Wikipedia

Linia kolejowa Ścinawka Średnia – Tłumaczów

Linia kolejowa Ścinawka Średnia – Tłumaczów – jednotorowa, niezelektryfikowana bocznica szlakowa ze stacji Ścinawka Średnia do kamieniołomu melafiru w Tłumaczowie.

Linia kolejowa
Ścinawka Średnia – Tłumaczów
Mapa przebiegu linii kolejowej
Dane podstawowe
Zarządca

Kopalnia Melafiru Tłumaczów

Długość

7,557 km

Rozstaw szyn

1435 mm

Zdjęcie LK
Nieczynny most kolejowy nad Ścinawką w Tłumaczowie
Historia
Lata budowy

1889, częściowa odbudowa 2010

Rok otwarcia

1889

Rok włączenia do PKP

1945

Rok zawieszenia ruchu

1989, wznowienie 2010

Multimedia w Wikimedia Commons

Bocznica została odbudowana w 2010 r. śladem dawnej linii kolejowej ze Ścinawki Średniej do Otovic, która łączyła się z wybudowaną wcześniej linią do Mezimesti, a która krótko po II wojnie światowej została skrócona do miejscowości Tłumaczów[1]. Dawniej, linia nosiła w ewidencji linii kolejowych PKP numer 272[1].

Przebieg

edytuj

Administracyjnie, odbudowany odcinek linii leży obecnie w całości w województwie dolnośląskim, w powiecie kłodzkim, w gminie Radków[2].

Linia biegnie ze Ścinawki Średniej w stronę Tłumaczowa i Otovic zasadniczo w kierunku zachodnio-północno-zachodnim[3].

W całym swoim przebiegu linia wykorzystuje naturalne przejście pomiędzy Wzgórzami Włodzickimi a Ścinawskimi[4]. Trasowanie linii naturalnym obniżeniem rzeki Ścinawki wyeliminowało konieczność budowy kosztownych obiektów inżynieryjnych – inaczej niż na okolicznych liniach postawiono tu jedynie dwa mosty, nieliczne przepusty i wiadukty[5].

Od stacji Ścinawka Średnia, linia, po przejściu pod betonowym, belkowym wiaduktem drogowym, prowadzi w niewielkim wykopie obniżeniem rzeki Ścinawki[6]. Za przejazdem kolejowo-drogowym kategorii D na lokalnej drodze do Bieganówka od linii odgałęziają się tory bocznicowe żwirowni[6]. Jest to dawna sekcja postojowa Ścinawka Górna[7]. W pobliżu dawnego PGR w Ścinawce Górnej tory prowadzą nasypem wzdłuż drogi wojewódzkiej nr 387, następnie na wysokości przysiółka Sarny wiodą nad szosą wiaduktem drogowym, nieopodal którego dwuprzęsłowym, stalowym mostem, w pobliżu ujścia Włodzicy, przekraczają rzekę Ścinawkę[3]. Obiekty zdemontowano i zezłomowano przed 2001 r.[6], następnie odbudowano w 2010 r. Za rzeką, tory przechodzą z nasypu na głęboki przekop, prowadzący do bocznicy kamieniołomu na wzgórzu Gardzień[3]. Bocznica jest połączona z wyrobiskami na górze taśmociągiem[3].

 
Przebieg linii Ścinawka Średnia – Tłumaczów

Na dalszym odcinku linia nie została odbudowana[8]. Nieopodal kamieniołomu, tory przecinały lokalną drogę do Radkowa[3]. Następnie, linia prowadziła wykopem (z wiaduktem drogowym nad torami) na zachowany, ponad pięćdziesięciometrowy kratownicowy most nad Ścinawką[6]. Za mostem linia prowadziła wysokim nasypem, w pobliżu dawnego drogowego przejścia granicznego przecinała szosę Nowa Ruda – Broumov i niewielkim wykopem prowadziła przez terytorium Czech do przystanku Otovice zastávka[6].

Historia linii i ruchu pociągów

edytuj

Lata 1900–1945

edytuj
 
transgraniczna linia kolejowa ze Ścinawki Średniej do Otovic na mapie Hrabstwa Kłodzkiego z 1930 r.

Transgraniczne połączenie kolejowe Ścinawki Średniej z Broumovem powstało celem poprawy ekspedycji węgla kamiennego z noworudzkich kopalni, zaopatrujących zakłady włókiennicze po obydwu stronach granicy austriacko–pruskiej[9].

