Literatura gejowska i lesbijska
Literatura gejowska i lesbijska – gatunek literatury, który przez swą tematykę, stylistykę, nawiązania bądź autorów należących do mniejszości seksualnych, odwołuje się do wątków gejowskich lub lesbijskich. Paul Russell w hierarchicznym zestawieniu The Gay 100 napisał: Mężczyźni i kobiety, których nazwiska były skrycie szeptane, powtarzane, hołubione, jako homoseksualiści, pomogli stworzyć i utrzymać ten amorficzny fenomen nazywany dziś kulturą gejowską. Ci ludzie zasygnalizowali kim jesteśmy, kim kiedyś możemy być[1].
Definicja
edytuj
Wokół tego, czym jest, a czym nie jest literatura gejowska, trwają poważne spory i polemiki – szczególnie z perspektywy badaczy queer theory. Główne dwa wątki znane są już z dylematów definiowania gender – tj. esencjonalizm vs. konstruktywizm[potrzebny przypis]. Nie każdy utwór nawiązujący tematyką do wątków gejowskich/lesbijskich należy włączyć w nurt literatury gejowskiej i lesbijskiej. Utwór może przecież, nawiązując ostentacyjnie do danej tematyki, nieść ze sobą przesłanie homofobiczne.
Kontrowersyjne może być również uznanie utworu, który nie zawiera w sobie żadnych bezpośrednich nawiązań, ale jest wyraźnie akceptowany przez społeczność gejowską i lesbijską, za część nurtu literatury gejowskiej/lesbijskiej. W tym kontekście badacze polskiej literatury homoseksualnej m.in. German Ritz, Inga Iwasiów, Błażej Warkocki i Krzysztof Tomasik rozpatrują twórczość takich autorów jak m.in. Juliusz Słowacki, Jerzy Andrzejewski, Maria Pawlikowska-Jasnorzewska, Grzegorz Musiał, Jerzy Zawieyski, czy Andrzej Stasiuk.
Pisarz gejowski i krytyk literacki Michael Lowenthal w eseju „Wanting it all: the future of gay fiction” stara się udowodnić, że zawężanie pisarzy i literatury gejowskiej do tematyki ściśle gejowskiej, a więc opisującej wydarzenia i postacie temu tylko światu znane i w nim tylko rozpoznawalne jest błędne. Jego zdaniem prawdziwa literatura winna być uniwersalna i choć składająca się z wielu nurtów (w tym właśnie nurtu LGBT) przemawiać winna do każdego czytelnika.
Problematykę związaną z literaturą gejowską i lesbijską w Polsce podejmowano na łamach takich czasopism jak „Ha!art” i „Krytyka Polityczna”. Ważnym wydarzeniem dla polskiej literatury gejowskiej/lesbijskiej w Polsce było wydanie w 2004 r. książki Michała Witkowskiego Lubiewo powieści jawnie emancypacyjnej i otwarcie podejmującej jako główny wątek tematykę homoseksualną.
Jest to stosunkowy młody i nowy dział krytyki i systematyzacji literackiej, który nie podlega żadnej szkole krytycznej, a z zasady jest metodą interdyscyplinarną. W swych opracowaniach może posługiwać się zastanymi już, innymi i bardzo od siebie różnymi szkołami metodologicznymi. W tym względzie zbliżony jest do interdyscyplinarnej metodologii feminizmu.
