Batalion KOP „Troki”
Batalion KOP „Troki” („Nowe Troki”) – pododdział piechoty, podstawowa jednostka taktyczna Korpusu Ochrony Pogranicza.
| Historia | |
| Państwo | |
|---|---|
| Sformowanie | |
| Rozformowanie | |
| Organizacja | |
| Kryptonim |
143[a] |
| Dyslokacja | |
| Formacja | |
| Podległość | |
Formowanie i zmiany organizacyjne
edytujNa posiedzeniu Politycznego Komitetu Rady Ministrów, w dniach 21-22 sierpnia 1924, zapadła decyzja powołania Korpusu Wojskowej Straży Granicznej. 12 września 1924 Ministerstwo Spraw Wojskowych wydało rozkaz wykonawczy w sprawie utworzenia Korpusu Ochrony Pogranicza[2], a 17 września wydano instrukcję określającą jego strukturę[3]. W trzecim etapie organizacji KOP sformowano 6 Brygadę Ochrony Pogranicza, a w jej składzie 22 batalion graniczny[4]. Podstawą formowania było rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych nr 1099 ze stycznia 1926[5]. Długość ochranianego przez batalion odcinka granicy wynosiła 62 kilometry, przeciętna długość pododcinka kompanijnego to 30 kilometrów, a strażnicy 4 kilometry. Odległość dowództwa batalionu od dowództwa brygady wynosiła 25 kilometrów[6].
W lipcu 1929 przyjęto zasadę, że bataliony przyjmą nazwę miejscowości będącej miejscem ich stacjonowania[7]. Obok nazwy geograficznej, do 1931 stosowano również numer batalionu[8]. W tym czasie batalion na uzbrojeniu posiadał 724 karabiny Berthier wz.1916, 25 ręcznych karabinów maszynowych Chauchat wz. 1915, 24 lekkich karabinów maszynowych Bergmann wz. 1915 i 4 ciężkie karabiny maszynowe wz. 1914[9].
W wyniku reorganizacji batalionu w 1931 zlikwidowano kompanię szkolną i plutony odwodowe w kompaniach granicznych[10]. Po przeprowadzonej reorganizacji „R.2” batalion składał się z dowództwa batalionu, plutonu łączności, kompanii karabinów maszynowych, kompanii odwodowej i dwóch kompanii granicznych[11]. W listopadzie 1936 batalion liczył 16 oficerów, 57 podoficerów, 21 nadterminowych i 476 żołnierzy służby zasadniczej[b].
Rozkazem dowódcy KOP z 23 lutego 1937 została zapoczątkowana pierwsza faza reorganizacji Korpusu Ochrony Pogranicza „R.3”. Jej wynikiem było między innymi przeorganizowanie batalionu KOP „Troki”[13] i odebranie batalionowi charakteru jednostki administracyjnej z jednoczesnym zreorganizowaniem dowództwo batalionu[14]. Jednostką administracyjną dla batalionu był pułk KOP „Wilno”, ale podkwatermistrzostwo batalionu zaopatrywało posterunek żandarmerii przy pułku KOP „Wilno”[15]. Zarządzeniem dowódcy KOP gen. bryg. Jana Kruszewskiego w sprawie zmian w kwatermistrzostwie KOP, dniem 1 kwietnia 1939 zlikwidowane zostało podkwatermistrzostwo batalionu, a utworzono kwatermistrzostwo[16]. W związku ze zlikwidowaniem kwatermistrzostwa w pułkach „Wilno” i „Wilejka”, do batalionu przydzielono pod względem gospodarczym komendę rejonu PW „Wilno”, inspektora północnej grupy szwadronów kawalerii i lekarza weterynarii północnego rejonu weterynarii[16]. Tym samym zarządzeniem, z dniem 1 kwietnia 1939 utworzono w batalionie etat oficera ewidencyjno-personalnego w stopniu kapitana. Oficer ten był faktycznie oficerem mobilizacyjnym baonu[17]. Z dniem 15 maja 1939 batalion stał się oddziałem gospodarczym. Stanowisko kwatermistrza batalionu przemianowane zostało na stanowisko zastępcy dowódcy batalionu do spraw gospodarczych, płatnika na stanowisko oficera gospodarczego, zastępcy oficera materiałowego dla spraw uzbrojenia na zbrojmistrza, zastępcy oficera materiałowego dla spraw żywnościowych na oficera żywnościowego[18].
