Andrzej Stasiuk
Andrzej Stasiuk (ur. 25 września 1960 w Warszawie[1]) – polski prozaik, poeta, dramaturg, eseista, publicysta i wydawca, laureat Nagrody Fundacji im. Kościelskich (1995), Nagrody Literackiej „Nike” (2005) i Nagrody Literackiej Gdynia (2010).
 Andrzej Stasiuk, 2021 | |
| Data i miejsce urodzenia | |
|---|---|
| Narodowość |
polska |
| Dziedzina sztuki | |
| Ważne dzieła | |
| |
| Odznaczenia | |
| |
| Nagrody | |
|
Nagroda Literacka Nike | |
Życiorys
edytujUkończył jedynie szkołę podstawową[2]. Nie ukończył szkoły średniej[3], ponieważ został wydalony kolejno: z liceum zawodowego, technikum, zasadniczej szkoły zawodowej[4]. Został wyrzucony ze szkoły za nieobecności i brak zainteresowania edukacją. W młodości najchętniej spędzał czas na ulicy ze znajomymi, ale poświęcał się też samodzielnemu poznawaniu literatury. Czytał między innymi Allena Ginsberga i Dylana Thomasa[5]. We wczesnych latach 80. zaangażowany w działalność Ruchu Wolność i Pokój. Zdezerterował z wojska, za co półtora roku spędził w więzieniu (swoje przemyślenia z tego okresu zawarł później w broszurze Prison is Hell[6]). Przed trafieniem do więzienia podjął próbe samobójczą[7]. W 1986[8] wyjechał z Warszawy i osiedlił się w Czarnem w Beskidzie Niskim, gdzie zamieszkał w jednym z domów po wysiedlonych Łemkach i opiekował się miejscową cerkwią[9]. Kilka lat później przeniósł się do pobliskiego Wołowca.
Autor felietonów prasowych, publikowanych na łamach „Tygodnika Powszechnego”, „Gazety Wyborczej”, „Tytułu”, „Ozonu”, „Frankfurter Allgemeine Zeitung” i innych pism. Jego książki zostały przetłumaczone na języki obce, m.in. białoruski, angielski, fiński, francuski, niderlandzki, niemiecki, rosyjski, norweski, szwedzki, ukraiński, węgierski, włoski, czeski, rumuński.
Wraz z żoną Moniką Sznajderman prowadzi założone w 1996 roku Wydawnictwo Czarne, specjalizujące się w literaturze faktu, eseistyce, prozie oraz współczesnym reportażu[10].
Wystąpił w filmie Gnoje (1995) Jerzego Zalewskiego, będącym adaptacją Białego kruka.
26 stycznia 2018 roku ukazał się album studyjny Mickiewicz – Stasiuk – Haydamaky nagrany wspólnie z ukraińskim zespołem Haydamaky[11], na którym Stasiuk towarzyszy zespołowi melorecytując polskie teksty utworów Adama Mickiewicza (przy czym wokalista zespołu Ołeksandr Jarmoła śpiewa ukraińskie tłumaczenia poezji Mickiewicza). Album dotarł do 12. miejsca na polskiej liście sprzedaży OLiS[12]. 26 listopada 2021 ukazał się album Opla Stasiuk Trzaska nagrany przez Mikołaja Trzaskę, Piotra Bukowskiego i Huberta Zemlera wraz ze Stasiukiem, który przy akompaniamencie improwizujących muzyków melorecytuje fragmenty modlitw i dziecięcych wspomnień[13].
Życie prywatne
edytujJest mężem Moniki Sznajderman[14].
Twórczość
edytuj- Prison is hell[15], 1988.
- Mury Hebronu, 1992.
- Wiersze miłosne i nie, 1994.
- Biały kruk, 1995 (Nagroda Fundacji im. Kościelskich).
- Opowieści galicyjskie, 1995.
- Przez rzekę, 1996.
- Dukla, 1997 (nominacja do Nagrody Literackiej Nike 1998[16])
- Dwie sztuki (telewizyjne) o śmierci, 1998.
- Jak zostałem pisarzem (próba autobiografii intelektualnej), 1998.
- Dziewięć, 1999.
