi [w:] „Trybuna Robotnicza”, nr 71, 12 marca 1947, s. 1
  98. ↑ Symbole braterskiej współpracy [w:] "Gazeta Robotnicza", nr 149, 1 czerwca 1948, s. 2.
  99. ↑ Układ polsko-węgierski wkładem w pokój i bezpieczeństwo [w:] "Gazeta Robotnicza", 21 czerwca 1948, s. 1.
  100. ↑ Podpisanie umowy o przyjaźni i wzajemnej pomocy pomiędzy Polską a Jugosławią [w:] „Trybuna Robotnicza”, nr 77, 19 marca 1946, s. 1

Bibliografia

edytuj
Źródło: „https://pl.wiki.x.io/w/index.php?title=Michał_Rola-Żymierski&oldid=74889095”