Zmobilizowany w 1939 batalion został włączony w struktury rezerwowej 33 Dywizji Piechoty jako III batalion 133 pułku piechoty[19].
Po odejściu batalionu przeznaczonego do 33 Dywizji Piechoty, w garnizonie Troki odtworzono jednostkę graniczną. Batalion wszedł w skład pułku KOP „Wilno”. Po odtworzeniu ochraniał granicę z Litwą o długości 58,215 km[20]. Po 17 września 1939 brał udział w obronie ówczesnej wschodniej granicy państwa przed radzieckim agresorem.
Służba graniczna
edytujBatalion graniczny był podstawową jednostką taktyczną Korpusu Ochrony Pogranicza przeznaczoną do pełnienia służby ochronnej na powierzonym mu odcinku granicy polsko-litewskiej, wydzielonym z pasa ochronnego brygady. Odcinek batalionu dzielił się na pododcinki kompanii, a te z kolei na pododcinki strażnic, które były „zasadniczymi jednostkami pełniącymi służbę ochronną”, w sile półplutonu. Służba ochronna pełniona była systemem zmiennym, polegającym na stałym patrolowaniu strefy nadgranicznej i tyłowej, wystawianiu posterunków alarmowych, obserwacyjnych i kontrolnych stałych, patrolowaniu i organizowaniu zasadzek w miejscach rozpoznanych jako niebezpieczne, kontrolowaniu dokumentów i zatrzymywaniu osób podejrzanych, a także utrzymywaniu ścisłej łączności między oddziałami i władzami administracyjnymi[21][22]. Batalion graniczny KOP „Troki” w 1934 ochraniał odcinek granicy państwowej szerokości 56 kilometrów 370 metrów[23]. Po odtworzeniu w 1939, batalion ochraniał granicę długości 58 kilometrów 215 metrów[20].
Bataliony sąsiednie:
Walki batalionu
edytuj17 września 1939 znad granicy litewskiej do Wilna zostały ściągnięte trzy baony graniczne pułku KOP „Wilno”: „Orany”, „Troki” i „Niemenczyn”. Batalion KOP „Troki” zajął pozycje na przedmieściu Markucie w kierunku bramy tego cmentarza[24].
Bataliony pułku KOP „Wilno” znalazły się w trudnym położeniu. Pozbawione broni przeciwpancernej były bezbronne wobec nacierających czołgów. Dowódca pułku ppłk Kazimierz Kardaszewicz wyprowadził z miasta baony „Orany" i „Niemenczyn"[25].
Baon „Troki” nadal prowadził walkę. Podporucznik Gilurski tak relacjonuje walkę, jako prowadził 18 września po obsadzeniu pasa wzgórz między ulicą Rossa a ulicą Beliny[25]:
Po zapadnięciu zmierzchu słychać było warkot sowieckich czołgów od strony Lipówki, zbliżających się w kierunku naszych stanowisk. Wkrótce rozpoczęło się piekło. Znaleźliśmy się pod silnym ostrzałem z różnej broni. Szczególnie denerwujące były pociski świetlane i jazgotliwe. Do północy strzały ucichły, ale słychać było silny warkot czołgów od strony centrum Wilna. A to znaczyło, że czołgi znalazły się już na tyłach naszej obrony. O świcie poszedłem na prawe skrzydło naszej obrony do mjr. Sylwestra Krasowskiego. Dowódca oznajmił, że sytuacja jest krytyczna i nie ma sensu dalsze stawianie oporu, po prostu szkoda żołnierzy. Wydał rozkaz opuszczenia stanowisk i ratowania się we własnym zakresie.
Rozkazem tym dowódca batalionu rozwiązał jednostkę. Żołnierze przedzierali się w kierunku granicy litewskiej. Część dołączyła do resztek baonu KOP „Nowe Święciany” i w jego składzie, wraz z dowództwem pułku w dniach 21 i 22 września przekroczyli granicę litewską[25].
