Kompania graniczna KOP „Rudziszki”
Kompania graniczna KOP „Rudziszki” – pododdział graniczny Korpusu Ochrony Pogranicza pełniący służbę ochronną na granicy polsko-litewskiej.
| Historia | |
| Państwo | |
|---|---|
| Rozformowanie | |
| Organizacja | |
| Dyslokacja | |
| Formacja | |
| Podległość | |
Geneza
edytujDo czasu zakończenia wojny polsko-bolszewickiej, czyli do jesieni 1920, wschodnią granicę państwa polskiego wyznaczała linia frontu. Dopiero zarządzeniem z 6 listopada 1920 utworzono Kordon Graniczny Ministerstwa Spraw Wojskowych[1]. W połowie stycznia 1921 zmodyfikowano formę ochrony granicy i rozpoczęto organizowanie Kordonu Granicznego Naczelnego Dowództwa WP. Obsadzony on miał być przez żandarmerię polową i oddziały wojskowe[2]. Latem 1921 ochronę granicy wschodniej postanowiło powierzyć Batalionom Celnym[3]. W Landwarowieniu rozmieszczono dowództwo i pododdziały sztabowe 17 batalionu celnego, a jego 4 kompania stacjonowała w Rudziszkach. W drugiej połowie 1922 przeprowadzono kolejną reorganizację organów strzegących granicy wschodniej[4]. 1 września 1922 bataliony celne przemianowano na bataliony Straży Granicznej[5]. W rejonie odpowiedzialności przyszłej kompanii granicznej KOP „Druskienniki” służbę graniczną pełniły pododdziały 41 batalionu Straży Granicznej. Już w następnym zlikwidowano Straż Graniczną, a z dniem 1 lipca 1923 pełnienie służby granicznej na wschodnich rubieżach powierzono Policji Państwowej[6]. W sierpniu 1924 podjęto uchwałę o powołaniu Korpusu Ochrony Pogranicza – formacji zorganizowanej na wzór wojskowy, a będącej w etacie Ministerstwa Spraw Wewnętrznych[7].
Formowanie i zmiany organizacyjne
edytujNa podstawie rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych nr 1099 ze stycznia 1926, w trzecim etapie organizacji Korpusu Ochrony Pogranicza, sformowano 22 batalion graniczny [8], a w jego składzie 1 kompanię graniczną KOP. W listopadzie 1936 kompania liczyła 2 oficerów, 10 podoficerów, 6 nadterminowych i 95 żołnierzy służby zasadniczej[b]. W 1939 2 kompania graniczna KOP „Rudziszki” podlegała dowódcy batalionu KOP „Troki”[9].
Służba graniczna
edytujPodstawową jednostką taktyczną Korpusu Ochrony Pogranicza przeznaczoną do pełnienia służby ochronnej był batalion graniczny. Odcinek batalionu dzielił się na pododcinki kompanii, a te z kolei na pododcinki strażnic, które były „zasadniczymi jednostkami pełniącymi służbę ochronną”, w sile półplutonu. Służba ochronna pełniona była systemem zmiennym, polegającym na stałym patrolowaniu strefy nadgranicznej i tyłowej, wystawianiu posterunków alarmowych, obserwacyjnych i kontrolnych stałych, patrolowaniu i organizowaniu zasadzek w miejscach rozpoznanych jako niebezpieczne, kontrolowaniu dokumentów i zatrzymywaniu osób podejrzanych, a także utrzymywaniu ścisłej łączności między oddziałami i władzami administracyjnymi[10]. Miejscowość, w którym stacjonowała kompania graniczna, posiadała status garnizonu Korpusu Ochrony Pogranicza[11].
1 kompania graniczna „Rudziszki” w 1934 ochraniała odcinek granicy państwowej szerokości 31 kilometrów 500 metrów[12].