- Moja Europa. Dwa Eseje o Europie zwanej Środkową, 2000 (wraz z Jurijem Andruchowyczem).
- Tekturowy samolot, 2000 (nominacja do Nagrody Literackiej Nike 2001[17]).
- Opowieści wigilijne, 2000 (razem z Olgą Tokarczuk i Jerzym Pilchem).
- Zima, 2001 (nominacja do Nagrody Literackiej Nike 2002[18])
- Jadąc do Babadag, 2004 (nominacja do Śląskiego Wawrzynu Literackiego, maj 2005; Nagroda Literacka „Nike”, październik 2005).
- Noc. Słowiańsko-germańska tragifarsa medyczna, 2005 (nominacja do Nagrody Literackiej Nike 2006[19])
- Fado, 2006 (Nagroda Literacka im. Arkadego Fiedlera „Bursztynowy Motyl”).
- Ciemny las, 2007.
- Dojczland, 2007.
- Czekając na Turka, 2009.
- Taksim, 2009 (Nagroda Literacka Gdynia 2010[20])
- Dziennik pisany później, 2010 (książka znalazła się w finale Nagrody Literackiej Nike 2011[21]).
- Grochów, 2012 (nominacja do Nagrody Literackiej Gdynia 2013[22]).
- Nie ma ekspresów przy żółtych drogach, 2013 (nominacja do Nagrody Literackiej Nike 2014[23]).
- Wschód, 2014 (Nagroda Literacka m.st. Warszawy, nominacja do Nagrody Literackiej Nike 2015[24]).
- „Życie to jednak strata jest”. Andrzej Stasiuk w rozmowach z Dorotą Wodecką, Agora SA, Czarne, Warszawa 2015, ISBN 978-83-2682-217-9[25]
- Kucając, Wydawnictwo Czarne. Wołowiec 2015.
- Osiołkiem, Wydawnictwo Czarne. Wołowiec 2016.
- Kroniki beskidzkie i światowe, Wydawnictwo Czarne. Wołowiec 2018.
- Przewóz, Wydawnictwo Czarne. Wołowiec 2021 (nominacja do Nagrody Literackiej „Nike” 2022[26], Nagroda Literackiej m.st. Warszawy 2022 w kategorii proza[27], Nagroda Literacka Prezydenta Miasta Białegostoku im. Wiesława Kazaneckiego za 2021 w kategorii książka roku ex-aequo z Justyną Kulikowską[28], nominacja do Literackiej Nagrody Europy Środkowej „Angelus” 2022[29]).
- Rzeka dzieciństwa, Wydawnictwo Czarne. Wołowiec 2024[30].
Kontrowersje
edytujW tekście, który ukazał w listopadzie 2022 w „Tygodniku Powszechnym”, Stasiuk przyznał, że w młodości dręczył zwierzęta[31].
Dyskografia
edytuj- Albumy studyjne
| Rok | Dane dot. albumu | Najwyższa pozycja na liście |
|---|---|---|
| POL [12] | ||
| 2018 | Mickiewicz – Stasiuk – Haydamaky (oraz Haydamaky)
|
12 |
| 2021 | Opla Stasiuk Trzaska
|
Nagrody
edytuj- Nagroda Fundacji Kultury (1994)
- Nagroda Fundacji im. Kościelskich (1995)
- Nagroda im. S.B. Lindego (2002)
- Nagroda im. Beaty Pawlak (2004) za Jadąc do Babadag
- Nagroda Literacka „Nike” (2005) za Jadąc do Babadag
- Nagroda im. Adalberta Stiftera (2005)[32]
- Srebrny Medal „Zasłużony Kulturze Gloria Artis” (2005)[33]
- Nagroda Bursztynowego Motyla im. Arkadego Fiedlera za Fado (2007)
- Nagroda Literacka Gdynia (2010) za Taksim[20]
- Doroczna Nagroda Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego za rok 2011 w dziedzinie literatury[34]
- Płyta w Alei Pisarzy przy Miejskiej Bibliotece Publicznej im. Ł. Górnickiego w Oświęcimiu (2012)[35]
