Bitwa pod Pułtuskiem (1920)
Bitwa pod Pułtuskiem – część Bitwy Warszawskiej. Walki polskiej grupy pułkownika Andrzeja Kopy z sowiecką 16 Dywizją Strzelców w czasie II ofensywy Frontu Zachodniego Michaiła Tuchaczewskiego w okresie wojny polsko-bolszewickiej.
| Wojna polsko-bolszewicka | |||
| Czas |
10–11 sierpnia 1920 | ||
|---|---|---|---|
| Miejsce |
pod Pułtuskiem | ||
| Terytorium | |||
| Przyczyna |
ofensywa Frontu Zachodniego | ||
| Wynik |
zwycięstwo Sowietów | ||
| Strony konfliktu | |||
| |||
| Dowódcy | |||
| |||
| Siły | |||
| |||
Sytuacja ogólna
edytujW pierwszej dekadzie lipca 1920 przełamany został front polski nad Autą, a wojska Frontu Północno-Wschodniego gen. Stanisława Szeptyckiego cofały się pod naporem ofensywy Michaiła Tuchaczewskiego[1]. Naczelne Dowództwo Wojska Polskiego nakazało powstrzymanie wojsk sowieckiego Frontu Zachodniego na linii dawnych okopów niemieckich z okresu I wojny światowej[2]. Sytuacja operacyjna, a szczególnie upadek Wilna i obejście pozycji polskich od północy, wymusiła dalszy odwrót wojsk polskich[3]. 1 Armia gen. Gustawa Zygadłowicza cofała się nad Niemen, a 4 Armia nad Szczarę[4]. Obrona wojsk polskich na linii Niemna i Szczary również nie spełniła oczekiwań. W walce z przeciwnikiem oddziały polskie poniosły duże straty i zbyt wcześnie rozpoczęły wycofanie na linię Bugu[5][6].
Plan polskiego Naczelnego Dowództwa zakładał, że 1. i 4. Armia oraz Grupa Poleska powstrzymają bolszewików i umożliwią przygotowanie kontrofensywy z rejonu Brześcia. Rozstrzygającą operację na linii Bug, Ostrołęka, Omulew doradzał też gen. Maxime Weygand[7].
Utrata Twierdzy Brzeskiej spowodowała, że plan Naczelnego Dowództwa Wojska Polskiego uderzenia znad Bugu w skrzydło wojsk Frontu Zachodniego Michaiła Tuchaczewskiego i rozegrania tam decydującej bitwy przestał być realny[8]. Wojska polskie cofały się nadal, a kolejną naturalną przeszkodą terenową dogodną do powstrzymania sowieckiej ofensywy była Wisła[9].
Planując stoczenie generalnej bitwy z sowieckimi wojskami Frontu Zachodniego nad Wisłą, Józef Piłsudski nakazał utworzenie 5 Armii z zadaniem osłony północnego skrzydła frontu polskiego między granicą pruską a Bugiem. Armia ta miała prowadzić działania obronne, utrzymując przeprawy na Narwi i Orzycu oraz przeciwdziałać próbom marszu Armii Czerwonej ku dolnej Wiśle i Modlinowi, aż do momentu ruszenia polskiej kontrofensywy znad Wieprza. Energiczne natarcie nieprzyjaciela zmusiło gen. Władysława Sikorskiego do rezygnacji z planowanej obrony na linii Narwi, Orzyca i oparcie się na Wkrze – ostatniej większej przeszkodzie wodnej przed Wisłą[10].
Działania wojsk w rejonie Pułtuska
edytujPo odwrocie znad Ojrzenia grupa pułkownika Andrzeja Kopy obsadziła odcinek frontu od Gromina przez Moszyn i Kleszewo do Narwi. Stanowiska ogniowe artylerii rozmieszczone zostały na północ od Pułtuska. W odwodzie stanęły dwa bataliony 101 pułku piechoty i jeden batalion 4 pułku Strzelców Pomorskich. 10 sierpnia po południu na pozycje polskie uderzyła sowiecka 47 Brygada Strzelców i wyparła batalion zapasowy 33 pułku piechoty z Gromina[11]. Nad ranem 11 sierpnia II batalion zluzował wyczerpany walką III/101 pp, który przeszedł do odwodu grupy[12]. Około 9.00 sowiecka brygada wznowiła natarcie i uderzyła na pozycje II batalionu 101 pułku piechoty i V batalionu 157 pułku piechoty. Walka „na bagnety” powstrzymała czerwonoarmistów, a Polacy obronili swoje stanowiska. Kolejne sowieckie ataki również nie uzyskały powodzenia. Obie strony poniosły wysokie straty, a wszystkie odwody Grupy związane zostały walką. Kolejne sowieckie natarcie zepchnęło polskie pododdziały z pozycji obronnych, a te zaczęły się cofać w kierunku Pułtuska. Na przedmieściu miasta natarcie Sowietów zostało zatrzymane.
W związku ze zmiana koncepcji obrony na linii Wisły i Wkry, gen. Antoni Baranowski wydał rozkaz grupie ppłk. Andrzeja Kopy zrealizować odwrót w kierunku na Winnicę[11]. Co prawda generał Władysław Sikorski zamierzał odzyskać odcinek frontu od Narwi do Pułtuska i dalej wzdłuż rzeki Orzyc do granicy z Prusami Wschodnimi, ale nie miał wystarczających sił na realizację tego zamiaru[13].
