Chengdu FC-1
Chengdu FC-1 Xiaolong (również PAC JF-17 Thunder) – lekki myśliwiec wielozadaniowy czwartej generacji, stworzony wspólnie przez Chiny i Pakistan dla wojska pakistańskiego oraz na eksport.
 JF-17 Thunder na Airshow China 2010 | |
| Dane podstawowe | |
| Państwo | |
|---|---|
| Producent |
Chengdu Aircraft Industry Corporation, |
| Typ | |
| Załoga |
1 |
| Historia | |
| Data oblotu |
25 sierpnia 2003 |
| Lata produkcji |
od 2007 |
| Liczba egz. |
72 |
| Liczba wypadków • w tym katastrof |
|
| Dane techniczne | |
| Napęd |
1 x Klimow RD-93 |
| Ciąg |
49,9 kN (84,5 kN z dopalaczem) |
| Wymiary | |
| Rozpiętość |
9,45 m |
| Długość |
14,93 m |
| Wysokość |
4,72 m |
| Powierzchnia nośna |
24,4 m² |
| Masa | |
| Własna |
6586 kg |
| Startowa |
12 383 kg |
| Zapas paliwa |
2327 kg |
| Osiągi | |
| Prędkość maks. |
1,6 Ma |
| Pułap |
16 920 m |
| Zasięg |
3482 km |
| Promień działania |
1352 km |
| Współczynnik obciążenia konstrukcji |
0,95 |
| Dane operacyjne | |
| Uzbrojenie | |
| dwulufowe działko GSz-23-2 23 mm, pociski powietrze-powietrze: do 6 × AIM-9M/L, PL-5E, PL-9C, 4 × SD-10A pociski powietrze-ziemia: 3 × PPO C-802A, CM-400AKG, PPR MAR-1, PM Ra'ad bomby: do 5 × Mk-82, Mk-84, GBU-10, GBU-12, BLU-107, H-2, H-4, LS-6, LT-2/LS-500J, LT-3 | |
| Użytkownicy | |
 Pakistan
| |
Historia
edytujW latach 80. ChRL z pomocą Grummana opracowywała koncepcję zmodyfikowanej wersji eksportowego Chengdu F-7M (kopia MiG-21), oznaczoną F-7M Sabre II z planem do uruchomienia jego produkcji w Pakistanie dla zastąpienia tamtejszych Shenyang F-6. Główne zmiany w konstrukcji miały polegać na przeprojektowaniu wlotu powietrzna oraz montażu zachodniej awioniki i silnika. Pakistan wycofał się z projektu jako nieopłacalnego, w zamian zamawiając wersję F-7P chińskiej produkcji z włoskim radarem Grifo (135 dostarczono w latach 1987-1993), które miała uzupełnić ponad setka General Dynamics F-16 Fighting Falcon (40 dostarczono w latach 1983-1987). W 1989 USA nałożyły sankcje na Chiny za masakrę na placu Tian’anmen, co wykluczyło zagraniczną pomoc przy kontynuowanym przez Chiny projekcie. W związku z poprawką do ustawy Foreign Assistance Act, zakazującej udzielania pomocy wojskowej krajom rozwijającym broń jądrową, 6 września 1990 USA objęły embargiem dostawy uzbrojenia do Pakistanu, który nie podpisał układu NPT. W rezultacie anulowano 71 zamówionych w 1988 i 1989 F-16, z których 13 F-16A i 15 F-16B zakonserwowano na pustyni. Embargo zniesiono w 2001, co umożliwiło dostarczenie 14 z nich.
Pakistan uzupełnił powstałą lukę zakupami 57 F-7PG i używanych zmodernizowanych Mirage, ale potrzebując następcy dla starzejącej się floty Mirage III, Mirage 5, Nanchang A-5 i Chengdu F-7 ponownie zwrócił się do Chin w celu wskrzeszenia projektu taniego samolotu myśliwskiego. W 1995 Chiny i Pakistan podpisały list intencyjny ws. budowy nowego samolotu, przez kolejne lata ustalono warunki współpracy i wymagania dla maszyny. Ostateczną umowę podpisano w 1999 w Pekinie w obecności premierów obu państw.