Prace nad budową linii, biegnącej śladem starego średniowiecznego traktu między Broumovem i Kłodzkiem, rozpoczęto w 1886 r[10]. Trasę do prusko–austriackiego przejścia granicznego w Otovicach otwarto dla ruchu pasażerskiego i towarowego 5 kwietnia 1889 r[5]. Nowa linia była odgałęzieniem odcinka Śląskiej Kolei Górskiej wiodącego z Wałbrzycha Głównego do Kłodzka Głównego – części historycznej magistrali, mającej łączyć Berlin z Wiedniem[10].

Linia powstała jako państwowa linia drugorzędna, na mocy przepisów ustawy z 21 maja 1883 r., stanowiąc przedłużenie linii sprywatyzowanego austriackiego przedsiębiorstwa pn. „Uprzywilejowane Austro–Węgierskie Towarzystwo Kolei Państwowej” (skrót StEG)[6].

Na odcinku pruskim znajdowała się wyłącznie jedna stacja (na granicy), ale posterunek graniczny i celny został umiejscowiony na dworcu w Ścinawce Średniej[5]. Linią od granicy do Ścinawki Średniej administrowali Austriacy[5]. Po rozpadzie Austro-Węgier i proklamowaniu 28 października 1918 r. niepodległości przez Czechosłowację, administrację nad całą linią do Ścinawki Średniej przejęły Czechosłowackie Koleje Państwowe (ČSD)[5]. Po aneksji Kraju Sudetów przez III Rzeszę na przełomie lat 1938 i 1939 i utworzeniu Okręgu Rzeszy Kraj Sudetów, linia przestała być transgraniczną, a stała się niemiecką linią wewnętrzną, administrowaną przez Deutsche Reichsbahn. Stacja graniczna została wówczas, wraz ze zmianą granic państwowych, przeniesiona do Polic nad Metují[5].

Lata 1945–1990

edytuj

Po zakończeniu II wojny światowej, odcinek linii między Otovicami a granicą w Tłumaczowie, powrócił 21 maja 1945 r. we władanie kolei czechosłowackich[5]. Dawne Hrabstwo Kłodzkie w wyniku ustaleń konferencji tzw. Wielkiej trójki przypadło Polsce[11]. Wobec zmiany granic, lokalny ruch pasażerski na linii stracił rację bytu i został wstrzymany[5]. Prowadzony był natomiast nieregularny ruch towarowy: z linii korzystały, wyprawiane ze stacji w Broumovie, radzieckie transporty wojskowe[12]. Na polską stronę, uznawaną wówczas za „ziemię niczyją”, zapuszczał się tędy także czechosłowacki pociąg pancerny Moskva, którym dokonywano rabunkowego wywozu węgla dla potrzeb parowozowni w Mezimesti[5].

Ścinawka Średnia została przejęta przez Wojsko Polskie 14 czerwca 1945 r.[11] Później, ruch towarowy na linii uległ uregulowaniu. Przez Tłumaczów transportowano (już legalnie) węgiel nabywany w kopalniach Nowej Rudy, dla odczuwającego silne braki przemysłu czeskiego. Dostawy polskiego opału oznaczały podtrzymanie pracy wielu czeskich zakładów. Częściowo z tych dostaw zaspokojono również potrzeby parowozowni ČSD[12].

W kronice stacji Broumov zachowały się zapiski, dotyczące kursowania pociągów towarowych przez granicę w Tłumaczowie na początku 1946 r.

W styczniu 1946 roku na broumowskiej stacji odnotowano wyjazd 30 próżnych składów węglarek i przybycie 30 pociągów pełnych węgla dla Czechosłowackiej Republiki Socjalistycznej[a]. W lutym zanotowano 11 takich transportów, a w marcu – pięć. Oprócz tego w styczniu odnotowano tranzyt 5 próżnych składów węglarek MÁV i CFR do Wałbrzycha oraz także pięć pociągów jadących z powrotem z węglem dla Węgier i Rumunii.