Struktura organizacyjna
edytuj
Kompanie graniczne w 1930[26]
- 1 kompania graniczna KOP „Rudziszki”
- 2 kompania graniczna KOP „Rykonty”
- 3 kompania graniczna KOP „Landwarów”
Organizacja batalionu w 1934[23][27][c]:
- dowództwo batalionu
- pluton łączności
- kompania odwodowa − Landwarów
- kompania karabinów maszynowych − Landwarów
- 1 kompania graniczna KOP „Rudziszki”
- 2 kompania graniczna KOP „Rykonty”
Żołnierze batalionu
edytuj| stopień | imię i nazwisko | okres pełnienia służby | kolejne stanowisko |
|---|---|---|---|
| mjr piech. | Wacław Budrewicz | 1926 – 10 IX 1927 | Ministerstwo Skarbu |
| mjr piech. | Otton Bruno Urban | 26 IX 1927[30] – 23 III 1932[31] | kwatermistrz 61 pp |
| mjr | Kazimierz Damian Bąbiński | 24 III 1932[32] – 17 X 1935 | zastępca dowódcy 42 pp |
| ppłk | August Emil Fieldorf | 17 X 1935 – IV 1937 | zastępca dowódcy pułku KOP „Wilno” |
| mjr | Sylwester Krasowski | V 1937 XI – 1938 | |
| mjr | Czesław I Mierzejewski | XI 1938 – przed III 1939 | dowódca baonu KOP „Niemenczyn” |
| mjr | Sylwester Krasowski[d] | był w III – IX 1939[20] |
Obsada personalna w 1928[34][e]:
- dowódca batalionu – mjr Urban Otto
- adiutant batalionu – por. Stanisław Sokołowski
- kwatermistrz – kpt. Władysław Kiełbasa
- płatnik – por. Józef Huss
- oficer materiałowy – por. Stefan Wałajtys
- oficer żywnościowy – por. Stanisław Mitras
- oficer wywiadowczy – kpt. Kazimierz Sznuk
- lekarz – kpt. Marian Kordzik
- dowódca kompanii szkolnej – kpt. Tadeusz Kwiatkowski
- dowódca plutonu łączności – por. Kazimierz Żurniak
Obsada personalna w grudniu 1934[32][e]:
- dowódca batalionu – ppłk Kazimierz Bąbiński
- adiutant batalionu – por. Gustaw Leopold Cichocki
- kwatermistrz – kpt. Walerian Tumanowicz
- oficer materiałowy – Stanisław Michno
- płatnik – por. Stanisław Zalfresso-Jundziłło
- lekarz – kpt. Włodzimierz Leśniewski
- dowódca plutonu łączności – por. Karol Janyska
- dowódca kompanii odwodowej – kpt. Marian Jachimowski
- dowódca kompanii karabinów maszynowych – kpt. Stanisław Michał Polinkiewicz
- komendant powiatowy pasa granicznego PW – por. Edward Busza
- dowódca batalionu – mjr piech. Sylwester Krasowski
- adiutant batalionu – kpt. piech. Władysław Majcher[f]
- kwatermistrz – kpt. piech. Mikołaj Artiuch (we IX 1939 dowódca III/133 pp)
- lekarz – por. lek. Stanisław Zdzisław Kozłowski
- oficer materiałowy – kpt. piech. Tadeusz Władysław Skarski
- oficer płatnik – wakat
- dowódca 1 kompanii granicznej – kpt. piech. Roman Gałkowski[g]
- dowódca plutonu – por. piech. Włodzimierz Stanisław Szumigalski (we IX 1939 dowódca kompanii zwiadu 133 pp[40])
- dowódca 2 kompanii granicznej – kpt. piech. Bolesław Jan Nykiel
- dowódca plutonu – por. piech. Antoni Korzeniewski[h]
- dowódca kompanii odwodowej – kpt. piech. Maurycy Bolesław Wochanka
- dowódca plutonu – por. piech. Marian Stanisław Fiszer[i]
- dowódca kompanii karabinów maszynowych – mjr piech. Mieczysław Baczkowski[45]
- dowódca plutonu – por. piech. Lucjan Dobaczewski[j]