- Nagroda Literacka m.st. Warszawy (2015) w kategorii „proza” za książkę Wschód[36]
- Austriacka Nagroda Państwowa w dziedzinie literatury europejskiej (2016)[37]
- Gwiazda w Alei Gwiazd Literatury przed Miejską Biblioteką Publiczną w Mińsku Mazowieckim (2016)[38]
- Nagroda Literacka Prezydenta Miasta Białegostoku im. Wiesława Kazaneckiego za 2021 w kategorii książka roku za Przewóz (2022)[28]
Filmografia
edytuj- Gnoje (1995, film fabularny, reżyseria: Jerzy Zalewski)[39]
- Człowiek zwany „Świnia” (1999, film biograficzny, reżyseria: Aleksandra Czernecka, Dariusz Pawelec)[40]
- Zawód – podróżnik na południe. Andrzej Stasiuk (2009, film dokumentalny, reżyseria: Dariusz Pawelec)[41]
Adaptacje
edytuj- Gnoje (film fabularny, 1995) – współautor scenariusza na podstawie powieści Biały kruk
- Wino truskawkowe (film fabularny, 2007) – autor scenariusza na motywach kilku opowiadań ze zbioru Opowieści galicyjskie
- Monolog o śmierci (spektakl telewizyjny, 2000)
- Muchy (spektakl telewizyjny, 2000)
- Mury Hebronu (słuchowisko radiowe, 2009) – na podstawie powieści pod tym samym tytułem
Przypisy
edytuj- ↑ Andrzej Stasiuk [online], Polscy pisarze i badacze literatury przełomu XX i XXI wieku [dostęp 2021-04-12] (pol.).
- ↑ Chłopiec z Grochowa / Literatura / dwutygodnik.com [online], www.dwutygodnik.com [dostęp 2024-09-19] (pol.).
- ↑ Andrzej Stasiuk - biografia, życiorys, twórczość [online], eszkola.pl [dostęp 2024-09-19].
- ↑ Gwiazdy bez matury [online], 14 października 2010 [dostęp 2020-06-05].
- ↑ Historia literatury polskiej w rozmowach XX - XXI wieku, Stanisław Bereś (2002).
- ↑ Debiuty wyszperane z lochów / Literatura / dwutygodnik.com [online], www.dwutygodnik.com [dostęp 2021-03-05] (pol.).
- ↑ Chłopiec z Grochowa / Literatura / dwutygodnik.com [online], www.dwutygodnik.com [dostęp 2024-09-19] (pol.).
- ↑ Warszawa nigdy nie będzie należeć do przyjezdnych
- ↑ Magdalena Lemańska. Wydawnictwo Czarne. Dobrze napisany biznes. „Forbes”, s. 103, maj 2024.
- ↑ Wydawnictwo [online], czarne.com.pl [dostęp 2023-12-20].
- ↑ „Mickiewicz – Stasiuk – Haydamaky” – premiera wyjątkowej płyty!. wydawnictwoagora.pl. [dostęp 2018-02-08]. (pol.).
- ↑ a b OLiS – sprzedaż w okresie 16.02.2018 – 22.02.2018. olis.onyx.pl. [dostęp 2018-03-01]. (pol.).
- ↑ Opla Stasiuk Trzaska [online], czarne.com.pl [dostęp 2024-09-03].
- ↑ Magdalena Lemańska. Wydawnictwo Czarne. Dobrze napisany biznes. „Forbes”, s. 104, maj 2024.
- ↑ Prison is hell – Portal Tezeusz – Chrześcijanie w świecie [online] [dostęp 2021-03-05] (pol.).
- ↑ Nagroda Nike 1998. nike.org.pl. [dostęp 2015-08-22].
- ↑ Nagroda Nike 2001. nike.org.pl. [dostęp 2015-08-20].
- ↑ Nagroda Nike 2002. nike.org.pl. [dostęp 2015-08-20].
- ↑ Nagroda Nike 2006. nike.org.pl. [dostęp 2015-07-22].
- ↑ a b Laureaci 2010 | Nagroda Literacka Gdynia [online], nagrodaliterackagdynia.pl [dostęp 2015-12-02] [zarchiwizowane z adresu 2020-02-23].