Geneza terminologii
edytujJakkolwiek sama tematyka homoerotyczna istniała w literaturze od zarania dziejów literatury, czego przykładem są najstarsze zabytki literackie Sumeru, Judei, Hellady i Rzymu[2], o tyle poważne badania literackie tego zagadnienia są stosunkowo młode. Wiąże się to nie tyle z brakiem wrażliwości i umiejętności postrzegania tej tematyki przez poprzednie generacje czytelników i badaczy literatury, co z prawem cywilizacji zachodniej ostatnich 1700 lat. Penalizacja homoseksualizmu we wszelkich jego objawach, powodowała unikanie wszelkiej publicznej dyskusji tych tematów, które w konsekwencji stały się tematem tabu. Dopiero późne lata 60. ubiegłego wieku przyniosły poważniejsze w tym zakresie opracowania historyczno-literackie. Przełomem było wydanie w 1998 roku Kanonu gejowskiego Roberta Drake’a[3], który wzorem The Western Canon Harolda Blooma opracował systematyzację autorów i tekstów literackich należących do kategorii literatury gejowskiej. Praca ta stała się później bazą wyjściową dla wielu innych badań tej tematyki historii literatury i literaturoznawstwa. We wstępie do Kanonu... Drake podaje (poprzedzoną dowodem konstrukcyjnym) definicję, czym jest „książka gejowska”:
Książka gejowska jest książką, która adresuje temat miłości homoseksualnej lub książką napisaną przez autora(kę), który(a) własne życie seksualne prowadzi z osobą tej samej płci. Zaczynając od takiej definicji, jest zrozumiałe, że treść nie jest niezbędnym wyznacznikiem, nie jest też nią orientacja seksualna. Książka gejowska może być napisana przez heteroseksualistę i vice versa[4].
Zgodnie z tytułem, praca Drake’a nie pretendowała do opisu wszystkich tytułów i autorów gejowsko-lesbijskich. Skupił się w nich jedynie na stu najbardziej wpływowych hasłach w literaturze cywilizacji zachodniej. Prace szczegółowe, szersze, podjęte zostały przez wielu innych znawców literatury. Przytoczyć można W międzyczasie, w innej części lasu. Opowiadania gejowskie od Alice Munro do Yukio Mishima[5] czy Miłość w ciemnym czasie i inne rozpatrywania gejowskiego życia i literatury[6] autorstwa irlandzkiego pisarza, Colma Tóibína.
Polska
edytujPolska literatura LGBT to kilku ważnych autorów i autorek oraz ich istotne dzieła, z których wiele osiągnęło sukces komercyjny. Należy do nich zaliczyć następujących twórców:
- Izabela Filipiak
- Tadeusz Olszewski ("Zatoka ostów")
- Marian Pankowski ("Rudolf")
- Mikołaj Milcke (seria "Gej w wielkim mieście", "Różowe Kartoteki")
- Natalia Osińska ("Fanfik", "Slash")
- Marcin Szczygielski ("Berek", "Bierki")
- Ewa Schilling
- Michał Witkowski ("Lubiewo")
- Bartosz Żurawiecki ("Ja i 66 moich miłości")
Świat
edytujDo klasycznych nurtów i autorów homoseksualnej literatury obcej należą m.in.:
Schyłek XIX w.
edytuj- Estetyzm
- Charles Baudelaire
- Emily Dickinson
- Théophile Gautier
- Henry James
- Walter Pater
- Marcel Proust
- Arthur Rimbaud
- Algernon Swinburne
- Walt Whitman
- Oscar Wilde
Wiek XX
edytujLiteraturę gejowską i lesbijską XX w. dzieli się umownym cenzusem daty zamieszek Stonewall pod koniec czerwca 1969 roku, które stały się początkiem ruchu emancypacyjnego LGBT.
Zobacz też
edytujPrzypisy
edytuj- ↑ „The Gay 100”, Paul Russell, wyd. Kensington Books, Nowy Jork, 2002, (cytat ze str. 13), ISBN 0-7582-0100-1
- ↑ Zobacz: Epos o Gilgameszu, Iliada, biblijna historia miłości króla Dawida do Jonatana
- ↑ Robert Drake The Gay Canon: Great Books Every Gay Man Should Read, wyd. Anchor Books, Anchor 1998, ISBN 0-385-49228-6
- ↑ The Gay Canon, s. 16
- ↑ Alberto Manguel i Craig Stephenson [ed.] Meanwhile, in another part of the forest: Gay stories from Alice Munro to Yuko Mishima, wyd. Afred A. Knopf Canada, Toronto 1994, ISBN 0-394-28012-1
- ↑ Colm Tóibín Love in a Dark Time: And other explorations of gay lives and literature, wyd. Scribner, Nowy Jork 2002, ISBN 0-7710-8580-X