Sąsiednie kompanie graniczne:
- 4 kompania graniczna KOP „Wójtowo” ⇔ 2 kompania graniczna KOP „Rykonty” – 1928[13], 1929[14], 1932[15], 1934[16]
- 4 kompania graniczna KOP „Olkieniki” ⇔ 2 kompania graniczna KOP „Rykonty” – 1938[17]
Struktura organizacyjna
edytujStrażnice kompanii w 1928[13]
- strażnica KOP „Markowszczyzna”
- strażnica KOP „Skobsk”
- strażnica KOP „Tataryszki”
- strażnica KOP „Kotysz”
- strażnica KOP „Podumble”[c]
Strażnice kompanii w latach 1929 – 1939[18][19][20][17][9][d]
Dowódcy kompanii
edytuj- kpt. Stanisław IV Markiewicz (był 31 VII 1928[21] - † 21 IX 1928 Warszawa[22])
- p.o por. Bohdan Łuczaj (24 VII 1928 − 2 IX 1928)[21]
- kpt. Józef Trepjak (2 IX 1928 − 12 XI 1928) → dowódca 3 kompanii granicznej[23]
- por. Aleksander Rackiewicz (12 XI 1928 − 12 XI 1930) → zmarł w szpitalu wskutek rany postrzałowej [24]
- kpt. Stanisław VIII Sokołowski (14 I 1931 − )[25]
- kpt. Józef Kusztra (był 1 IV 1933 −)[26]
- kpt. Roman Gałkowski[l] (do VII 1939)
- kpt. Maurycy Wochanka[m] (IX 1939)
- kpt. Kowalski[n] (IX 1939)
Uwagi
edytuj- ↑ miasteczko Rudziszki, gmina Rudziszki, powiat wileńsko–trocki, województwo wileńskie
- ↑ Wykaz stanów etatowych oficerów, podoficerów i żołnierzy KOP przesłanych przez ppłk. dypl. Franciszka Węgrzyna ze sztabu KOP do I oficera do zleceń GISZ płk. dypl. Kazimierza Glabisza. → Jabłonowski i in. 2001 ↓, s. 364
- ↑ W komunikatach dyslokacyjnych występuje również jako Podworańce → Komunikaty dyslokacyjne KOP ↓
- ↑ W 2000 Rajmund Szubański napisał, że sformułowania zawarte w artykule „Bataliony, kompanie, strażnice KOP” z 1993 odnoszą się do stanu sprzed 1937 → Szubański 2000 ↓, s. 87. Wymienił następujące strażnice: „Wejksztelańce”, „Markowszczyzna”, „Skobyle”, „Rotysz” → Szubański 1993 ↓, s. 276
- ↑ wieś Wejksztelańce, gmina Rudziszki, powiat wileńsko–trocki, województwo wileńskie
- ↑ wieś Markowszczyzna, gmina Rudziszki, powiat wileńsko–trocki, województwo wileńskie
- ↑ kolonia Skobsk, gmina Rudziszki, powiat wileńsko–trocki, województwo wileńskie
- ↑ W komunikatach dyslokacyjnych występuje również jako Skobsk → Komunikaty dyslokacyjne KOP ↓
- ↑ zaścianek Tataryszki, gmina Rudziszki, powiat wileńsko–trocki, województwo wileńskie
- ↑ folwark Kotysze, gmina Rudziszki, powiat wileńsko–trocki, województwo wileńskie
- ↑ kolonia Podworańce, gmina Troki, powiat wileńsko–trocki, województwo wileńskie
- ↑ Roman Gałkowski urodził się 20 stycznia 1905 Pustelniku, w rodzinie Jana i Marii z Pomorskich. Na kapitana został awansowany ze starszeństwem z 1 stycznia 1936. W 1936 został przeniesiony do KOP. Dowódca 1 kompanii granicznej „Rudziszki”. Od 15 lipca 1939 dowódca 1 kompanii granicznej batalionu KOP „Delatyn”. Więzień obozu w Starobielsku. W 1940 w Charkowie został zamordowany przez NKWD → Jabłonowski i in. 2001 ↓, s. 718, Księga Cmentarna Charkowa 2003 ↓, s. 125.
- ↑ Maurycy Bolesław Wochanka (1907-1940), kpt. piech., w KOP od 1938. Do mobilizacji dowódca kompanii odwodowej baonu KOP „Troki”. We wrześniu 1939 dowódca 1 kompanii granicznej „Rudziszki”. Więzień obozu w Kozielsku. Zamordowany przez NKWD. → Jabłonowski i in. 2001 ↓, s. 757
- ↑ Por. piech. Włodzimierz Stanisław Szumigalski, który do sierpnia 1939 pełnił służbę na stanowisku młodszego oficera kompanii granicznej KOP „Rudziszki”, w sporządzonym „Kwestionariuszu ...” napisał, że na początku października 1939 wrócił do Rudziszek i spotkał się z dowódcą kompanii kapitanem Kowalskim[27].
Przypisy
edytuj- ↑ Dominiczak 1992 ↓, s. 56-58.
- ↑ Dominiczak 1992 ↓, s. 59-63.
- ↑ Polak 1999 ↓, s. 6.
- ↑ Dominiczak 1992 ↓, s. 76.
- ↑ Prochwicz i Kępa 2003 ↓, s. 20.
- ↑ Dominiczak 1992 ↓, s. 94-101.
- ↑ Grochowski (red.) 1994 ↓, s. 7.
- ↑ Prochwicz i 3/1994 ↓, s. 152.
- ↑ a b Szubański 2000 ↓, s. 88.
- ↑ Falkiewicz 1925 ↓, s. 3-4.
- ↑ Jabłonowski i in. 2001 ↓, s. 312-314.
- ↑ Jabłonowski i in. 2001 ↓, s. 291.
- ↑ a b Komunikaty dyslokacyjne KOP ↓, s. 11/1928.