- dowódca plutonu łączności – kpt. piech. Karol Janyska[k]
- Obsada personalna batalionu we wrześniu 1939
- dowódca batalionu – mjr piech. Sylwester Krasowski
- lekarz – por. lek. Stanisław Zdzisław Kozłowski[l]
- oficer materiałowy – kpt. piech. Tadeusz Władysław Skarski[50]
- dowódca 1 kompanii granicznej „Rudziszki” – kpt. piech. Maurycy Bolesław Wochanka[m]
- kpt. piech. Bolesław Jan Nykiel[n]
Żołnierze batalionu – ofiary zbrodni katyńskiej
edytujBiogramy zamordowanych znajdują się na stronie internetowej Muzeum Katyńskiego[54]
| Stopień, imię i nazwisko | zawód | miejsce pracy przed mobilizacją | zamordowany |
|---|---|---|---|
| ppor. rez. Edward Knapik | Charków[55] | ||
| por. lek. Stanisław Kozłowski | żołnierz zawodowy | lekarz batalionu | Katyń[56] |
| ppor. rez. Feliks Sokołowski | nauczyciel, mgr | Liceum Pedagogiczne w Trokach | Katyń[57] |
| kpt. Maurycy Wochanka[58] | żołnierz zawodowy | dowódca kompanii | Katyń[59] |
Uwagi
edytuj- ↑ Zarządzenie szefa sztabu KOP ppłk. dypl. Franciszka Węgrzyna w sprawie używania w dowództwie KOP kryptonimów zamiast nazw jednostek KOP[1].
- ↑ Wykaz stanów etatowych oficerów, podoficerów i żołnierzy KOP przesłanych przez ppłk. dypl. Franciszka Węgrzyna ze sztabu KOP do I oficera do zleceń GISZ płk. dypl. Kazimierza Glabisza[12].
- ↑ W 2000 Rajmund Szubański napisał, że sformułowania zawarte w artykule „Bataliony, kompanie, strażnice KOP” z 1993 odnoszą się do stanu sprzed 1937[28].
- ↑ Sylwester Krasowski, mjr piech., w KOP od 1937. Do mobilizacji dowódca baonu KOP „Troki”. We wrześniu 1939 na dotychczas zajmowanym stanowisku. Internowany na Litwie, skąd przedostał się na zachód. W PSZ, m.in. dowódca 1 baonu specjalnego 7 BP.[33].
- ↑ a b Obsadę personalną kompanii granicznych podano w osobnych artykułach.
- ↑ Władysław Majcher, kpt. piech., w KOP od 1934. Do mobilizacji adiutant baonu KOP „Troki”. We wrześniu 1939 kwatermistrz I batalionu piechoty 2 pułku piechoty KOP. Po walkach batalionu w obronie Węgierskiej Górki, przedostał się do Tarnopola gdzie został dowódcą II batalionu obrony Tarnopola. Wobec wkroczenia Armii Czerwonej na wschodnie tereny II Rzeczypospolitej 19 września 1939 wraz z batalionem przeszedł granicę z Węgrami[37].
- ↑ Roman Gałkowski urodził się 20 stycznia 1905 Pustelniku, w rodzinie Jana i Marii z Pomorskich. Na kapitana został awansowany ze starszeństwem z 1 stycznia 1936. W 1936 został przeniesiony do KOP. Dowódca 1 kompanii granicznej „Rudziszki”. Od 15 lipca 1939 dowódca 1 kompanii granicznej batalionu KOP „Delatyn”. Więzień obozu w Starobielsku. W 1940 w Charkowie został zamordowany przez NKWD[38][39].
- ↑ por. piech. Antoni Korzeniewski ur. 13 czerwca 1909 w Białej Podlaskiej[41]. Na stopień porucznika został mianowany ze starszeństwem z 19 marca 1937 i 41. lokatą w korpusie oficerów piechoty[42]. W czasie kampanii wrześniowej dostał się do niemieckiej niewoli. Przebywał w Oflagach XVIII C, XVIII B i X B[41].