- ↑ Nagroda Nike 2011. nike.org.pl. [dostęp 2015-07-20].
- ↑ Nominowani 2013 [online], Nagroda Literacka Gdynia [dostęp 2015-12-07] [zarchiwizowane z adresu 2016-05-28].
- ↑ Nagroda Nike 2014. nike.org.pl. [dostęp 2015-08-22].
- ↑ nominacje do Nagrody Literackiej Nike 2015. culture.pl. [dostęp 2015-07-26].
- ↑ „Jak macho polskiej literatury okazuje uczucia kobiecie”? Andrzej Stasiuk w rozmowie z Dorotą Wodecką [online], Wyborcza.pl, 4 maja 2015 [dostęp 2015-05-10] [zarchiwizowane z adresu 2015-05-10].
- ↑ Nagroda Literacka Nike 2022. Oto lista nominowanych [online], Onet Kultura, 15 czerwca 2022 [dostęp 2022-06-15] (pol.).
- ↑ Znamy laureatów 15. Nagrody Literackiej m.st. Warszawy! - Redakcja NNCT | Nowy Napis [online], nowynapis.eu, 23 czerwca 2022 [dostęp 2022-06-24] (pol.).
- ↑ a b Laureaci nagrody literackiej [online], Białystok - Oficjalny Portal Miasta, 2 kwietnia 2022 [dostęp 2022-05-04] (pol.).
- ↑ Literacka Nagroda Europy Środkowej Angelus 2022. Poznaj długą listę książek [online], www.wroclaw.pl, 30 czerwca 2022 [dostęp 2022-07-01] (pol.).
- ↑ Rzeka dzieciństwa | Andrzej Stasiuk [online], Lubimyczytać.pl [dostęp 2024-06-12] (pol.).
- ↑ Stasiuk: Na przekór zimnemu tchnieniu listopada [online], www.tygodnikpowszechny.pl, 14 listopada 2022 [dostęp 2022-11-30] (pol.).
- ↑ Nagroda im. Adalberta Stiftera 2005 dla Andrzeja Stasiuka / Wydarzenia / Instytut Książki [online], www.instytutksiazki.pl, 13 października 2005 [dostęp 2016-03-06].
- ↑ Medal Gloria Artis dla twórców i działaczy kultury. wp.pl, 5 października 2005. [dostęp 2011-07-02].
- ↑ Doroczne Nagrody Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego. mkidn.gov.pl, 2011-09-20. [dostęp 2016-09-02]. (pol.).
- ↑ Aleja Pisarzy [online], Miejska Biblioteka Publiczna w Oświęcimiu [dostęp 2022-11-30] (pol.).
- ↑ Nagroda Literacka miasta Warszawy dla Rymkiewicza. Poeta odmawia wyróżnienia. gazeta.pl, 2014-04-24. [dostęp 2014-04-26].
- ↑ Andrzej Stasiuk laureatem austriackiej nagrody literackiej | Culture.pl [online], culture.pl [dostęp 2016-04-26].
- ↑ Aleja Gwiazd Literatury [online], Miejska Biblioteka Publiczna w Mińsku Mazowieckim, 20 lutego 2021 [dostęp 2022-11-30] (pol.).
- ↑ Gnoje. filmweb.pl. [dostęp 2017-10-06].
- ↑ Człowiek zwany „Świnia" w bazie filmpolski.pl [data dostępu 2017-10-06]
- ↑ Zawód – podróżnik na południe. Andrzej Stasiuk. filmweb.pl. [dostęp 2017-10-06].
- ISNI: 0000000083995576
- VIAF: 90674987
- LCCN: no95035944
- GND: 118115138
- LIBRIS: 64jmqnrq2d4jxm0
- BnF: 135934066
- SUDOC: 05070012X
- NLA: 40885476
- NKC: jo2001100225
- BNE: XX1667052
- NTA: 168467631
- BIBSYS: 99048417
- CiNii: DA13633713
- Open Library: OL278736A
- PLWABN: 9810530247205606
- NUKAT: n95002103
- J9U: 987007309611205171
- CANTIC: a11890411
- LNB: 000319221
- NSK: 000299909
- LIH: LNB:Wd7;=BY