- ↑ Komunikaty dyslokacyjne KOP ↓, s. 9 i 11/1929.
- ↑ Komunikaty dyslokacyjne KOP ↓, s. 10 i 13/1932.
- ↑ Komunikaty dyslokacyjne KOP ↓, s. 50 i 51/1932.
- ↑ a b Komunikaty dyslokacyjne KOP ↓, s. 82/1938.
- ↑ Komunikaty dyslokacyjne KOP ↓, s. 9/1929.
- ↑ Komunikaty dyslokacyjne KOP ↓, s. 13/1932.
- ↑ Komunikaty dyslokacyjne KOP ↓, s. 51/1934.
- ↑ a b Obsada oficerska bg „Troki” ↓, s. 4.
- ↑ Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych Nr 9 z 27 kwietnia 1929, s. 148.
- ↑ Obsada oficerska bg „Troki” ↓, s. 4 i 8.
- ↑ Obsada oficerska bg „Troki” ↓, s. 6,8 i 33.
- ↑ Obsada oficerska bg „Troki” ↓, s. 34.
- ↑ Obsada oficerska bg „Troki” ↓, s. 38,52.
- ↑ Szumigalski 1942 ↓, s. 2.
Bibliografia
edytuj- Jerzy Ciesielski, Zuzanna Gajowniczek, Grażyna Przytulska, Wanda Krystyna Roman, Zdzisław Sawicki, Robert Szczerkowski, Wanda Szumińska: Charków. Księga Cmentarna Polskiego Cmentarza Wojennego. Jędrzej Tucholski (red.). Warszawa: Oficyna Wydawnicza RYTM, 2003. ISBN 83-916663-5-2.
- Henryk Dominiczak: Granica wschodnia Rzeczypospolitej Polskiej w latach 1919–1939. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1992. ISBN 83-01-10202-0.
- Stanisław Falkiewicz: Korpus Ochrony Pogranicza. W pierwszą rocznicę objęcia służby na wschodniej granicy Rzeczypospolitej 1924-1925. 1925. [dostęp 2016-01-30].
- Lech Grochowski (red.): Korpus Ochrony Pogranicza w 70 rocznicę powstania. Materiały z konferencji popularnonaukowej. Kętrzyn: Centrum Szkolenia Straży Granicznej, 1994.
- Bogusław Polak: Polskie formacje graniczne. Dokumenty organizacyjne. Wybór źródeł. T. 1. Koszalin: Wydawnictwo Uczelniane Politechniki Koszalińskiej, 1999. ISBN 83-87424-84-6.
- Marek Jabłonowski, Włodzimierz Jankowski, Bogusław Polak, Jerzy Prochwicz: O niepodległą i granice. Korpus Ochrony Pogranicza 1924-1939. Wybór dokumentów. Warszawa–Pułtusk: Wyższa Szkoła Humanistyczna w Pułtusku. Wydział Dziennikarstwa i Nauk Politycznych Uniwersytetu Warszawskiego, 2001. ISBN 8388067488.
- Jerzy Prochwicz. Korpus Ochrony Pogranicza w przededniu wojny, Część I. Powstanie i przemiany organizacyjne KOP do 1939 r. „Wojskowy Przegląd Historyczny”. 3 (149), 1994. Warszawa: Wydawnictwo „Czasopisma Wojskowe”. ISSN 0043-7182.
- Jerzy Prochwicz, Zbigniew Kępa. ABC formacji granicznych II Rzeczypospolitej. „Problemy Ochrony Granic”. 24, 2003. Kętrzyn: Centrum Szkolenia Straży Granicznej. ISSN 1505-1757.
- Rajmund Szubański. Bataliony, kompanie, strażnice KOP. „Wojskowy Przegląd Historyczny”. 3 (145), 1993. Warszawa: Wydawnictwo „Czasopisma Wojskowe”. ISSN 0043-7182.
- Rajmund Szubański. Bataliony, kompanie, strażnice KOP-u. „Przegląd Historyczno-Wojskowy”. 3 (184), 2000. Warszawa: Dom Wydawniczy Bellona. ISSN 1640-6281.
- Włodzimierz Stanisław Szumigalski: Kwestionariusz dla oficerów Polskich Sił Zbrojnych w ZSRR. [w:] B.I.15b [on-line]. IPMS, 1942-07-23. [dostęp 2021-12-21].
- Komunikaty dyslokacyjne Korpusu Ochrony Pogranicza z lat 1927 (z uzupełnieniami i poprawkami), 1928, 1932, 1934 (z uzupełnieniami i poprawkami) i 1938 → Archiwum Straży Granicznej. Szczecin. (sygn.177/143 do 177/149.)
- Wykaz zmian stanu oficerów batalionu granicznego KOP „Troki” w latach 1928–1934 → Archiwum Straży Granicznej. Szczecin. (sygn.181/53.)