- ↑ por. piech. Marian Stanisław Fiszer ur. 2 lipca 1911 w Dębicy, w rodzinie Władysława. Na stopień porucznika został mianowany ze starszeństwem z 19 marca 1938 i 414. lokatą w korpusie oficerów piechoty[43]. Po zakończeniu II wojny światowej ujawnił się jako żołnierz AK (BCh)[44].
- ↑ Kpt. piech. Lucjan Dobaczewski ps. „Korwin” ur. 17 kwietnia 1911 we wsi Młodochowo, w powiecie płockim, w rodzinie Andrzeja i Emilii. Na stopień porucznika został mianowany ze starszeństwem z 19 marca 1938 i 338. lokatą w korpusie oficerów piechoty[46]. Uczestnik powstania warszawskiego. Poległ 19 sierpnia 1944 w Forcie Dąbrowskiego.
- ↑ Mjr inż. Karol Janyska ur. 16 sierpnia 1898 w Berlinie, w rodzinie Teodora i Zofii. Na stopień kapitana został mianowany ze starszeństwem z 1 stycznia 1936 w korpusie oficerów piechoty[47]. W KOP od 1931. Do mobilizacji dowódca plutonu łączności baonu KOP „Troki”. Przydział mobilizacyjny nieznany[48]. Zmarł 6 grudnia 1980. Był odznaczony Krzyżem Walecznych, Srebrnym Krzyżem Zasługi i Wielkopolskim Krzyżem Powstańczym (31 grudnia 1976).
- ↑ por. lek. Stanisław Zdzisław Kozłowski ur. 8 maja 1907[49].
- ↑ Maurycy Bolesław Wochanka (1907-1940), kpt. piech., w KOP od 1938. Do mobilizacji dowódca kompanii odwodowej baonu KOP „Troki”. We wrześniu 1939 dowódca 1 kompanii granicznej „Rudziszki” baonu KOP „Troki”. Więzień obozu w Kozielsku. Zamordowany przez NKWD[51].
- ↑ kpt. piech. Bolesław Nykiel ur. 9 grudnia 1903. Na stopień kapitana został mianowany ze starszeństwem z 19 marca 1937 w korpusie oficerów piechoty[52]. W KOP od 1938. Do mobilizacji dowódca 2 kompanii granicznej „Rykonty” baonu KOP „Troki”. We wrześniu 1939 w składzie odtworzonego baonu KOP „Troki”[53].
Przypisy
edytuj- ↑ Jabłonowski i in. 2001 ↓, s. 425.
- ↑ Prochwicz 2003 ↓, s. 11-12.
- ↑ Dominiczak 1992 ↓, s. 111.
- ↑ Prochwicz i 3/1994 ↓, s. 151.
- ↑ Prochwicz i 3/1994 ↓, s. 152.
- ↑ Komunikaty dyslokacyjne KOP ↓, s. 3/1928.
- ↑ Prochwicz, Konstankiewicz i Rutkiewicz 2003 ↓, s. 34.
- ↑ Wiśniewska i Promińska 2013 ↓, s. 2.
- ↑ Prochwicz, Konstankiewicz i Rutkiewicz 2003 ↓, s. 101.
- ↑ Prochwicz 2003 ↓, s. 44.
- ↑ Zarządzenie nr L.dz.4160/Tjn.Og.Org/31 ↓, s. 4.
- ↑ Jabłonowski i in. 2001 ↓, s. 371.
- ↑ Prochwicz i 3/1994 ↓, s. 157.
- ↑ Zarządzenie nr L.500/Tjn.Og.Org/37 ↓, s. 2.
- ↑ Zarządzenie nr L.500/Tjn.Og.Org/37 ↓, s. 1 i 3 zał. 47.
- ↑ a b Jabłonowski i in. 2001 ↓, s. 624.
- ↑ Jabłonowski i in. 2001 ↓, s. 625.
- ↑ Jabłonowski i in. 2001 ↓, s. 624 i 628.
- ↑ Prochwicz i 4/1994 ↓, s. 8.
- ↑ a b c Prochwicz 2003 ↓, s. 169.
- ↑ Falkiewicz 1925 ↓, s. 3-4.
- ↑ Prochwicz, Konstankiewicz i Rutkiewicz 2003 ↓, s. 21.