Kronika stacji w Broumově, przedruk za: „Tulák po drahách” (czasopismo czeskiego klubu turystyczno–kolejowego) nr 2 z 12.04.97 r
przedruk i tłumaczenie w Polsce: Filip Karoński, Niepewność pogranicza cz. 1 i 2, czasopismo Nowe Sygnały, 1997 r.[12]
 
Przystanek Otovice zastávka, na którym od 1946 r. kończyły bieg pociągi z kierunku Broumova, od 1969 r. zakończony ślepo kozłem oporowym

Trasę przez Tłumaczów wykorzystywano dla tranzytu pociągów z wałbrzyskim węglem wysyłanych na południe Europy, ponieważ główna linia kolejowa Kłodzko – Wałbrzych była wówczas nieprzejezdna[13]. Uciekający przed Armią Czerwoną Niemcy wysadzili 8 maja 1945 r. około godz. 20:00 wiadukt w Nowej Rudzie-Zatorzu[13]. Wobec nasilających się roszczeń czechosłowackich odnośnie do ziemi kłodzkiej, Polacy przerwali 18 marca 1946 r. ruch pociągów przez Tłumaczów, demontując w obawie przed czeską agresją 80 metrów toru na granicy[5]. Tor odbudowano 27 listopada 1946 r.[5], jednak nie było już wówczas konieczności organizowania objazdu – wiadukt w Nowej Rudzie odbudowano w prowizorycznej formie 8 czerwca 1946 r[14].

Mimo iż w kronice broumovskiej stacji są zapiski o zezwoleniu w 1949 r. na przejazd przez granicę polskich pociągów z węglem, nie zachowały się w niej dowody na późniejsze kursowanie pociągów transgranicznych[12]. Inne źródła mówią o sporadycznych przejazdach pociągów towarowych do 1953 r.[5], bądź nawet do 1969[8] Zmiana granic państwowych i sytuacji geopolitycznej sprawiła, że trasa stała się mało przydatna[15]. Od lat 50. XX wieku linia służyła wyłącznie powstałym w okresie międzywojennym kamieniołomom i zakładu przetwórczym, wytwarzającym tłuczeń na potrzeby kolejnictwa i drogownictwa[12][16].

Ruch towarowy przez kolejowe przejście graniczne został formalnie zawieszony w 1968 r.,choć stacja w Tłumaczowie była oznaczona jako nieczynna już w Wykazie Odległości Taryfowych z 1959 r.[6] Odcinek od kilometra 5,8 do kilometra 7,6 zlikwidowano decyzją 144 z 28.08.1969 r., po czym rozebrano[6]. Pozostałą część linii, niewielki odcinek torów nieopodal stacji Ścinawka Średnia[15] przekwalifikowano na bocznicę szlakową do kamieniołomu w Tłumaczowie oraz żwirowni w Ścinawce Górnej, która podlegała resortowi górnictwa i była obsługiwana do końca lat 80.[6] W pewnym okresie działalności żwirownia nadawała pełny pociąg z kamieniem na Górny Śląsk nawet codzienne[6].

Po roku 1990

edytuj

Na początku lat 90. ministrowie Polski i Republiki Czeskiej podpisali na Zamku Książ umowę w ramach Studium rozwoju pogranicza polsko–czeskiego[15]. Jednym z punktów umowy było uruchomienie nieczynnego odcinka ze Ścinawki Średniej do granicy, uzasadnione wcześniejszymi studiami na ten temat, wskazującymi na potrzebę odbudowy trasy[15]. Wraz z likwidacją państwowego kamieniołomu (w 1991 r.[1]), torowisko zachowanej jako bocznica linii zostało jednak rozebrane[8]. Pozostawiono krótki odcinek torów wychodzący ze stacji Ścinawka Średnia[1]. W lipcu 1995 r. rozebrano w niewyjaśnionych okolicznościach most na rzece Ścinawce oraz wiadukt nad drogą[15]. Przyczółki mostów zostały wyburzone[6].

Z dniem 11 grudnia 2005 r. České dráhy zawiesiły kursowanie pociągów (pasażerskich wagonów motorowych) na odcinku Broumov – Otovice zastavka[17]. Przyczyną była odmowa dalszego finansowania przez władze kraju hradeckiego[18].

 
Góra Gardzień z zalążkiem kamieniołomu melafiru (2009 r.)
 
