Konopiowate

Konopiowate
	; Szyszki chmielu zwyczajnego
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	różopodobne
Rząd	różowce
Rodzina	konopiowate
	Nazwa systematyczna
	Cannabaceae Endl.; Gen. Pl.: 286. Oct 1837
	Multimedia w Wikimedia Commons

Konopiowate (Cannabaceae Endl.) – rodzina roślin zielnych (nierzadko pnączy) oraz niewielkich drzew z rzędu różowców (Rosales). Obejmuje 10 rodzajów ze 117 gatunkami, z czego 74 reprezentują rodzaj wiązowiec Celtis^[2]. W systemach klasyfikacyjnych z XX wieku zwykle zaliczano tu tylko dwa rodzaje: chmiel Humulus i konopie Cannabis. Konopiowate występują na wszystkich kontynentach z wyjątkiem Antarktydy i obszarów pod wpływem klimatu suchego i zimnego^[2].

Duże znaczenie ekonomiczne mają konopie – uprawiane od co najmniej 8,5 tys. lat i wykorzystywane jako rośliny włóknodajne, olejodajne (olej z nasion wykorzystywany jest jako jadalny, do wyrobu lakierów i mydeł) i psychoaktywne (zawierają działający aktywnie tetrahydrokannabinol, za którego sprawą wykorzystywane są jako narkotyk rekreacyjny, legalizowany w różnych krajach jako mniej uzależniający i mniej szkodliwy niż cukier, alkohol i tytoń). Chmiel zwyczajny wykorzystywany jest do aromatyzowania piwa. Drzewa z tej rodziny dostarczają drewna i cenione są ze względu na jego twardość (wiązowiec) lub ze względu na szybki wzrost (Aphananthe i Trema). Szorstkie liście Aphananthe wykorzystywane są także jako papier ścierny^[3].

Morfologia

Konopie siewne

Wiązowiec południowy

Aphananthe aspera

Pokrój: Niewielkie drzewa, pnącza owijające się na podporach i rośliny zielne^[2]^[3].
Liście: Ogonkowe, skrętoległe lub naprzeciwległe, zwykle dwurzędowe, z przylistkami. Blaszka pojedyncza, klapowana lub pierzasto podzielona, użyłkowana pierzasto^[3], zwykle piłkowana na brzegu^[2].
Kwiaty: Zwykle drobne, zielone lub brązowe, rozdzielnopłciowe, czasem obupłciowe. Zebrane w kwiatostany szczytowe lub wyrastające z kątów liści, mające postać wierzchotek, wiech lub pęczków, czasem kwiaty wyrastają pojedynczo. Okwiat tworzony jest przez zwykle cztery do ośmiu działek kielicha (płatków korony brak). Pręciki występują w takiej samej liczbie jak listki okwiatu. Zalążnia jest górna, powstaje z dwóch zrośniętych owocolistków, zwieńczona jest cienkimi i rozwidlonymi dwoma szyjkami^[3].
Owoce: Orzeszki, niełupki, skrzydlaki i pestkowce^[3].

Systematyka

Konopiowate stanowią jedną z blisko spokrewnionych grup roślin pochodzących od wspólnego przodka i łączonych w klad różowców (Rosales). Do najbliżej spokrewnionych w ramach tej grupy należą rodziny wiązowatych (Ulmaceae), morwowatych (Moraceae) i pokrzywowate (Urticaceae). Powiązania i podział rodzajów między tymi rodzinami zmieniał się w zależności od danych jakimi dysponowali systematycy. Najnowsze badania filogenetyczne bazujące na analizie chloroplastowego DNA oraz sekwencjonowaniu DNA, wyraźnie wskazują na pochodzenie konopiowatych z grupy roślin Celtidaceae (wydzielanej w niektórych systemach jako odrębna rodzina). W celu utworzenia monofiletycznego taksonu w ramach rodziny konopiowatych zebrano Cannabaceae (Lupulaceae) wraz z Celtidaceae^[4]^[5]. W efekcie według aktualizowanej strony Angiosperm Phylogeny Website do rodziny tej zalicza się 9 rodzajów ze 170 gatunkami (z czego ok. 100 należy do jednego rodzaju – wiązowiec Celtis)^[2].