- ↑ a b Jabłonowski i in. 2001 ↓, s. 291.
- ↑ Prochwicz 2003 ↓, s. 232.
- ↑ a b c Prochwicz 2003 ↓, s. 234.
- ↑ Obsada oficerska bg „Troki” ↓.
- ↑ Szubański 1993 ↓, s. 276.
- ↑ Szubański 2000 ↓, s. 87.
- ↑ Wiśniewska i Promińska 2013 ↓, s. 10.
- ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, nr 24 z 26 IX 1927 s. 288.
- ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, nr 6 z 23 III 1932 s. 255.
- ↑ a b Obsada oficerska bg „Troki” ↓, s. 52.
- ↑ Jabłonowski i in. 2001 ↓, s. 727.
- ↑ Obsada oficerska bg „Troki” ↓, s. 1.
- ↑ Rybka i Stepan 2006 ↓, s. 940-941.
- ↑ Jabłonowski i in. 2001 ↓, s. 646.
- ↑ Jabłonowski i in. 2001 ↓, s. 731.
- ↑ Jabłonowski i in. 2001 ↓, s. 718.
- ↑ Księga Cmentarna Charkowa 2003 ↓, s. 125.
- ↑ Szumigalski 1942 ↓, s. 1.
- ↑ a b Straty ↓.
- ↑ Rybka i Stepan 2006 ↓, s. 83.
- ↑ Rybka i Stepan 2006 ↓, s. 94.
- ↑ Kartoteka personalno-odznaczeniowa. WBH. [dostęp 2021-12-23]..
- ↑ Jabłonowski i in. 2001 ↓, s. 709.
- ↑ Rybka i Stepan 2006 ↓, s. 93.
- ↑ Rybka i Stepan 2006 ↓, s. 47.
- ↑ Jabłonowski i in. 2001 ↓, s. 722.
- ↑ Rybka i Stepan 2006 ↓, s. 378.
- ↑ Tadeusz Władysław Skarski. Muzeum Polskich Formacji Granicznych. [dostęp 2021-12-22]..
- ↑ Jabłonowski i in. 2001 ↓, s. 757.
- ↑ Rybka i Stepan 2006 ↓, s. 57.
- ↑ Jabłonowski i in. 2001 ↓, s. 737.
- ↑ Księgi Cmentarne – biogramy oficerów.
- ↑ Księga Cmentarna Charkowa 2003 ↓, s. 230.
- ↑ Księga Cmentarna Katynia 2000 ↓, s. 303, jako por. rez. Zdzisław Kozłowski ur. 8 maja 1907.
- ↑ Księga Cmentarna Katynia 2000 ↓, s. 582.
- ↑ Księgi Cmentarne – wpis 4123.
- ↑ Księga Cmentarna Katynia 2000 ↓, s. 697.
Bibliografia
edytuj- Jerzy Ciesielski, Zuzanna Gajowniczek, Grażyna Przytulska, Wanda Krystyna Roman, Zdzisław Sawicki, Robert Szczerkowski, Wanda Szumińska: Charków. Księga Cmentarna Polskiego Cmentarza Wojennego. Jędrzej Tucholski (red.). Warszawa: Oficyna Wydawnicza RYTM, 2003. ISBN 83-916663-5-2.
- Henryk Dominiczak: Granica wschodnia Rzeczypospolitej Polskiej w latach 1919-1939. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1992. ISBN 83-01-10202-0.
- Stanisław Falkiewicz: Korpus Ochrony Pogranicza. W pierwszą rocznicę objęcia służby na wschodniej granicy Rzeczypospolitej 1924-1925. 1925. [dostęp 2016-01-30].
- Marek Jabłonowski, Włodzimierz Jankowski, Bogusław Polak, Jerzy Prochwicz: O niepodległą i granice. Korpus Ochrony Pogranicza 1924-1939. Wybór dokumentów. Warszawa-Pułtusk: Wyższa Szkoła Humanistyczna w Pułtusku. Wydział Dziennikarstwa i Nauk Politycznych Uniwersytetu Warszawskiego, 2001. ISBN 83-88067-48-8.