Odbudowany odcinek w 2015
 
Ładownia w Tłumaczowie

W 2009 r. spółka Strateg Capital weszła w posiadanie 30-letniej (2006-2036) koncesji na eksploatację złóż melafiru z góry Gardzień, z zamiarem rocznego wydobycia 2 milionów ton kruszcu[19][20]. Po protestach lokalnej społeczności, spółka odkupiła od gminy Radków przejęty uprzednio przez samorząd od PKP grunt pod rozebraną w latach 90. linią[21][20]. Odbudowę bocznicy prowadzono od października 2009 do lipca 2010 r.[8] Prace przeprowadziło Przedsiębiorstwo Napraw Infrastruktury[8]. Odbudowano 5 kilometrów torów, wraz ze wszystkimi obiektami inżynieryjnymi, w tym mostem nad rzeką i wiaduktem nad drogą wojewódzką[22]. W Ścinawce Górnej i Tłumaczowie wybudowano liczące po trzy tory ładownie. Przy pierwszej z nich, w dawnym budynku mieszkalnym zlokalizowano zaplecze dla pracowników obsługujących bocznicę[22]. Odbudowa kosztowała ponad 20 mln złotych[23].

Od początku deklarowano możliwość przedłużenia torów do Czech, a więc odbudowy linii w historycznym kształcie[24]. Sprzeciwili się jednak temu czescy samorządowcy. Sołtysi Hynčic i Otovic oponowali przeciwko transportowi kruszywa linią biegnącą przez ich miejscowości. Natomiast władze kraju hradeckiego wskazywały na zbyt szczupłe środki finansowe na reaktywację połączeń pasażerskich[25][26].

28 lipca 2010 roku do Tłumaczowa, po ponad dwudziestoletniej przerwie, wjechał pierwszy pociąg towarowy[22][8][27]. Skład był złożony z lokomotywy spalinowej i 28 wagonów[22]. Początkowo do załadunku wagonów towarowych używana była przenośna ładowarka[22]. Później, przy punkcie końcowym w Tłumaczowie powstała automatyczna ładownia z systemem taśmociągów prowadzących z kamieniołomu[22]. 10 września 2010 r. próbny przejazd promocyjny linią odbył szynobus SA135 spółki Koleje Dolnośląskie[28][29].

Początkowo, odbudowana bocznica była eksploatowana dość intensywnie[22]. W 2012 r. spółka Strateg Capital ogłosiła upadłość, po tym, jak, jeden z głównych odbiorców kruszywa zaraz po ukończeniu inwestycji prowadzonych w Polsce przed EURO 2012 ogłosił upadłość, pozostawiając po sobie 20 mln zł długów[30]. Wówczas ruch na trasie do Tłumaczowa znacząco się zmniejszył[9]. Przedsiębiorca, któremu syndyk masy upadłościowej Strateg Capital powierzył eksploatację kamieniołomu nie dotrzymuje ustaleń z władzami gminy i mieszkańcami, wywożąc część urobku samochodami, również w kierunku Czech (mimo ograniczeń nośności dróg do 6 t)[31].