Rozwój
edytujPakistan sfinansował 60% kosztów prac rozwojowych, wartych ok. 500 mln USD. Samolot pod wieloma względami odpowiada wczesnym wersjom F-16, obie maszyny to średniopłaty wykorzystujące skrzydło pasmowe o zbliżonych rozmiarach, F-16A miał 35 cm większą rozpiętość i ważył około 500 kg więcej niż FC-1, ale późna wersja F-16E waży około 3000 kg więcej. Podobnie jak wszystkie współczesne myśliwce JF-17 jest sterowany komputerem przy pomocy systemu fly-by-wire. O ile Chińczycy stworzą całkowicie rodzimą wersje, z przeznaczeniem na eksport lub dla własnych wojsk, to pakistańskie maszyny będą mogły być dowolnie modernizowane, aby doposażyć je w zachodnią awionikę lub uzbrojenie. Pierwsze 50 seryjnych maszyn wyposażono w importowane z Rosji (przez Chiny) silniki RD-93, oparte na RD-33 z MiG-29. Kontakt z Rosją z 2005 roku zawierał 100 RD-93[1]. Silniki wykazały się niezawodnością i pozytywną opinią użytkownika podczas użytkowania na lotniskach położonych na wysokości ponad 2000 m n.p.m. w temperaturach przekraczających 30 st. C. W 2015 roku Pakistan postanowił importować silniki bezpośrednio z Rosji dla samolotów montowanych w kraju. Wśród rozważanych silników były też Klimow w odmianie RD-93MA z ciągiem zwiększonym z 8300 do 9500 kg i chiński odpowiednik Guizhou WS-13 (8600 kg ciągu), wcześniej zrezygnowano z użycia Snecma M53-P2 z Mirage 2000. Pierwotnie testowane radary pulsacyjno-dopplerowskie – włoski Grifo S7 i francuski Thales RC400, zastąpiono chińskim NRIET KLJ-7, produkowanym na licencji w Pakistanie. Samolot otrzymał całkowicie szklany kokpit z trzema wyświetlaczami i HUD, dodatkowo pilot może korzystać z nahełmowego systemu celowniczego oraz gogli noktowizyjnych, kokpit zaprojektowano w konfiguracji HOTAS. W samolocie zamontowano fotel wyrzucany Mk.16 PK16LF zero/zero od brytyjskiej firmy Martin-Baker. Wyposażony jest też w spadochron hamujący. Pierwszą serię produkcyjną 50 sztuk oznaczono Block 1.
Druga seria samolotów wersji Block 2 (dalsze 50 sztuk) wyposażono w pochodzące z RPA sondy do pobierania paliwa w locie (od 26. egzemplarza), a modernizację objął system tlenowy, elektroniczne systemy samoobrony i radar w wersji KLJ-7 V2. Wśród rozważanych dla tej odmiany ulepszeń był też radar typu AESA ze skanowaniem fazowym od NRIET, ale ten rozważany jest w wersji Block 3[2].
Samolot został wyposażony w siedem węzłów podwieszeń zewnętrznych (dwa na końcach skrzydeł tylko dla pocisków termicznych krótkiego zasięgu). Podstawowe uzbrojenie samolotu stanowią najnowsze bomby i pociski chińskiej produkcji, w tym przeciwokrętowe pociski C-802A o zasięgu 180 km, do walki powietrznej pociski średniego zasięgu SD-10A (oznaczenie eksportowe chińskich PL-12) i krótkiego zasięgu PL-5E II, precyzyjne uzbrojenie powietrze-ziemia stanowią 500 kg bomby LS-6 naprowadzane satelitarnie oraz laserowo LT-2/LS-500J i LT-3, a także pakistańskie bomby naprowadzane optycznie lub termicznie H-2 i H-4.[3] Samolot zintegrowano także z wykorzystywanymi przez Pakistan bombami i pociskami AIM-9 Sidewinder produkcji USA. Dwulufowe działko GSz-23 umieszczono zewnętrznie na kadłubie pod lewym wlotem powietrza. Dodatkowym wyposażeniem na podwieszeniach są zasobnik zakłócający KG-300G oraz zasobnik celowniczy WMD-7, pozwalający atakować cele w nocy, a także do trzech zewnętrznych zbiorników paliwa.