17 sierpnia, w ramach ofensywy 5 Armii gen. Władysława Sikorskiego znad Wkry, Pułtusk został wyzwolony przez 15 pułk piechoty mjr. Bolesława Zaleskiego[11].
Bilans walk
edytujW okresie walk na przedpolach Pułtuska Polacy ponieśli znaczne straty. 101 pułk piechoty, który przyjął na siebie główne uderzenie 47 Brygady Strzelców, stracił 2 oficerów i około 200 szeregowych[14]. Upadek Pułtuska spowodował, że zamierzone w tym rejonie ofensywne zgrupowanie oddziałów 5 Armii należało przesunąć na południe[15]. Opuszczając Pułtusk, bolszewicy wywieźli z sobą burmistrza i wszystkich duchownych[16].
17 sierpnia, w czasie ofensywnych walki o Pułtusk, 15 pułk piechoty stracił trzech poległych i 29 rannych, zdobył jedno działo, kilka ckm i wziął do niewoli 46 jeńców[17].
W dowód wdzięczności magistrat miasta wręczył dowódcy pułku, majorowi Bolesławowi Zaleskiemu, dyplom obywatela honorowego miasta Pułtuska oraz adresowane do całego pułku pismo[17]:
Salus Reipublicae suprema lex. Gnębieni przez 6 dni najazdem bolszewickim mieszkańcy miasta Pułtuska z wielką radością powitali dzień 17-go sierpnia 1920 r dzień oswobodzenia przez waleczny 15-y pułk piechoty. Wyrażając swą wdzięczność, składają podziękowanie temuż pułkowi, a dla uczczenia szczęśliwej chwili będą wyryte złotemi zgłoskami na marmurowej tablicy, umieszczonej w najwidoczniejszem miejscu, słowa wdzięczności i podziwu dla waleczności i bohaterstwa 15-go pułku piechoty.
Przypisy
edytuj- ↑ Piłsudski i Tuchaczewski 1989 ↓, s. 173.
- ↑ Odziemkowski 2004 ↓, s. 277.
- ↑ Wysocki (red.) 2005 ↓, s. 261.
- ↑ Cisek, Paduszek i Rawski 2010 ↓, s. 49.
- ↑ Odziemkowski 2004 ↓, s. 279.
- ↑ Wysocki (red.) 2005 ↓, s. 262.
- ↑ Sikorski 2015 ↓, s. 63.
- ↑ Piłsudski i Tuchaczewski 1989 ↓, s. 97.
- ↑ Odziemkowski 2004 ↓, s. 64.
- ↑ Odziemkowski 2004 ↓, s. 447.
- ↑ a b c Odziemkowski 2004 ↓, s. 335.
- ↑ Wilczyński 1930 ↓, s. 14.
- ↑ Wyszczelski 1995 ↓, s. 106.
- ↑ Wilczyński 1930 ↓, s. 15.
- ↑ Sikorski 2015 ↓, s. 120.
- ↑ Pomarański 1920 ↓, s. 279.
- ↑ a b Wiącek 1929 ↓, s. 27.
Bibliografia
edytuj- Janusz Cisek, Konrad Paduszek, Tadeusz Rawski: Wojna polsko-sowiecka 1919–1921. Warszawa: Wojskowe Centrum Edukacji Obywatelskiej, 2010.
- Janusz Odziemkowski: Leksykon wojny polsko-rosyjskiej 1919–1920. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Rytm”, 2004. ISBN 83-7399-096-8.
- Józef Piłsudski, Michaił Tuchaczewski: „Rok 1920”. „Pochód za Wisłę”. Łódź: Wydawnictwo Łódzkie, 1989. ISBN 83-218-0777-1.
- Stefan Pomarański: Pierwsza wojna polska (1918 – 1920). Zbiór wojennych komunikatów prasowych Sztabu Generalnego, uzupełniony komunikatami Naczelnej Komendy we Lwowie i Dowództwa Głównego Wojska Polskiego w Poznaniu. Warszawa: Główna Księgarnia Wojskowa, 1920.
- Władysław Sikorski: Nad Wisłą i Wkrą. Studium do polsko-rosyjskiej wojny 1920 roku. Lwów - Warszawa: Wydawnictwo Zakładu Narodowego im. Ossolińskich. Reprint: Wydawnictwo 2 Kolory. Sp. z oo, 2015. ISBN 978-83-64649-16-5.
- Józef Piłsudski, Michaił Tuchaczewski: „Rok 1920”. „Pochód za Wisłę”. Łódź: Wydawnictwo Łódzkie, 1989. ISBN 83-218-0777-1.
- Wojciech Wiącek: Zarys historii wojennej 15-go pułku piechoty. Warszawa: Zakłady Graficzne „Polska Zjednoczona”, 1929, seria: Zarys historii wojennej pułków polskich 1918–1920.
- Adam Wilczyński: Zarys historii wojennej 84-go pułku piechoty. Warszawa: Zakłady Graficzne „Polska Zjednoczona”, 1930, seria: Zarys historii wojennej pułków polskich 1918–1920.
- Wiesław Wysocki (red.): Szlakiem oręża polskiego; vademecum miejsc walk i budowli obronnych. T. 2, poza granicami współczesnej Polski. Warszawa: Wydawnictwo „Gamb”, 2005. ISBN 83-7399-050-X.
- Lech Wyszczelski: Warszawa 1920. Warszawa: Wydawnictwo Bellona, 1995. ISBN 83-11-08399-1.