Przypisy

edytuj
  1. ↑ a b c d Linia kolejowa Ścinawka Średnia – Tłumaczów. jelenia.rail.pl. [dostęp 2013-09-01]. [zarchiwizowane z tego adresu]. (pol.).
  2. ↑ Gmina Radków: mapa dojazdu, dostęp: 2014-08-05.
  3. ↑ a b c d e Góry Sowie, Mapa turystyczna, Skala 1:35 000. Wydawnictwo Turystyczne Plan, Jelenia Góra: 2011. ISBN 978-83-62917-36-5.
  4. ↑ Andrzej Scheer: Zapomniane linie kolejowe w województwie wałbrzyskim (fragment: Linia Ścinawka Średnia – Tłumaczów). [w:] Rocznik Świdnicki 84, Towarzystwo Regionalne Ziemi Świdnickiej, Świdnica, s. 38–98 [on-line]. bazakolejowa.pl/_fervojoj. [dostęp 2014-08-05]. (pol.).
  5. ↑ a b c d e f g h i j k l Wojciech Michalski: Linia Ścinawka Średnia – Otovice – Broumov. [w:] Turysta Dolnośląski 11/2004 [on-line]. bazakolejowa.pl. [dostęp 2014-08-05]. (pol.).
  6. ↑ a b c d e f g h i j k Sławomir Fedorowicz: Ścinawka Średnia – Tłumaczów: śladem nieczynnej linii. [w:] Świat Kolei 12/2001 str. 28–29 [on-line]. bazakolejowa.pl/_fervojoj. [dostęp 2014-08-05].
  7. ↑ Sekcja postojowa Ścinawka Górna. dolny-slask.org.pl. [dostęp 2014-08-05]. (pol.).
  8. ↑ a b c d e f Ryszard Boduszek. Odbudowa fragmentu linii Ścinawka Średnia – Tłumaczów – Otovice (Broumov). „Świat Kolei”, s. 3. Emi-Press. ISSN 1234-5962. 
  9. ↑ a b Rafał Wiernicki: Linia kolejowa nr 272 Ścinawka Średnia – Tłumaczów (–Otovice)/ Bocznica Kop. Melafiru Tłumaczów. dolny-slask.org.pl. [dostęp 2014-08-05]. (pol.).
  10. ↑ a b Przemysław Dominas: Kolej Kłodzko – Wałbrzych. Łódź: Księży Młyn, 2010, s. 105–106. ISBN 978-83-61253-92-1.
  11. ↑ a b Władysław Szczepański Konflikt graniczny polsko–czechosłowacki w latach 1945–1947.
  12. ↑ a b c d e Filip Karoński. Niepokoje pogranicza cz. 1 i 2. „Nowe Sygnały”, 1997. KOW. 
  13. ↑ a b Dominas 2010 ↓, s. 104.
  14. ↑ Dominas 2010 ↓, s. 108.
  15. ↑ a b c d e Dominas 2010 ↓, s. 106.
  16. ↑ Tłumaczów – Góry Stołowe – Serwis Turystyczny Radkowa oraz Gór Stołowych (sekcja: Połączenie kolejowe Ścinawka Średnia – Broumov – Mieroszów). radkow.it. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-10-19)]..
  17. ↑ Marek Wiercioch: Fotografia jednego z ostatnich pociągów na odcinku Otovice – Broumov, 10 grudnia 2005 r., rail.phototrans.eu, dostęp: 2014-10-13.
  18. ↑ Pshzd.cz: Broumov – Otovice zastávka, dostęp: 2014-10-13.
  19. ↑ Urząd Marszałkowski Województwa Dolnośląskiego: Wykaz koncesjonowanych złóż z Województwa Dolnośląskiego, dostęp: 2014-10-13.
  20. ↑ a b Karolina Kołodziejczyk: Kamienna kolej. [w:] Gazeta Noworudzka [on-line]. portal Nasze Sudety, 2009-04-15. [dostęp 2016-01-06]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-01-06)]. (pol.).
  21. ↑ Piotr Goszczycki: Aspekty odbudowy linii kolejowej (Strateg Capital), dostęp: 2014-10-13.
  22. ↑ a b c d e f g Michał Wojtaszek: Linia Ścinawka Średnia – Tłumaczów, dostęp: 2014-10-13.
  23. ↑ Klodzko.naszemiasto.pl: Tłumaczów: pociągi pasażerskie wrócą na tory?, dostęp: 2014-10-13.
  24. ↑ mm: Osobowym do granicy i jeszcze dalej. [w:] Euroregio Glacensis [on-line]. portal Nasze Sudety, 2009-04-21. [dostęp 2016-01-06]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-01-06)]. (pol.).
  25. ↑ Petr Záleský: Poláci lobbují za železniční trať v příhraničí, chtějí tudy vozit štěrk. [w:] portal idnes.cz [on-line]. idnes.cz, 2010-12-10. [dostęp 2014-10-13]. (cz.).
  26. ↑ Petr Záleský: Obchodníci se štěrkem usilují o obnovení železnice z Broumovského výběžku do Polska. [w:] portal idnes.cz [on-line]. idnes.cz, 2011-02-11. [dostęp 2014-10-13]. (cz.).
  27. ↑ Maciej Maciejewski: Nowy kamieniołom, 28 lipca 2010 r., tvp.pl, dostęp: 2014-10-13.
  28. ↑ Maciej Maciejewski: Próbny przejazd, 10 września 2010 r., tvp.pl, dostęp: 2014-10-13.
  29. ↑ Tomas Sagner: Fotografia SA135-002 Kolei Dolnośląskich w Tłumaczowie, k-report.net, dostęp: 2014-10-13.
  30. ↑ Strateg Capital i dynamiczne losy kamieniołomów w Sudetach, dostęp: 2014-10-13.
  31. ↑ Klodzko24.eu: Walczą z kopalnią, dostęp: 2014-10-13.

Uwagi

edytuj
  1. ↑ W rzeczywistości taka nazwa państwa czechosłowackiego pojawiła się dopiero w 1960 roku, a w tamtym okresie Czechosłowacja nie była jeszcze nawet pod pełną władzą komunistów
Źródło: „https://pl.wiki.x.io/w/index.php?title=Linia_kolejowa_Ścinawka_Średnia_–_Tłumaczów&oldid=72395055”