Martin-Baker
Martin-Baker – brytyjskie przedsiębiorstwo branży lotniczej, specjalizujące się w produkcji foteli wyrzucanych.
| |
| Państwo |
|
|---|---|
| Siedziba | |
| Adres | |
| Data założenia |
1934 |
| Forma prawna | |
Położenie na mapie Wielkiego Londynu  | |
Położenie na mapie Wielkiej Brytanii  | |
Położenie na mapie Anglii  | |
 51°34′44,5309″N 0°31′30,9315″W/51,579036 -0,525259
| |
| Strona internetowa | |
Przedsiębiorstwo założyli inżynier James Martin i pilot Valentine Baker w 1934 roku. Martin był specjalistą od konstrukcji z cienkościennych rurek stalowych, z których budował spawane, nitowane lub zgrzewane elementy samolotów. W 1929 roku w warsztacie w Denham zbudował prototypowy samolot z silnikiem za kabiną pilotów. Ze względu na wielki kryzys finansowy zmuszony był zrezygnować z dalszych prac, ale 1934 roku wszedł w spółkę z V. Bakerem, i nowe przedsiębiorstwo Martin-Baker stworzyło przed i podczas II wojny światowej serię udanych prototypów, które jednak nie weszły do produkcji seryjnej[1]. Podczas oblotu jednego z nich, Baker zginął w katastrofie prototypu w 1942 roku, co przyczyniło się do ukierunkowanie przedsiębiorstwa ku rozwiązaniom z zakresu bezpieczeństwa lotniczego i pod koniec wojny rozpoczęto w nim prace nad fotelem katapultowanym[2].
Jako pierwsi fotele wyrzucane zastosowali na swoich samolotach Szwedzi i Niemcy (m.in. na Me 262). Pierwsze brytyjskie próby rozpoczęto w 1946, na myśliwcu Gloster Meteor, jako pierwszy katapultował się 24 lipca pilot Barry Lynch, nie odnosząc obrażeń. 30 maja 1949 roku pilot John O. Lancaster musiał się katapultować z samolotu Armstrong Whitworth A.W.52, stając się pierwszym człowiekiem, któremu fotel firmy ocalił życie w sytuacji awaryjnej. Do roku 1965 osób takich było już tysiąc. Wcześniej, w 1957 roku przeprowadzono pierwszą próbę katapultowania się z samolotu lecącego z prędkością ponaddźwiękową (English Electric Lightning, prędkość 2012 km/h, wysokość 12 200 m, pilot John Squier). W czasie wojny wietnamskiej ponad 700 pilotów z sukcesem katapultowało się ze swych maszyn z użyciem foteli Martin-Baker[2].
W latach 70. XX wieku przedsiębiorstwo skupiło się na opracowaniu fotelu Mk 10, który miał zapewnić bezpieczną ewakuację także w przypadku lotu odwróconego, lotu z dużym przeciążeniem, katapultowania spod wody i warunków 0-0[2] (czyli samolotu stojącego nieruchomo na ziemi; pierwszy taki test przeprowadzono w 1961, w fotelu siedział Doddy Hay, pracownik firmy[3]). Martin-Baker nie zostało znacjonalizowane jako część British Aerospace i pozostało firmą rodzinną (w 1995 dyrektorami zostali bliźniaczy synowie założyciela firmy, Jamesa Martina). W 1989 roku dostarczono US Navy (która jest najważniejszym klientem firmy) pierwszy fotel Mk 14 z elektronicznie sterowaną sekwencją odpalania, wyrzucania spadochronu itp. W latach 90. XX w. przedsiębiorstwo miało 75% udziału w rynku foteli wyrzucanych dostarczanych dla samolotów zachodnich (a nawet instalowało swoje fotele w wywodzących się z ZSRR myśliwcach MiG-19 należących do Pakistanu)[2]. W 1991 roku por. Linda Maloney katapultowała się z samolotu A-6 Intruder, stając się pierwszą kobietą uratowaną przez fotel Martin-Baker. Została zaproszona na uroczystość, na której księżna Diana miała udekorować ją pamiątkową szpilką – każdy uratowany pilot-mężczyzna otrzymuje od Martin-Baker pamiątkowy krawat – w tym przypadku szybko zaprojektowano pamiątkę dla pań. Por. Maloney nie otrzymała zgody na wyjazd, ale kilka miesięcy później wzięła udział w gali, na której przedsiębiorstwo świętowało 6000 ocalonych przez fotele firmy[4].
Na początku XXI w. zbudowało fabrykę w USA, dla ochrony swych interesów przed praktykami protekcjonistycznymi rządu amerykańskiego. W 2003 roku liczba uratowanych przez fotele Martin-Baker sięgnęła 7000 (z 90 różnych państw), gdy por. Robert Schwab (RN) katapultował się z Harriera (do rachunku tego wlicza się poprzednie katapultowanie Schwaba, z 1996 roku)[2].
Samoloty Martin-Baker
edytuj- Martin-Baker MB-1 – samolot doświadczalny[5]
- Martin-Baker MB-2 – prototypowy myśliwiec z 1938 roku[6]
- Martin-Baker Twin-engined Fighter (F.35/35) – projekt myśliwca z lat 1930.[7]
- Martin-Baker MB-3 – prototyp myśliwca z 1942 roku[8]
- Martin-Baker Tankbuster – projekt samolotu szturmowego z 1942 roku[9]
- Martin-Baker MB-5 – prototyp myśliwca z 1944 roku[9]
- Martin-Baker MB-6 – projekt odrzutowego myśliwca z lat 1940.[10]
- Martin-Baker Delta Jet Fighter (F.43/46) – ostatni projekt firmy, myśliwiec odrzutowy[10]
Przypisy
edytuj- ↑ Bill Gunston: World encyclopaedia of aircraft manufacturers. From the pioneers to the present day. Annapolis, Md: Naval Institute Press, 1993, s. 197. ISBN 1-55750-939-5. (ang.).
- ↑ a b c d e Frederick C. Ingram: Martin-Baker. Martin-Baker Aircraft Company Limited. W: International directory of company histories. Vol. 61. Jay P. Pederson (red.). Detroit, Mich.: St. James Press, 2004, s. 194–197. ISBN 1-55862-564-X. OCLC 769044922.
- ↑ Cross 2011 ↓, s. 81.
- ↑ Cross 2011 ↓, s. 134-137.
- ↑ Wieliczko 2016 ↓, s. 78.
- ↑ Wieliczko 2016 ↓, s. 79.
- ↑ Wieliczko 2016 ↓, s. 81.
- ↑ Wieliczko 2016 ↓, s. 82.
- ↑ a b Wieliczko 2016 ↓, s. 84.
- ↑ a b Wieliczko 2016 ↓, s. 87.
Bibliografia
edytuj- James Cross: Punching out: stories of high-speed ejections. Wyd. 1. New York: St. Martin's Griffin, 2011. ISBN 978-0-312-38315-2.
- Leszek A. Wieliczko. Myśliwce Martin-Baker. „Lotnictwo”. 2016 (9), s. 78-87, 2016. ISSN 1732-5323.