- Jan Kiński, Helena Malanowska, Urszula Olech, Wacław Ryżewski, Janina Snitko-Rzeszut, Teresa Żach: Katyń. Księga Cmentarna Polskiego Cmentarza Wojennego. Marek Tarczyński (red.). Warszawa: Oficyna Wydawnicza RYTM, 2000. ISBN 83-905590-7-2.
- Jerzy Prochwicz, Andrzej Konstankiewicz, Jan Rutkiewicz: Korpus Ochrony Pogranicza 1924-1939. Barwa i Broń, 2003. ISBN 83-900217-9-4.
- Jerzy Prochwicz. Korpus Ochrony Pogranicza w przededniu wojny, Część I. Powstanie i przemiany organizacyjne KOP do 1939 r. „Wojskowy Przegląd Historyczny”. 3 (149), s. 148-160, 1994. Warszawa: Wydawnictwo „Czasopisma Wojskowe”. ISSN 0043-7182.
- Jerzy Prochwicz. Korpus Ochrony Pogranicza w przededniu wojny, Część II. Przemiany organizacyjne i przygotowania wojenne KOP w 1939. „Wojskowy Przegląd Historyczny”. 4 (150), s. 148-160, 1994. Warszawa: Wydawnictwo „Czasopisma Wojskowe”. ISSN 0043-7182.
- Jerzy Prochwicz: Formacje Korpusu Ochrony Pogranicza w 1939. Warszawa: Wydawnictwo Neriton, 2003. ISBN 83-88973-58-4.
- Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Rocznik oficerski 1939. Stan na dzień 23 marca 1939. Kraków: Fundacja CDCN, 2006. ISBN 978-83-7188-899-1.
- Rajmund Szubański. Bataliony, kompanie, strażnice KOP. „Wojskowy Przegląd Historyczny”. 3 (145), 1993. Warszawa: Wydawnictwo „Czasopisma Wojskowe”. ISSN 0043-7182.
- Rajmund Szubański. Bataliony, kompanie, strażnice KOP-u. „Przegląd Historyczno-Wojskowy”. 3 (184), 2000. Warszawa: Dom Wydawniczy Bellona. ISSN 1640-6281.
- Włodzimierz Stanisław Szumigalski: Kwestionariusz dla oficerów Polskich Sił Zbrojnych w ZSRR. [w:] B.I.15b [on-line]. IPMS, 1942-07-23. [dostęp 2021-12-21].
- Iwona Wiśniewska, Katarzyna Promińska, Wstęp do inwentarza zespołu archiwalnego „Brygada Korpusu Ochrony Pogranicza «Wilno»”, Szczecin: Archiwum Straży Granicznej, 2013.
- Dzienniki Personalne Ministerstwa Spraw Wojskowych z 1928, 1931 i 1934. [dostęp 2016-02-15].
- Komunikaty dyslokacyjne Korpusu Ochrony Pogranicza z lat 1927 (z uzupełnieniami i poprawkami), 1928, 1932, 1934 (z uzupełnieniami i poprawkami) i 1938 → Archiwum Straży Granicznej. Szczecin. (sygn.177/143 do 177/149.)
- Program „Straty osobowe i ofiary represji pod okupacją niemiecką”. Fundacja „Polsko-Niemieckie Pojednanie”. [dostęp 2022-01-11]. [zarchiwizowane z tego adresu (2022-02-10)].
- Wykaz zmian stanu oficerów batalionu granicznego KOP „Troki” w latach 1928–1934 → Archiwum Straży Granicznej. Szczecin. (sygn.181/53.)
- Zarządzenie dowódcy KOP w sprawie reorganizacji Korpusu Ochrony Pogranicza („R.3” I Faza) nr L.500/Tjn.Og.Org/37 z 23 lutego 1937. (sygn.177/132.)
- Zarządzenie dowódcy Korpusu Ochrony Pogranicza R.142.R.2 w sprawie reorganizacji batalionów Korpusu Ochrony Pogranicza i Centralnej Szkoły Podoficerskiej („R.2”) nr L.dz.4160/Tjn.Og.Org/31 z 21 sierpnia 1931. (sygn.177/133.)