W 2012 roku poinformowano o rozpoczęciu prac nad opracowaniem wersji dwumiejscowej przez Chengdu. Na Paris Air Show 2013 pokazano model FC-1 w odmianie tandem[4]. W kwietniu 2016 roku przedstawiciele producenta ujawnili, że rozpoczęto prace nad dwumiejscową wersją szkolno-bojową, oznaczoną JF-17B, która miała być oblatana jeszcze w tym samym roku[5]. Ostatecznie pierwszy lot JF-17B (który poza dwuosobową kabiną różni się od wersji jednomiejscowej także niewielkimi zmianami w konstrukcji płatowca) odbył się w Chinach dopiero 27 kwietnia 2017 roku[6]
Produkcja
edytujOgółem w Chinach powstało sześć prototypów, osiem maszyn przedseryjnych, które dostarczono w 2007 i dwie seryjne w 2009. Pakistan Aeronautical Complex w Kamrze (Pendżab) zmontował 40 maszyn wersji Block 1 w latach 2009-2013, docelowo samoloty mają składać się w 58% z podzespołów produkowanych lokalnie. Produkcja konfiguracji Block 2 (50 szt.) planowano na lata 2013-2016, ale uruchomienie ich montażu zostało z przyczyn ekonomicznych opóźnione do 2014 roku[7]. Produkcję dwóch pierwszych egzemplarzy uruchomiono w Pakistanie w grudniu 2013 roku, a ich testy w lutym 2015. Pierwszy samolot w wersji Block 2 oblatano 9 lutego 2015[2]. Produkcja masowa rozpoczęła się w 2016[8]. W grudniu 2015 przekazano 16. samolot w wersji block 2, co stanowiło wyposażenie czwartej eskadry[9]. Samoloty te wcielono do służby w 2017 roku, w tym czasie w montowane były 33 dalsze egzemplarze[10]. Cena jednostkowa samolotu w wariancie Block 1 jest szacowana na około 15-20 mln USD, w wersji Block 2 wzrośnie do około 25 mln USD. Według pakistańskiego Minister Obrony za cenę jednego F-16 otrzymują trzy samoloty JF-17[11]. Pakistan zamówił łącznie 150 sztuk JF-17[12]. Biorąc pod uwagę cenę, model ten jest najtańszym na świecie myśliwcem wielozadaniowym[13].
Służba
edytujDwa pierwsze samoloty dostarczono z Chin do Pakistanu w marcu 2007 roku, aby zaprezentować je publicznie na paradzie wojskowej 23 marca 2007. Pierwsza eskadra wyposażona w 14 JF-17 Block 1 (No. 26 Black Spiders) osiągnęła gotowość operacyjną 18 lutego 2010. W kwietniu 2011 samoloty zastąpiły A-5C Fantan eskadry No. 16 Black Panthers[14]. 14 listopada 2011 po zderzeniu z ptakiem rozbił się pakistański Thunder z eskadry Black Spiders, jego pilot zdołał się katapultować, ale zginął na skutek nie otwarcia się spadochronu[15]. W 2016 do Morza Arabskiego spadł JF-17 z eskadry Black Panthers, jego pilot przeżył[16] Pakistańskie JF-17 wykonywały dynamiczne pokazy w locie na Dubai Airshow 2011, Turkey Air Show 2011, Airshow China 2010 i 2012, Paris Air Show 2015[17]. W 2015 roku sformowano eskadrę agresorów z pięcioma JF-17[18] Eskadra nr 2 w Karaczi na południu kraju otrzymała JF-17 we wrześniu 2015, ale formalnie przyjęto je do służby w kwietniu 2016 roku[19]. 16 lutego 2017 roku przekazano formalnie szesnaście JF-17 14. eskadrze, stacjonującej w Kamrze na północy Pakistanu; eskadrę przezbrojono z F-7P[10].
- Pakistan Air Force (65 sztuk)
- PAF Base Peshawar
- No. 26 Squadron Black Spiders (2010)
- No. 16 Squadron Black Panthers (2011)
- PAF Base Masroor (Karaczi)
- No. 2 Squadron Minhas (2016)
- PAF Base Minhas (Kamra)
- JF-17 Test and Evaluation Flight (2007–2010)
- No. 14 Squadron Tail choppers (2017)
- PAF Base Mushaf (Sargodha)
- Combat Commanders School (2015)
- PAF Base Peshawar
19 czerwca 2017 roku doszło do pierwszego użycia w akcji bojowej samolotu przeciwko innemu statkowi powietrznemu. Pakistański FC-1 operujący z nieujawnionej oficjalnie bazy (prawdopodobnie była to Minhas Airbase), zestrzelił irański bezzałogowy statek powietrzny przechwycony nad dystryktem Panjgur. Irański aparat (prawdopodobnie był to Shahed 129) został zestrzelony w odległości od 3 do 4 km od pakistańsko-irańskiej granicy, w głębi pakistańskiego terytorium. Za sterami samolotu siedział squadron leader Zeeshan z 14 Eskadry Pakistańskich Sił Powietrznych (No. 14 Squadron)[20][21].