Dawniejsze systemy wyłączały część rodzajów do odrębnych rodzin. W systemie Cronquista (1981) rodzina zaliczana była do pokrzywowców Urticales i obejmowała tylko dwa rodzaje: chmiel Humulus i konopie Cannabis, pozostałe współcześnie tu włączane rodzaje stanowiły podrodzinę Celtoideae w obrębie wiązowatych^[6]. Takie samo ujęcie systematyczne obowiązywało w systemie Takhtajana jeszcze w 2009^[7].

Pozycja systematyczna według Angiosperm Phylogeny Website (aktualizowany system APG IV z 2016)

różowce

różowate Rosaceae

szakłakowate Rhamnaceae

oliwnikowate Elaeagnaceae

	Dirachmaceae

	Barbeyaceae

wiązowate Ulmaceae

konopiowate Cannabaceae

	morwowate Moraceae

	pokrzywowate Urticaceae

Wykaz rodzajów^[2]

Aphananthe Planch.
Cannabis L. – konopie
Celtis L. – wiązowiec
Chaetachme Planch.
Gironniera Gaudich.
Humulopsis Grudz.
Humulus L. – chmiel
Lozanella Greenm.
Pteroceltis Maxim.
Trema Lour.

Przypisy

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-01-21] (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d ^e Maarten J. M. Christenhusz, Michael F. Fay, Mark W. Chase: Plants of the World: An Illustrated Encyclopedia of Vascular Plants. Richmond, Chicago: Kew Publishing, The University of Chicago Press, 2017, s. 272-273. ISBN 978-1842466346.
↑ Song, B.-H., Wang, X.-Q., Li, F.-Z., and Hong, D.-Y. 2001. Further evidence for paraphyly of the Celtidaceae from the chloroplast gene matK. Plant Systematics and Evolution 228(1-2): 107-115.
↑ Sytsma, K. J., Morawetz, J., Pires, J. C., Nepokroeff, M., Conti, E., Zjhra, M., Hall, J. C., and Chase, M. W. 2002. Urticalean Rosids: circumscription, Rosid ancestry, and phylogenetics based on rbcL, trnL-F, and ndh-F sequences. American Journal of Botany 89 (9): 1531-1546.
↑ Arthur Cronquist: An integrated system of classification of flowering plants. New York: Columbia University Press, 1981, s. 195. ISBN 0-231-03880-1.
↑ Armen Takhtajan: Flowering Plants. Springer, 2009, s. 25-26. ISBN 978-1-4020-9608-2.

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).

[apweb-2] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-01-21] (ang.).

[maarten-3] Maarten J. M. Christenhusz, Michael F. Fay, Mark W. Chase: Plants of the World: An Illustrated Encyclopedia of Vascular Plants. Richmond, Chicago: Kew Publishing, The University of Chicago Press, 2017, s. 272-273. ISBN 978-1842466346.

[4] Song, B.-H., Wang, X.-Q., Li, F.-Z., and Hong, D.-Y. 2001. Further evidence for paraphyly of the Celtidaceae from the chloroplast gene matK. Plant Systematics and Evolution 228(1-2): 107-115.

[5] Sytsma, K. J., Morawetz, J., Pires, J. C., Nepokroeff, M., Conti, E., Zjhra, M., Hall, J. C., and Chase, M. W. 2002. Urticalean Rosids: circumscription, Rosid ancestry, and phylogenetics based on rbcL, trnL-F, and ndh-F sequences. American Journal of Botany 89 (9): 1531-1546.

[cronquist-6] Arthur Cronquist: An integrated system of classification of flowering plants. New York: Columbia University Press, 1981, s. 195. ISBN 0-231-03880-1.

[armen-7] Armen Takhtajan: Flowering Plants. Springer, 2009, s. 25-26. ISBN 978-1-4020-9608-2.

[2]

[1]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]