Eksport
edytujPierwszym zagranicznym użytkownikiem JF-17 zostały Siły Zbrojne Mjanmy (Birmy), które zamówiły w 2015 roku szesnaście egzemplarzy[22]. Rozpoczęto także negocjacje w sprawie rozpoczęcia produkcji licencyjnej JF-17 w mjanmańskich zakładach[23]. Pierwszy egzemplarz oblatano w lipcu 2017 w Chengdu pod oznaczeniem JF-17M. Są to samoloty Block 2 z niewielkimi zmianami jak inna radiostacja 2-zakresowa i oświetlenie[24]. Pierwsze sześć dostarczono do Mjanmy w październiku 2018[22].
W 2018 roku trzy samoloty JF-17 zamówiła w zakładach PAC Nigeria[22].
Chiny do potencjalnych rynków eksportowych dla FC-1 zaliczają kraje rozwijające się, m.in. Egipt, Bangladesz, Azerbejdżan, Iran i Sri Lankę, czyli głównie kraje, które w przeszłości zakupiły F-7[25].
Przypisy
edytuj- ↑ Airshow China 2014: Russia to supply China with more RD-93 turbofans.
- ↑ a b Bilal Khan: JF-17 Block-2 and Block-3 Details Confirmed. konflikty.pl, 17 października 2015. [dostęp 2017-04-27]. (ang.).
- ↑ JF-17 Thunder at Static Display Along with Weapons At Dubai Air Show
- ↑ Chinese Xiaolong/FC-1B debuts at Paris Air Show.
- ↑ Greg Waldron: Two-seat variant of JF-17 to fly by end-2016. flightglobal.com, 29 kwietnia 2016. [dostęp 2017-04-27]. (ang.).
- ↑ Łukasz Golowanow: Dwumiejscowy JF-17 wreszcie lata. konflikty.pl, 27 kwietnia 2017. [dostęp 2017-04-27].
- ↑ Block II JF-17 Thunder To Enter Into Production Next Year
- ↑ First Block 2 JF-17s under construction in Pakistan.
- ↑ Fourth JF-17 Thunder squadron complete as PAC rolls out 16th aircraft.
- ↑ a b Pakistan odebrał 16 kolejnych JF-17. Altair, 18 lutego 2017.
- ↑ Piotr Butowski, Dubai Airshow, „Lotnictwo”, nr 1 (2012), s. 26-35, ISSN 1732-5323
- ↑ China to expedite 50 JF-17 kits for Pakistan flightglobal, 23 maja 2011.
- ↑ Kiszniewski Aleksander: HAL Tejas – najtańszy myśliwiec wielozadaniowy świata?. Onet, 2014-01-21. [dostęp 2014-01-21]. (pol.).
- ↑ JF-17 build-up progresses.. [dostęp 2012-07-07]. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-03-14)].
- ↑ Crash Site Images Confirming JF-17 Thunder Crash
- ↑ Pakistan Air Force JF-17 crashes into Arabian Sea. deccanchronicle.com/, 1 października 2016.
- ↑ Paris Air Show 2015: JF-17 fighter flying with indigenous Chinese turbofan.
- ↑ Pictures on JF-17 induction in CCS – 26-Jan-2015.
- ↑ JF-17 FORMALLY HANDED OVER TO THE PAF’S NO. 2 SQUADRON. http://quwa.org, 11 kwietnia 2016.
- ↑ Thunder draws first blood, „Air Forces Monthly”, nr 8 (2017), s. 7, ISSN 0955-7091
- ↑ Pakistański JF-17 zestrzelił bsl, „Lotnictwo”, nr 7-8 (2017), s. 5, ISSN 1732-5323
- ↑ a b c Marcin Strembski. Pierwsze sukcesy eksportowe JF-17. „Lotnictwo”. Nr 12(204)/2018, s.111
- ↑ Łukasz Golowanow: Mjanma chce produkować JF-17 na licencji. konflikty.pl, 3 lutego 2017. [dostęp 2017-02-03].
- ↑ JF-17 for Myanmar Seen Flying in China.
- ↑ Greg Waldron: IN FOCUS: China awaits fighter export breakthrough. flightglobal.com, 3 lipca 2012. [dostęp 2017-02-03]. (ang.).